کتابخوری شماره ۲: شار تا شهر

[maryam39 8211]

سلام دوستان
اینجا قراره با هم کتاب بخونیم.
اگه مثه من نمی تونید یه کتابو درست و منظم تا آخرش بخونید و حتما نیاز دارید که زور بالا سرتون باشه بیاید اینجا تا با هم کتاب بخونیم.
کتابی که قراره بخونیم شار تا شهر نوشته ی دکتر حبیبی انتشارات دانشگاه تهرانه. نیازی هم به توضیح نیست که تو شهرسازی کتاب خیلی مهمیه و منبع ارشدم هست.
اگه کتابو نخوندین که با هم شروع می کنیم و سعی می کنیم راجع بهش بحث کنیم و سوالاتمونو مطرح کنیم. اگرم خوندین که بیاین مجلس رو گرم کنین و نقدتون رو ارائه کنین و تو بحث شرکت کنین.
من هر بار یه خلاصه کوتاه از قسمتی که تعیین شده میذارم.
تاپیک رو هم پنج شنبه ها آپ میکنم. این جوری تو طول هفته فرصت داریم تا راجع به قسمت مشخص شده صحبت کنیم.
در ضمن این اولین تاپیک منه بنابراین همسایه ها یاری کنید تا من ...

[maryam39 8211]

فکر می کنم بد نیست اول کار یه معرفی کوچولو از نویسنده ی کتاب، یعنی دکتر حبیبی داشته باشیم:

دکتر متولد سال ۱۳۲۶ هستن یعنی الان۶۶ سالشونه. تو سال ۱۳۴۴ دیپلم متوسطه رو تو رشته ی ریاضی از دبیرستان شاپور کرمانشاه می گیرن. دو دوره فوق لیسانس رو تو رشته های معماری و شهرسازی گذروندن. عنوان پايان نامه شون هم: سير تحول شهرنشيني و شهرگرايي در ايران هست. دیپلم تخصصی تحقیقات پیشرفته در شهرسازی رو هم از دانشگاه پاریس گرفتن. رساله ی دکتری خودشونو به اسم ترکیب شهری از « شهر سنتی » به « شهر نوین » دانشگاه پاریس گذروندن. سال ۸۱ هم به عنوان استاد نمونه‌ی دانشگاه تهران انتخاب شدن. میشه گفت یکی از مهمترین استاد های زنده شهرسازی هستن.

کلی هم سمت داشتن تا حالا مثلا از سال ۸۳ تا ۸۹ رئیس پردیس هنرهای زیبا بودن.

مهمترین کتاب هاشون هم به جز شار تا شهر ایناست:

استخوان بندي شهر تهران: که چند تا شهر تاریخی رو در دوره های مختلف بررسی می کنه و آخر با توجه به اون بافت قدیمی قبلی و ویژگی هاش یه سری نتیجه گیری برای نوسازی اون بافت ها پیشنهاد میده.

سرانه كاربري هاي شهري

مرمت شهري

ترجمه ی کتاب شهرسازي ، واقعيات و تخيلات از فرانسواز شواي که اونم یه کتاب تاریخیه و شهرسازای معروف و سبک و دیدگاه هرکدومو معرفی می کنه.

واسه معرفی کافیه دیگه

دوستای عزیزی که میخوان تو بحث شرکت کنن تا پنج شنبه این هفته تا صفحه ی ۲۱ کتاب که شامل مقدمه و قسمت های اول و دوم فصل اوله،( چقدر جملش طولانی شد!) بخونن

[maryam39 8211]

قبل از این کتاب رسما شروع بشه تو مقدمه یه سری مطالب مهم گفته...

اول از همه چرا اصلا تاریخ می خونیم؟چه لزومی داره که اینقدر خودمون رو برای اتفاقاتی که صدها هزار سال پبش افتادن به دردسر بندازیم؟!

پاسخ کتاب اینه: شناخت هر پدیده ای و درک فرآیند تاریخیش بهمون علت های اینجوری شدن! و به این روز افتادن وضع موجود رو میگه. و وقتی که وضع موجود رو بشناسیم دگرگونی های آینده رو می تونیم حدس بزنیم و بعد براش برنامه ریزی کنیم.

یه سوال دیگه هم تو مقدمه مطرح میشه: چرا از این میون ما تاکیدمون روی وضعیت کالبدی فضایی شهرهاست؟چرا گیر میدیم به این که شار یا شهر چه وضعیت کالبدی داشتند؟یا چرا ساخت شهر این جوری بوده؟

چون همه ی این ها که گفتیم تبلور سنت ها و شیوه های رندگی در شهر بوده. همه بازتابی از اینه که مردم اون شهر چه فعالیت هایی می کردن یا اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسیشون چه جوری بوده.

(مثال از خودمه: مثلا یه جایی رو می بینیم مثل پاریس تو زمان هوسمن که می کوبه (البته بیشتر بافتو دستکاری میکنه تا از نو بکوبه و بسازه!)و الگوی جدیدو شطرنجی می سازه و كوچه پس كوچه‌هاي قديمي قرون وسطايي پاريسو به خيابانهاي وسيع و مستقيم تبدیل می کنه. به خاطر این که راحت تر بشه تظاهرات مردمی رو سرکوب کرد)

 

یه نکته ی دیگه که مطرح میشه اینه که تو شکل گیری همه ی شهر ها سه تا عامل نقش داشتن :

۱.جهان بینی

۲.عامل اقتصادی و مرتبط با مسئله ی غارت و دفاع (مثال از خودمه: در ادامه ی کتاب می بینیم که شهرهای پارسی رو روی صفه می ساختن تا از لحاظ امنیتی، دفاع راحت تر صورت بگیره)

۳.عامل محیطی یا اقلیم (مثال از خودمه: شهرها همه در کنار یه منبع آب شکل گرفت. قدیمی ترین تمدن ها در کنار رودخونه شکل گرفتن)

تا اینجا خلاصه ی قسمت اول مقدمه بود.

خودم یادم نیومد کسی میدونه یه مثال از نقش جهان بینی بگه؟

[Mohammad Aref 120452]

قبل از این کتاب رسما شروع بشه تو مقدمه یه سری مطالب مهم گفته...

اول از همه چرا اصلا تاریخ می خونیم؟چه لزومی داره که اینقدر خودمون رو برای اتفاقاتی که صدها هزار سال پبش افتادن به دردسر بندازیم؟!

پاسخ کتاب اینه: شناخت هر پدیده ای و درک فرآیند تاریخیش بهمون علت های اینجوری شدن! و به این روز افتادن وضع موجود رو میگه. و وقتی که وضع موجود رو بشناسیم دگرگونی های آینده رو می تونیم حدس بزنیم و بعد براش برنامه ریزی کنیم.

یه سوال دیگه هم تو مقدمه مطرح میشه: چرا از این میون ما تاکیدمون روی وضعیت کالبدی فضایی شهرهاست؟چرا گیر میدیم به این که شار یا شهر چه وضعیت کالبدی داشتند؟یا چرا ساخت شهر این جوری بوده؟

چون همه ی این ها که گفتیم تبلور سنت ها و شیوه های رندگی در شهر بوده. همه بازتابی از اینه که مردم اون شهر چه فعالیت هایی می کردن یا اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسیشون چه جوری بوده.

(مثال از خودمه: مثلا یه جایی رو می بینیم مثل پاریس تو زمان هوسمن که می کوبه (البته بیشتر بافتو دستکاری میکنه تا از نو بکوبه و بسازه!)و الگوی جدیدو شطرنجی می سازه و كوچه پس كوچه‌هاي قديمي قرون وسطايي پاريسو به خيابانهاي وسيع و مستقيم تبدیل می کنه. به خاطر این که راحت تر بشه تظاهرات مردمی رو سرکوب کرد)

 

یه نکته ی دیگه که مطرح میشه اینه که تو شکل گیری همه ی شهر ها سه تا عامل نقش داشتن :

۱.جهان بینی

۲.عامل اقتصادی و مرتبط با مسئله ی غارت و دفاع (مثال از خودمه: در ادامه ی کتاب می بینیم که شهرهای پارسی رو روی صفه می ساختن تا از لحاظ امنیتی، دفاع راحت تر صورت بگیره)

۳.عامل محیطی یا اقلیم (مثال از خودمه: شهرها همه در کنار یه منبع آب شکل گرفت. قدیمی ترین تمدن ها در کنار رودخونه شکل گرفتن)

تا اینجا خلاصه ی قسمت اول مقدمه بود.

خودم یادم نیومد کسی میدونه یه مثال از نقش جهان بینی بگه؟

 

واسه جهان بینی مثلاً مسجد که تو قرون اولیه اسلامی به عنوان یکی از عناصر اصلی شهر میشه و تو مرکز شهر قرار میگیره و قبلش هم آتشکده تو مرکز شهر بوده یا آکروپلیس و معبد تو شهرهای یونانی که تو بلندترین نقطه شهر ساخته میشدن

[maryam39 8211]

واسه جهان بینی مثلاً مسجد که تو قرون اولیه اسلامی به عنوان یکی از عناصر اصلی شهر میشه و تو مرکز شهر قرار میگیره و قبلش هم آتشکده تو مرکز شهر بوده یا آکروپلیس و معبد تو شهرهای یونانی که تو بلندترین نقطه شهر ساخته میشدن

آره درسته

من رفتم کتابو دیدم گفته تعریف کردن شهر و بعد به شکل گیری میرسه. یعنی هر شهری این سه مولفه درش تعریف شده و این سه تا خودشون، دوباره شهرو تعریف میکنن. "به شهر معنا می بخشند و خود در شهر معنا شده اند" یه جورایی هم علت و هم معلول که یه چرخه رو درست میکنه.

[maryam39 8211]

قبل از همه چی اینو بگم خ: یعنی خودم.خخخخخخخ اینو گفتم که مثالای خودم با بحث ها و مثالای کتاب قاطی نشه و یه دفعه حرفای منو نذارید به حساب دکتر حبیبی!

خلاصه ی قسمت دوم مقدمه رو هم بگم:

فرآیند شهر نشینی و شهر گرایی تو ۳ دوره بررسی میشه:

۱.قبل از اسلام: قرن ۹ قبل از میلاد تا قرن ۷ بعد از میلاد که منطبقه با شروع تمدن شهری در ایران

۲. بعد از اسلام: بعد از اون دوره ی قبلی تا شروع سلسله ی قاجار

۳. دوران معاصر: استقرار حکومت قاجار تا انقلاب

هر کدوم از این دوره ها خودشون به چند تا بخش تقسیم شدن

اولین دوره: قبل از اسلام

۱. قرن ۹ قبل از میلاد تا ۴ قبل از میلاد: شهر و یا شار مادی و پارسی تا حمله ی اسکندر

۲. ساخت شهر در قرن ۳ ق.م: تلفیق شار پارسی با دولت شهر یونانی

۳. اواخر قرن ۳ق.م تا ۷ میلادی: بالندگی و سازمان یافتگی مفهوم شار در سرزمین پارت شامل حکومت های اشکانی و ساسانی

دومین دوره: بعد از اسلام

 

1. از قرن ۱ تا قرن ۴ ه.ق تولد یه مفهوم جدید از شار، ارتقا و تحول سبک پارتی در ماوراالنهر و خراسان بزرگ که همزمانه با تولد سبک خراسان در همه ی زمینه های ادبی (مثال خ: مثلا فردوسی که بزرگترین شاعر این سبک در ادبیاته شاعر قرن چهارمه)
   
2. ۲.از قرن ۴ تا قرن ۷ ه.ق تجدید حیات علمی در ۲ قرن نخست دوره: تولد سبک رازی تو معماری و ادبیات و بقیه هنرها
   
3. ۳. از قرن ۷ تا ۱۱ ه.ق از دست رفتن مفهوم شهرگرایی در آغاز، و ابداع مجددش در پایان دوره (شامل حکومت های ایلخانان، اتابکان،ترکمانان، گورکانیان) (خ:تو ادبیات همزمانه با سبک عراقی که از قرن ۷ تا ۹ طول میکشه)
   
4. از قرن ۱۱ تا۱۳ ه.ق ابداع مجدد مفهوم شار و تولد مکتب اصفهان در هنرها
   

سومین دوره: دوران معاصر

 

1. از قرن ۱۳ تا سال ۱۳۰۰ شمسی: دگرگونی در نحوه ی نگرش به مفهوم شار و پیدایش مفهوم شهر ( پیدایش سبک هندی در ادبیات) سبک تهران در معماری و شهرسازی
   
2. از ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ شکل گیری الگوی تهران متاثر از سبک بین الملل
   
3. از ۱۳۲۰ تا انقلاب اشاعه ی الگوی تهران در شهرسازی، مسئله شدن مفهوم شهر
   

 

این از مقدمه ی کتاب!

ان شاالله فردا هم خلاصه ی بقیه اش رو میذارم

[maryam39 8211]

کسایی که کتاب رو خوندن (و شاید هم نخوندن!) میدونن این کلمه ی شار که ما انقدر داریم ازش صحبت می کنیم یعنی چی؟

خودم تا جایی که خوندم برداشتم این بوده که احتمالا منظور، هسته های اولیه ی شهری هست که بعده ها شکل شهر های امروزی رو پیدا می کنه.

[maryam39 8211]

این خلاصه ی صفحه ی ۱ تا ۲۱ هستش:

تمدن ایرانی قبل از اسلام شامل دو سبک عمده ی شهرنشینی و یک میان سبکه که در واقع یک گونه ی شهرنشینی و شهرگرایی گذرا بین این دو شیوه ی عمده است. (خ: تو ادبیاتم همین موضوع رو داریم مثلا یه سبک مثه سبک خراسانی داریم و بعدش یه دوره حد واسط و بعد یه سبک جدید مثه سبک عراقی)

 

شیوه ی پارسی: از قرن ۹ ق.م تا حمله ی اسکندرو شامل میشه

میان شیوه ی پارسی: از زمان حرکت بدون بازگشت یونانیان به سمت شرق و مخلوط شدن فرهنگ های شرق و غرب اون روزگار

شیوه ی پارتی:مقاومت در برابر مفاهیم پایه گذاری شده توسط سردارای یونانی و دست یابی به یک شیوه ی پارتی

 

حالا خود شیوه ی پارسی شامل دو تا حکومت میشه: مادها و هخامنشیان

 

مادها: ۹تا ۷ ق.م: رشد و شکل گیری شهر در دوران مادها و تثبیت قطعی شهر در دوران هخامنشی

یاد گرفتن مظاهر تمدن و پایه های اون از بین النهرین باعث میشه تا دولت ماد شکل ظاهری شهرش رو از جمع بندی تجارب تاریخی این سرزمین به دست بیاره. دولت ماد بر اساس وحدت اجتماعی کاره نه تقسیم کار اجتماعی. ماد نه شهرنشینیه و نه یکجانشینی.

هخامنشیان: قرن ۷ تا ۴ق.م:محافظت از جاده ها هدف اصلیه در نتیجه هر ۲۰ کیلومتر یک چاپارخانه و یا کاروان سرا ساخته میشه.

برای اولین بار در شهر یا شار پارسی عنصر جدید پول مطرح میشه و بازار در شهر تولد پیدا میکنه.در این دوران شهر مکان استقرار دولت، روابط تولیدی و فرهنگی و مکان تولید صنعتی، کار بازرگانی و کشاورزیه.

در این دوران مردم به چند قشر تقسیم میشن:

۱.اشرافیت دودمانی

۲. مغان و روحانیون

۳. اشرافیت دهقانی

۴. بازرگانان و پیشه وران

از دیدگاه ریخت شناسی:

۱.دژ حکومتی: مرکب از کاخ ها، معابد، دیوان ها، تاسیسات نظامی و اداری و انبارها و...است. دژ مظهر قدرت دولت پارسیه.

۲.شار میانی: محله ای برای استقرار طبقات ممتاز

۳. شار بیرونی: مرکب از محلات و خانه ها، بازارها، باغات و مزارع پراکنده و محل استقرار اکثریت جامعه ی شهری هست.

میان شیوه ی پارسی: قرن سوم:دوران سلوکیان (خ: نام این سلسله از سردار اسکندر به نام سولوکوس گرفته شده):

جاده ها را وسعت می بخشند، راه هایی بین قاره های بزرگ که به چین و هند می رفتند ساخته میشه و این راه ها بعدا در دوران صفویه به ترتیب نام ابریشم و ادویه می گیرند.

اصول و قواعد ایجاد نوشهرها همان قواعد عهد کلاسیکه که از دوران هیپوداموس به کار گرفته شده بود مثلا در طراحی مقیاس انسانی مطرح میشه و شبکه ی معابر شطرنجی به وجود میاد. در این دوران مفهوم میدان در شهر (مثل اصلش در آگورا) پدید میاد که محل مبادلات فرهنگی، تجاری و اداریه.( این جور که درکتاب گفته میشه ما اصلا مفهوم میدان رو خودمون نداشتیم که به نظرم جای بحث داره)

 

در آخرم یه مقایسه بین شهر پارسی و شهر یونانی ( در واقع همان دو شیوه ی عمده):

شهر پارسی:

 

1. منشا شکل گیری دولت فرهنگیه
   
2. قدرت از آسمان نشات میگیره
   
3. حمایت مغان و راهبری مردم در حکومت وجود داره
   

شهر یونانی:

 

1. منشا شکل گیری دولت مادیه
   
2. قدرت از زمین نشات میگیره (خدایان هم منشا زمینی دارند و رفتار انسان گونه)
   
3. روابط میان دولت و مردم بر مبنای قراردادهای اجتماعیه
   

 

تا یادم نرفته بگم دوستان تا هفته ی بعد تا صفحه ی ۴۲ رو مطالعه کنین تا عوامل مشخصه شهر در دوران اسلامی تا بتونیم راجع بهش صحبت کنیم.

[maryam39 8211]

خ:در مورد حکومت هخامنشیان نکته ی جالب این هستش که طبق نتایج تحقیقات جدید و بر خلاف چیزی که تو بعضی از این کتاب های نسبتا قدیمی شهرسازی نوشته شده، این حکومت برای ساخت تخت جمشید و سایر بناها به کلیه ی کارگران پول (سکه طلا) میداده. و در واقع اون ها برده نبودند بلکه درآمد خودشون رو داشنتد و روزهایی رو هم در هفته تعطیل بودند. نکته ی جالب دیگه اینه که خانم ها و آقایان هر دو در ساخت این بناها مشارکت میکردند و صرفا به عهده ی مردان نبوده.

هنر در این دوره نمادینه: مثلا سنگ تراشی ها (لغتش این بود!؟) اگه دقت کنین همه ی افراد از نیم رخ به تصویر کشیده شدن و واقع نمایی در کار نیست و فقط قرار بود شاکله ی اصلی فرد مطرح بشه.

از نشونه های دیگه ی این که هنر نمادینه: مثلا سنگ تراشی ای! که سرش انسانه (عقل ) بدنش شیر (قدرت ) و بال های عقاب داره.

در هنر این دوره به جزئیات پرداخته میشه. مثلا دقت کنین توی سنگ ترشی های! تخت جمشید تارهای ریش طرفم هم درست کردن!

[Mohammad Aref 120452]

کسایی که کتاب رو خوندن (و شاید هم نخوندن!) میدونن این کلمه ی شار که ما انقدر داریم ازش صحبت می کنیم یعنی چی؟

خودم تا جایی که خوندم برداشتم این بوده که احتمالا منظور، هسته های اولیه ی شهری هست که بعده ها شکل شهر های امروزی رو پیدا می کنه.

 

شهر تو زبانهای قدیم شار گفته میشده که خب به معنی سکونتگاه انسانی هم بوده و بعد این واژه تغییر پیدا میکنه به شهر

در واقع شاید اینکه تو کتاب از کلمه شار استفاده میکنه و تازه از زمان قاجار و پهلوی اینا اشاره میکنه که مفهوم شهر شکل میگیره، شاید واسه همینه که بگه دراصل اون شهرا تو اون موقع بیشتر حالت سکونتگاه های انسانی یا شار رو داشتن و بعد کم کم به مفهوم شهر که تو اروپا و کشورای غربی بوده نزدیک میشه.

[maryam39 8211]

اول اینو بگم که خلاصه کردن این کتاب واقعا سخته چون هیچ توضیح اضافی ای نداره که بشه حذفش کرد.با این حال من سعی کردم مطالب مهمترو بنویسم

اینم خلاصه ی صفحه ی ۲۱ تا ۲۸:

شار پارتی

شار پارتی در دولت اشکانی: قرن ۳ ق.م تا ۳ میلادی

جامعه ی ایلی+ روستایی+ جامعه ی شهری که خارجی تلقی می شدند، دولت اشکانی رو مستقر می کنند در نتیجه در این دوره در هم تنیدگی این سه جامعه رو داریم. برای اولین بار و آخرین بار در تاریخ ایران نوعی دولت مرکزی مبتنی بر تفاهم دودمان ها شکل می گیره.

دولت اشکانی: بازگشت به مفاهیم سرزمینی بخصوص شیوه ی پارسی

روستا به عنوان مکمل شهر در امر بازرگانی و صنعت و نه در تقابل با شهر مطرح میشه.

طبقات اجتماعی:

۱.اشرافیت دودمانی: شامل خاندان پادشاهی و در واقع دولت اشکانیست که در راس هرم قدرت قرار گرفته. تنها دولتی است که پادشاهان بر مبنای تفاهم سران دودمان ها انتخاب می شدند و نه وراثت

۲.دیوان سالاری و نظامیان: قدرتمندی این طبقه در همه ابعاد

۳.مغان و روحانیون

۴.اشرافیت دهقانی: شرکت این طبقه در دولت و حضور آن در کنار دیوانیان نشان از ادغام و وحدت اجتماعی کار دارد.

در دولت اشکانی: کم شدن فاصله‌ی اجتماعی، فرهنگی و مادی بین طبقات دولت و مردم

سازمان کالبدی:کم و بیش مانند شار پارسی

برج و باروی دایره ای شکل: مانند دو شهر نساء در ماوراءالنهار و فیروزآباد در فارس

۱.دژ حکومتی: مظهر دولت اشکانی و نمادوحدت، یگانگی و تفاهم اجتماعی (دودمانی)

۲.شار میانی: مرکب از محلات متفاوت، بازار و میدان

۳.شار بیرونی: مرکب از محلات، بازار، باغ، مزرعه. محصور با حصارهای طبیعی. مانند شار بیرونی شهر پارسی محل استقرار سه جامعه ی ایلی، روستایی و شهری

[maryam39 8211]

خلاصه ای از صفحات ۲۸ تا فصل دوم صفحه ی ۳۷

 

گستردگی دولت اشکانی و تعویض های مدام پادشاه منجر به ضعف دولت شد که نتیجتا جای خود را به دولت ساسانی داد. این دولت اولین حرکت جامعه ی شهری برای رسیدن به قدرت است.

 

زمینه ی اعتقادی دولت اشکانی: میتراایسم آمیخته با هلنیسم+ جهان بینی مسیحی= مبنای اصلی برای بازگشت به دین کهن مزدایی و بازتاب آن در قیام اردشیر بابکان

نظریه پردازی جدید حکومت در: کارنامک اردشیر پاپکان که اولین سند عقیدتی- سیاسی حکومت در دوره های پیش از اسلام است و در آن دولت ساسانی آمیزه‌ای است از سیاست و مذهب.

شار پارتی در دوره ی ساسانی

دولت ساسانی: قرن سوم تا هفتم میلادی

طبقه بندی نوین اجتماعی(نظام کاستی): جلوگیری از آمیختن طبقات و رفتن از یک طبقه به طبقه ی دیگر (اشرافیت دودمانی از طبقات اجتماعی کنار گذاشته می شود)

طبقات اجتماعی:

۱.موبدان و مغان: ارتقای این طبقه به بالاترین نقطه ی هرم قدرت، سهیم شدن این طبقه در دولت

۲.جنگاوران و سپاهیان:وجود این طبقه برای اولین بار در تاریخ ایران نشانگر جنبه ی قوی نظامی دولت برای جلوگیری از هرگونه حرکت دودمانی است.

۳.دبیران و پزشکان

۴.دهقانان

و طیف عظیم مردم خارج از چارچوب این طبقات چهارگانه و بالتبع خارج از دیوارهای شار زندگی می کنند.

مالکیت عمومی از آن دولت است و مالکیت خصوصی (مالکیت بر زمین) به فرماندهان تفویض می شود.

شهرها:

۱.شهرهای سرحدی: دفاعی

۲.شهرهای میانی: حفاظت از شبکه های آمد و شد جاده ای

۳.شهرهای درونی: تولید

شار ساسانی بر مبنای باورهای دینی محصور به حصاری شامل ۴ دروازه به ۴ جهت عالم و یادآور عناصر اربعه است.

ساخت کالبدی فضایی شهر:

۱.دژ حکومتی: مرکب از کاخ ها و آتشگاه اصلی و...، مظهر قدرت دولت ساسانی (نام آن در دوره ی اسلامی کهن دژ)

۲.شار میانی: مرکب از مخلات خاص برای طبقات ممتاز، شیوه ی ساخت کاخ کسری الگوی غالب برای ساخت واحدهای مسکونی در شار میانی (نام آن در دوره ی اسلامی شارستان)

۳.شار بیرونی: شامل آتشکده ها و بازار اصلی، محل استقرار عامه مردم که جزو ۴ طبقه ممتاز نیستند (نام آن در دوره ی اسلامی ربض)

۴.بازار: به معنی امروزی در شار ساسانی کالبد پیدا می کند (از شار میانی تا شار بیرونی کشیده می شود)

۵. میدان: نه مثل فوروم رومی است و نه مانند آگورای یونانی (مکانی است که بازارها به آن باز می شوند)

[maryam39 8211]

فصل دوم شهرنشینی، شهر گرایی و شهرسازی در دوران اسلامی

خلاصه ای از مدخل فصل دوم:

فتح ایران توسط مسلمانان در قرن ۷ میلادی با قیام شار بیرونی علیه شار درونی و کهن دژ (دژ حکومتی) و از بین رفتن نظام کاستی همراه است که در نتیجه ی آن جامعه ی ایلی رها شده، به سازمان دودمانی خود برمیگردد.

مقایسه ای بین شهر رومی، قرون وسطایی، پارتی و اسلامی

 

شهر رومی: مکان استقرار اشراف رومی و نیروی نظامی امپراطوری است. شهر در برابر روستا ارجحیت دارد، شهر برده دار رومی تجسم کالبدی جهان بینی برده داری است.

 

شهر قرون وسطایی: در تقابل با روابط فئودالی دارای قوانین مخصوص به خود است. فعالیت شهروندان در زمینه‌ی صنعت، بازرگانی و تولید غیر کشاورزی است.

 

شهر پارتی (دوران ساسانی): درون دیوارهای شارستان فقط به ۴ طبقه ی ممتاز اجتماعی تعلق دارد، شارستان تبلور کالبدی سازمان اجتماعی مبتنی بر نظام کاستی است. (امکان جابه جایی بین طبقات اجتماعی نیست)

 

شهر اسلامی: نه شهر- قدرت است و نه شهر- دولت. شهر دارای زندگی مستقل و خاص با مقررات و امتیازات متفاوت نیست جز تفاوت کالبدی ناشی از جمعیت و... . نقش مذهبی بر اهداف نظامی- اقتصادی اولویت دارد. جامعه ی شهری در این دولت در هماهنگی با دو جامعه ی روستایی و ایلیاتی است.

[maryam39 8211]

خب بچه های عزیز و مشتاق اینو یادم رفت بگم این هفته تا صفحه ی ۶۰ رو میگم

به محض این که وقت گیر بیارم هم میام یه توضیحی راجع به این صفحات میدم

[maryam39 8211]

خلاصه ای از قسمت عوامل مشخصه شهر در دوران اسلامی

مسجد

تشکیل دولت اسلامی در مسجد است در نتیجه اهمیت مسجد به قدری زیاد است که

۱.اگر در شهر نبوده، با بر پا شدن مسجد جامع، شهر می‌شود.

۲.اگر در شهر بوده، نقش آن تقویت می شود.

۳.دگرگونی مسجد رابطه ی بسیار نزدیکی با دگرگونی مفهوم دولت اسلامی دارد.

 

دولتی که از مفاهیم آرمانی برابری و برادری شروع می شود و طی ۴ دوره به سازمانی دیوانی مملو از تمایزات میرسد.

مسجد جامع علاوه بر نقش مذهبی نقش سیاسی و اجتماعی مهمی دارد.

۱.خبر خلع و انتصاب کارگزاران دولتی از منبر مسجد خوانده میشد.

۲. مردم رضایت یا نارضایتی خود را از حکومت مستقر با شرکت یا نکردن در نماز جمعه نشان می‌دادند!

دوره اول:

مدتی کوتاه در صدر اسلام، مسجد ساده است با ساده ترین مصالح، محل استقرار دولت اسلامی، همیشه در پر رفت و آمدترین نقطه ی شهر برپا می شود.

دوره ی دوم:

عمدتا دوران بنی امیه، در کنار مسجد دارالمارة به عنوان مقر حکومت شکل می گیرد.

شکل گیری اولین مدارس در کنار مساجد در این دوران

در این دوره شهر به جایی می گویند که دارای مسجد جامع باشد.

دوره ی سوم:

عمدتا خلافت عباسیان، مفاهیم فضایی ساسانیان (کهن دژ، شارستان و ربض) از نو زنده می شود. قدرت سیاسی دولت برتری اش را به قدرت مذهبی اعمال می کند.

جدایی کامل جامع از دارالامارة در این دوره است. جامع از سادگی در می آید و از بافت پیرامونش جدا میشود. جامع هنوز هم نشان شهر است.

دوره ی چهارم:

عمدتا ظهور حکومت های قدرتمند محلی در دل امپراطوری عباسی

در این دوره جامع و سایر مساجد بیش از اینکه محلی برای عبادت باشند، مکانی جهت خودنمایی حکومت هستند.

شریعت بنا به مصالح حکومت های محلی تغییرات عمده می یابد و رنگ و روی محلی به خود می گیرد.

دگرگونی عمده در شهر و جدایی محلات از هم بر مبنای تفاوت های قومی، نژادی و فرهنگی و...

تشکیل دول اسلامی و جدایی آرمان های مذهبی ازسیاسی، تشکیل محلات بیگانه از هم باعث می شود وجود جامع برای شهر شدن لازم باشد نه کافی

بازار

رونق بیش از پیش بازرگانی در قرون ۲ تا ۷ ه.ق به علت:

۱.گستردگی امپراطوری اسلامی

۲.وجود قوانین منبعث از شریعت

۳.امنیت در پهنه ی امپراطوری

 

بازار و میدان عناصر اصلی متشکله ی شهر

بازار از میدان اصلی شهر تا آن سوی دیوار شهر

سازمان کالبدی بازار متاثر از مسجد جامع

بازار پارچه فروشان مهم ترین مرکز بازرگانی شهر

فاصله گرفتن صنایع آلوده از بارو

 

بازار مثل مسجد:

۱.ابتدا از اشکال ساده شروع می کندو در تحولش به پیچیدگی میرسد.

۲.محلی برای خود نمایی حکومت های محلی

 

ابتدا شکل گیری بازار و میدان و سپس شکل گیری محله ای به دور آن

شهر اسلامی تبلور جهان بینی و روابط تولیدی گسترده

محله

پس از اسلام، دیگر از تشکیل محلات بر حسب نظام کاستی خبری نیست ولی محلات بر حسب قوم و قبیله و نژاد و مذهب و زبان و... ایجاد میشوند.

حضور مستقیم و ترکیبی سه جامعه ی ایلی، روستایی و شهری در شهر

تقابل و تضادهای مملو از خشونت بین محلات از ویژگی های شهر دوره ی اسلامی است.

[maryam39 8211]

ان شالله فردا هم خلاصه ی ۱۰ صفحه ی باقی مونده رو میذارم

[maryam39 8211]

شهر نشینی، شهرگرایی و شهرسازی در دوران متقدم اسلامی

تولد دولت اسلامی در شهر است در نتیجه پرداختن به شهر از دغدغه های مهم دولت (بعدا دولتهای) اسلامی است. سیاست های شهرسازی ۲ نوع شهر را مد نظر قرار می‌دهند:

الف) شهرهای قدیمی:

ایجاد عناصر جدید (مسجد جامع) و یا جایگزینی آنها در عناصر قدیمی

اهمیت یافتن و گسترش ربض و مهجور شدن شارستان (بازسازی ری، اصفهان و نیشابور)

ب) شهرهای نوبنیاد:

عمدتا پایگاه های نظامی

بنای شهر جدید در کنار شار کهن یا با فاصله ای اندک از آن

گسترش شهر به دور هسته ی جدید بعد از تضعیف شارستان: بغداد، کوفه، نیشابور، اصفهان، ری

 

در دوران متقدم اسلامی دو گونه ی دیگر شهر هم برپا می شود:

۱.شهرهایی که نشان دهنده ی قدرت دولت (دولت های) اسلامی است مثل بغداد

۲.شهرهایی که مردمان بویژه ایرانیان اطراف مزار امامان بنا نهادند: شهر- قدرت غیر رسمی و واقعی (مثل مشهد، قم و کربلا) در برابر شهر قدرت های رسمی و غاصب (دسته اول)

 

شروع رونق شهر نشینی و شهرسازی از اواخر قرن ۲ و اوایل قرن ۳ تا قرن ۷ (حمله‌ی مغول)

در این دوره: تجدید حیات علمی، ادبی، هنری، دیوانی و...

گسترش اقتصادی و جمعیتی شهرهایی که در مسیرهای عمده تجاری بودند مثل ری، اصفهان، نیشابور، سیراف

 

ساخت و سازمان شهر از قرن یکم هجری تا قرن چهارم (صفحه ی ۵۴ تا۶۰)

ویژگی ها:

شبیه شدن شیوه ی حکومت به ساسانیان در نتیجه ی ورود دیوان سالاران ایرانی به دولت

وحدت و یگانگی کار اجتماعی در این دوره

یگانگی حکومت روحانی و سیاسی

باز تولید دیوان های کهن

بازتاب دولت دیوانی در محل استقرار دیوان ها یعنی شهر

نمایش مفهوم شهر- دیوان

برخی ویژگی های شهر بغداد

دایره ای شکل دارای ۴ دروازه، کاخ خلیفه و مسجد جامع در مرکز شهر

اختصاص هر محله به قبیله، طایفه، اهل حرفه یا مردم ناحیه ای از نواحی امپراطوری اسلامی

 

به روز شدن سازمان فضایی کهن:

۱.میدان بزرگ شهر (که در آن کاخ خلیفه و مسجد جامع بنا گشته است، دارالامارة) به روز شده ی کهن دژ (محل استقرار دولت و دیوان ها) است.

۲.در اطراف میدان خانه های امرا و نزدیکان خلیفه است که به روز شده ی شارستان (شهر درونی، شهر خواص و دولتمردان و دیوانیان) است.

۳.ربض در دوران پیش از اسلام و دوران متقدم اسلامی مکانی برای استقرار مردم عادی

در بغداد، ربض نیز طراحی می شود و هر محله به قبیله و طایفه و مردم حرفه ی خاصی اختصاص می یابد.

 

اصل کهن دیگری نیز با شروع حکومت عباسیان در دولت اسلامی به کار گرفته می‌شود:

عامل اساسی در تشکیل حکومت واحد، قبول اصل خودمختاری و استقلال محلی در عین تابعیت سیاسی نظامی همه ی آنها از فرمانروایی واحد.

در نتیجه قرن ۲ مصادف است با تشکیل حکومت های محلی خود مختار

شیوه ی اعمال قدرت دولت مرکزی از طریق عمال دیوانی

 

دولت اسلامی و در راس آن خلیفه صاحب اختیار مطلق کلیه ی اراضی و منابع ثروت است. او میتواند حق بهره برداری از زمین را به خدمتگزاران و بندگان خود واگذار کند. در هر حالت دولت در هر زمانی حق فسخ و استرداد زمین را دارد.

 

تشکیل دولت واحد اسلامی+ سازمان یابی حکومت های خودمختار محلی- منطقه ای = ثبات نسبی در امپراطوری ---

تجدید حیات علمی و ادبی از قرن ۳ هجری و با به قدرت رسیدن سامانیان در ماوراءالنهر تا قرن ۶

[maryam39 8211]

ببخشید یه هفته نتونستم بیام اگه بتونم این هفته جبرانش میکنم اگه نتونمم نمی نونستم لابد!

خلاصه‌ از صفحه‌ی ۶۰ تا۶۸:

تولد مفهوم جدید از شار، تولد سبک خراسان در زمینه‌های ادبی و هنری

دولت سامانی:

حکومت نسبتاً پایدار و طولانی، تجدید حیات علمی و ادبی دوره‌ی اسلامی

 

علت وقوع این نهضت: (نهضت ۴ قرن رو دربر می‌گیرد از سامانیان تا آخر آل بویه)

۱. به هم ریختن نظام کاستی و جایگزین شدن جهان‌بینی اسلامی

۲. آمیخته شدن تمدن‌های متفاوت

۳.اختراع کاغذ در چین و رسیدن آن در قرن ۱ هجری قمری به سمرقند که منجر به تکثیر نظریه‌ها شد.

۴. امکان برخورد آزاد عقاید مختلف با هم (قرن دوم)

ویژگی‌های دولت سامانی:

نقش وزیر در دولت سامانی همانی است که در دوران پیش از اسلام وجود داشته است.

امیر و سلطان سامانی در رأس (همچنان دارای سلطنت آسمانی)

در دولت سامانی دین و دولت دو روی یک سکه

وحدت جدایی‌ناپذیر بین کشاورزی، تجارت و صنعت و درهم‌آمیختگی سه جامعه‌ی ایلی، روستایی و شهری

وجود وحدت اجتماعی کار

 

سازمان‌های صنفی در ادامه بیشتر توضیح داده میشن:

۱.سازمان‌های صنفی در دولت اسلامی نقش مهمی در شکل دهی به نهضت‌های شهری داشتند.

۲.اصناف از استقلال کامل بی‌بهره می‌شوند.

 

تفاوت شهرهای سامانی با شهرهای دوره‌ی پیشین

۱. عوض شدن مراکز فعالیت (گسترش وانتقال شهر از شارستان به ربض به علت گسترش صنایع)

۲. امنیت و از بین رفتن خطر حمله‌ی کفار

۳. شهر متراکم‌تر و وسیع‌تر از قبل

 

الگوی شهرسازی:

تلاقی دو راستای اصلی در میدان که در اطراف آن (میدان) علاوه بر دیوان‌ها، جامع وجود دارد.

دهانه‌ی راسته‌ی اصلی بازار به میدان باز می‌شود. این الگو تا قرن ۱۴ هم کشیده می‌شود.

 

آبرسانی مهمترین مشغولیت دولت سامانی و شکوفایی آن در این دوره.

چگونگی آبرسانی در قسمت‌های مختلف:

۱. در محلات مسکونی : جوب‌های سرپوشیده

۲. در خیابان‌های اصلی: نهرهایی وسط خیابان یا دو طرف آن

نظام آبرسانی – اغلب زیرزمینی – نظم خود را بر شکل گیری شهر تحمیل می‌کند.

سازمان فضایی شهر تابعِ:

۱. نظم طبیعی و کالبدی

۲. نظم ذهنی و عقیدتی

 

سازمان شهری بر۴ پایه استوار است:

۱. حکومت: کاخ‌ها و دیوان‌ها

۲.مذهب: مساجد، مدارس و زوایا

۳.اصناف: بازارها

۴. امت: محلات در ستیز

[maryam39 8211]

ساخت و بافت شار از قرن چهارم تا قرن هفتم

گذار از شار آزاد و آزاداندیش دوران دیالمه به شار قدرتمند و قاهر دوران سلجوقی و خوارزمشاهی

مفهوم شار در قرن چهارم و مبانی آن (خب تا اینجا همه تیتر بود فقط) (از صفحه ۶۸ تا۷۲)

 

قرن۴: تجدید حیات علمی و ادبی ----

شهر دولت آل بویه:

۱.با مراجعه به مفاهیم اولیه‌ی شهر اسلامی، شهر مکانی متعلق به همه اقشار و طبقات می‌شود.

۲.نقش عمده‌ی آموزش----

۳.پر و بال یافتن گروه‌های اندیشه‌ای و حمایت از آن‌ها

۴.شکوفایی اصناف و انجمن‌ها

 

ویژگی‌های اصناف در ایران در این دوره:

۱. دولت علاوه بر مالکیت، خود به سازمان‌دهی صنوف هم می‌پردازد.

۲. انجمن‌های صنفی در شار دوره‌ی اسلامی و در قرن چهارم تحت سلطه‌ی دولت است و نظارت بر صنوف وظیفه‌ی دیوان حسبت یا محتسب

در اروپای قرون وسطی:

۱. حیات انجمن ها در شهر و حیطه‌ی عمل آنها تنها درون دیوارهای شهر

۲. خودمختاری کامل

۳. به دنبال کسب منافع اقتصادی

۴. در تقابل کامل با پیشه‌وران روستایی

۴. نقش نداشتن در حکومت شهر

 

مبانی شهرسازی این دوره همان است که در ماوراءالنهر و در دولت سامانی تعریف شده و با مبانی نظری آل بویه وفق داده‌ شده.

کالبد شهر همان میدان میانی با دیوان‌ها، بازارها و جامع در اطراف است.

در این دوران استثنائاً:

۱. وجود و گسترش محلات شهری بدون برتری حول هسته‌ی مرکزی شهر

۲. سبک رازی در ادبیات، معماری و سایر هنرها

[maryam39 8211]

بعد از مدت‌ها این تاپیکو دوباره پی می‌گیرم ان شاء الله

خلاصه‌ای از صفحات ۷۲ تا ۸۶:

مفهوم شار و سازمان آن در قرن پنجم و ششم هجری قمری

دوران تجدید حیات علمی و ادبی که اوج آن در قرن ۴ ه.ق با انقلاب فرهنگی سیاسی بوییان بود، با حکومت رسیدن ترکان سلجوقی به پایان رسید.

قرن ۵ و ۶: نظام متمرکز و قاهر + از بین رفتن آزادی‌های دوران آل بویه

مهم‌ترین ویژگی‌های دولت سلجوقی:

ـ شیوه‌ی اعمال قدرت دولت مرکزی از طریق دیوان‌ها

ـ چگونگی شرکت در مقامات حکومتی

ـ مالکیت عالیه‌ی دولت بر همه منابع ثروت از جمله آب و زمین

ـ احیای نظام اقطاع و تیول‌داری

ـ اهمیت دوره از حیث: مسئله زمین‌داری

ـ تطبیق شریعت با سیاست (اولویت با سیاست)

ـ جایگزینی اقتصاد مبتنی بر آب و زمین بجای اقتصاد مبتنی بر طلا

ـ شکل‌گیری پایه‌های نظریه‌ای دولت قاهر

ـ نظام پیشرفته دیوانی

ـ رسمی شدن مذهب شافعی ---­

ـ جزم‌گرایی عقیدتی دولت سلجوقی ---

ـ نفی سازمان طبقاتی به مفهوم اروپایی آن

ـ نفی تقسیم کار اجتماعی و ایجاد وحدت اجتماعی کار

ـ حفظ سازمان اقتصادی تولیدی جامعه از طریق حضور نیروی نظامی ---

ـ رشد وسیع شهرنشینی، شهرگرایی و شهرسازی

ـ شار مکان سکنی تیول‌داران و مقطعان (عمال دولت)

ـ چهره‌ی کاملا تجاری شار در این دوران

ـ شکوفایی شار بر مبنای سلطه‌ی عقیدتی ـ فرهنگی (و بالطبع اقتصادی ـ اجتماعی) ---

استفاده‌ی مغولان از محلات در ستیر برای فتح سرزمین‌ها

 

کالبد شهر در این دوران:

۱. میدان اصلی که در پیرامونش کاخ‌ها، دیوان‌ها، جامع و گاه بیمارستان است.

۲. دهانه‌ی اصلی بازار رو به میدان

۳. در گرداگرد آن قرارگیری محلات شهری بر مبنای موقعیت اجتماعی اقتصادی فرهنگی، هر محله یک گذر اصلی دارد که یک سرش به بازار و سر دیگر به دروازه ختم می‌شود.

۴. تفکیک امکانات محلات از هم

ساخت و سازمان شهر از قرن هفتم تا یازدهم ه.ق

بی‌معنا شدن شهرگرایی به مدت یک قرن با حمله‌ی مغول‌ها

برداشته شدن روش‌های سازمان‌یافته زمین‌داری و اقطاع به تبع قوانین مغولی و یاسا

از دست رفتن توان تولیدی سرزمین‌های مفتوحه به علت:

۱.بیگاری‌های وسیع از مردم در مقیاس روستا و شهر

۲.مالیات‌های سنگین برای کسبه و پیشه‌وران شهری

مفهوم دولت از بین می‌رود---

حل شدن مغولان در فرهنگ ایرانی اسلامی ایران

اولین حرکت: برای جلوگیری از ویرانی شهرها: در زمان هلاکوخان، با کمک خواجه نصیرالدین طوسی: انتخاب شهر مراغه به عنوان اولین پایتخت مغولی

دومین حرکت: در زمان غازان خان، با کمک خواجه رشیدالدین فضل الله: حرکت‌های دیوانی برای سامان بخشیدن به امر تولید، توزیع و مبادله (به طور کلی اصلاحات غازانی)، تلاش برای از بین بردن بیگاری‌ها که ناموفق است.

شهرها در دوران ایلخانان

۱. جمع شدن مردم پیرامون شهرهای محل سکونت خان مغول ---

۲. غازان‌خان در کناره‌ی غربی تبریز دستور ساخت نوشهری به نام شام غازانی (شنبه غازانی) و هم‌چنین مقبره‌ی باشکوهی برای خودش می‌دهد.

۳. خواجه رشید الدین فضل الله دستور ساخت ربع رشیدی (شهری بزرگ در کناره‌ی شرقی تبریز) را می‌دهد. هر دو شهر شطرنجی هستند.

۴. سلطانیه نیز به دستور سلطان محمد خدابنده به صورت شطرنجی ساخته می‌شود.

۵. سازمان شهری هم‌چنان مبتنی بر جدایی محلات

تلاش‌های جانشینان شاهرخ تیموری و جانشینان او برای عمران شهرها سبب رشد مجدد و آرام شهرگرایی و تجلی سبک آذری در هنر و ادبیات و معماری می‌شود.

 

اقتصاد جنگی (تهاجمی) قبلی ---

۳ قرن نبود سازمان تولیدی، دیوانی، شهری، قضایی، کالبدی و عقیدتی

علی‌رغم همه‌ی این ایلغارها و ویرانی‌ها شهر همچنان مظهر وحدت یک جامعه و بستر وحدت اجتماعی کار است.