راهکار حل بحران آلودگي هوا

[Mohammad Aref 120455]

 

مهم ترين مشکل زيست محيطي کلانشهر تهران آلودگي هواست. اين مشکل جدي تنها به شهر تهران محدود نمي شود بلکه ساير کلانشهرهاي کشور از جمله کرج، اهواز، مشهد، شيراز، تبريز و اراک نيز با اين مشکل جدي روبه رو هستند. بنابراين آلودگي هوا با ميزان جمعيت بالايي که در اين شهرها هستند به يک چالش ملي تبديل شده، به طوري که قانونگذار در ماده 62 قانون برنامه چهارم به آن پرداخته است. سابقه تاريخي آلودگي هوا در ايران به سال 1350 بر مي گردد که در آن سال اولين سمپوزيوم آلودگي هوا توسط شرکت ملي نفت برگزار شد. اما آنچه اهميت دارد اين است که از آن سال تاکنون نه تنها مشکل آلودگي هواي تهران حل نشده بلکه سال گذشته ميزان روزهايي که شاخص آلودگي هوا بيش از حد مجاز بود، افزايش يافته است.

 

اين به رغم تمام اقدامات موثري بوده است که طي سال هاي 1379 تا 1384 صورت پذيرفته است؛ اقداماتي همچون حذف سرب از بنزين مصرفي کشور، استقرار و ارتقاي استانداردهاي زيست محيطي خودروهاي توليد داخل کشور، شروع به گازسوز کردن اتوبوس هاي درون شهري و توجه به سيستم حمل و نقل عمومي خصوصاً مترو. اما تمام اين اقدامات براي حل معضل آلودگي هواي تهران کافي نبوده و امروز ترافيک و نتيجه آن آلودگي هوا همچنان خسارات فراوان اقتصادي و جانبي بر جاي مي گذارد.

شرايط ويژه شهر تهران تاثير بسزايي بر آلودگي هواي اين شهر دارد. جمعيت بالا و پراکنش نامناسب جمعيتي به گونه يي است که در 663 کيلومتر مربع وسعت شهر تهران مناطقي وجود دارد که تفاوت جمعيت روز و شب آن تا 10 برابر مي رسد. وضعيت جغرافيايي و اقليمي شهر تهران به گونه يي است که تهران از تمامي جهات به غير از بخشي از جنوب و جنوب شرق توسط کوه ها و تپه ها احاطه شده و تبادل هوا در اين مناطق با مشکل مواجه شده است. در نواحي که کوه و تپه وجود ندارد به لحاظ همجواري با مناطق خشک و بياباني ذرات معلق وارد هواي تهران شده و ميزان آلودگي هوا را افزايش مي دهد. به رغم وجود مشکلات اقليمي مذکور بايد اذعان داشت مهم ترين عامل آلودگي هواي شهر تهران آلاينده هاي متحرک است، به گونه يي که آلاينده هاي متحرک عامل توليد بيش از 80 درصد آلودگي هواي شهر تهران است. در تهران سه ميليون و چهار هزار خودرو و دو ميليون و 300 هزار موتورسيکلت وجود دارد. از آنجايي که سوخت توزيعي از لحاظ کيفي داراي استانداردهاي لازم زيست محيطي نيست و نيز دارندگان اين وسايل نقليه نگهداري مناسبي از خودروها نمي کنند و توليدکنندگان خودروها نيز در زمان توليد از قطعاتي استفاده مي کنند که در زمان کوتاهي قابليت خود را در محيط زيست از دست مي دهند به ميزان آلودگي هوا مي افزايد. از مهم ترين مشکلاتي که شهر تهران از آن رنج مي برد نبود مديريت يکپارچه شهري است که اعمال هر نوع مديريتي را با مشکل مواجه مي سازد. از سوي ديگر امروزه در شهرهاي پيشرفته به جاي حضور فيزيکي بسياري از فعاليت ها را مي توان با استفاده از سيستم هاي الکترونيکي انجام داد و نمونه بارز آن تجارت الکترونيکي، خريد الکترونيکي و… است.

متاسفانه از آنجا که چنين امکاني در مجموعه مديريت شهري وجود ندارد به ناچار سفرهاي بسيار درون شهري در تهران انجام مي شود، که ميزان آن بالغ بر 15 ميليون سفر در روز است. بيش از يک ميليون سفر با مترو و بيش از دو ميليون و 300 هزار سفر با اتوبوس انجام مي پذيرد که با توجه با حجم سفرهاي روزانه درصد کمي از آن را تشکيل مي دهند.

آنچه مسلم است براي کاهش سفرهاي غير ضرور اصلاح ساختار مديريتي شهر تهران از اهميت و اولويت بالايي برخوردار است وليکن براي سفرهاي ضروري نياز به افزايش ناوگان حمل و نقل عمومي موثر است.

با توجه به تکليف قانون برنامه چهارم توسعه کشور و نيز قانون توسعه حمل و نقل عمومي و مديريت مصرف سوخت قرار است تا سال 1391 ، 75 درصد از حمل و نقل شهر تهران با وسايط نقليه عمومي صورت پذيرد که با توجه به اعتبارات تخصيص داده شده به اين موضوع دستيابي به آن کمي دشوار به نظر مي رسد.

متاسفانه هر سال پس از ماه هاي دي و بهمن و اسفند آلودگي هواي تهران به فراموشي سپرده شده يا پيشبرد اهداف آن دچار سياست زدگي مي شود. به رغم اينکه آلودگي هوا پديده نادري نيست که حل آن بغرنج باشد و شهرهاي متعددي در دنيا توانسته اند با برنامه ريزي اين معضل را حل کنند، اما هنوز هر ساله شاهد روزهايي هستيم که آلودگي هوا بيش از حد مجاز مي شود.

براي حل معضل آلودگي هوا راهکارهاي متعددي وجود دارد که مي تواند مورد توجه قرار گيرد. از جمله مي توان به داشتن مدل مديريتي شخصي و ديناميک با استفاده از الگوي توسعه پايدار شهري و تجربيات کشورهاي ديگر جهت کاهش آلودگي هوا، تقويت بخش هاي علمي و پژوهشي و اجراي تحقيقات کاربردي، آموزش و توسعه فرهنگ محيط زيست در سطوح مديريتي و جامعه جهت افزايش مشارکت براي کاهش آلودگي هوا، تقويت بخش هاي غيردولتي جهت اجراي مسووليت هاي کاهش آلودگي هوا، گسترش و بهبود سيستم حمل و نقل عمومي تلفيقي، مديريت يکپارچه پايش و فعاليت ها توسط مراجع ذي صلاح، مديريت ترافيک و توسعه فرهنگ صحيح رانندگي، منطقي کردن قيمت حامل هاي انرژي، ايجاد و توسعه زير ساخت ها به خصوص سيستم هاي الکترونيک شهري، استفاده از سياست هاي تشويقي مانند تشکيل صندوق محيط زيست براي کمک به کاهش آلودگي هوا، استفاده از سياست هاي بازدارنده مانند برخورد با توليد و توزيع کنندگان حامل هاي انرژي با کيفيت پايين و برخورد با خودرو سازاني که استانداردهاي زيست محيطي را رعايت نمي کنند، اشاره کرد.

آنچه مسلم است وجود مديريت يکپارچه شهري است که مي تواند تمام اين سياست ها را به صورت مناسب مديريت کند، به همين دليل اولويت اصلي براي کاهش آلودگي هوا در شهر تهران مديريت يکپارچه شهري است.

منبع : روزنامه اعتماد