بانک اطلاعاتی پوشش گیاهی ایران...........

[amir.d 1211]

تیره نیلوفر آبی (Nympheaceae)

 

مقدمه

 

گیاهان تیره نیلوفر آبی (Nympheaceae) علفهایی آبزی و پایا با برگهایی ساده‌اند. گلها از تیپ مارپیچی یا حلقوی و سه پر هستند. برچه‌ها آزاد یا چسبیده بهم و در حالت اخیر تمکن تیغه‌ای دارند. میوه به شکلهای متفاوت برگه ، فندقه یا سته مانند است. در بافتهای درونی این گیاهان معمولا سلولهای شیرابه‌ای وجود دارند. تمام گیاهان این تیره آبزی و دارای 7 جنس و تقریبا 100 گونه در جهان هستند. در ایران سه جنس با 4 گونه از این تیره در آبهای راکد و شیرین شمال و غرب کشور می‌رویند.

 

 

 

مشخصات

 

اختصاصات دستگاه رویشی

 

گیاهانی آبزی ، یا ریزومی پایا در لجن کف و بستر مردابها و آبگیرها هستند. برگها و گلها مستقیما از ریزوم پدید می‌آیند. برگها معمولا دوگانه ، عده‌ای از آنها غوطه‌ور و عده‌ای دیگر دارای پهنک مدور و شناورند. پهنک برگ گاهی بسیار بزرگ و غول آساست. در بین گیاهان این تیره فقط نلومبیوم (لاله مردابی) دارای برگهایی با پهنک هوایی در خارج آب است.

اختصاصات دستگاه زایشی

 

گلها منظم ، نر ماده ، کامل‌اند و همیشه در سطح آب باز می‌شوند و این امر بندرت در هوا و خارج از سطح آب انجام می‌گیرد (بیشتر در جنس نلومبیوم). در جنس کابومبا ، که خاستگاه آن آمریکاست ، گلها کاملا حلقوی و از نوع سه پر ، یعنی دارای 3 کاسبرگ و 3 گلبرگ و 3 تا 6 پرچم و 3 برچه هستند. در جنس نوفار گل نیمه حلقوی است.

شرح جنسهای تیره نیلوفر آبی در ایران

 

جنس نوفار

 

این جنس یک گونه به نام نیلوفر زرد (نوفار لوتئوم) دارد. این گیاه دارای ریزوم پایا ، متورم و ضخیم در لجن بستر مردابها و آبهای راکد دائمی است. برگها و گلها مستقیما از ریزوم پدید می‌آیند. برخی از برگها غوطه‌ور در آب ، عده‌ای دارای دمبرگ بلند و پهنکی مدور در سطح آب هستند. گل آن بسیار بزرگ، زرد رنگ ، منظم و نر ماده است و به علت داشتن دمگل بسیار دراز در سطح آب باز می‌شود. کاسه پنج قطعه‌ای گل در ابتدا سبز رنگ است و سپس در سطح رویی یا در هر دو رو زردرنگ می‌شود.

 

گلبرگها ، که بی‌شمارند ، منشا ناپرچمی دارند و مانند گل پئونیا در دنبال مارپیچ استوار پرچمها قرار می‌گیرند و تقریبا تمام حالات حد واسط تبدیل

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

به گلبرگ را در آنها می‌توان دید. بساک پرچمها بسیار درشت است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

که از 5 تا 15 برچه تشکیل می‌شود، برخلاف سایر جنسهای این تیره ، جدا برچه نیست بلکه برچه‌های آن در سطح جانبی بهم چسبیده و تخمدان چند خانه را بوجود می‌آورند که هر خانه‌اش محتوی تعداد بی‌شماری تخمک واژگون و پراکنده در تمام سطح جدار است. کلاله‌ها نیز مانند برچه‌ها بهم می‌پیوندند و صفحه‌ای مسطح را با شیارهایی که اثر رگبرگ میانی برچه‌هاست بوجود می‌آورند.

 

 

 

 

میوه کپسول گوشت‌دار شکوفاست که در آب باز می‌شود. دانه‌ها ، که در پوشش لعابی قرار دارند، در آب پراکنده می‌شوند و مدتها در سطح آب باقی می‌مانند. پوست دانه‌ها ، که سخت و غیر قابل نفوذ است، به خوبی می‌تواند توانایی رویشی دانه را برای مدتی بسیار طولانی حفظ کند. دانه دارای جنین دولپه‌ای است که کمی در طول بهم چسبیده و دارای آلبومن مضاعفی است که از آلبومن عادی و پریسپرم حاصل از خورش تشکیل می‌شود. نوفار ، که نیلوفر زرد نامیده می‌شود، در آبهای راکد غرب ایران ، در باختران و حوالی آن می‌روید.

جنس نمفه‌آ

 

این جنس در ایرانی گونه‌ای با گلهای سفید رنگ دارد که در آبهای گیلان و مازندران می‌روید و نیلوفر سفید نامیده می‌شود. در آبهای مازندران احتمالا گونه دیگری با گلهای زرد رنگ در گذشته بیشتر و اکنون بندرت در آب بندانها انتشار دارد. رنگ گلها در گونه‌های مزبور خیلی متفاوت و بسیار زیبا و درخشان است. از این رو انواع آنها را در استخرها به عنوان زینت می‌کارند.

 

این گیاه در مصر باستان از گیاهان مقدس به شمار می‌رفته است. برگهای مدور این گیاه ، که دمبرگ بسیار دراز دارند، و همچنین گلهای درشت آن در سطح آب باز می‌شوند ولی میوه آنکه متشکل از برچه‌های بهم پیوسته است کپسول سته مانندی را تشکیل می‌دهد که در آب فرو می‌رود. پرچمها روی نهنج گوشت‌دار قرار دارند. گلبرگها اصولا فاقد نوشجای هستند.

 

 

 

جنس لاله مردابی یا سله باقلا

 

این جنس نیز یک گونه دارد که در آبهای راکد و شیرین سواحل شمالی ایران (گیلان) و بویژه در مردابهای بندر انزلی و رشت ، لاهیجان و لنگرود فراوان می‌روید. برگهای آن ، که مستقیما از ریزوم داخل لجن پدید می‌آیند ، دارای دمبرگ بسیار بلند و پهنک گسترده‌اند و بر اثر رشد زیاد دمبرگ اغلب برگها در خارج از سطح آب باز می‌شوند ، پهنک برخی از برگها نیز که در سطح آب باز شده‌اند بتدریج بر اثر رشد دمبرگ از آب خارج می‌شود.

 

گلهای بسیار بزرگ و زیبای این گیاه ، که غالبا در چند سانتیمتری تا یک متری خارج از آب باز می‌شوند، رنگ صورتی شفاف دارند. برچه‌ها در سطح ژینوفور بسیار دراز مخروطی شکل قرار گرفته‌اند و سطح اینژینوفور به هنگام رسیدن دانه‌ها به 20 تا 30 سانتیمتر مربع می‌رسد. گونه ایرانی این نیلوفر به لاله مردابی (نلومبیوم کاسپیکوم) مشهور است.

[amir.d 1211]

تیره هیدروفیلاسه

Hydrophyllaceae

 

تیره هیدروفیلاسه از تیره های مجاور تیره گاو زبان (بوراژنیاسه) است و بویژه از لحاظ داشتن کرکهای زیر و خشن و گل آذینهای گرزن دم عقربی بسیار نزدیک به آن است و فقط از نظر ساختار مادگی که معمولاً تک خانه ای است و به میوه ای کپسولی تبدیل می شود با این تیره تفاوت دارد. هیدروفیلاسه ها که خاستگاه آنها امریکای شمالی است و عرصه وسیعی از این سرزمین را اشغال می کند گل آذین آنها گرزن دم عقربی و شامل گلهایی منظم و پنج پر است. تخمدان تک خانه ای آنها از پیوستگی دو برچه بوجود می آید و گاهی نیز حفره درونی تخمدان به علت رشد جفتها در ناحیه جدار دو خانه تقسیم می شود.

سفت تخمک در جهت بالا قراردارد. از جنسهای شناخته شده این تیره می توان از جنس Nemophila , phacelia نام برد که هر دو جنس دارای گونه های زینتی هستند و در باغها و پارکها کاشته می شوند. از این تیره هیچ نمونه ای در رویشهای ایران وجود ندارد.

[amir.d 1211]

تیره اریکا – تیره ورسکیان

Ericaceae

 

گیاهان تیره اریکا بر اثر دارا بودن برخی صفات غالباً در حد واسط گیاهان جدا گلبرگ و پیوسته گلبرگ قرار می گیرند. این تیره شامل متجاوز از 70 جنس و 2000 گونه می باشند که عموماً به وضع پراکنده در نواحی معتدله کره زمین و حتی نقاط مختلف افریقای جنوبی یافت می شوند در ایران منحصراً گونه ای از Vaccinium ها به حالت وحشی وجود دارد که آن هم غالباً در تیره جداگانه ای به نام Vacciniaceae جای داده می شود . بعضی از انواع زینتی آنها که متعلق به جنسهای Rhodondendron و Azalea است نیز در ایران به حالت پرورش یافته وجود دارد.

گیاهانی به اشکال مختلف درختچه یا بوته هائی با اعضای چوبی و به ارتفاع کم می باشند. عموماً برگهائی ساده ، بدون استیپول و گلهای منظم (بندرت نا منظم) نر - ماده (بندرت دارای 2 نوع گل بر روی 2 پایه ) مرکب از قطعات 5 یا 4 تایی دارند که بطور منفرد یا مجتمع به اشکال مختلف سنبله ، خوشه ، دیهیم و غیره دیده می شود. کاسه گل آنها شامل قطعاتی پیوسته یا جدا از هم و گاهی با ظاهر گلبرگ مانند است. جام گل آنها به اشکال مختلف زنگوله ای استکانی و یا مرکب از قطعات آزاد و جدا از یکدیگر (مانند Ledum ها و Rhodondendron ها) دیده می شود.

پرچم های آنها معمولاً به تعداد 2 برابر قطعات جام گل یا برابر آنها و مادگی آنها مرکب از برچه هائی به تعداد قطعات جام گل است و این حالتی است که در گیاهان پیوسته گلبرگ تکامل یافته اصولاً مشاهده نمی گردد و یک صفت قدیمی و ابتدایی به حساب می آید. تخمدان آنها چند خانه و محتوی تخمک های فراوان با تمکن محوری است. میوه آنها به اشکال مختلف پوشینه ، سته یا شفت و محتوی دانه های متعدد است.

جنس های مهم این تیره عبارتند از :

Gaultheria (دارای 100 گونه)

Arbutus ( گونه20)

Erica (در حدود 800 گونه)

Andromeda (دارای 6 گونه)

[amir.d 1211]

تیره آدوکساسه

Adoxaceae

تیره آدوکساسه تیره کوچکی است که فقط یک گونه بنام Adoxa moschatellina در اروپا دارد و بویی شبیه بوی مشک می دهد. باید یاد آور شد که قرار دادن این تیره در خانواده ای مستقل خالی از اشکال نیست و در واقع باید آنرا با چشم پوشی از برخی صفات در تیره کاپریفولیاسه قرارداد. گیاهان این تیره علفهایی پایا، دارای گلهای مجتمع در گروههای 5 تا7 تایی با 2 یا 3 کاسبرگ و 4 یا 5 گلبرگ سبز رنگ اند. گلها دارای 4 یا 5 پرچم با میله های دو شاخه و تخمدان نیمه زیرین هستند. تعداد برچه ها 4 یا 5 عدد و تخمدان چند خانه ای و در هر خانه محتوی یک دانه است. میوه شفت کوچک است و 4 یا 5 هسته دارد.ش

[amir.d 1211]

تیره اسپارکانیاسه

Sparganiaceae

 

گیاهانی علفی چند ساله ، بدون کرک ، آبزی یا نیمه خشکی زی ، یک پایه ساقه های زیرزمینی (ریزوم) پیوسته بهم، بسیار نازک، ساقه ها راست یا شناور ساده یا در قسمت گل آذین شاخه دار (مشعب) برگهای راست، شناور یا غوطه ور ، خطی ، متناوب متقابل (Distichous) در قاعده غلاف دار، کامل، معمولاً در پائین (نزدیک قاعده) نا و مانند، سه گوشه یا بعضی اوقات در برش عرضی کم و بیش تخت ، معمولاً بلندتر از گل آذین، گلها مجتمع در سرهای کروی مجزا، سرسان های ماده در زیر سرسان های نر، گلپوش دارای (1)-3-6 فلس غشایی قاشقی شکل، گل های نر دارای 1-8 پرچم با میله هایی در قاعده پیوسته، گل های ماده متشکل از 1-2-(3) برچه پیوسته ، خامه منفرد، کلاله مساوی تعداد برچه ها ، تخت ، دائمی میوه سته ناشکوفا با برون بر خشک و اسفنجی.

این تیره یک جنس و گونه Sparganium neglatum در ایران دارد. گیاهی است آبزی که بیشتر در برکه و باتلاق های با آب شیرین می روید و با برگ های سرنیزه ای و گلهای کروی و سفید رنگ خود کاملاً مشخص است.

[amir.d 1211]

تیره استیراکاسه

Styracaceae

 

گیاهانی درختی با برگهای ساده و منفرد هستند گلها در این گیاهان نر ماده و تخمدان آنها چند خانه ای با دیواره بندی ناقص است. خامه منفرد و دانه دارای آلبومن گوشتی است.

این تیره کوچک دارای 8 جنس و 120 گونه است که به طور پراکنده در امریکای جنوبی ، آمریکای شمالی و جنوب غربی آن ، افریقای گرمسیری ، آسیای غربی و مالزی انتشار دارند. گیاهان این تیره از نظر فرآورده های دارویی مانند Benjoin اهمیت فراوان دارند.کاسه گل در آنها به طور ثابت پیوسته کاسبرگ است و نافه فقط دارای یک چرخه پرچمی است که غالباً بر اثر مضاعف شدن پرچم ها تعداشان نسبت به گلبرگهای حامل خود دو برابر می شود. مادگی دارای 3 برچه پیوسته و به صورت تخمدانی ناقص است تخمکها دارای یک یا دو پوشش اند. میوه شفت است و به علت عدم نمو تخمکها فقط یک دانه سرشار از آلبومن گوشتی دارد. دستگاه ترشح کننده ویژه ای در این گیاهان جود ندارد.

[amir.d 1211]

تیره اسفنوکله آسه

Sphenocleaceae

 

گیاهانی علفی ، معمولاً یکساله یا پایا، با برگهای متناوب و فاقد گوشوارک هستند پهنک برگها معمولاً کامل و دمبرگ آنها غالباً کوتاه است. گلها کوچک مجتمع در سنبله های متراکم استوانه ای و انتهایی هستند. جام پیوسته و شامل 5 بخش با قاعده گوشتدار است. لوله کاسه به تخمدان متصل است و گاهی نیز با آن رشد می کند قسمت آزاد یا پهنک کاسه دارای 5 بخش مدور، مقعرو گسترده است. پرچم ها 5 عدد بدون میله، متصل به قسمتهای فرو رفته و سینوسی شکل جام پیوسته و دارای بساکهایی مدور و دو خانه است که از طول باز می شوند تخمدان دارای دو خانه و محتوی تعداد زیادی تخمک است خامه کوتاه کلاله سر مانند و تقریباً دو بخشی است میوه کپسول دارای جدار غشائی و محتوی دانه های بی شمار است و در قاعده به وسیله شکاف سرتاسری باز می شود. دانه ها دارای جفت اسنفجی بسیار کوچک استوانه ای شکل ، با جنین ایستاده و گوشتی و لپه های کوچک و تقریباً تمایز نیافته اند.

تنها جنس این تیره در ایران اسفنو کله آ است که فقط یک گونه بنام Sphenoclea Pongatium دارد که محل انتشار آن جنوب غربی ایران ذکر شده است.

[amir.d 1211]

تیره الاتیناسه

Elatinaceae

 

گیاهان این تیره گیاهانی علفی، یکساله یا پایا و یا درختچه مانندند‏، آبزی هستند و یا در نواحی مرطوب می رویند. دارای برگهائی کامل یا دندانه دارند که بطور متقابل یا چرخه وار روی ساقه قرار می گیرند گلها کوچک ، فاقد دمگل یا دارای دمگل کوچک ، منظم ، نر و ماده منفرد و محوری هستند و یا در گرزنهای دو سویه و بر گک دار و یا فاقد آن مجتمع می شوند.

پرچم ها مستقر در 2 چرخه و آزاد و به تعداد گلبرگها یا دو برابر آنها هستند و گاهی نیز به علت تحلیل رفتن برخی از آنها کمتر می شوند بساکها دو خانه ای، درون کشا (درون ور) هستند و با شکافی طولی باز می شوند. تخمدان زیرین، چند خانه ، کامل و در زاویه درونی هر خانه محتوی تخمکهای متعدد و واژگون است. میوه کپسول، شکوفا باستونک مرکزی پایا و یا محتوی دانه های راست یا خمیده است. دانه ها دارای نوک سخت، آلبومن کم، جنین خمیده و ریشه چه برگشته به سمت ناف است.

این تیره در ایران دارای دو جنس تک گونه ای الاتین (Elatine) و برژیا (Bergia) می باشد.

[amir.d 1211]

تیره انار

Punicaceae

 

تیره انار، تیره کوچکی شامل یک جنس ، مرکب از دو گونه و دارای اختصاصاتی شبیه تیره مورد است . از این جهت در رده بنده های مختلف به تفاوت جزء تیره اخیر و یا بصورت جداگانه ولی مجاور آن گذاشته می شود.

از اختصاصات گیاهان آن اینست که برگهائی ساده، معمولاً متقابل و گلهائی نر – ماده دارند. کاسه گل آنها شامل 4 تا 8 قطعه گوشتدار و پیوسته به تخمدان است. جام گل آنها قرمز یا صورتی و مرکب از قطعات درشتی است که در آغاز حالت چین خورده دارند.ولی پس از شکفتن کامل، صاف می گردند تعداد پرچم های آنها زیاد و میوه آنها نیز نوعی سته مخصوص و محتوی دانه های سخت و محصور در یک بخش آبدار است اختلاف گیاهان این تیره با تیره مورد بیشتر در آنست که اولاً فاقد مجاری ترشحی شیزون و آبکش داخلی می باشند ثانیاً مادگی آنها دارای شکل خاص است و پس از رسیدن نوعی سته مخصوص بوجود می آورد.

منطقه پراکندگی این گیاهان بیشتر در اروپا مخصوصاً منطقه مدیترانه، آسیا، ایران و نواحی دیگر مانند شمال آفریقا است.

[amir.d 1211]

تیره اوتریکولا ریاسه

Utriculariaceae- Lentibulariaceae

 

گیاهان این تیره علفهایی کوچک آبزی و پایا هستند که در آبهای کم عمق حاشیه تالابها می رویند این گیاهان به وسیله اندام های کوچک کوزه ای شکل خود که ظاهراً در ناحیه ریشه آنها وجود دارند و در واقع برگهای تغییر شکل یافته اند کرمینه های موجود در آب راصید می کنند . گلها دارای جام چهره نمایا مهمیزدار هستند. گلهای آنها از لحاظ دارا بودن نافه دو پرچمی ، تخمدان تک خانه ای با تمکن مرکزی و دانه های بدون آلبومن بویژه در جنس او تریکولاریا باگلهای تیره گل میمون تفاوت دارند. میوه آنها کپسول و محتوی دانه های بدون آلبومن است. گیاهان این تیره دارای انتشاری گسسته ولی بسیار وسیع هستند. این گیاهان درون آبها یا در زمینهای خیس و باتلاقی می رویند. و یا در آب غوطه ورند. همه گیاهان این تیره پایا، فاقد ریشه ، دارای برگهای متناوب با بریدگیهای بسیارند که در آخر به تقسیماتی تسمه ای شکل و موئین تبدیل می شوند. جنسهای این تیره عبارتند از: Pinguicula , Lentibularia , utricularia و غیره می باشد که در ایران فقط جنس Utricularia با یک گونه در شمال یافت می شود و احتمالاً گونه های دیگری از آن در آبهای هویزه وجود دارند.

[amir.d 1211]

تیره آکتینیدیاسه

Actinidiaceae

 

خاستگاه این تیره شرق آسیاست گیاهانی رونده یا درختچه ای بالا رونده برگها متناوب ساده، بدون کرک یا دارای کرک های ساده یا ستاره ای ریش مانند بدون گوشوارک، گل ها کوچک به صورت گرزن های جانبی یا دسته ای به ندرت تقریباً منفرد نر و ماده، چند جنسی یا دو پایه. کاسبرگ ها پنج تایی همپوش، گلبرگ ها پنج تایی، همپوش یا تقریباً پیچیده ، ریزان ، پرچم ها زیر تخمدانی ، ده تایی یا بیش تر، بساک ها پشت چسب لرزان ، درغنچه به درون خمیده شکوفای طولی یا منفدی تخمدان سه تا ، چند خانه ای گاهی دیواره برچه ها به دشواری به محور مرکزی می رسد، خانه ها دو تا چند تخمکی ، تخمک ها از محور مرکزی فاصله دار ، واژگون ، خامه ها پنج تایی و در انتها پیوسته (در رأس) یا چند تایی و جدا از یکدیگر (گسترده و باز) معمولاً پایا و دایمی. میوه سته یا کپسول خشک دانه ها کوچک با اندوسپرمی گوشتی و جنینی راست با لپه های کوتاه.

از این تیره گیاهی بنام کیوی (Actinidia chinensis) در باغ های شمال کاشته شده است.

[amir.d 1211]

تیره برگ بو

Laurace

 

گیاهان تیره برگ بو به صور مختلف درخت یا درختچه (بندرت علفی) و مخصوص نواحی حاره کره زمین می باشد. از مشخصات آنها این است که عموماً برگهائی متناوب یا متقابل ، ساده بدون استیپول ، غالباً چرمی و گلهائی منظم نر- ماده یا بر دو نوع نر و ماده (یک یا 2 پایه و یا پلی گام) و مجتمع به صورت خوشه یا گرزن متراکم دارند. پوشش گل آنها شامل دو ردیف 3 تایی و نافه گل آنها مرکب از 4 ردیف 3 تائی از پرچم ها است داخلی ترین ردیف پرچم ها نیز حالت غیر زایا (استامینود) دارد. مادگی گلهای آنها مرکب از یک برچه و میوه آنها شفت و محتوی دانه بدون آلبومن ولی با جنین حجیم و لپه های روغن دار است.

گیاهان این تیره دارای سلولهای اسانس دار (غده تک سلولی) پراکنده در اعضای مختلف و سلولهای موسیلاژدار، مخصوصاً در ناحیه پوست است اسانس سلولهای آنها نیز به تفاوت دارای بوی معطر و یا نامطبوع می باشد از نظر درمانی خواص تعدادی از این گیاهان مربوط بوجود همین اسانسها در اعضای آنها می باشد چوب بعضی از آنها در صنعت حائز اهمیت فراوان است و در نجاری و منبت کاری مورد توجه زیاد قرار می گیرد.

تیره برگ بو دارای 1000 نوع گیاه است که در متجاوز از 400 جنس جای دارند جنس های مهم این تیره عبارتند از :

Cinnamomun (دارای 100 گونه)

Nectandra ( گونه100)

Persea ( گونه10)

Laurus ( گونه2)

[amir.d 1211]

تیره بگونیاسه

Begoniaceae

 

بگونیاسه ها گیاهانی علفی با برگهائی ساده منفرد و گوشوارک دار و گلهایی تک جنس منظم و یا نامنظم هستند گلهای نر دارای تعدادی پرچم و گلهای ماده واجد تخمدان زیرین ، تک خانه ای با تمکن جداری و یا سه خانه ای با تمکن محوری هستند. میوه آنها کپسول میان برچه گشا و محتوی دانه هایی فاقد آلبومن است. گیاه تیره بگونیاسه در بسیاری از مناطق گرمسیری انتشار دارند ولی تجمع آنها بیشتر در مناطق شمالی آمریکای شمالی است این گیاهان غالباً علفی ،دارای ساقه و برگ گوشتی و آبدارند. برگها ساده دارای پهنکی با لوب ها و رگبرگهای پنجه ای با تقارن دو طرفی در قاعده هستند و به طور منفرد ولی دردو ردیف قرار می گیرند و گوشوارک هایی بی دوام و زود افت دارند گلها تک جنس، تک پایه، مجتمع در گرزنهای دو سویه ، منظم و یا نامنظم اند. گلهای نر دارای پوشش 2 تا 4 قطعه ای گلبرگ مانند و پرچم های متعدد هستند که گاهی در قاعده به هم پیوسته اند گلهای ماده دارای پوشش 2 تا 5 قطعه ای گلبرگ مانند و تخمدانی زیرین اند. تخمدان این گیاهان همیشه دارای 2 تا 6 برجستگی تیغه ای و بال مانند در اطراف بوده، یک خانه با تمکن جداری و یا سه خانه با تمکن محوری است. تخمکها متعدد واژگون دو پوششی و میوه از نوع کپسول میان برچه گشا با دانه هایی غالباً کوچک و بدن آلبومن است.

این تیره هیچ نمونه و گونه ای در رویشهای طبیعی ایران ندارد بعضی از انواع زینتی آن سالها پیش از طریق اروپا وارد ایران شد و در سالهای اخیر نیز واریته های پرورش یافته و گونه های زینتی آن توسط موسسات پرورش و فروش گل به ایران وارد گردید.

[amir.d 1211]

تیره بهمینان – تیره کلاه میر حس ها

Plumbaginaceae

 

تیره بهینمان گیاهان علفی یا به صورت درختچه و یا بوته هائی خاردار با ظاهری مشخص میباشند.

برگهائی بدون استیپول ، ساده ، کامل ، منفرد یا گسترده در سطح زمین دارند.

گلهای آنها نر – ماده و غالباً دارای براکته های خشن در قاعده کاسه گل است بطوریکه مجموعه پوشش گل و براکته ها گل آذین با ظاهر پرپشت بوجود می آورند کاسه گل آنها مرکب از 5 کاسبرگ پیوسته بهم (غالباً غشایی) و جام گل آنها به صورت یک قیف منتهی به 5 لوب مشخص است. معدودی از آنها نیز گلبرگهای جدا از هم به وضع متمایز دارند.

از مشخصات آنها این است که 5 پرچم منطبق به گلبرگها و تخمدانی عموماً فوقانی یک خانه مرکب از 5 برچه ومحتوی یک تخمک دارند. قسمت آزاد مادگی آنها به 5 خامه جدا از هم یا نیمه آزاد منتهی می گردد. میوه آنها فندقه یا پوشینه است. در حالت اخیر پس از آنکه میوه رسید، دانه های از راه و یک شکاف طولی به خارج ریخته می شود و یا آنکه قسمت انتهایی میوه یه صورت سرپوشی از بقیه جدا می گردد و دانه ها به بیرون راه می یابد.

بشره اعضای این گیاهان غالباً ترشح مواد لعابی و املاح مختلف می نماید. از مشخصات تشریحی آنها این است که در بعضی از آنها ممکن است دسته های آوندی چوب به وضع غیر طبیعی در ناحیه پوست و یا در مغز ساقه دیده شود بعلاوه در داخل منطقه چوب نیز دسته های کوچک آوند آبکش مشاهده گردد.

دراین تیره حدود 400 گونه گیاه در 10 جنس جای دارد پراکندگی آنها به نوحی است که در غالب نواحی کره زمین یافت میشوند.

جنس های مهم این تیره عبارتند از :

Plumbago (دارای 10 گونه)

Statice (دارای 50 گونه)

[amir.d 1211]

تیره بید

Salicacea

 

تیره بید از دو جنس مهم Populus , Salix تشکیل می یابد که مجموعاً 300 گونه گیاه را شامل هستند. قسمت اعظم آنها امروز در نقاط معتدله نیمکره شمالی مخصوصاً در اروپای مرکزی، نواحی کوهستانی آسیای مرکزی و سواحل شمال غربی آمریکای شمالی محدود به اقیانوس آرام پراکندگی دارند.

گیاهانی به صورت درخت یا درختچه و دارای برگهای ساده و گلهائی بر دو نوع نر و ماده بر روی یک یا دو پایه می باشند در بین آنها انواعی با گلهای نر – ماده نیز دیده می شود چنانچه در بعضی populus ها این حالت وجود دارد اصولاً فاقد پوشش گل می باشند ولی در قاعده هر گل آنها معمولاً براکته‌های پوشیده از کرک دیده می شود گلهای نر آنها دارای 2 تا 30 پرچم (در بعضی Salix ها 2 و در برخی populus ها تا 30 پرچم) و گلهای ماده آنها دارای 2 برچه مجموعاً تخمدانی یک خانه بوجود می آورند. میوه آنها به صورت پوشینه دارای دانه های متعدد بسیار ریز و سبک وزن و پوشیده از تارهای دراز در ناحیه ناف است و این خود سهولت انتشار آنها را توسط باد فراهم می کند. بعضی از گیاهان این تیره بعنوان زینت پرورش می یابند اعضای مختلف تعدادی دیگر به مصارف درمانی می رسد از چوب برخی دیگر در صنعت استفاده به عمل می آورند.

[amir.d 1211]

تیره پارناسیاسه

Parnasiaceae

 

گیاهانی چند ساله بدون کرک، برگهای قاعده ای طوقه ای. ساقه های گلدار سرسان، اغلب یک برگی همیشه یک گلی، برگها قلبی کلیوی شکل یا تخم مرغی. برگهای قاعده ای دمبرگ دار، برگهای ساقه ای کم و بیش بدون دمبرگ، بندرت دارای دمبرگی کوتاه گلهای نر، ماده. کاسبرگها جدا یا در قاعده پیوسته، و پنج قسمتی گلبرگ هاپنج تایی سفید، کامل 5 تا شرا به ای (Fimbriata) برای پرچم های پنج تایی، پرچم های عقیم پنچ تایی ، متناوب با پرچم های بارور سه تا چندین لوبه ، بندرت کامل تخمدان زبرین یا کم و بیش زیرین ، یک خانه ای، خامه منفرد، بسیار ، ضخیم، کلاله 3-4 تایی. میوه کپسول غشایی ، شکوفای شیاری 3-4 دریچه ای نا شکوفا، چندین دانه ای. یک جنس بنام parnassia با دو گونه parnassia cabulica plach. Ex clarbe و parnassia palustris L. از ایران نام برده شده است.

[amir.d 1211]

تیره آکانتاسه – تیره پای خرسان – تیره مشعلی ها

Acanthaceae

 

آکانتاسه ها شامل حدود 2500 نوع گیاه می باشند که در متجاوز از 250 جنس جای دارند. اختصاصاً در مناطق گرم و استوائی کره زمین می رویند بطوریکه فقط معدودی از آنها در مناطق معتدله یافت می شوند. گیاهانی به اشکال مختلف علفی و یا بوته های چوبی و گاهی بالا رونده اند. برگهائی ساده به وضع متقابل و گلهای نر - ماده ، 5 قسمتی (بندرت 4 قسمتی) و مجتمع به اشکال مختلف سنبله یا خوشه دارند کاسه گل آنها شامل 2 لب و جام گل دارای لوله ای کم و بیش منتهی به 2 لب است پرچم هائی غالباً 4 تایی (2 بزرگ و 2 کوچک) و میوه ای به صورت پوشینه یا به اشکال دیگر دارند. دانه های درون میوه آنها پس از رسیدن معمولاً به شدت به خارج پرتاب می شود که خود موجبات انتشار این گیاهان را فراهم می آورد.

Barleria ( گونه150)

Acanthus (گونه20)

Justica ( گونه250)

[amir.d 1211]

تیره پنیرک

Malvaceae

 

گیاهان تیره پنیرک از نظر شکل ظاهری تفاوت کلی با یکدیگر دارند مانند آنکه در بین آنها به تفاوت نمونه های علفی (مانند انواع پنیرک) درختچه ( انواع Hibiscus ها) و درختان عظیم مانند بائوباب (Adansonia) یافت می شود. درخت اخیر دارای تنه ای است که محیط آن به 40 متر بالغ می گردد گیاهان این تیره مجموعاً شامل 80 جنس و 1500 گونه می باشد و در اغلب نواحی کره زمین به استثناء مناطقی قطبی پراکندگی دارند.

گیاهان این تیره عموماً برگهایی متناوب ، ساده، منقسم به لوبهای مشخص ، غالباً پوشیده از کرک و گلهای نر – ماده و منظم دارند. از مشخصات آن این است که در خارج کاسه گل آنها کاسبرگهای کوچک و فرعی به نام کالیکول Calicule مرکب از 3 تا 12 تقسیم آزاد و با متصل به هم در قاعده قرار دارد که در واقع بیرونی ترین پوشش گل آنها به حساب می آید هر گل آنها 5 کاسبرگ ، 5 گلبرگ و تعداد زیادی پرچم دارد. مادگی آنها از اتحاد 3 یا تعداد زیادتری بر چه تشکیل می یابد که مجموعاً تخمدانی چند خانه با تمکن محوری بوجود می اورند.

پرچم های آنها مرکب از 2 ردیف حلقوی 5 تایی است که با این تفاوت که حلقه خارجی پرچم ها غالباً رشد پیدا نمی کند در حالیکه پرچم های حلقه داخلی بر اثر انشعاب تکثیر می یابند و از اتصال میله آنها به یکدیگر لوله ای به وجود می آید که تخمدان و خامه مادگی را کاملاً فرا می گیرد.در رأس لوله مذکور و یا در قسمتهای فوقانی طول آن، بساک پرچم ها به وضع مجتمع دیده می شود.

میوه آنها خشک ، مرکب از چند فندقه یا پوشینه و محتوی دانه هایی است که گاهی پوشیده از کرکهای پنبه ای می گردد. پوست ساقه تعدادی از گیاهان این تیره دارای الیاف فیبر قابل استفاده در نساجی است.

دانه بعضی از آنها مانند دانه پنبه، روغن فراوان دارد و از آنها در تغذیه و صنعت استفاده به عمل می آید اعضای برخی از این گیاهان نیز به مصارف تغذیه می رسد نمونه های زینتی فراوان متعلق به جنسهای مختلف مانند Althaea و Hibiscus و همچنین برخی از انواع درختی در بین آنها بافت می شود.گیاهان این تیره از نظر داروئی اهمیت فوق العاده ندارند ولی در بین آنها انواع وجود دارد که در صنعت به مصارف بسیار ارزنده می رسند.

[amir.d 1211]

تیره پونته دریاسه

Pontederiaceae

 

گیاهان این تیره علفهای آبزی و یا مردابی ایستاده در درون آب و غرقه در آن و یا غوطه ور شناورند.

برگها نیام دار، متناوب غالباً دو ردیفی و گاهی دو شکل، دارای گوشوارک و زبانک هستند. گل آذین معمولاً به صورت سنبله گلها سه پر بدون برگگ یا دارای یک برگگ کوچک بدون پیشبرگ ، دو لبه نامتقارن اند. میوه در این گیاهان کپسول است. گلپوش در گلهای این گیاهان رنگی و گلبرگ مانند، کم و بیش به هم پیوسته و به صورت لوله ای است. نافه شامل 3 تا 6 پرچم و گاهی حتی یک پرچم است که بر سطح داخلی بخش لوله جام متصل بوده و طول میله متفاوت است. مادگی زبرین ، دارای 3 برچه و 3 خانه است. گاهی (در برخی از جنسها) 2 برچه جانبی از 3 برچه تخمدان از بین می رود. در هر حال مادگی دارای یک خامه و محتوی تخمکهای فراوان واژگون با تمکن محوری است گاهی نیز تخمدان یک خانه است و فقط یک تخمک دارد. میوه کپسول گاهی محصور در گلپوش باقیمانده و یا به صورت فندقه است. دانه در غالب جنسها دارای آلبومن نشاسته ای و حتی استوانه ای شکل است.این تیره دارای 6 جنس و تقریباً 20 تا 30 گونه دارد که همگی در آبهای مردابها و تالابهای مناطق گرم و معتدل می رویند.

در ایران یک جنس و گونه Monochoria Vaginalis دارد که به تازگی از ایران رکورد شده است.

[amir.d 1211]

تیره تلی گوناسه

Theligonaceae

 

گل ها یک پایه گلهای نر دارای گل پوش دو قسمتی و پرچم های8-2 تایی که در فرورفتگی نهنج قرار گرفته و بعد از گل دهی به هم می آیند (به هم متصل می شوند) گل های ماده دارای گلپوش لوله ای – گرزی ، 2-4 لوبه ، تخمدان در قسمت پائینی و پشتی متورم، تخمک منفرد، قاعده ای گلپوش سرانجام جانبی، شفت شبه گوشتی تا حدی خشک

این تیره گاهی با تیره Cynocrambaceae همنام است.

در ایران یک جنس و گونه Theligonum Cynocrambe L. دارد. گیاهی است یکساله و گسترده روی سطح زمین با شاخه هایی به طول 6-25 سانتی متر و برگهای ضخیم و نسبتاً گوشتی که در مناطق جنوب غربی ایران (خوزستان . کرمانشاه، لرستان) می روید.