تعاريف مختلف از طراحي شهري

[bpcom 10070]

فرنارد برودل مورخ مشهور فرانسوی در کتاب خود تحت عنوان تمدن و سرمایه داری ، توسعه و تکامل شهرهای اولیه را نقطه ای حیاتی در تاریخ تمدن بشر می داند و می نویسد: " شهرها همچون ترانسفورماتورهای شبکه برق می باشند ، قدرت انتقال را افزایش می دهند ، جریان تبادل را تشدید می کنند و چرخش سیکل زندگی را مستمرا تقویت می کنند.

آنچه برودل به زیبایی درباره نقش شهرها در فرآیند توسعه تمدن انسانی در جهان توصیف می کند ، امروزه بیش از هر زمان دیگر به چشم می خورد . شهرهای قرن بیست و یکم مراکز تجلی قدرت اقتصادی بشر ، خواستگاه اعتلای فرهنگ جهانی و نمایشگاه پیشرفت های فناوری پست مدرن و الگوی جهانی شدن هستند .(1)

همچنانکه مسائل محیطی و علاقه عمومی در محیط بیشتر می گردد ، طراحی شهری و محیط شهری نیز تکامل یافته تر می شود و ساختن محیط های شهری پایدار با امکان ایجاد حس تعلق در شهروندان به صورت ضرورتی اجتناب ناپذیر نمود پیدا می کند زیرا در بحث توسعه شهری امروزی لازم است شهر کاربردی عمومی داشته باشد . لذا فرآیند طراحی شهری به افراد به عنوان عنصر اصلی و کاربر شهری نگاه ویژه ای دارد و جنبه های اصلی و نیاز روانی که هر شخص نیاز دارد از محیط شهری دریافت دارد را مدنظر می گیرد.

آلبرت محرابیان و جیمز ای.راسل شهر خوب را در تحقیقی گسترده که در سال 1984 منتشر کردند شهری می دانند که هیجان زدگی ، فعالیت ، سرزندگی ، علاقمندی ، نشاط ، برانگیختگی ، تحریک زایی ، شور انگیزی ، خوشایندی ، دلپذیری و زیبایی را توامان داشته باشد .(2)

طراحی شهری در غرب به خصوص آمریکا با آنچه در شرق مطرح گشته بسیار متفاوت است . آنچه در طراحی شهرهای آمریکایی مد نظر گرفته شده باز بودن و حالت فرآیندی ناشی از ارزش والای تحرک و جابجایی است در حالیکه در شهرهای شرقی و اسلامی به جای تسهیل حرکت و دسترسی ، محدودیت آن مد نظر است تا بتوان رفتار را کنترل کرد . در غرب شهرها مراکز تحول می باشند در حالیکه در شرق خصوصا ایران و چین شهرها مراکز ثبات بوده اند .

طراحی شهری چیست ؟

مهندس امیر فرجامی دبیر سابق شورای عالی شهرسازی و معماری ایران می گوید : " طراحی فضاهای شهری به این دلیل متولد شد که حرفه های دیگر نظیر برنامه ریزی و معماری در جریان ساخت شهر و فضاهای آن کیفیت محیط را از نظر پنهان داشته اند . در واقع این حرفه با دغدغه خاطر ارتقا کیفیت محیطی به ساماندهی شهر در عرصه های عمومی و جمعی می پردازد . "

دکتر فرانک سیف الدینی طراحی شهری را اینگونه تعریف می کند : " طراحی شهری بوجود آوردن مجموعه هایی فیزیکی است که در آن بیشتر به کیفیت فضاها و کیفیت فیزیکی طرحها توجه می شود .(3)

امس راپوپورت در این مورد می نویسد : " طراحی شهری نظم دهی در محیط زیست و در واقع نظم دهی به 4 عامل : 1- فضا 2- مفهوم 3- ارتباط 4- زمان است . نظم محیط زیست از روابط میان عناصر و مردم ، عناصر و عناصر و مردم با مردم حاصل می شود .(4)

کوین لینچ طراحی شهری را چنین تعریف می کند : " طراحی سایت ، هنری است که ساختمانها و دیگر ساختارهای یک محوطه را چنان به نظم می کشد که با هم در هماهنگی کامل قرار گیرند .(5)

گوردن کالن طراحی شهری را هنر آرایش خیابانها ، بناها و فضاها و ایجاد نظم و ارتباط بصری بین عناصر شهرسازی می داند .(6)

طراحی شهری ضرورتی است برای ارتقا کیفیت زندگی شهروندان و بهبود مدیریت شهری . ضرورتی که باید با تمام مراحل فعالیت شهرسازی همراه باشد و نه به عنوان اقدامی منفک از ضرورتهای روز و مربوط به آینده ای نامعلوم .

طراحی شهری دانشی است که ارتقا کیفی محیط شهری را بر اساس ادراک و رفتار شهروندان مدنظر دارد . بنابراین محور اصلی طراحی شهری کیفیت است . در واقع هر طراح شهری موظف است در همدلی و همکاری کامل با سایر رشته ها هماهنگی لازم را در محیط شهری از یک فضای شهری تا کل حوزه نفوذ ان ایجاد کند .

طراحی شهری به شهر و فضاهای آن دیگر به عنوان پدیده ای نگریستنی نمی نگرد بلکه آنرا مکانی برای زندگی می داند . این مکان محدود به محیط مصنوع نیست بلکه ترکیبی از محیط مصنوع و طبیعی است . طراح شهری فقط به صورت فضاها نمی پردازد بلکه دل مشغولی وی کیفیت محیطی است ، خواه قابل رویت باشند خواه با حواس دیگر ادراک شوند و یا به صورت ارزش و هنجار در حافظه و خاطره شهروندان جای گرفته باشند . بنابراین حوزه فعالیت طراح شهری فقط فقط جوابگوی نیازهای زیبایی شناختی مخاطب خود نیست بلکه پاسخ به تمامی نیازهای انسانی وی را هدف قرار داده است .(7)

در واقع مدتی است که دوره سیطره کمیت به سر آمده است . باید به کیفیت های محیطی توجه کرد . این خواست شهروندان و وظیفه طراحان شهری ، برنامه ریزان و معماران است .(8)

در پایان می توان طراحی شهری را در یک جمع بندی اینگونه تعریف کرد : طراحی شهری فرآیند و فعالیتی بر گرفته از هنر و دانش با بهره گیری از سیاست و فرهنگ جامعه و با همکاری بین مردم و دولت انجام می گیرد و هدف آن ارتقا کیفیت و زندگی شهری است که با تجسم بخشی سه بعدی و توجه به خواسته ها و نیازهای شهروندان با نگاهی به وضع موجود انجام می گیرد .

 

 

منابع:

(1) دکتر رضویان ، محمد تقی؛مدیریت عمران شهری؛انتشارات پیوند نو؛تهران 1381

(2) ر.ک مک اندرو،فرانسیس؛روانشناسی محیطی؛ترجمه دکتر غلامرضا محمودی؛انتشارات زرباف اصل.تهران 1378

(3) دکتر سیف الدینی،فرانک؛فرهنگ واژگان برنامه ریزی شهری و منطقه ای؛انتشارات آییژ؛تهران 1388

(4) ر.ک راپوپورت،امس؛منشا فرهنگی مجتمع های زیستی؛1977

(5) لینچ،کوین.سیمای شهر؛ترجمه دکتر منوچهر مزینی؛انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران

(6) دکتر پاکزاد،جهانشاه؛فصلنامه آبادی؛شماره 25؛تهران.تابستان 1376

(7) دکتر پاکزاد،جهانشاه؛مقالاتی در باب طراحی شهری؛انتشارات شهیدی؛تهران 1386

(8) کریستوفر،الکساندر؛چریانف،سرچ؛عرصه های زندگی جمعی و زندگی خصوصی؛ترجمه منوچهر مزینی؛انتشارات دانشگاه تهران 1371

[3lham 332]

امروزه اغلب فراموش شده است كه حركت،تنهانيازوانتظارانسان از فضاي ميان ساختمان ها نيست،بلكه اين حركت توأم باايست،انتظاروسكون است كه از رفتارانسان عادي انتظار ميرود. بنابراین طراحي شهري ماامروزه ميتواند نقشی اساسي تردرايجاد فضاهاي زندگی (سكون ) انسانها داشته باشد.

§ طراحی شهری هدایت توسعه ی شهری با جهت گیری ارتقای کیفیت محیط و بهبود نحوه ی معیشت و زیست شهروندان در صدد اجرایی تر کردن و قابل تحقیق کردن طرحهای توسعه ی شهری ست.(بنیادی)

§ دانش ، هنر و حرفه ی ساماندهی و ارتقای کیفیات محیطی عرصه های همگانی بیرونی ست.(بهزادفر)

 

§ طراحی شهری حرفه ایست که به بهبود کیفیت زندگی و عرصه های عمومی می پردازد.(عباس زادگان)

 

§ آقای دکتر گلکار پس از بررسی جنبه های مفهومی و تعاریف طراحی شهری به تعریف جامعی رسید :

فعالیتی میان رشته ای و گروهی توأمان در برگیرنده ی فرآیند مسئله گشایی و راه حل هایی است که هدفشان سازمان بخشی کالبدی عرصه عمومی شهر به نحوی است که موجب ارتقای کیفیات عملکردی ، زیست محیطی و تجربه ی زیبایی شناسی مکان های شهری ست.(گلکار)

دکترگلکار پس از تعریف جامع ، با بیان مولفه های سه گانه ی سازنده ی کیفیت طراحی شهری مدل مکان پایدار را ارائه نمود.

مولفه های سه گانه ی سازنده ی کیفیت طراحی شهری :

 

※ عملکردی

※ زیست محیطی

※ تجربی-زیست شناسی

 

 

 

 

رابطه ی متقابل تاثیر کیفیت طراحی شهری بر " کیفیت زندگی " ساکنین شهرها توسط لینچ مورد تاکید است.

بعد ماهیتی طراحی شهری....................................................

تحولاتی که طی سه دوره اخیر در خصوص دانش طراحی شهری رخ داده است ، تاکید های سنتی این دانش را از ابعاد کالبدی به زمینه های انسانی و عملکردی نیز تعمیم داده است .

بعد ماهیت توجه ویژه به ابعاد کیفی دارد و حاوی نگرش نوین به مفهوم طراحی شهری است و در تعامل با تعریف کیفیت در کلیه ی زمینه های محیطی و انسانی است . به عبارت دیگر درک مناسب از فضا به مطلوبیت از حس مکان و جمیع صفاتی از محیط استناد داردکه تقویت کننده ی آن است . تجلی این صفات در محیط بیان نوین توسعه ی پایدار در طراحی شهری است که شامل توجهات زیر است:

عرصه های عمومی (احساس امنیت ، آسایش و سرزندگی )

فضاهای شهری به عنوان بستر (جایگاه میدان و خیابان )

مورفولوژی (گونه های بافت شهری توده و فضا و محصوریت )

مقیاس انسانی (تناسبات کالبدی مطلوب و ایجاد حس مکان )

اختلاط عملکرد و فعالیت ( ایجاد محورهای سرزنده و فعال در شب و روز )

تسلط پیاده و تسهیل دسترسی ( اتصال کانون ها ی فعالیت ، پایانه های وسایل نقلیه و آزادی حرکت )

پایداری محیط زیست ( حفظ و ارتقای ارزش های زیست محیطی ، منابع و انرژی و بهداشت محیط )

 

بر این اساس جان پانتر (1997) در محتوای پایگاه نظری دانش طراحی شهری ، اجزای مولفه های حس مکان و هویت را در محیط به سه بعد فعالیت ، معنی و کالبد مربوط می داند.

در همین راستا ماتیو کرمونا (1998) موضوعات کیفی قابل توجه در ساختار طراحی را در چارچوب طراحی شهری در 8 موضوع طبقه بندی می نماید که شامل :

i. ابعاد فضایی (spatial)

ii. کالبدی (morphologist)

iii. سیما و منظر (contextual)

iv. بصری (visual)

v. ادراکی (perceptional)

vi. اجتماعی(social)

vii. عملکردی (functional)

viii. پایداری (sustainable)

جان پانتر و کرمونا (1997) در یک نگرش کلی تر به موضوعات و مولفه های کیفیت در سیاستگذاری های مقیاس استرتژیک و چارچوب طراحی شهری که حاوی خروجی به ساخنار راهنمای طراحی نیز می باشد موضوعات را در قالب طبقه بندی چهار گانه ای ارائه می دهد :

1. نظم فضایی (general UD./spatial sterategy)

2. سیمای شهری (town scape)

3. فرم شهر (urban form)

4. عرصه های عمومی (public realm)