تاريخچه پالايشگاه نفت در جهان

[mim-shimi 25,686]

نويسنده: سودابه معابر حقيقي فرد

 

بيش از5000 سال است كه نفت خام شناخته شده است. سومريها، آشوريها و بابليها و (ايرانيها) از اقوامي بودند كه از نفتي كه روي سطح زمين جمع مي شد استفاده مي كردند. در حدود2000 سال پيش ايرانيان و اعراب روشهاي تقطير نفت و تبديل آن به مواد سوختي را مي دانستند و از آنها براي ايجاد روشنايي استفاده مي كردند و در قرن دوازدهم با لشكركشي هاي اعراب به اسپانيا روش هاي تقطير نفت و تبديل آن به مواد سوختي به اروپاي غربي منتقل شد.

در سال1860 ميلادي ويليام بارْنْسدال و ويليام اَبوت، نخستين برج تقطير را در تيتوس ويل در ايالت پنسيلوانياي امريكا ساختند. در سال1861 ميلادي يك سركارگر، در پالايشگاهي برج تقطير را به شدت گرم و كار برج را به جاي يك ساعت پس از چهار ساعت متوقف كرد. پس از اين كار فراورده هاي برج تقطير با فراورده هاي قبل از آن تفاوت بسيار داشت.

در سال هاي1860 تا1885 ميلادي نفت سفيد محصول عمده پالايشگاهها بود و از اين ماده در بخاريها و چراغ هاي روشنايي استفاده مي شد. طي اين سالها، چراغ هاي نفتي به سرعت جاي چراغ هاي پيه سوز و روغني را گرفت و نفت سفيد جايگزين زغال سنگ شد.

در آغاز قرن بيستم با اختراع موتورهاي درونسوز و كاربرد روز افزون آنها، بنزين به تدريج مهم ترين محصول پالايشگاهها شد.

با پيشرفت دانش و فناوري در قرن بيستم، پالايشگاهها گسترش يافت و كيفيت فراورده هاي آن بهتر و انواع فراورده هاي آن بيشتر شد. گسترش پالايشگاهها را از نظر تعداد فراوده مي توان در سه دوره خلاصه كرد.

دوره نخست: اين دوره از جنگ جهاني اول(1918-1914ميلادي) آغاز مي شود. در اين دوره موتورهاي درونسوز كه در قرن نوزدهم اختراع شده بود در ايالات متحد امريكا و اروپا به تعداد زياد ساخته شد و به ويژه در انواع اتومبيل مورد استفاده قرار گرفت. با افزايش اين موتورها ميزان مصرف فراورده هاي نفتي افزايش يافت و پالايشگاهها براي تهيه فراورده هاي مورد نياز، گسترش يافتند و مهندسان شيمي در صنعت نوپاي نفت به كار گرفته شدند. در اين دوره روش تقطير در خلاء در پالايشگاهها به كار گرفته شد.

دوره دوم: اين دوره از جنگ جهاني دوم(1945-1939 ميلادي) آغاز مي شود. در اين دوره ميزان تقاضا براي انواع فراورده هاي نفتي افزايش بيشتري يافت. با تغيير طراحي موتورهاي درونسوز، نوع بنزين مورد نياز نيز تغيير كرد و در پالايشگاهها براي تهيه اين نوع سوخت از روش هاي جديدتر استفاده شد. براي مثال نياز به بهره گيري از بنزين هاي ضد تَقْ تَقْ (با نام علمي ناك) در موتورهاي درونسوز، سبب توسعه روش هاي كراكينگ و هيدروژن دار كردن (هيدروژناسيون) در پالايشگاهها شد. در اين دوره تترا اتيل سرب به عنوان ماده ضد تق تق به بنزين افزوده شد. با پيشرفت صنعت هواپيما سازي نياز به سوخت هاي خاص و تركيبات بودار (آروماتيك) بيشتر شد.

دوره سوم: اين دوره از حدود سال1950 ميلادي آغاز مي شود. در اين دوره بر شمار توليد انواع ماشين ها به سرعت افزوده شد. افزايش توليد ماشين ها سبب شد كه براي بالا بردن كيفيت بنزين و افزايش توليد آن در ساخت پالايشگاه ها تغييراتي داده شود. در سال1956 ميلادي، بنزين با عدد اكتان100 به بازار عرضه شد. فناوري جديد،‌ امكان ساختن پالايشگاههاي خودكار و پيشرفته را فراهم ساخت. صنايع پتروشيمي در اين دوران رشد چشمگيري يافتند و به مصرف كنندگان مهم فراورده هاي پالايشگاههاي نفت تبديل شدند. گوگرد نيز به ميزان زياد در پالايشگاهها توليد شد.

در اين سالها، پيشرفت سريع در ساختن و استفاده از هواپيماهاي جت، سبب افزايش توليد سوخت جت شد. استفاده از روش كراكينگ كاتاليستي نيز بيشتر شد و واحدهاي آلكيلاسيون در پالايشگاه هاي مختلف به وجود آمد.

نخستين پالايشگاهها مسبب آلودگي محيط زيست بودند و بوي ناخوشايند ناشي از پالايش نفت و نيز دود حاصل از اسيدشويي و قلياشويي، محيط را آلوده مي كرد. همراه با پيشرفت فناوري و تغييراتي كه در چگونگي پالايش نفت به وجود آمد، اين مشكلات تا اندازه اي برطرف شد. روش هاي تَر (اسيدشويي و قلياشويي) نيز جاي خود را به روش استفاده از هيدروژن دادند و با تجزيه سولفيد هيدروژن ميزان آلايندگي كاهش يافت.

در اين دوره ظرفيت بسياري از پالايشگاههاي نوين چندين هزار برابر پالايشگاههاي اوليه شد. همزمان با توسعه پالايشگاهها، صنعت حمل و نقل مواد نفتي نيز گسترش يافت. در سال1865 ميلادي نخستين خط لوله در تيتوس ويل، در ايالات متحد امريكا براي انتقال فراورده هاي نفتي از پالايشگاه به ايستگاه راه آهن كشيده شد. امروزه نفت كش هاي عظيم با ظرفيت هاي بيش از500 هزار تن، حمل و نقل فراورده هاي نفتي را در دريا به عهده دارند و خطوط لوله، مناطق استخراج نفت را به پالايشگاهها و پالايشگاهها را به مناطق مصرف و بندرهاي صادر كننده متصل مي كنند.

 

پالايشگاه هاي نفت در ايران

در سال1287 شمسي، نخستين چاه در مسجد سليمان در خوزستان به نفت رسيد. نخستين محموله نفت خام ايران در سال1292 شمسي صادر شد. پالايشگاه آبادان و پالايشگاه كرمانشاه از نخستين پالايشگاههاي ايران هستند. پالايشگاه آبادان تا قبل از جنگ ايران و عراق با توليد بيش از630 هزار بشكه در روز، بزرگترين پالايشگاه جهان بود. در طول اين جنگ پالايشگاه آبادان به شدت آسيب ديد و در سال1368 با ظرفيت130 هزار بشكه در روز، بازسازي و راه اندازي شد.

 

منبع: فرهنگ نامه كودك و نوجوان

سودابه معابر حقيقي فرد، گروه شيمي