شیفته پاکی داستانی از رومن گاری

[spow 44197]

شیفته پاکی داستانی از رومن گاری

 

ترجمه: ماه منیر مینوی

«شیفته‎ی پاکی»، داستانی از رومن گاری

 

بالاخره تصمیم گرفتم که هرچه زودتر تمدن و همه‎ی ارزش‎های کاذب آن را ترک‎ گویم، از این دنیای حریص که یکسره رو به سوی نعمات مادی کرده است دوری جویم، و خود را به جزیره‎ای دورافتاده در اقیانوس آرام، به روی تخته سنگ‎های مرجانی، به کنار برکه‎ای لاجوردی رنگ بکشانم. دلایلی که مرا به این کار وامی‎داشت، تنها در نظر طبایع بی‎احساس شگفت جلوه می‎کند.

 

تشنه‎ی پاکی بودم. نیاز داشتم که از این محیط مسابقه‎ی دیوانه‎وار، از این مبارزه‎ی بی‎امان برای استفاده‎ی هرچه بیشتر، که فقدان هر نوع وسوسه‎ی وجدانی در آن به‎صورت‎ قانون درآمده است، و برای طبعی ظریف و روحی هنرمند، یافتن مواد ساده‎ای که‎ لازمه‎ی آرامش روح است روزبروز مشکل‎تر می‎شود بگریزم.

 

آری. خصوصا محتاج بی‎توجهی به مادیات بودم. همه‎ی آنها که مرا می‎شناسند، می‎دانند که این مسئله بارزترین، و شاید تنها خصیصه‎ایست که من از دوستانم انتظار دارم. در رؤیای آن بودم که افرادی ساده و خدمتگزار، به دور از حسابگری‎های پست، احاطه‎ام کنند، تا بتوانم هرچیز را از آنها بخواهم و در عوض دوستی خویش را به آنان‎ هدیه کنم، بی‎آنکه ملاحظات حقیرانه بتواند روابطمان را تیره سازد.

 

بنابراین چند کار خصوصی را که بدانها مشغول بودم سرو سامان دادم و در شروع‎ تابستان به تاهیتی رسیدم.

 

پاپت‎۱را نپسندیدم، هرچند که شهر زیبائی بود، لکن تمدن گوش خود را در هر گوشه‎ای از آن نشان می‎داد: هرچیز در آن قیمتی دارد. یک مستخدم، یک مزدبگیر است نه یک دوست، و انتظار دراد که در آخر ماه مزد خود را دریافت دارد. جمله‎ی “کسب معاش” همه جا با سماجتی دردناک متداول است، و همانطور که گفتم، پول یکی‎ از چیزهائی بود که من تصمیم داشتم هر قدر ممکن است از آن بگریزم.

 

بنابراین، تصمیم گرفتم که به یکی از جزایر کوچک مارکیز۲بروم. تاراتو۳را که‎ کشتی تجارتی مروارید سالی سه بار در آن لنگر می‎انداخت، برحسب اتفاق از روی نقشه‎ برگزیدم.

 

به محض ورود به جزیره، دریافتم که بالاخره رویایم دارد به حقیقت می‎پیوندد. وصف زیبائیها را هزاران بار شنیده‎ایم. اما هنگامی که آن را با چشم خویش‎ می‎بینیم، دیوانه‎مان می‎کند. با نخستین گامی که در ساحل برداشتم، و منظره‎ی پلی‎نزی‎۴در برابر دیدگانم تجسم یافت، خم‎گشتگی نخل‎هائی که از کوهستان تا دریا ادامه می‎یافت، آرامش رخوت‎آور برکه‎ای محاط در تخته‎سنگ‎های محافظ، روستای کوچک‎ که از کلبه‎های سبک تشکیل شده بود، و سبکی این کلبه‎ها که به تنهائی نمایانگر فقدان‎ هر نوع نگرانی جلوه می‎کرد، دیدن اهالی روستا که بلافاصله به سوی من دویدند، این‎ احساس را در من به وجود آورد که در این نقطه همه‎چیز را می‎توان تنها با دوستی و مهربانی به دست آورد.

 

چه من چون همیشه، بیش از هر چیز خصوصا نسبت به خصیصه‎های انسانی حساس‎ بودم.

 

در آنجا مردمی را می‎دیدم که به نظر نمی‎رسید هیچ یک از خصوصیات حقیرانه‎ی سرمایه‎داری آلوده‎ی ما به آنان سرایت کرده باشد. تعداد اهالی به چند صدتائی بالغ‎ می‎شد. این مردمان چنان نسبت به سود مادی بی‎تفاوت بودند که من توانستم در بهترین کلبه‎ی روستا اقامت گزینم، همه‎ی نیازهای نخستین و آنی خویش را برآورم، ماهیگیرم، باغبانم، آشپزم را داشته باشم، بی‎آنکه ناگزیر از گشودن کیسه‎ی پولم‎ شوم. همه‎ی اینها را تنها براساس دوستی و برادری هرچه ساده‎تر و هرچه پراحساس‎تر، براساس احترام متقابل به دست آوردم.

 

رفاه خویش را مدیون پاکی روح اهالی و سادگی شکوه‎آمیز ایشان، بخصوص مدیون‎ نیکی بی‎شائبه‎ی تاراتونگا۵نسبت به خویش بودم.

 

تاراتونگا زنی بود، حدود پنجاه ساله، فرزند یکی از رؤسای سابق قبیله. پدر او در زمان حیات بر بیش از بیست جزیره‎ی مجمع الجزایر حکومت کرده بود. اهالی، تاراتونگا را همچون مادر خویش دوست می‎داشتند. و من به محض ورود همه‎ی کوشش خود را برای‎ جلب دوستی او به کار بردم. این کار را در نهایت سادگی، و بی‎آنکه بخواهم خود را جز آن‎که هستم بنمایانم، کاملا بعکس، با افشای صادقانه‎ی روحم به او، انجام دادم. همه‎ی دلایلی را که به جزیره سوقم داده بود، نفرت خویش را از سوداگریهای زشت و ماده‎پرستی آلوده، نیاز شدیدم را به کشف مجدد بی‎توجهی به مادیات و معصومیتی که‎ خارج از آن حیاتی برای انسانیت نمی‎شناختم به او نمایاندم، و شادی و سپاسگزاریم را از اینکه همه‎ی این صفات را در کنار او و مردمش یافته‎ام، تشریح کردم. تاراتونگا گفت‎ که مرا به خوبی درک می‎کند و شخص او در زندگی جز یک هدف ندارد: این‎که پول روح‎ مردمانش را نیالاید. کنایه‎اش را درک کردو و به او اطمینان دادم که در همه‎ی مدت

 

اقامتم در تاراتورا، پشیزی از کیسه‎ام بیرون نخواهد شد. به کلبه‎ام بازگشتم، و در تمام‎ هفته‎های بعد با دقت کامل، دستوری را که به‎طور ضمنی به من داده شده بود رعایت کردم. حتی همه‎ی پولی را که همراه داشتم برگرفتم و در گوشه‎ای از کلبه‎ام دفن کردم.

 

سه ماه بود که در جزیره می‎زیستم. روزی پسربچه‎ای، از جانب کسی که از این پس‎ می‎توانستم او را دوست خویش تاراتونگا بنامم، هدیه‎ای برایم آورد.

 

هدیه عبارت از یک کیک گردوئی بود که تاراتونگا شخصا به نیت من درست کرده‎ بود. اما آنچه بلافاصله نظر مرا جلب کرد، پوششی بود که شیرینی در آن بسته‎بندی‎ شده بود.

 

این پوشش پارچه‎ای خشن از جنس گونی بود که رویش با رنگهائی عجیب نقاشی شده‎ بود، و طرح‎ها به‎گونه‎ای مبهم چیزی را به خاطر من خطور می‎داد که در وهله‎ی اول‎ نتوانستم درک کنم چیست.

 

پارچه را با دقت بیشتری مورد آزمایش قرار دادم، و ناگهان دلم در درون سینه‎ جهید.

 

پرده را به روی زانوی خویش نهادم و آن را با دقت گشودم مربع مستطیلی بود به‎ طول و عرض پنجاه در سی سانتیمتر که تقاشی روی آن ترک خورده و جابه‎جا محو شده‎ بود.

 

اما امکان تردیدی برایم وجود نداشت: یکی از تابلوهای گوگن را پیش روی خویش‎ داشتم.

 

من تبحری در امر نقاشی ندارم، لیکن امروز نامهائی وجود دارد که همه کس‎ می‎تواند بدون تردید طرز کارشان را بشناسد. بار دیگر با دستهای لرزان پرده را گشودم و به روی آن خم شدم: گوشه‎ای از کوهستان تاهیتی را با زنانی که در کنار چشمه‎ مشغول شنا کردن بودند، نشان می‎داد، رنگ‎ها، سایه‎ها، خود طرح به حدی قابل‎ شناسایی بود که علیرغم وضع نامساعد پرده، اشتباه در مورد آن غیرممکن می‎نمود.

 

فشاری را که در جسمم همیشه با هیجان شدید قلبی همراه است، در قسمت راست‎ بدنم احساس کردم.

 

یک ساخته‎ی دست گوگن در این جزیره‎ی دورافتاده! و تاراتونگا که برای بسته‎بندی‎ یک شیرینی از آن استفاده کرده است! پرده‎ای که اگر در پاریس باشد، باید ارزشی‎ معادل پنج میلیون فرانک داشته باشد! آیا این زن چند تای دیگر از این پرده‎ها را برای‎ بسته‎بندی، یا برای سد کردن سوراخ به کار برده است؟ چه زیان جبران‎ناپذیری برای‎ بشریت!

 

با یک جهش از جا برخاستم و به نزد تاراتونگا دویدم تا از شیرینی که برایم‎ فرستاده بود تشکر کنم.

 

او را در حالی یافتم که جلو در خانه‎اش، رو به سوی برکه نشسته بود و چپقش را دود می‎کرد.

 

تاراتونگا زنی درشت‎اندام بود با موهای خاکستری، و باوجود سینه‎ی عریانش، حتی‎ در این حالت هم شایستگی ستایش‎انگیز خویش را حفظ می‎کرد.

 

به او گفتم:

 

-تاراتونگا. چه شیرینی خوبی درست کرده بودی. آن را خوردم. واقعا عالی بود. متشکرم.

 

راضی به نظر رسید و جواب داد:

 

-امروز یکی دیگر برایت درست می‎کنم.

 

دهانم را گشودم، اما چیزی نگفتم. لحظه‎ای بود که می‎بایست مهارت به کار می‎بردم. نمی‎بایست به چنین زن بزرگواری این احساس را بدهم که فردی بی‎تمدن است‎ و از شاهکارهای یکی از بزرگترین نوابع جهان، برای بسته‎بندی استفاده می‎کند. باید اعتراف کنم که من بسیار احساساتی هستم، و لازم می‎دانستم که هرطور هست از این‎ کار اجتناب کنم.

 

ناچار بودم، حتی به قیمت دیدن شرینی دیگری بسته‎بندی شده در پرده‎ی نقاشی‎ گوگن، خاموش بمانم.

 

بنابراین به کلبه‎ام بازگشتم و منتظر ماندم.

 

بعد از ظهر، شیرینی دوم، بسته‎بندی شده در پرده‎ی دیگری از گوگن به دستم‎ رسید. وضع این یکی از قبلی هم اسف‎انگیزتر بود. حتی به نظر می‎رسید که کسی با کارد روی آن را تراشیده است.

 

نزدیک بود به نزد تاراتونگا بدوم، اما خویشتن‎داری کردم. می‎بایست مسئله را با احتیاط مطرح می‎کردم. روز بعد به دیدارش رفتم و به سادگی گفتم که شیرینی او، بهترین چیزی بوده است که در عمر خود خورده‎ام.

 

با بزرگواری لبخند زد و چپقش را پر کرد.

 

در طول هشت روز بعد سه شیرینی دیگر پیچیده شده در پرده‎های گوگن از جانب‎ تاراتونگا دریافت داشت. ساعاتی غیرعادی را می‎گذراندم. روانم ترانه‎خوانی می‎کرد. جمله‎ی دیگری برای بیان هیجان خارق العاده‎ی هنری که در آن می‎زیستم وجود ندارد.

 

سپس ارسال شیرینی‎ها ادامه یافت، اما بدون بسته‎بندی. خوابم را یکسره از دست‎ دادم. آیا تابلوی دیگری وجود نداشت، یا تاراتونگا بسته‎بندی را از یاد برده بود؟ احساس رنجش و حتی کمی تحقیر نسبت به خویش می‎کردم. باید اعتراف کرد که در بومیان، باوجود همه‎ی صفات نیکی که دارند، عیوبی هم هست، و یکی از این عیوب‎ بی‎توجهی آنهاست که موجب می‎شود انسان انسان نتواند یک‎سره به آنان اعتماد کند. برای‎ ارامش اعصابم چند قرص خوردم و کوشیدم تا وسیله‎ای برای مذاکره با تاراتونگا بیابم، بی‎آنکه توجه او را به نادانیش جلب کرده باشم. بالاخره تصمیم به صراحت گرفتم و به نزد دوستم بازگشتم. به او گفتم:

 

-تاراتونگا. تو چندین نوبت برای من شیرینی‎هائی فرستادی که همه عالی بود. بعلاوه‎ چندتای از آنها در پارچه‎های نقاشی شده بسته‎بندی شده بود، که به شدت توجه مرا جلب کرد. من رنگهای شاد را دوست دارم. بگو ببینم اینها را از کجا آورده‎ای آیا باز هم از آنها داری؟

 

تاراتونگا با بی‎تفاوتی جواب داد:

 

-آه. آنها. . . پدربزرگم مقداری زیادی از اینها داشت.

 

با لکنت پرسیدم:

 

-مقدار زیاد؟

 

-بله. اینها را از یک فرانسوی که در جزیره اقامت گزیده بود و برای سرگرمث روی‎ پارچه‎های کیسه‎ای را با رنگ می‎پوشانید، دریافت داشته بود. باید هنوز چند تائی از آنها باقی مانده باشد.

 

زمزمه کردم:

 

-خیلی؟

 

-اوه. نمی‎دانم. می‎توانی آنها را ببینی. بیا.

 

مرا به انباری هدایت کرد که از ماهی‎های خشک‎شده و هسته‎های نارگیل انباشته‎ بود. روی زمین شنی انبار. یک دوجین از پرده‎های کار گوگن وجود داشت که همگی‎ به روی پارچه‎های گونی نقاشی شده و اکثرا آسیب دیده بود. اما هنوز چند تائی از آنها وضع خوبی داشت. رنگم پریده بود. و به زحمت خود را سرپا نگه می‎داشتم. باز اندیشیدم: “خدای من. چه زیان جبران‎ناپذیری برای بشریت می‎بود اگر من به این‎ جزیره نمی‎آمدم! “قیمت این پرده‎ها را می‎شد به سی میلیون فرانک تخمین زد. . .

 

تاراتونگا گفت:

 

-اگر بخواهی می‎توانی آنها را با خود ببری.

 

آنگاه مبارزه‎ای دردناک در روح من به وجود آمد. بی‎توجهی این جماعت نیک‎سیرت‎ را به امور مادی می‎دانستم و نمی‎خواستم در روستا و روح مردمانش، وقوف به سوداگری و ارزش‎هائی را که موجب نابودی بسیاری از بهشت‎های زمینی شده است به وجود آورم. اما تمام پیش‎داوریهای تمدن ما که علیرغم هرچیز در خاطر من نقش بسته بود، مانع از این می‎شد که چنین هدیه‎ای را، بی‎آنکه در قبالش چیزی بپردازم، بپذیرم. با یک‎ حرکت ساعت طلائی را که به مچ داشتم از دستم گشودم و به سوی تاراتونگا پیش بردم. از او خواهش کردم:

 

-پس بگذار من هم به نوبه‎ی خود هدیه‎ای به تو بدهم.

 

جواب داد:

 

-در اینجا، ما برای شناخت وقت نیازی به ساعت نداریم. کافی است که به خورشید نگاه کنیم.

 

آنگاه تصمیمی رنج‎آور گرفتم و گفتم:

 

-تاراتونگا. من متاسفانه ناچارم به فرانسه بازگردم. بعضی مسائل انسانی به من این‎ حکم را می‎کند. خوشبختانه کشتی هشت روز دیگر به اینجا می‎رسد و من شما را ترک‎ می‎کنم. هدیه‎ی تو را می‎پذیرم به شرطی که به من اجازه دهی کاری برای تو و کسانت‎ انجام دهم. قدری پول با خود دارم. خیلی کم. اجازه بده آن را برای تو بگذارم. شما درهرحال به وسایل کار و دارو نیاز دارید.

 

با بی‎تفاوتی پاسخ داد:

 

-هرطور میل توست.

 

هفتصد هزار فرانک به دوستم دادم، پرده‎ها را گرفتم و به سوی کلبه‎ام دویدم. یک‎ هفته با نگرانی منتظر ورود کشتی بودم. درست نمی‎دانستم از چه چیز وحشت دارم. ولی عجله داشتم که از آنجا عزیمت کنم. آنچه بعضی طبایع هنرمندانه را مشخص‎ می‎کند این است که تماشای غرورآفرین زیبائی برایشان کافی نیست. به شدت نیاز به آن‎ دارند که این شادی را با همنوعان خویش قسمت کنند. عجله داشتم که به فرانسه باز گردم، به نزد سوداگران تابلو بروم و گنجینه‎ام را به آنان بنمایانم. قیمت آنها را می‎شد به صد میلیون فرانک تخمین زد. تنها نگرانیم از این بود که دولت سی تا چهل‎ درصد قیمت به دست آورده را برداشت می‎کرد، زیرا استیلای تمدن ما در خصوصی‎ترین‎ زمینه‎های جهان، یعنی زمینه‎ی زیبائی، چنین است.

 

در تاهیتی ناچار شدم پانزده روز منتظر کشتی عازم فرانسه بمانم. در این مدت تا آنجا که می‎توانستم از حرف زدن درباره‎ی جزیره‎ی خویش و تاراتونگا خودداری می‎کردم. نمی‎خواستم که سایه‎ی دستهای سوداگر به روی بهشت زمینی من بیفتد. اما صاحب هتلی‎ که در آن منزل کرده بودم، جزیره و تاراتونگا را به خوبی می‎شناخت.

 

یک شب درباره‎ی تاراتونگا به من گفت:

 

-دختر بااحساسی است.

 

در جواب او سکوت کردم، زیرا، کلمه‎ی”دختر”را برای یک از شریف‎ترین‎ موجوداتی که می‎شناختم، کاملا اهانت‎آمیز یافتم.

 

میزبانم پرسید:

 

-طبعا نقاشی‎هایش را هم به شما نشان داده است؟

 

راست نشستم و پرسیدم:

 

-چه گفتید؟

 

-آخر او نقاشی می‎کند. و به عقیده‎ی من کارهایش به نسبت خوب است. بیست سال‎ پیش سه سالی را در مدرسه‎ی عالی هنرهای تزیینی پاریس گذرانده است. از وقتی که‎ مصرف روغن نارگیل در مصنوعات به جائی که می‎دانید رسید، او هم به جزیره‎ بازگشت. به نوع حیرت‎انگیزی از نقاشی‎های گوگن تقلید می‎کند. قراردادی دائمی با استرالیا دارد. آنها برای هر تابلو بیست هزار فرانک به او می‎دهند و او با این پول‎ زندگی می‎کند. . . چه شده است رفیق؟ حالتان خوب نیست؟

 

زمزمه‎کنان گفتم:

 

-چیزی نیست.

 

نمی‎دانم نیروی از جا برخاستن را چگونه به دست آوردم. به سوی اتاقم بالا رفتم و خود را به روی بسترم افکندم. نفرتی نامرئی و عمیق همه‎ی وجودم را فراگرفته بود. یک‎ بار دیگر دنیا به من خیانت کرده بود. حسابگریهای آلوده، چه در پایتخت‎های بزرگ‎ و چه در جزایر کوچک اقیانوس آرام، روح انسانها را زشت می‎کرد. کاری برایم باقی‎ نمانده بود جز اینکه خود را به جزیره‎ای واقعا خالی از سکنه بیفکنم، و اگر می‎خواهم‎ نیاز شدیدم را به پاکی برآورم، فقط با خودم تنها زندگی کنم.

 

رومن کاسو که بعد ها اسم مستعار رومن گاری (گری) را برای خود انتخاب کرد نویسنده ایست توانا که در هشتم ماه مه ۱۹۱۴ در شهر موسکو از مادری اهل لیتوانی و پدری روسی به دنیا آمد . وی از روی عمد بعد ها سه سال ابتدای زندگی و محل تولدش را فراموش کرده و زمانی که میخواست تابعیت فرانسه را بپذیرد در سند مربوط نوشته شد (رومن کاسو دانشجوی اهل لهستان مقیم نیس به تابعیت فرانسه درآمد) وی همراه مادرش “نینا بوریسوفسکایا” در سال ۱۹۱۷ بلافاصله بعد از سقوط تزار به “ویلنو” مرکز لیتوانی وسپس در سال ۱۹۲۲ به ورشو رفت و سرانجام در سال ۱۹۲۷ به فرانسه مهاجرت کردند.

 

رومن گاری از همان ابتدا به ادبیات علاقه داشت و مادرش استعداد او را در اکثر رشته ها چه ورزشی ، چه هنری موسیقی و … پرورش داد .

 

وی در زمان جنگ جهانی دوم به عنوان خلبان در ارتش نهضت مقاومت فرانسه )فرانسه آزاد) در برابر قوای متجاوز آلمان نازی ، مبارزه کرد و به خاطر شجاعت های فراوان موفق به دریافت نشان لژیون دونور از “ژنرال دوگول” شد .

 

بعد از جنگ به خدمت وزارت امور خارجه درآمد و مدتی سرکنسول فرنسه در لس آنجلس شد . رومن گاری ۲ بار ازدواج کرد از همسر اولش (زنی انگلیسی به نام لسلی بلانش که نویسنده ی مجله های معتبر و رومان های موفق بود) بدون داشتن فرزندی پس از ۱۷ سال جدا شد و سپس در سال ۱۹۶۱ با بازیگر مشهور آمریکایی جین سیبرگ ازدواج کرد . حاصل این ازدواج پسری به نام الکساندر و دیگوبود .

 

گاری در طول زندگی پربار ادبیش ۲۱ رومان با نام حقیقی ، یک رومان با نام مستعار “فوسکو سینی بالدی”

 

وچهار رومان با نام مستعار”امیل آژار”نوشت .

 

رومن گاری تنها نویسنده ایست که دو بار موفق به دریافت جایزه ادبی گنکور شده است زیرا این جایزه تنها یکبار به هر نویسنده داده خواهد شد . ولی او یکبار با نام حقیقی (کتاب ریشه های آسمان) و بار دیگر با نام مستعار امیل آژار (کتاب زندگی در پیش رو) این جایزه را برد . رومن گاری این موضوع را بعد ها در کتاب زندگی و مرگ امیل آژار فاش کرد .

 

در ۱۹۴۵ برای نخستین رومانش “تربیت اروپایی” جایزه “منتقدین” را دریافت کرد .رومن گاری همچنین فیلمنامه طولانی‌ترین روز و نیز فیلمنامه بٌکش (Kill) را نوشت و این فیلم را با بازی همسر دوم خود کارگردانی کرد.

 

رومن گاری در دوم دسامبر ۱۹۸۰ یکسال پس از افسردگی و خودکشی همسرش (جین سیبرگ) که در سال ۱۹۷۹ ،خودش را به ضرب گلوله تپانچه و مثل نویسنده مورد علاقه اش «ارنست میلر همینگوی» از بین برد و از نفس افتاد .وی در کتاب “شب آرام خواهد بود” (زندگینامه) نوشت “بخاطر همسرم نبود دیگر کاری نداشتم.”