آموزش علمي زبان تركي آذربايجاني

[fuzuli 47]

همخوان ها (صامت ها)

 

در زبان ترکی هیچ کلمه ای با صامت (همخوان ) های " ر ، ژ ، غ " آغاز نمی شود.

 

در سنگ نوشته های اورخون - یئنی سئی در سده ی 8 میلادی ( 1200 سال پیش) از صامت های " ج ، خ ، ژ ، ف، ق ، ه ، و " استفاده نشده است.

 

توضیح در مورد کاربرد همخوان های ترکی:

همخوان های دو لبی (قوشا دودق صامتلری):م ، پ ، ب.

 

1) ب : همخوان " ب" می تواند پیش از همه ی واکه ( مصوت ) های نُه گانه ی ترکی بکار رود . نمونه: بال (عسل) ، بوُغدا (گندم) ، بیچاق bıçaq (در محاوره : پیچاخ)(چاقود ، کارد) ، بوشboş (خالی، تهی) ، بؤرک börk : کلاه ، بَزه ک bəzək (آرایش) ، بیلمَک (دانستن) ، بوکمَک bükmək (خم کردن ، تا کردن).

همخوان " ب" در وسط کلمه نیز کار برد دارد. قابار (تاول) ، یوُبانماق (تاخیر کردن) و ...

همخوان " ب " در پایان اسم ها کاربرد بسیار اندکی دارد . قاب (ظرف) ، دیب (تَه ، قعر )

همخوان " ب" در پایان فعل برای ساخت " وجه وصفی " بکار میرود. مثل " یازیب ، دئییب ، گؤرب ، اوتوروب و... ) سَنی گؤروب سئویندی (با دیدن تو خوشحال شد.)

در سنگنوشته های اورخون یئنی-سئی همخوان "و " به " ب " نیز تغییر می یافته است (consonant shift) .

 

[TABLE=class: cms_table_cms_table_grid]

[TR]

[TD]ترکی باستان[/TD]

[TD]ترکی نوین[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]بئر (در ترکی باستان نشان مصدری " مَک / ماق" بکار نمی رفت.)[/TD]

[TD]وئر (وئرمک): دادن[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]ته به təbə[/TD]

[TD]دَوه dəvə (شتر)[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]آب[/TD]

[TD]آو (شکار)[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD]ساب[/TD]

[TD]ساو (پیام ، خبر) ریشه ی نام کوه سَبَلان[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

 

2) همخوان " پ " : این صامت می تواند پیش از هشت واکه (حف صدار دار) قرار گیرد. نمونه: bozmaqپوزماق : زدودن ، باطل کردن

پورسوق porsuq : راسو ، دله ؛ پوُسماق (میسماق) : کمین کردن ؛ پیچیلتی pıçıltı (نجوا) ، پؤرتمَک pörtmək: سرخ شدن از تب یا خشم؛ پیتی (دیزی) ، پاپاق (کلاه پوستی) ، پَلتَک (الکن ، زبانگرفته).

همخوان " پ " در میان واژه ها نیز کاربرد دارد . ایپَک ipək (ابریشم) ، توپلاماق toplamaq (گرد آوردن ، جمع کردن).

همخوان " پ " در پایان واژه ها بسیار کمیاب است. ساپ (نخ) ، ایپ ip (طناب)

این همخوان تنها در ریشه ی واژه ها یافت می شود و در پسوندهای ترکی کاربرد ندارد.

 

خوشه های همخوانی :

پپ : توپپوُز toppuz (گیاه شکر تیغال ، عمود آهنی)

پد: تاپداماق (کوبیدن با چوپ و لگد)

پر : توپراق topraq(خاک)

گوپسه مک güpsəmək(کوبیدن با ضربه چکش و ...)

البته برای راحتی بحث از ارایه خوشه های هخوانی خود داری خواهم کرد.

در ترکی باستان (اورخون-یئنی سئی ) هیچ کلمه ای با " پ " آغاز نمی شد.

 

3) همخوان " م " : این همخوان با همه واکه های ترکی بکار می رود. مارال (آهو) ، موتال motal: خیک پنیر ؛ موُنجوق ، میریق miriq : لب شکری ؛ مورگو mürgü (چُرت) ؛ مؤچوک möçük (استخوان دنبالچه) ، مَمه ، میلچَک milçək : مگس

همخوان " م " در میان و پایان واژه کاربرد فراوان دارد. آخشام (شَب) ، دوُمان (مِه) ، آلیم - ساتیم (خرید و فروش) ....

همخوان های لبی - دندانی (دوداق - دیش صامتلری)

1) همخوان " ف" این همخوان بشتر با واکه ی " ای " (که در زبان فارسی وجود ندارد) بکار می رود. فیرلانماق fırlanmaq (چرخیدن) ، فیرتینا fırtına : توفان

همخوان " ف" در میان واژه کاربرد کمی دارد (تنها در چند واژه) : اوُلداماق ufuldamaq : نالیدن از سوزش زخم ؛ پوفله مک (پوله مک)püfləmək : فوت کردن بادکنک یا آتش و ...

 

می توان گفت که همخوان " ف " در پایان واژه های ترکی کاربرد ندارد. (تنها در یک یا دو کلمه ) کیف / کوف küf ( کَپَک نان و ...)

می توان گفت که حرف " ف " در ترکی آذربایجانی کاربرد اندکی دارد.

در ترکی جغتایی حرف " پ " به " ف " تغییر می یافت . توپراق(ترکی آذربایجانی) : توفراق (ترکرکی جُغَتایی)

 

2) همخوان "و " : این همخوان (v) در آغازه واژه تنها پیش از پنج واکه قرار می گیرد. ووُرماق vurmaq : زدن ؛ وئرمکvermək : دادن ؛ والای (نامیزان بودن حرکت چرخ های اتومبیل ) ؛ ویزیلتی vızıltı : وز- وز (نام آوا) ؛ وه له میر vələmir (در گیاه شناسی : جو دو سر ، یولاف) ؛ وه ز vəz (غده) ؛ و ه ل vəl (خرمنکوب چوبی در روستا)

همخوان " و" در میان واژه نیز بکار می رود. داوار (گوسفند) (واژه در ترکی باستان به معنای مال و ثروت نیز بوده است. کلمه تاواریش روسی به معنای " رفیق " از این کلمه ی ترکی گرفته شده است. ) ؛ دوُواق (روبند عروس )

همخوان " و " در پایان واژه ها کاربرد اندکی دارد. آلوو ( شعله آتش).

 

همخوان های پیشزبانی - لثوی ( دیل اؤنو - دیش آرخاسی صامتلری alveolar consonants): ل ، ن ، ت ، د ، س ، ز .

 

1)همخوان " ل" : این همخوان در آغاز واژه پیش از هشت واکه می تواند ، قرار گیرد و پیش از واکه او u در آغاز واقع نمی شود. لیل (آب گِل آلود) ؛ لاپ (پیشوند صفت عالی لاپ یاخشی= بسیار خوب) ؛ لیغ lığ (گِل و لای ، آبرفت) ؛ لؤپوک löpük (سنگ صاف) ؛ لومه lümə (کوتاه ، لومه قوُیروُق : دُم کوتاه) ؛ لئچه ک leçək ( روسری) ، لَلَک (پَر) ، یئلَک (پَر).

در ترکی باستان هیچ کلمه ای با " ل " آغاز نمی شد.

 

این همخوان در میان واژه کار برد بیشتری دارد. اولدوز ulduz :ستاره ؛ یولماق yolmaq (از ریشه کندن) و ...

 

این همخوان در پایان واژه کاربرد اندکی دارد. گؤزه ل gözəl (زیبا)

 

2) همخوان " ن " : این همخوان بسیار کم در آغاز واژه ها دیده می شود و پیش از هفت واکه می تواند واقع شود. نه nə(چی ؟ / چه ؟) ، ناققا (نهنگ ، وال دریایی) ، نئچه neçə (چند) ، ناخیر naxır (گله گاو) ؛ نؤکر nökər (نوکر واژهای مغولی) ، نوختا noxta(افسار) ، نیسگل (حسرت ، ناکام ماندن) ، نییه niyə (چرا؟) ؛ نیققیلداماق (نِق زدن).

 

همخوان " ن" در میان واژه کاربرد بیشتری دارد. آنلاماق (فهمیدن) ؛ یئنی (نوین) و ...

 

همخوان " ن " در پایان کلمه نیز کاربرد فراوان دارد. قیرغین / قیرقین qırqın (کُشتار) ، سَن (تو، ضمیر دوم شخض مفرد مخاطب). واژه ها بسیار اندک است. آلوو alov (شعله آتش) ، شیو / شوو şiv / şüv (ترکه چوب)

[fuzuli 47]

آذربايجان ديلينده ايشله نن صائتلر (حروف صدار تركي)

 

 

آذربایجان دیلینده دوققوز (9) صائت (سَسلی) وار دیر. فارس دیلینده ایسه یالنیز آلتی (6) سسلی حرف وار دیر. هر نه قَدَر سَسلی حرفلرین سایی سی چوخ اولورسا ، او قَدَر ده چوخ یئنی سؤز - کلمه دوزه لتمک اولار.

 

آذربایجان دیلینده ایشله نَن سَسلی لَر (صائت لر) فارس و عرب دیلینده ایشله نَن صائتلردن چوخ قیسا دیر. (فارس دیلنده کی صائتلر ، اوُزون تلفظ اولور.)

 

باخین :

آذربایجانجا فارسجا

سامان (کاه) سامان (سر و سامان)

دانا (گوساله) دانا (دانشمند)

بوُد (ران) بوُد(فعل ماضی از مصدر بودن)

 

گؤردوگوز کیمی ، آذربایجان دیلینده سَسلی لَر ، قیسا تلفظ اولور. ائله اونا گؤره ده بیز فارس دیلینده دانیشاندا ، لهجه میز اولور.

هابئله ، آذربایجان دیلینده ، بیر سیرا صامتلرین (سَس سیز لرین) ده علمه گلمه یئری (مخرج، واجگاهی) فارس دیلی ایله فرقلی دیر.

[fuzuli 47]

آذربایجان دیلینده دوققوز (9) صائت (سَسلی) وار دیر.

 

1) اینجه صائتلر (front vowels) " واکه های پیشزبانی/ پیشین"(دیل اؤنو صائتلری) :ا-ئ -اؤ - او- ای" (ə-e-ö-ü-i)

 

2) قالین صائتلر (back vowels) " واکه های پسزبانی / پسین"(دیل آرخاسی صائتلری): آ - او - اوُ- ای (a-o-u-ı)

[fuzuli 47]

آذربایجان دیلینده ایشله نن سَسلی لَری (صائتلَری) ، دوداقلارین وضعیت ینه گؤره ده آییرماق اولار.

 

1) دوداقلانان صائتلَر (rounded voüels):

بیر سیرا سسلری تلفظ ائده نده ، دوداقلار یومرو لاشیر (دایره شکیل ینده اولور). مثلا: u-o-ü-ö(اوُزون ، اوزوم ، اؤزگه ،اؤلوم ، اوخوماق سؤزلرینده کی کیمی) . بو دؤرد سَسلی یه " دوقلانان صائتلر" (واکه های گِرد) دئییلیر.

 

2) دوداقلانمایان صائتلر(unrounded vowels):

بیر سیرا سسلی لری تلفظ ائده رکَن ، دادقلار یومرو لاشیر، بو صائتلره ایسه " دوداقلانمایان صائتلر"(واکه های گسترده) دئییلر. مثلا: i-Ə-e-a-ı (ایران ، ده نیز،سئوگی ،آتا)

 

آذربایجان دیلینده ، بیر سؤزون ایلک (اوّل) هجاسی ، دوداقلانان صائتلر ایله باشلانسا ، قلان هجالاری دا دوداقلانان صائتلردن اولور.

مثال: گؤز+وم+ون = گؤزومون (گؤزومون ایشیقی)

 

آنجاق بو قانون گئنیش دئییلدیر.

مثال: گؤز+ لَر = گؤزلَر

[fuzuli 47]

1) بیر سؤزون ایلک هجاسی اینجه صائتلر (ə-e-ö-ü-i) ایله باشلانیرسا، قالان هجالاریندا دا اینجه صائتلردن ایشلتمه لی ییک. بو سؤزه یاپیشان علاوه و پسوندلر ده اینجه صائتلردن اولمالی دیر.

 

اؤرنَک لر: گَلین (ایلک هجا " گَ+ ایکینجی هجا " لین ") + لَر (عروس ها) + ی + نین +کی

 

گلین لرین گئییم لری آغ دیر، اونلارین گلین لری نینکی قیرمیزی دیر.

 

گؤردگوز کیمی ، بوتون هجالاردا اینجه صائتلر ایشلَنمیشدی.

 

ال + لَر = اللر (دست ها)

ال+ ینده + کی= الینده کی

گؤز + له + مک =گؤزله مک

گول+ مک=گولمک

 

2) بیر سؤزون ایلک (اوّل) هجاسی " قالین صائتلر" ایله باشلانیرسا ، قالان هجالاری دا قالین صائتلردن اولمالی دیر.

 

آتا+لار+ ی+مِی+ز+ین = آتالاریمیزین

قیز+لار+ ین = قیزلارین

 

بو ایکی قانونا ، صائتلرین آهنگی قانونو (قانون هماهنگی واکه ای) دئییلیر. بو قانون آذربایجان تورکجه سی نین خوش آهنگ لیگینه سبب اولور. بو قانون یالنیز دونیادا تورک دیللری آراسیندا وار دیر.

[fuzuli 47]

آذربايجان ديلينده مصدر علامتي (نشانه مصدر در زبان تركي)

 

آذربایجان دیلینده مصدر علامتی " - ماق / -مَک " دیر.

 

اؤرنَک لر (مثاللار): یازماق ، اوخوماق ،باخماق ، دادماق ، آختارماق ، ایشیلداماق ،پارلاماق

گؤرمک ، دئمک ، سئومک ، گولمک ، اوزمک ، گؤزله مک

 

بیر کلمه نین ایلک (اوّل) هجاسیندا " آ - او - اوُ- ای (a-o-u-ı) ایشله نیر سه ، اونون مصدر علامتی " ماق" دیر. (بو دؤرد سَسلی حرفه " قالین صائتلر " دئییلیر.)

 

بیر کلمه نین ایلک هجاسیندا " ا-ئ -اؤ - او- ای" (ə-e-ö-ü-i) ایشله نیر سه ، اونون مصدر علامتی " مک " دیر. (بوُ بئش سَسلی حرفه " اینجه صائتلر " دئییلیر.)

[fuzuli 47]

بیز، آذربایجان تورکجه سینده " کی" (که) باغلاییجی سینی آز ایشلتمه لی ییک.

"کی " باغلاییجی سی نین حذف یوللاری:

 

1) او کیشی

کی

گؤردون ، قارشیم دیر.

گؤردوگون (گؤردویون) کیشی ، قارداشیم دیر.

 

2) او کتاب

کی

گؤی جلدی وار ، صمد وورغون شعرلری دیر.

گؤی جلدی اولان کتاب ، صمد وورغونون شعرلری دیر.

 

3) او قیز

کی

گلدی ، فوق لیسانس دیر.

گلن قیز ، فوق لیسانس دیر.

[spow 44197]

تورکی دیلین بیرینه کی تورکی بیلمیر اورگتماخ دونیانین لاپ چتین ایشلرینندی

بیر کیتاب یا سایت که دوزگون و اولدن اورگتماغا ساده سینه چالیشمیش اولا تانیسوز؟

[fuzuli 47]

سلام

سايين ( محترم) استاد

تورك ديلي دونيانين لاپ راحات و ساده ديللريندن بيري دير.

آنجاق ، ايشي چَتن ائده ن ، عرب الفباسي ايله تورك ديليني اؤيره تمك دير.

اذن وئر سَز سؤزلريمي فارسجا يازيم .

 

 

مزيت ها و برتري هاي زبان تركي بر ديگر زبان ها:

1- در زبان تركي برخلاف برخي از زبان ها ، حرف تعريف (ال تعريف در عربي و .... ) وجود ندارد.

2- در زبان تركي ، مقوله جنس ( مذكر، مؤنث ، خنثي) وجود ندارد. در زبان آلماني و روسي ،سه جنس - و در عربي و فرانسه - دو جنس وجود دارند كه مثلا وقتي در عربي واژه ي " رَجُل " (مرد) مذكر است ، افعال و ضماير اشاره و ديگر ضماير و صفات ، بايد مذكر آورده شوند.

3- در زبان تركي افعال بي قاعده وجود ندارد (تنها فعل بودن- دي/ دير / ايدي / ايمش- بي قاعده است). در حالي كه در بيشتر زبان ها ، يادگيري افعال بي قاعده بر دشواري كار مي افزايد.

4- در زبان تركي تنها نُه (9) مصوت (واكه) وجود دارد. همه واكه ها نيز مصوت كوتاه هستند.

5- در زبان تركي جايگاه تكيه در واژ ه ها و افعال مشخص است.

6- در زبان تركي قانون هماهنگي واكه اي وجود دارد كه سبب گوشنواز بودن كلمات مي شود و توالي هر واكه در داخل كلمه مشخص است. مثلا واكه هاي پيشزباني (اينجه ) هميشه با واكه هايپيشزباني ، و واكه هاي پسزباني (قالين) با واكه هاي پسزباني مي آيند.

7- براي صرف افعال و ضماير و كلمات از پسوند استفاده مي شود. اين موضوع سبب مي شود كه ريشه كلمات و اسماء و افعال به راحتي قابل شناخت باشد.

 

تنها موضوعي كه يادگيري زبان شيرين تركي را سخت مي كند ، استفاده از الفباي عربي در نوشتن واژگان تركي است.