پوشش گیاهی استان خراسان رضوی

[masi eng 47,044]

اقلیم متنوع در استان خراسان رضوی، زمینه‌ساز شکل‌گیری پدیده‌های طبیعی گوناگون در این استان گردیده و جلوه‌های دلپذیر و پرغنایی را در این سرزمین پدید آورده است.

در خراسان رضوی از دره‌های سرسبز با هوای خنک، پوشش گیاهی پایدار، چشمه‌سارهای پرآب، در پناه قله‌های پر برف و یخچال‌های طبیعی دیرینه سال گرفته، تا دشت‌های حاصلخیز و کویرهای خشک و نمکزارهای وسیع را می‌توان مشاهده کرد. این گوناگونی در اقلیم و ساخت‌های طبیعی، سبب شده است که در این استان انواع گیاهان از درختان نیمه گرمسیری همچون انار و انجیر و پسته گرفته تا گیاهان سردسیری همچون ریواس پرورش یابد و محصولات مختلف همچون زعفران و محصولات جالیزی ممتاز، در مزارع وسیع و در حجم زیاد، قابل کشت باشد. استان خراسان رضوی جزئی از ناحیه رویشی ایرانی- تورانی است و آنچه امروزه از پوشش گیاهی خراسان رضوی در 100 منبع مختلف ثبت شده، نشان می‌دهد که این سرزمین در گستره خود، 2482 گونه گیاهی از 585 جنس و 115 خانواده را جای داده است. بیشترین تعداد گونه‌ها مربوط به خانواده آفتابگردان با 303 گونه است و پس از آن گندمیان با 180 و تیره نعناع با 122 گونه بیشترین تعداد گونه‌ها را در استان دارند. این استان سرزمین گون، کما، دِرمَنه، کتیرا و رویشگاه هزار گونه گیاهی ارزشمند است. از مهم‌ترین گیاهان این سرزمین می‌توان گون، کلاه میرحسن، چوبک، اشنیان، اسپرس و همچنین ارس، بنه، گز، زرشک و رز ایرانی را نام برد. برخی گیاهان با ارزش غذایی و دارویی مثل آنخ، آویشن، زیره و باریجه به دلیل چرای بیش از حد و تخریب مراتع در حال انقراض و نابودی می‌باشند.

بر اساس گزارشات، غنی‌ترین پوشش گیاهی در شهرستان‌های قوچان و درگز بوده و شهرستان‌های خواف، گناباد و مه‌ولات دارای ضعیف‌ترین پوشش گیاهی می‌باشند.

در ارتفاعات این سرزمین گیاهانی مثل کلاه میرحسن، چوبک، اسپرس خاردار، سریش، بروموس، آگروپیرون و زلف پیرزن بیشتر از سایر گیاهان به چشم می‌آید. دشت‌های جنوب استان نیز رویشگاه انواع شورها، آتریپلکس، کوشیا، اشنیان، چرخه، عجوه، آفتاب پرست، گل حسرت، انواع لاله و اسکنبیل است.

جوامع جنگلی استان خراسان رضوی جزو مناطق رويشی (ايرانی– تورانی) هستند و به صورت نقاط پراكنده و كم وسعت در مناطق مختلف استان قرار دارند. قسمت اعظم جوامع جنگلی خراسان رضوی به دليل بهره‌برداری بی‌رويه در طول سال‌های گذشته، تُنُک شده و به صورت مخروبه درآمده‌اند. مهم‌ترين جوامع جنگلی استان عبارتند از

:

 

* اُرس؛ در ارتفاعات هزار مسجد و بينالود يافت می‌شود

 

.

 

* پسته؛ به صورت نقاط كم وسعت از شمال تا شمال شرق استان پراكنده شده است

.

 

* بنه و بادامشک؛ عمدتاً در ارتفاعات مركزی و جنوبی استان يافت می‌شوند

.

 

* جنگل‌های بيابانی؛ شامل گونه‌هايی از تاغ و گز و قيچ كه در نواحی بيابانی غرب و جنوب استان ديده می‌شوند

.

 

 

 

علاوه بر جوامع ذكر شده، در مناطقی از استان مانند طرقبه در مشهد، درختچه ارغوان و پده در سرخس به صورت پراكنده ديده می‌شود

.

 

مراتع بخش اعظم پوشش گياهی استان خراسان رضوی را تشكيل می‌دهند و فراورده‌های فرعی زيادي از آن‌ها برداشت می‌شود. مراتع استان خراسان رضوی به گروه‌های زیر تقسیم می‌شوند.

 

 

1- مراتع خوب واقع در نواحی سرخس، هزار مسجد و بينالود

 

 

2- مراتع متوسط واقع در ساير نقاط شمالی استان

 

 

3- مراتع فقير واقع در شرق، جنوب و جنوب غرب استان

 

 

4- مراتع خيلی فقير واقع در جنوب و غرب استان (كه اغلب قابل بهره‌برداری نيستند)

 

 

از مراتع استان علاوه بر علوفه‌های مرتعی، گياهان دارويی، خوراكی و صنعتی زيادی به دست می‌آيد

.

 

[masi eng 47,044]

قيچ

 

[TABLE=class: cms_table]

[TR]

[TD=class: cms_table_class9, width: 55%]

نام فارسی :

قيچ

 

نام علمی:

Zygophyllum eurypterum

نام انگلیسی:

[/TD]

[TD=class: cms_table_class9, width: 40%][/TD]

[/TR]

[/TABLE]

 

قيچ درختچه اي است همراه با انشعباات چوبي فراوان که در عرصه هاي بياباني بصورت پراکنده در جوامع گياهي درمنه دشتي مشاهده مي شود. ارتفاع متوسط اين درختچه تا ٥/٢ متر مي رسد

 

. قيچ در نقاط مختلف ايران ، قفقاز ، افغانستان و پاکستان انتشار دارد.

رويشگاههاي اصلي قيچ در ايران ، جنوب شرقي شاهرود ، خراسان ، زنجان ، دامنه هاي مشرف به کوهستان سفيد آب و دشت کوير، ارتفاعات انارک و چوپانان مي باشد. قيچ معمولا" در خطوط همباران ١٠٠تا ١٥٠ميليمتر بصورت طبيعي ايجاد رويشگاههاي مشجر مي نمايد.

دامنه ارتفاعي رويشگاه قيچ در دامنه هاي کوهستاني سفيد آب بين ١٠٠٠تا ٢٠٠٠متر از سطح دريا است. قيچ گياهي است بومي مناطق خشک و نيمه خشک در خاکهاي شور ، قليا و شور و قليايي که عمدتا" داراي آهک فراوان است ، بخوبي رويش دارد. گلهاي زرد اين درختچه پيش رس بوده و معمولا" در اواسط اسفندماه ظاهر مي شوند.

بدنبال آن ميوه هاي بالدار حاوي سه عدد بذر، در اوايل ارديبهشت ماه بوجود مي آيند. وجود باله هاي نسبتا" بزرگ ميوه ، جابجايي بذر را توسط باد آسان کرده است. اين گياه بوسيله بذر و قلمه قابل تکثير است.

[masi eng 47,044]

درخت گز

 

 

ارتفاع این درخت کوچک به 6 – 10 متر و قطر آن به 30 سانتی کمتر می رسد و گاهی هم بر اثر جست های پاجوش بصورت درختچه در می آید. دارای انشعابات زیاد و سخت است. برگهایش خیلی کوچک و صاف است. رنگ آنها گرد سفید بنظر می رسد. شکل آنها لوزی شکل شل و تخم مرغی با انتهای تیز و قاعده ای متسع است. گل آذین کوتاه و متراکم و برگه آن نوک تیز و از پاپک گل بلندتر است. گلبرگهایش واژ تخم مرغی کشیده است.

تعداد پرچم های گل آن پنج است و قاعده میله آنها کمی متسع شده است و به لوبهای دیسک متصل می باشد. چوب آن سخت و شکننده است و برون چوبی سفید و درون چوبی سرخ رنگ دارد و در مصارف نجاری بکار می آید پوست آن نیز دارای مقداری تانن می باشد. شهدی که از گزانگبین استخراج می شود در اثر نیش حشره ای به نام Eriococus mannifer ترشح می گردد و در آن 55 درصد ساکارز، 25 درصد لولز و 20 درصدد کستروز دارد. نام متداول آن گزانگبین و به زیان کردان آذربایجان غربی گرگزو می باشد. نام عربی آن را طرفا، طرفه المن حطب احمر نام برده اند شهد آن معمولاً انگبین نامیده می شود.

[masi eng 47,044]

درختچه تاغ

[TABLE=class: cms_table]

[TR]

[TD=class: cms_table_class9, width: 55%]

نام فارسی :

تاغ

 

 

نام علمی:

H

aloxylo

 

 

نام انگلیسی:

Saxaul

[/TD]

[TD=class: cms_table_class9, width: 40%]

 

 

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

 

گیاهانی خشبی در ختچه ای ویا به اندازه ئ متوسط گوشتی ویا کم وبیش گوشتی بجز توده های کرکی در محل گره ها معمولا بی کرک .ساقه ها مشخصا بند بند برگ ها متقابل مقدماتی وابتدایی یا کاملا رشد یافته .خطی سه گوشه کوتاه یا مستطیلی.گلها کوچک نر ماده یا ماده معمولا در محور برگهای برگه مانندحائل .مولد گلاذین سنبله ای تنک یا متراکم یا پانیکول ها ی گسترده و پهن .قطعات گلپوش 5 تائی .غشایی در حالت میوه تمام قطعات رشد یافته وگسترده با بالهایی در نزدیکی میانه قطعات پرچم ها 5تایی میله های پرچم ها معمولادر قاعده پیوسته روی طبق زیر تخمدا نی متناوب با پرچم های عقیم پرز دار-تخم مرغی .تخمدان با دو تاسه خامه معمولا کوتاه وضخیم.دانه ها افقی .البومین وجود ندارد جنین حلقوی .

 

 

درختچه یا درختانی شن روی به ارتفاع 1-8 متر .ساقه های مسن با ترکها ی حلقوی .

برگهایی فلس مانند با طولی بیشتر از عرض با سیخک فشرده زرد -قهوه ای به طول 0/5 تا1میلیمتر buge ex bosis&buhse H.persicum

برگهای فلس مانند با طول عرضی مساوی بدون سیخکی مشخص H.ammoden dron(C.A.Mey)Bunge ex fezl

درختچه هایی معمولا غیر شن روی به ارتفاع تا100 سانتیمتر یا کمی بیشتر .ساقه های مسن بدون ترکه های حلقوی .گل آذین معمولا متراکم و درانتهای شاخه های جانبی گسترده افقی ودر انتهای شاخه های انتهایی

 

 

H.salicornicum(moq) bunge ex booiss

گونه ایست که نسبت به بقیه گونه های گیاهی در امر مبارزه با تثبیت شنهای روان مقاومت و موفقیت بیشتری دارد .

 

 

این گیاه از خا نواده اسفنا جیان است و دارای 6 واریته مختلف به شرح زیر است :

 

 

1-سیاه تاغ H.aphyllouom

2-تاغ گرد آلودH.recarvum

3-زرد تاغH.ammodemdrom

4-سفید تاغH.persicum

5-H. griffithii

6-H. articulatum

 

ساقه های جوان تاغ بند بند و سبز رنگ بوده وبه افیلا معروف است.

 

 

 

انواع تا غ ها

 

سیا ه تاغ HALOXYLON Ammodenderon:

درختچه ای با شاخه های فراوان به ارتفاع تا 100-200سانتیمتر .اغلب کروی شکل باپوست خاکستری مایل به سفید شاخه های سال جاری سبز یا سبز کلمی شونده .طویل نسبتا گوشتی به قطر 5/1تا2 میلیمتر به ساقه فشرده . برگها نامشخص .به فلسهای زگیل مانند متقابل نوک کند تبدیل شده با کرک های کوتاه قاعده ای گلها منفرد در محور برگه های فلسی شکل .روی شاخه های کوتاهی که سر انجام به شاخه های رویشی شکننده تبدیل میشود .برگک ها تخم مرغی پهن -خشن با لبه های غشایی -شفاف پهن هم اندازه گل .قطعات گلپوش خیلی کوچک تخم مرغی با لبه غشایی.کرکی در قاعده با کرک های زیگزاگی .در میوهادر بالا به بالی به اندازه 3/4 طولش تبدیل می شود .بالها تقریبا دایره ای حداقل سه تای آنها در قاعده قلبی .دو تای دیگر گاهی گوه ای .اغلب با صفحه ای به طول 8-10 میلیمتر .خمیده یا گاهی در حالت رسیده مورب ایستاده .لوب های بالای گلپوش میوه دار واگرا .سپس میوه در داخل حفره ای فنجان مانند قرار می گیرد .

 

 

میوه سبز تیره -با راس محدب. با غده ای در مرکز و اطراف.

 

 

زرد تاغ HAGOXYLON Persicum:

درختی به ارتفاع تا 5 cmبا تنه محکم چرو کیده و پوست خاکستری روشن با چوب سنگین شکننده .شاخه های سال قبل مایل به سفید پوشیده با ترکهای حلقوی متراکم شاخه های یک ساله سبز کم رنگ نسبتا سخت شکننده به قطر 1-2mm

 

 

درگیاهان جوان راست در گیاهان مسن اغلب سر به زیر .برگها کوچک شده فلس مانند .منتهی به نوک گاهی فشرده به ساقه .گلها منفرد در محور برگها فلس مانند .نوک کند .روی شاخه های معین خیلی کوتاه برگکها تخم مرغی -دایره ای در لبه ها غشایی با ناو کند هم اندازه گل . گلپوش نوک کند غشایی در انتها بال دار بالها تقریبا دایره ای یا تقرییبا کلیوی شکل -نیم دایره ای .معمولا تا حدودی پیچیده -گرد شده و یا درقاعده تقریبا قلبی میوه فشرده شده به قطر2-2/5mm

 

پراکنش جغرافیایی در ایران:کرمان(غرب هامون جا زموریان شرق دشت لوت )سیستان وبلو چستان (اطراف نصرت اباد حاشیه مرز افغانستان بین کوه ملک سیاه و زابل زاهدان به زابل ) سمنان(منطقه حفاظت شده توران : بین احمد آبادوزمان آباد 2کیلومتری شمال چاه جم 15کیلو متری جنوب شزق طرود چاه جم حسینیان به جندق ) اصفهان (جندق انارک رباط خان غرب طبس 20-30 کیلو متری خور به بیابانک )

 

پراکنش جهانی :ایران فلسطین مصر سینا .اردن .جنوب عراق .عربستان سعودئ عمان .امارات متحده عربی .ترکمنستان .سرزمین های پست آسیای مرکزی .پاکستان .چین

 

 

ترات Haloxylon Salicornicum:

درخچه ای یا نیمه درخچه ای افشان .به ارتفاع 25 تا100cmبا شاخه های یک ساله نا منظم بر خاسته از ساقه های کوتاه چوبی سال گذشته .شاخه های جوان کم وبیش ایستاده .شکننده به رنگ روشن تا سبز کلمی -عاجی رنگ یا به هنگام خشکی زرد مومی . برگها به فلسهای کوتاه سه گوشه وکوچک تبدیل شده .پیوسته فنجانی شکل .با لبه ای غشایی شکل .و کرک های پشمالو در داخل آن .گل آذین افشان .شامل سنبله های پراکنده به طول3-6cm اغلب در انتهای شاخه های اصلی یا جانبی سبز .گلها با دو برگک تو گود تخم مرغی شکل.با قاعده پشمالو .پرچم ها 5 تایی .متناوب با پرچم های عقیم.خامه ها کوتاه کلاله ها دو تایی میوه به همراه بال به عرض7-6mm

 

 

پراکنش جغرافیایی در ایران:

استانهای خوزستان .بوشهر هرمز گان .بلوچستان .یزد .کرمان اصفهان و جنوب خراسان

 

 

پراکنش جهانی:

ایزان .مصر سینا .فلسطین .اردن .جنوب عراق .کویت .مرکز وشرق شبه جزیره عربستان .افغانستان .پا کستان (3).

 

 

مصارف چوب تاغ:

به علت کج ومعوج بودن برای کارهای ساختمانی مناسب نیست ولی بیشتر از آن برای سایبان وچتر استفاده می شود . در کارهای نجاری مصرفی ندارد .هیزم آن خوش سوز ومورد علاقه مردمان اطراف کویر می باشد .

 

 

اهمیت از لحاظ چرای دام :تاغ را نمی توان یک گیاه علوفه ای بشمار آورد .ولی در پناه خودمحیط خاصی را ایجاد می کند که گیاهان علوفه ای بهتر بتوانند رشدکنند .در بین انواع تاغ ها تاغ سفید خوشخوراکتر است.و موقع چرای آنها در اواخر پاییز وفصل زمستان شروع می شود.

 

 

 

حفاظت خاک

این گیاه در مناطق کویری سبب می شود که خاکهای ماسه ای سبک کمتر در معرض فرسایش و باد رفتگی قرار بگیرد وبه عنوان باد شکن استفاده می شود .

 

 

جمع آوری بذر تاغ

معمولا درختان 10 تا20 ساله و درختان پیر تر مقدار بیشتری بذر می دهند .بذور در اواسط آذر ماه رسیده وآماده جمع اوری است. برای جمع آوری می توان کیسه را در زیر شاخه قرار داد وبا تکان دادن شاخه بذر در داخل آن می ریزد

 

چون بذر ها دارای رطوبت هستند آنها را باید در مکانی قرار داد تا جشک شود.

بذر تاغ بعد از جمع آوری وپاک کردن هر کیلوی آن بالغ بر360 تا370 هزار عدد است . قوه نامیه آن 4تا5 ماه پس از جمع آوری به خوبی حفظ می شود

 

 

کشت

حداکثر موفقیت بذر پاشی موقعی است که در دی ماه بذور زیر برف کاشته یا روی برف کاشته شود. برای تولید نهال لازم است از اواخر بهمن تا اواسط اسفند بذوردرخزانه کشت وآبیاری شود.در صورتیکه حرارت بین 20-15 سانتیگراد باشد بذور پس از سه یا چهار روز سبز خواهند شد. و بذور سبز شده در سه ماهه آخر سال جهت عرصه به شنزار خوب است. بردن نهالها در فروردین مناسب نیست.

 

 

 

روش کاشت در جای اصلی

نهالها را بر روی نوارهای به عرض 6 متر وبه فواصل 3 متر از یکدیگر ودر سه ردیف می کارند و فواصل بین هر نوار در حدود10 تا14 متر از یکدیگر است . برای کاشت گودالی به عمق 30 سانتی مترکنده ونهال را درگودال قرار می دهند .

رشد ریشه های تاغ در سالهای اول ودوم تا حدود 2/5متر ودر سالهای بعد تا16 متر در خاک نفوذ می کند .

 

 

 

منابع

قهرمان-احمد 1373 کروموفیت های ایران جلد1 نشردانشگاهی -1

2- حبيب الله ثابتي – 1382 جنگلها درختان ودرختچه هاي ايران انتشارات دانشگاه علم وصنعت ايران

3-مظفریان-ولی الله 1383 درختان ودرختچه های ایران فرهنگ معاصر