آه استانبول

[sam arch 55879]

درباره نویسنده:

 

رضا فرخفال (اصفهان 1322)

 

برخلاف بسیاری از نویسندگان امروز كه به دنبال حذف صدای نویسنده از داستان هستند، از دل حدیث نفس های قهرمانان فرخفال، داستانی سر بر می آورد كه صدای اظهار نظر كننده نویسده عنصر مهمی در آن محسوب می شود. البته فرخفال با انتخاب شخصیت هایش از میان روشنفكران، این امر را با ظرافت انجام می دهد، به طوری كه داستان های مجموعه آه، استانبول (1368) را می توان تصویرهای زنده ای از فضای روشنفكری نخستین سال های پس از انقلاب دانست. فرخفال در رشته تاریخ درس خوانده است و در داستان هایش زندگی اكنونیان را در پیوند با فرهنگ و تاریخ گذشته مطرح می كند.

 

داستان با این جمله شروع می شود: "چشم هایش خاكستری بود". هرچه پیش تر می رویم بیشتر در می یابیم كه خاكستری رنگ چیره بر فضای این داستان است.

 

راوی ویراستاری است با زندگی تكراری كه حال و هوای زمانه از ورای مشاهدات او تجسم می یابد . مترجم ممنوع الخروج، شعارهای روی دیوارها، تب مهاجرت، تعطیلی دانشگاه ها و.....

 

با ورود زنی مترجم به بنگاه انتشاراتی،‌داستان وارد فضایی تازه می شود و موضوع رمانی كه زن ترجمه كرده به داستان راه می یابد تا حركت درونی آن را تدارك ببیند سفر به استانبول (بندری كه در آنجا هیچ سرنوشتی مختوم نیست) به استعاره ای از رهایی بدل می شود كه راوی مثل قهرمان رمان ترجمه شده، امكان رسیدن به آن را نمی یابد.

 

نویسنده با یاری گرفتن از كنش و واكنش های قهرمانان رمان ترجمه شده احساسات شخصیت های داستان مثلاً دلبستگی بیان نشده راوی به زن را به شكلی ضمنی در تار و پود داستان مترنم می كند. عشق بخش پنهان اثر است كه وجودش را از سایه دلتنگی آوری كه بر صحنه هایی از داستان انداخته حی می كنیم.

 

شبحِ صادق هدایت در افق معنایی داستان حضور دارد آن گاه كه راوی حس پیر شدن خود را چنین بیان می كند: "احساس كردم كه روح خبیث پیرمرد....در من حلول كرده است....، یاد نقاش روی جلد قلمدان می افتیم راوی وقتی محل كارش را ترك می كند، آنها را دكه ای "با تنها چراغ روشن بر كناره بیابانی تاریك و درندشت" می بیند و خواننده را به یاد راوی بوف كور می اندازد، همان كسی كه خانه اش "سمت بیابان: است.

 

 

آه استانبول / رضا فرخفال

چشم هایش خاكستری بود. از پلكان سه طبقه ساختمان كه بالا آمده بود در راهرو تنگ دفتر انتشاراتی كه دیوارهایش را بسته های كتاب تا زیر سقف پوشانده بود، آن چشم ها بایست به این رنگ درآمده باشند. اما من متوجه نشده بودم. حتی صدای او را نشنیده بودم كه از پسرك پادو نشانی دفتر مدیر را گرفته بود. سرم گرم كار خودم بود. در اتاق نیمه باز بوده است. روی ترجمه یك متن خسته كننده جامعه شناسی كار می كردم. جمله ها را می نوشتم، پاك می كردم و دوباره نوشتم، یك لحظه كه سر را از روی كاغذ بر می دارم، زنی را می بینم با قامتی متوسط، سراپا در لباسی تیره ـ به رسم این روزها ـ كه از برابر اتاقم گذشت.

 

عینكم را برداشتم و با انگشت گوشه حدقه هایم را فشار دادم تا ضربان خون در رگ های چشم آرام گیرند. چشم ها از همان ساعات اول روز با من راه نمی آمدند. از بی خوابی شب بود. به ساعتم نگاهی انداختم نیم ساعتی به ظهر مانده بود و پیرمرد، مدیر انتشاراتی، هنوز نیامده بود. سیگاری آتش زدم و از جا بلند شدم و نزدیك پنجره رفتم. آفتاب چشمم را می زد اما دیگر آن آفتاب وقیح و خیره كننده تابستان نبود كه یك فصل تمام راسته كتابفروشی ها را می گداخت و خلوت می كرد.

 

صدای باز شدن در اتاق و خنده پیرمرد، مدیر انتشاراتی، را شنیده بودم و با خود فكر كرده بودم كه باز هم یكی از آشنایان قدیمش به سراغ او آمده است و دوباره مشغول كار خود شده بودم. متن جامعه شناسی خوب پیش نمی رفت. پسرك پادو آمده بود و گفته بود: "آقا شما را می خواهد" و پیرمرد، در میان ابر بنفش رنگی از دود پیپ گرداگرد صورتش، مرا به آن زن معرفی كرده بود كه "ارباب" یا به قول امروزی ها ویراستار ما! و به دنبال این حرف، یكی از آن خنده های بلند و كشدارش را سر داده بود كه تنها می توانست از سینه آدم های هم نسل او بیرون بیاید. پوشه زرد رنگی روی میزش بود همچنان كه به پیپش پك می زد، به آن زن گفته بود: "این را برایت بكویم كه درآوردن یك كتاب این روزها مثل درافتادن با یك حیوان وحشی است.

 

حیوان وقتی از پا در می آید كه خون زیادی از خود آدم رفته باشد. من كه یك ناشرم...." و این تكیه كلام همیشگی اش بود. وقتی كه زن پرسیده بود: "شعر چی؟ چاپ شعر هم توی برنامه كار شما هست؟" من با خود زمزمه كرده بودم كه او دیگر كیست و پیرمرد، انگار كه بخواهد به سؤال مشكل و حزن آوری پاسخ بدهد، نفس عمیقی كشیده بود و گفته بود: "نه مثل ترجمه رمان یا كتاب های تاریخی....چاپ شعر این روزها اشكالات زیادی دارد." پیرمرد پشت سر هم پیپش خاموش می شد و ناچار صحبتش را قطع می كرد و آن را آتش می زد. یك هفته ای بیشتر نبود كه سیگار را ترك كرده بود و به تفنن پیپ می كشید هنگام خداحافظی زن را تا سر پله ها بدرقه كرده بود.

 

آن روزها همه جور آدمی به دفتر انتشاراتی می آمد. از مغازه كتابفروشی در طبقه همكف نشانی دفتر را می پرسدند و بالا می آمدند. گاهی فضلی آدم های پرت و مزاحمی را فقط برای آزار ما بالا می فرستاد. می توانست همان جا توی مغازه دست به سرشان كند. استعدادهای جوان و دور افتاده ای هم بودند كه كارهایشان را با پست سفارشی از شهرستان می فرستادند. پیرمرد همه این كارها را به من حواله می داد كه بخوانم و نظر بدهم. به پشتی صندلی اش تكیه می داد، با انگشت مرا نشانه می گرفت و می گفت: :نه نه؛ اشتباه نكن، من كه یك ناشرم این را به تو می گویم كه همیشه بهترین استعدادها رادرست همان جاهایی می توانی پیدا كنی كه هیچ به فكرش نبوده ای.....دروغ می گفت. می دانستم كه تا به حال حتی یك صفحه را هم بی توصیه و نظر دوستی یا آشنایی چاپ نكرده است. اما بادی به غبغبش می انداخت و همچنان كه به تكه ای از آسمان بی رنگ راسته كتابفروشی ها در قاب چرك پنجره نگاه می كرد، می گفت: "توی این حرفه گاهی وقت ها هم هست كه نباید ترسید باید جرأت داشت و انتخاب كرد و در یك كلام، باید توپ زد!"

 

كاری روی متن جامعه شناسی خوب پیش نمی رفت. كارهای دیگری هم بود آن مرد موقر و آراسته، آقای مهریاری، هم هرازگاهی می آمد كه ممنوع الخروج بود و در شصت و پنج سالگی شعرهایی را از زبان فرانسه ترجمه كرده بود پیرمرد، مدیر انتشاراتی، می گفت كه فرانسه و انگلیسی را عالی می داند من از بوی ادوكلن گران قیمت این مرد واقعاً سرمست می شدم، اما نمی توانستم درباره ترجمه هایش به او چه بگویم. عصرها پیش از رفتن به خانه، به فضلی در مغازه كتابفروشی سر می زدم، فضلی همیشه تخمه آفتابگردان،‌كشمشی، چیزی توی بساطش داشت كه یك مشت آن را روی پیشخان می ریخت و با هم گپ می زدیم. شب كه خسته و كوفته به خانه می رسیدم زیر دوش آب سرد می رفتم و چشمانم را می بستم. با خود می گفتم كه به صدای بارانی یكریز و بی انتها گوش می دهم و جریان آب انگار لاشه واژه ها را نه از ذهنم كه حتی از روی پوستم می شست و با خود می برد.

 

شب اگر جایی نمی رفتم (و كجا می توانستم بروم؟) دوباره پشت میزم می نشستم. كارهای ناتمام خود را برای این وقت شب گذاشته بودم. نزدیكی های ساعت دوازده كه سر از روی كاغذهایم بر می داشتم، مغزم دیگر كار نمی كرد. از جا بر می خاستم و با كتابی در دست تلو تلو خوران به رختخواب می رفتم و همیشه به یاد گفته آن نقاش معاصر انگلیسی می افتادم كه از "رنج هنر است كه ما بار دیگر در آن می آساییم." اما ذهن خواب آلود و ناامیدم آن را تحریف می كرد و هذیان وار بر زبانم می آمد كه از رنج هنر است كه ما از پا در می آییم و بار دیگر به خواب می رویم.

 

پیرمرد گفته بود "عجب پس او این همه مدت اینجا بوده است؟" آرام آرام به پیپ پك می زد و به آن تكه از آسمان بی رنگ راسته كتابفروشی ها خیره مانده بود. انگار داشت با خودش حرف می زد "همه می روند همه دارند از اینجا می روند." از این حرف او تعجبی نكرده بودم. پیرمرد حرف خود را دنبال گرفته بود كه "زن زیبایی بود. هنوز هم زیباست. من او را خیلی وقت پیش از وقتی دختركی بیست و سه چهار ساله بود، می شناختم...این رمان را او ترجمه كرده است" پوشه زرد رنگ روی میز را به طرف من سُر داده بود: "پیش از رفتنش می آید اینجا كه جواب ما را بشنود فكر می كنم كار جالبی باشد." به صفحات پوشه نگاهی انداخته بودم. دویست صفحه ای می شد با خط ریز زنانه اصل كتاب هم بود. پیرمرد گفته بود: "زن با استعدادی بود. یك وقتی نقاشی می كرد، چندتایی نمایشگاه هم گذاشت. فكر می كنم شعرهایی هم گفته است، اما عجیب است كه این زن هیچ چیز را در زندگی اش جدی نگرفت. آن وقت ها مشتاقان زیادی داشت. فكر نمی كنم اسمش را شنیده باشی به سن و سالت قد نمی دهد."

 

روزها، نیم ساعتی از ظهر گذشته، برای نهار از دفتر بیرون می رفتم. اگر نمی خواستم در غذای فضلی كه هر روز با قابلمه ای كوچك از خانه می آورد شریك شوم، به كافه هواگیم می رفتم . هواگیم ارمنی را از سال ها پیش می شناختم . از جلو كتابفروشی ها می گذشتم. سر اولین تقاطع به طرف دیگر خیابان می رفتم. همیشه در آن وقت روز از در باز سینمای سر راهم هوایی سرد و عفن توی صورتم می زد كه نفسم را تنگ می كرد. به خیابان فرعی كه می پیچیدم، نگاهم به نوشته های سفیدرنگ روی شیشه یك مغازه لباسشویی می افتاد: از آلبوم انواع مدل های پلیسه دیدن نمایید. چند قدم بالاتر، در پیاده رو آن سوی خیابان، زیر چتری از شاخ و برگ یك درخت نارون، كافه هواگیم بود. پوشه زردرنگ ترجمه را با اصل كتاب همان روز با خود برده بودم كه سر ناهار به آن نگاهی بیندازم.

 

در كافه، سر میز نزدیك پنجره نشستم. پوشه را با دقت روی میز كنار دستم گذاشتم. آن دو دانشجوی سابق هنرهای تزیینی هم آمده بودند كه حالا در تعطیلی دانشگاه ها كه به دراز كشیده بود، كم كم داشتند به سی سالگی خود می رسیدند. سال های اول انقلاب با دانشجوهای دیگری، دختر و پسر، اینجا می آمدند، غذاهای خلقی می خوردند و بحث و جدل سیاسی می كردند. اما حالا تنها بازماندگان آن جمع بودند. یكی از آنها، همان كه ریش بزی خرمایی رنگی داشت، غذایش تمام شده بود و با یك چوب كبریت داشت دندانهایش را خلال می كرد.

 

نگاه آشنایی به من انداخت. عادتشان بود كه سر غذا حرف های حكیمانه ای با هم می زدند و غذایشان كه تمام می شد ساكت به من چشم می دوختند. گاهی كه حال و حوصله ای داشتم نگاهشان را بی جواب نمی گذاشتم، اما نگاهم را نمی توانستند تاب بیاورند و زود سرشان را پایین می انداختند تا هواگیم غذا را بیاورد، سیگاری آتش زدم و لای پوشه را كه انگار حاوی دستنوشته كمیاب و گرانقدری بود باز كردم. در صفحه ای كه اتفاقی آمده بود خواندم: "كشتی به آب های آرام و گرم مدیترانه نزدیك می شد، شفاف ترین آب های دنیا...." جمله آغاز یك فصل بود و بعد خواندم كه "....چشم به دیوارهای سفید اتاقك كشتی گشود، اما با یادآوری اتفاقات شب پیش در جای خود غلتی زد و بار دیگر خواب لذتبخش صبحگاهی او را در خود فرو برد." دستم به طرف جیب پیراهن رفت كه مداد در بیاورم و همان جا ضمیر منفصل "او" را از سر جمله حذف كنم. اما فكر كردم كه برای این كارهای جزئی وقت زیادی هست. همچنان كه لقمه های غذا را با جرعه های آب خنك فرو می دادم، به اصل كتاب نگاهی انداختم. نویسنده اش را نمی شناختم.

 

به نظرم از آن كتاب هایی آمد كه به قطع جیبی و با جلدهای رنگارنگ در فروشگاه هتل ها یا فرودگاه ها می فروشند. نام كتاب را آن زن "بازی دو گانه" ترجمه كرده بود . تاریخ انتشارش 1980، نیویورك بود. با خود گفتم كه پس كتاب را از دكه های اینجا نخریده است. مدت ها بود كه دكه های شهر فقط ته مانده كتاب های بنجل فرنگی را می فروختند كه همه پیش از سال 1979 منتشر شده بود. به یاد یكی از كلمات قصار پیرمرد، مدیر انشاراتی افتادم كه می گفت، "همیشه نصف كار یك مترجم انتخاب كردن است!" پیرمرد با حرف هایش حتی هنگام غذا خوردن هم مرا راحت نمی گذاشت. كتاب را با تردید بستم و سیگاری آتش زدم. غذایم تمام شده بود. همچنان كه از پشت شیشه منظره خیابان را در آفتاب بعدازظهر تماشا می كردم، به یاد آن زن افتادم: زنی كه هیچ چیز را در زندگی اش جدی نگرفته بود و حالا به صراحت ترجمه افتاده بود. عجیب بود كه صورت او را به یاد نمی آوردم. تنها به یاد می آوردم كه چشم هایش رنگ روشنی داشت. اما آبی بود یا خاكستری؟ سال ها می شد، و شاید از سی سالگی ام، كه این نوع فراموشی مرا غافلگیر نكرده بود.

 

با همه كنجكاوی ام اما خواندن ترجمه را به تأخیر می انداختم سرانجام پوشه زردرنگ را با اصل كتاب به خانه بردم و یكی دو شب تا دیر وقت آن را در رختخواب خواندم. ناباوری ام با تورق اصل كتاب و پس از خواندن سی چهل صفحه از متن ترجمه به ناامیدی بدل شد. ترجمه ای بود خشك و ناشیانه و حتی با اشتباهاتی فاحش. شخصیت اصلی رمان مردی میانسال بود، متخصص در تاریخ هنر بیزانس كه برای ادامه تحقیقات خود با كشتی از آمریكا به اروپا سفر می كرد. در كشتی، یك گروه هنری مجار و در میان اعضای آن گروه، دختركی جوان كنجكاوی او را بر می انگیخت. این استاد تاریخ هنر تا پیش از آشنایی با دخترك كاری نداشت جز آنكه روزها بر عرشه و یا شب ها در نوشگاه كشتی میخوارگی كند و خاطرات آزار دهنده ای را از زندگی زناشویی (زنش او را ترك كرده بود)، روابطش با معشوقه هایش و جنگ و دعواهایش با مقامات علمی دانشگاه به یاد آورد. در بهترین سال های عمر، آدم دائم الخمر شكاك بدبینی شده بود كه هر آن خواننده انتظار می كشید خودش را در امواج خروشان اقیانوس پرتاب كند و یا شبی دیروقت با خوردن یك دوجین قرص خواب آور به زندگی اش پایان دهد. اما آشنایی با دخترك مجار كه اصلیتی كولی داشت به عشقی آتشین و همخوابگی می انجامید. سوءظن افراد گروه هنری، كه یكی دو نفر مأمور مخفی هم در میانشان بود، برانگیخته می شد. قتل مرموزی در كشتی اتفاق می افتاد. یكی از رقصندگان مرد گروه، كه نزدیك ترین دوست دخترك بود ظاهراً با قطع رگ های دستش در اتاقك كشتی خودكشی

به استانبول می گریختند.

 

ماجراهای آن كتاب در آن شهر تاریخی مرا به خود جلب كرده بود و اعتراف می كنم كه صفحات آخر ترجمه را نمی توانستم زمین بگذارم. قهرمان كتاب در آن شهر دو عشق واقعی زندگی اش، هنر بیزانس و دخترك مجار، را یكجا و با هم داشت و به جای رفتن به آمریكا ترجیح می داد برای همیشه در استانبول ماندگار شود، اما این خوشبختی چندان به دراز نمی كشید یك روز صبح كه در هتل از خواب بیدار می شد، دخترك او را ترك كرده بود. آیا دخترك را مأموران مخفی كشورش ربوده بودند یا آنكه دخترك معاشقه با او را وسیله ای كرده بود تا با كمك و پول یك آمریكایی از كشورش بگریزد؟ این پرسش ها همه بی پاسخ می ماند و قهرمان كتاب تنها می توانست در آن بندر كهنسال دل شكسته و بدبین تر از پیش با رفتن به میخانه ها و كتابخانه ها و نوشتن و بازنوشتن برگه هایش همه چیز را به دست فراموشی بسپارد. تنها چیزی كه از دخترك برای او به جا مانده بود یك جفت جوراب سبز رنگ در یكی از كشوهای كمد لباس بو. آیا دخترك به عمد آن جوراب ها را با خود نبرده بود؟ یا آن قدر برای رفتن شتاب داشته كه این جفت جوراب را جا گذاشته بود؟ (و این سنگدلانه ترین جواب مسئله بود) یا آنكه خشونت مأمورانی كه برای دیدن او آمده بودند چشم آنها را كور كرده بود؟ معمای غم انگیزی بود.

 

شبی كه بالاخره كتاب را تمام كرم، چشم هایم از نگاه كردن به آن خط ریز زنانه سیاهی می رفت. با خود گفتم كه آن زن، با انتخاب چنین كتابی برای ترجمه، آن هم در این روزها واقعاً چه فكر می كرده است؟ رمانی بود كه همه كلیشه ها و چاشنی های لازم را برای كتابی پر فروش و یا حتی فیلمی پر فروش داشت: هیجان، رمانس، سكس و موش و گربه بازی های مأموران مخفی یك كشور وابسته به بلوك شرق با قهرمانی آمریكایی. اما اگر در نوع خود شاهكاری هم بود چاپ آن امكان نداشت.

 

چراغ را خاموش كردم و پیش از آنكه پلك هایم را سنگین كند. قیافه پیرمرد، برای خود مجسم كردم. اعتماد كردن به خاطره های آدم های هم نسل او همیشه دلسرد كننده بود. درتنهایی و تاریكی اتاق قاه قاه به خنده افتادم.

 

از پسرك پادو سراغ مدیر را گرفتم. صبح اول وقا آمده بود. پاكت سیگار را برداشتم و رفتم كه تا كار از كار نگذشته است تكلیف آن ترجمه را روشن كنم. همان آقای مهریاری با ترجمه شعرهای فرانسوی كه به جانم انداخته بود برای تلف كردن ساعت ها وقت من كافی بود. با تلنگری به در اتاق مدیر به اتاقش داخل شدم اما آقای مهریاری آنجا بود پسرك این را به من نگفته بود با ورودم به اتاق، صحبت آنها را قطع كرده بودم. پیرمرد حتماً داشت برای مهریاری از مشكلات نشر یا اوضاع سیاسی حرف می زد. وانمود كردم كه دنبال كبریت آمده ام. با لبخند پوزش خواهانه بر لب با آقای مهریاری دست دادم. مدیر یك قوطی كبریت نو به من داد. ناشیانه و با ولع به پیپش پك می زد و همچنان كه از اتاق بیرون می آمدم، شنیدم كه به آقای مهریاری می گفت: "این درست همان وضع شی ء است در غیر ماوضع له!"

یكی از آن عبارات عربی بود كه فضل فروشانه گاهی در بحث می پراند.

 

تازه گرم كار متن جامعه شناسی شده بود كه آقای مهریاری یكسراست از اتاق مدیر سر وقت من آمد. آمد و با بوی سرمست كننده ادوكلنش رو به رویم نشست گفت: "خب، كار ما در چه وضعی است؟" تارهای بلند موهای جو گندمی اش را با دقت تا پشت سر خواب داده بود. چهره استخوانی محكم و لب های به هم فشرده ای داشت. با آنكه هوا هنوز سرد نشده بود، كت جناغی قهوه ای رنگی پوشیده بود. دفتر ترجمه های او را از كشو میز بیرون آوردم. شعرها را با قلم خودنویس و جوهر آبی پاكنویس كرده بود. مدیر می گفت : "هر بار كه نگاهم به خط زیبای این مرد می افتد واقعاً از ته دل افسوس می خورم. باید راه حلی پیدا كرد." و برای مجاب كردن من تأكید كرده بود: "هیچ چیز از اول كامل نیست."

 

آقای مهریاری گفت:" دلم می خواهد حرف آخر را از شما بشنوم. من باید چه كار كنم؟"

انتظار نداشتم به این زودی ها كارمان به حرف آخر بكشد. به او جواب دادم: "همان طور كه به شما گفته بودم، من خواندن ادبیات معاصر را به شما توصیه می كنم."

 

جواب داد: "من هم به شما عرض كرده بودم كه خیلی هم با كار شعرای جدید بیگانه نیستم، خواستم بپرسم كه شعر چه كسانی را خوانده است، اما حرفم را خوردم. شك نداشتم كه جواب بی ربطی خواهد داد. آقای مهریاری عاشق سفرنامه ها، كتاب های روان شناسی و داستان پلیسی بود و همه را هم به زبان اصلی می خواند. گفتم : "مقصودم ادبیات به طور كلی است: شعر، رمان.... میدانید، زبان فارسی ظرفیت های تازه ای برای بیان شاعرانه پیدا كرده. فوت و فن های كلامی، واژه های تازه...." آقای مهریاری سكوت كرده بود، اما من حرفم را دنبال گرفتم كه "ترجمه شما، اگر فرض بگیریم سی چهل سال پیش به فارسی در می آمد، خب در زمان خودش ترجمه خوبی هم بود..."

 

اقای مهریاری بار دیگری در سكوت فرو رفت. خاكستر سیگارش را كه در زیر سیگاری روی میز می تكاند، نگاهم به ساعت رولكس طلایش افتاد. برق ماتی داشت كه به سرخی می زد. سكوتش كم كم داشت مرا كلافه می كرد. اما سرانجام گفت: "خب، دست كم می توانم این دفتر را به همین صورت به دوستانم بدهم كه بخوانند" لبخندی زد و ادامه داد: "شاید هم به یك نفر هدیه دادم." من ناچار در جواب او گفتم :" فكر بدی نیست." دفتر و كتاب هایش را از روی میز برداشت.با خونسردی آنها را در یك پاكت بزرگ كه به او دادم گذاشت. خداحافظی كرد و از اتاق بیرون رفت چه كار دیگری برای او از دست من بر می آمد؟

از جا برخاستم و كنار پنجره رفتم. آنجا رو به رویم بر دیوار پیاده رو آن سوی خیابان صورت هایی را خام دستانه با رنگ هایی تند نقاشی كرده بودند با شعاری به این مضمون كه به هنگام هجوم همه جانبه دشمن همه باید همچون كل یكپارچه ای بپاخیزیم. هر بار نگاهم به آن كلمات می افتاد، در خود احساس بی پناهی می كردم. حوصله ور رفتن با متن جامعه شناسی را نداشتم. در اتاق شروع به قدم زدن كردم. بوی ادوكلن آقای مهریاری هنوز می آمد. از دست او خلاص شده بودم. اما حالا كسی را داشتم كه انگار با دست خودش سر یك حیوان كمیاب را گوش تا گوش بریده است. آقای مهریاری عاشق شكار هم بود.

 

پسرك پادو آمد و گفت: "اقا شمار را می خواهد"

 

به اتاق مدیر كل كه وارد شدم پرسید: "ها؟ با مهریاری كارت به كجا كشید؟"

 

نتوانستم جلو خودم را بگیرم و با یكی از كنایه های فضل فروشانه خاص خودش جواب دادم: "قضیه اصحاب كهف را كه شنیدی؟"

 

پیرمرد قاه قاه به خنده افتاد و گفت:" می دانستم، می دانستم...." پیپش را روشن كرد و با قیافه ای جدی گفت:" تا یادم نرفته بگویم كه آن خانوم دوست من ما فردا عصر ساعت پنج به خانه اش دعوت كرده است. امكان دارد كه من كمی دیرتر بیایم. اما خواهش می كنم شما حتماً سر وقت بروید." همیشه هر وقت می خواست مطلبی را جدی با من در میان بگذارد، ضمیر اشاره "شما" به كار می برد. پرسید: "ترجمه را كه خوانده ای؟" گفتم: "نه، تمامش نكرده ام. چند فصلی هنوز مانده...." به پیرمرد دروغ گفته بودم.

 

[sam arch 55879]

آن روز حتی یك صفحه هم نتوانستم متن جامعه شناسی را جلوتر ببرم. از دفتر كه بیرون آمدم، دلم می خواست با كسی حرف بزنم و فكر كردم سراغ افضلی در كتابفروشی بروم. با اینكه هوا هنوز روشن بود، اما فضلی همه چراغ های كتابفروشی را روشن كرده بود و با دست به ویترین معازه اشاره كرد و گفت: "نگاه كن، عین برهوت!" یك مشت كشمش را روی پیشخان ریخت. از پستو استكان چای داغ و پر رنگ آورد. گفت: "سابق سر شب تازه اول فروش ما بود، صورت چاقش با آن پیشانی بلند زیر نور چراغ ها می درخشید. نه انگار كه یك روز تمام و سال های زیادی را از صبح تا شب پشت آن پیشخان كتابفروشی گذرانده بود. قیافه اش با پانزده سال پیش كه او را دیده بودم هیچ فرقی نداشت تنها موهای كوتاه و مجعدش در جلو سر ریخته بود. نمونه های چاپی را با نظم و دقت كنار دستش روی پیشخان چیده بود. غلط گیری و صفحه بندی كتاب ها را فضلی می كرد. چشم هایش برای غلط گیری حرف نداشت.

 

گفت: "توی این راسته من آخرین نفرم كه در مغازه را پایین می كشم"

 

جرعه ای از چای نوشیدم. گفتم: "این نشان می دهد كه كتابفروش با وجدانی هستی ."

 

گفت: "آن وقت ها، در مغازه را كه می بستیم ، تازه اول شب بود. حالا یك ساعت دیگر توی این خیابان ها آدم وحشتش می گیرد."

 

گفتم: "آدم گنده ای مثل تو باید وحشتش بگیرد؟"

 

گفت: "یعنی تو را وحشت نمی گیرد." من كه دست خودم نیست توی خانه هم كه هستم مثل مرغ سر كنده ام. سر شب باید یك جایی رفت. هیچ جا هم كه آدم نرود باید یك جاهایی باشد و آدم بداند كه باز است. آن وقت توی خانه هم كه باشی دلت آرام و قرار می گیرد. من كه این طوری هستم."

 

گفتم: " من این روزها آن قدر كار دارم كه شب دلم می خواهد یكراست بروم خانه و تخت بگیرم بخوابم."

 

گفتك "نه من نمی دانم. از سر شب می نشینم پای این رادیوها و اخبار گوش می كنم. بعد هم با ایستگاههای عربی ور می روم."

 

گفتم: "فضلی جان، این كارها فایده ای ندارد توی جایت دراز بكش، چشم هایت را ببند و با خودت فكر كن كه چه جاهایی الان توی این دنیا باز است...."

 

كشمكش ها را تند و با صدا می جوید. گفت: "این چیز ها را از سن و سال من گذشته، مرد! از سن و سال تو هم گذشته...."

 

از این حرف او به خنده افتادم. پشت شیشه های نورانی كتابفروشی، اشباح سر به توی عابران در تاریكی شتابان می گذشتند. چند بار وسوسه شدم كه صحبت را با فضلی به آن زن بكشانم. فضلی همه آدم های هنری و ادبی را با اسم و رسم و از نزدیك می شناخت. حتی نعش های فراموش شده ادبی را هم می شناخت. اما احساس می كردم كه تنها یك اشاره كافی است تا مشتم جلو این كتابفروش كهنه كار باز شود. از مغازه كه بیرون آمدم، فكر كردم تا خانه پیاده بروم. پیاده روی برای حالم خوب بود. پشت سر هم صدای فضلی را می شنیدم كه بلند بلند می گفت " یك شب باید بیایی خانه ما زنم هر غذایی خواستی برایت می پزد، خودم هر بساطی خواستی برایت جور می كنم...."

 

شب بی خوابی به سرم زده بود. فصلنامه ها و ماهنامه های ادبی را كه برایم باقی مانده ورق می زدم. چند دوره آنها را در بی پولی وحشتناك سال پس از انقلاب به فضلی داده بودم كه آنها را جلد كرد و با قیمت خیلی خوب برایم فروخت. هیچ نشانی از آن زن و شعرهایش در آنها نبود. می دانستم كه نیست. صفحاتشان بوی كاغد كهنه كاهی می داد. پوشه زرد رنگ ترجمه را برداشتم و به رختخواب رفتم. به یاد فضلی افتادم كه حالا، ساعتی پس از نیمه شب، با رادیو موج كوتاهش كه به لاله گوش چسبانده بود، در حال شنیدن موسیقی (از یك دستگاه عربی به خواب رفته بود. برای آخرین بار به تكه هایی از ترجمه بازی های دوگانه نگاهی انداختم. رمانی بود كه حتی خواننده خرده گیری مثل مرا هم سرگرم می كرد.

 

اما آیا من بیشتر شیفته زمینه ماجراهای آن نشده بودم؟ و آیا دلیل این شیفتگی سوار كردن تخیلات خودم بر یك داستان پیش پا افتاده جاسوسی ـ عشقی نبود؟ به یاد آوردم كه حتی در نازلترین آثار ادبی هم در نهایت می توان استعاره ای با نمادی به كهنگی خود ادبیات پیدا كرد. چراغ را خاموش كردم كه بخوابم. اما خواب به چشمانم نمی آمد. در حالتی میان خواب و بیداری چشم انداز بندری را می دیدم، در شب، با روشنی چراغ هایش در آب و بی اختیار بر زبانم آمد كه آنجا، در نزدیكی دریا، هیچ سرنوشتی محتوم نیست. خودم را می دیدم كه پشت میز كارم در دفتر انتشاراتی نشسته ام و ساعت هاست كه با آن زن بر سر یك جمله كلنجار می روم. نمی توانستم او را مجاب كنم و بدتر اینكه احساس می كردم همه آنچه درباره نوشتن یك سطر درست و روشن می دانم چه اندك است، چه بیهوده است! زن از روی صندلی برخاسته بود و با تمسخر مرا نگاه می كرد. چشم هایش هیچ رنگی نداشت بیست دقیقه ای از ساعت پنج گذشته بود كه زنگ در ساختمان را فشار دادم. از پله ها بالا رفتم، در طبقه سوم، میزبان در آستانه یكی از درها، شماره دوازده، به استقابلم آمده بود. باور نمی كردم این همان زنی است كه چهره اش را از یاد برده بودم. چهره اش عجیب ْآشنا می نمود. انگار در گذشته بارها او را دیده بودم. با صمیمیتی كه برایم نامنتظر بود، به من خوشامد گفت و مرا به اتاق پذیرایی راهنمایی كرد.

 

"همه اش فكر می كردم كه راه را گم كرده باشید."

 

در جوابش گفتم كه از اتفاق نشانی سراستی بوده است و با احتیاط روی یك مبل نشستم نفس راحتی كشیدم. می دانست مدیر دیرتر می آید و گفت: " من ترجیح می دادم شماها را برای شام دعوت كنم. اما با این وضع آشفته من در اینجا، پیش از رفتن...." نگذاشتم كه حرفش را تمام بشود و از او تشكر كردم. در فرصتی كه به آشپزخانه رفته بود، به دور و بر خودم نگاهی انداختم. آپارتمان كوچكی بود با دیوارهای لخت سفید و پنجره های دلباز و حال و هوای همه خانه هایی را داشت كه صاحبانشان ناگهان از آن دل می كند و قصد رفتن دارد: قفسه های خالی كتاب و كارتن ها، ‌لایه ای غبار نامرئی كه روی همه اسباب ها و خرده ریزهای جا به جا شده نشسته بود و آنها را جلا انداخته بود. بر دیوار رو به رویم، جای دو تابلو بزرگ به چشم می خورد كه آنها را پشت در بسته بندی كرده بودند. به نظر می آمد كه مبل ها را صاحبخانه برای پذیرایی از ما موقتاً مرتب كرده است.

 

روی میز، در گلدانی سفالین، یك دسته گل داووی زردرنگ گذاشته بود با خود فكر كردم كه این خانه و اشیای آن در موقعیتی دیگر چه مكان خیال انگیزی می توانست باشد میزبان می گفت كه خانه را با همه اثاث آن، حتی ظرف های آشپزخانه، به زوجی از آشنایانش اجاره داده است. با دو فنجان قهوه از آشپزخانه بازگشته بود می گفت با این كار خودش را از شر سر و كله زدن با سمسارها راحت كرده است . اما هنوز كارهایی مانده بود. خرده ریزهای شخصی را بایست جمع و جور می كرد یا دور می ریخت كتاب ها نقاشی هایی بود كه نمی توانست از آنها دل بكند آنها را با خود می برد. سیگاری آتش زد و گفت: "من همیشه از اسباب كشی متنفر بوده ام. حتی فكر كارهایی كه در این مدت كرده ام یا باید در این یكی دو روز آخر بكنم، حالم را به هم می زند. همین یك دلیل كافی بود كه دراین سالها هیچ وقت به فكر رفتن نیفتم. حالا هم

نمی دانم....به نظرم همه چیز، موقتی است. رفتن به هر جا هم كه باشد موقتی است اما انگار كه دیگر چاره ای نیست." پاكت سیگار را روی میز گذاشت و در برابر من نشست.

 

گفت: "خب حالا شما حرف بزنید. شما بگویید كه چه می كنید."

 

سیگار را بالای دو انگشتش به گوشه دهان برد و لبخند زد. در جوابش گفتم"هیچ كار بخصوصی نمی كنم..." و به دنبال این حرف فشرده و سرسری درباره كارهای دفتر انتشاراتی با او صحبت كردم. گفت كه پیرمرد از من تعریف زیادی كرده است. بلافاصله در جوابلش گفتم كه پیرمرد عادت دارد درباره همه چیز غلو كند. با صدای بلند خندید و گفت: " بله، من او را خوب می شناسم. سال هاست كه می شناسم. اما فكر نمی كنم درباره شما غلو كرده باشد. نه اصلاً این طور نیست." هنگام صحبت، هراز گاهی نگاهش به یكی از اشیای اتاق می افتاد و روی آن درنگ می كرد. آیا بی اختیار به فكرهایی می افتاد كه بایست تا پیش رفتن انجام می داد و این عادت او بود كه با اعتماد به نفس كامل نیم رخ زیبایش را با آن كوژ مختصر استخوان بینی نشان دهد؟ یك بار كه در این حالت سر برگرداند و مرا نگاه كرد، به وضوح چشم هایش را می دیدم كه به رنگ خاكستری بود و هم می توانست طیفی از رنگ كبود تا آبی در شفافیت گویای مردمك هایش بازتاباند با خود گفتم كه هرچه بوده از همین چشم ها بوده است. نگاهش روح داشت اجزای دیگر صورت را می شد به آسانی نادیدده گرفت، حتی آن چند تار سفید را كه در لا به لای بافه ای از مو روی پیشانی كوچك و رنگ پریده اش كنار رفته بود.

 

آن تارهای سفید مو را پنهان نكرده بود و من در آن لحظه تنها می توانستم طرحی از صورتش را كه حالا آشكار و ملموس می دیدم برای همیشه به خاطر بسپارم صورتش هیچ سن و سالی را نشان نمی داد. دست لرزانم به طرف فنجان روی میز رفت و آخرین قهوه را نوشیدم. سرد و تلخ بود میزیبان سرانجام سكوت را شكست. گفت: "رمان را خواندید؟" و بی آنكه منتظر پاسخ من بماند از جا برخاست و به طرف دیگر اتاق رفت. صفحه ای را با دقت پاك كرد و آن را روی ان گرامافون گذاشت و لبخندزنان به طرف من بازگشت یك كوارتت سازهای زهی بود و من به یاد آوردم كه مدت ها بود موسیقی گوش نكرده بودم.

 

گفتم: "بله خوانده ام ."

 

سیگار دیگری آتش زد. به من هم تعارف كرد و با اشتیاق گفت:" خب می دانم كه حتماً ترجمه من اشكالاتی دارد، اما رمان به نظر شما چطور بود؟"

 

جواب هایی را آماده داشتم، اما با تتمجتمج گفتم: "....من یك بار از اول تا آخر متن ترجمه را خوانده ام و حتی تكه هایی از آن را چند بار ...نویسنده اش را نمی شناسم." وانمود می كرد كه سراپا گوش در برابرم نشسته است. ادامه دادم كه " حالاكه فكر می كنم می بینم كه توصیف عینی نویسنده از متن های داستان، یا بهتر است بگویم محیط داستان برای من كشش زیادی داشت..." دورخیزی برای یك بحث فاضلانه بود و لحظه ای احساس كردم كه در نقش ادیب جوانی ظاهر شده ام كه برای دختركی هم سن و سال داد سخن داده است. اما ناچار حرفم را دنبال گرفتم كه" مثلاً برای من توصیف شب های اقیانوس و آن نوشگاه كشتی با مشتری های عجیب و غریبش بسیار جالب بود. البته این را می تواند فقط سلیقه شرقی باشد. راستش سال هاست، از زمان كودكی ام، كه من آرزوی سفر با یك كشتی را داشته ام... سوای اینها، شهر استانبول كه زمینه بخش مهمی از وقایع داستان است."

 

حرفم را قطع كرد و گفت: "آه بله، خود من هم اول بار كه رمان خواندم، همین احساس را داشتم."

 

گفتم:گ این رمان مرا به یاد فیلمی می اندازد. اسمش را یادم نیست. فناناپذیر، مرگ ناپذیر از الن رب گریه....ماجرهای آن فیلم هم در استانبول می گذشت. فیلم سیاه و سفید بسیار زیبایی بود."

چهره اش یك بار غرق در شگفتی و لبخند شد گفت" شما هم آن فیلم را دیده اید؟"

 

یاد آوری آن فیلم موهبتی بود. می توانستم تا آمدن پیرمرد به آن گریزی بزنم و از نظر داده درباره زمان ترجمه او طفره بروم. گفتم: "سال ها پیش، در یك انجمن فیلم دانشجویی ...با دیدن این فیلم بود كه فهمیدم شهر استانبول عجب شهر زیبایی است."

 

گفت: "من هم آن فیلم را دیده ام . در پاریس. استانبول را هم دیده ام و حالا سر راهم آنجا چند روزی می مانم."

 

از جا بلند شد. به آشپزخانه رفت و بار دیگر با دو فنجان قهوه داغ و عطرناك به اتاق پذیرایی برگشت. گفت: "من در استانوبل جایتان را خالی می كنم."

 

از او تشكر كردم و گفتم: "البته نمی دانم كه اگر آن فیلم را حالا ببینم چه احساسی خواهم داشت. بعضی فیلم ها هست كه نباید دوباره دید. بهتر است دست نخورده برای آدم باقی بماند."

 

همچنان كه به جایی در اتاق نگاه می كرد، گفت: "با نظر شما كاملاً موافقم بعضی جاها و بعضی آدم ها را هم..."

 

گفتم: "بله، مثلاً همین شهر استانبول شاید حالا با بودن هموطنان آواره ما در آنجا چندان دلپذیری برای سیر و سیاحت نباشد، اما به هر حال یك بندر همیشه یك بندر است و بودن دریایی آزاد در فاصله چند قدمی همیشه به آدم قوت می دهد."

 

خودم را به دست منطق پیش بینی ناپذیر گفتگو داده بودم هر چه باداباد هوا تاریك شده بود. میزبانم چراغ ها را روشن كرد و شال بنفش رنگی روی شانه هایش انداخت و گفت: "آه،مدتها بود كه دلم هوای یك گپ زدن حسابی را كرده بود. این روزها هر چه شنیده ام همه اش مزخرفات سیاسی بوده است و اینكه بالاخره كی همه چیز از هم می پاشد..."

 

زنگ در به صدا در می آید و مدیر با دسته ای گل رز وارد شد. بهترین لباس هایش را پوشیده بود. با پیش درآمدی از خنده هایش برای میزبان توضیح داد كه: "....من آدم آداب دانی نیستم. مدت ها در خیابان ها سرگردان بودم تا اینكه بالاخره تصمیم خودم را گرفتم و این دسته گل را خریدم. به عقلم نمی رسید كه برای تو چه باید بكنم. من پیر شده ام و راستش دیگر تحمل وداع ندارم. فكر كردم كه اصلاً موضوع رفتنت را فراموش كنم."

 

میزبان گل را در گلدانی كه از آشپزخانه آورده جا داد و آنها را روی میز تحریر كوچكی نزدیك پنجره گذاشت.

 

مدیر گفت: "این طور كه پیداست بحث گرمی داشته اید"

 

زن در جوابش گفت: "بله من و این آقا متوجه شدیم كه سلیقه هایمان با هم خیلی جور است."

 

مدیر نگاه ماتی به من انداخت و نشست. وقتی با من دست می داد، متوجه شدم كه با احتیاط دستم را فشار داده است. به شدت سر حال به نظر می رسید. جرعه ای از قهوه اش را نوشید. پیپ را آتش زد و با یك صدای "هوم" فروخورده به نشانه رضایت كامل دود را از سینه بیرون داد. گفت" "این آقا همین دیروز یكی از دوستان من را بكلی ناامید كرد:" میزبان كنجكاوانه سر برگرداند و به من نگاهی انداخت. لبخند زد. پیرمرد گفت: "فكرش را بكن یك ادم تقریباً هم سن و سال من در این دوران وانفسا به فكر ترجمه می افتد. یك روز هم بلند می شود و به دفتر ما می آید با یك دفتر از شعرهای سمبولیست های فرانسوی یا، به قول این آقایان، نمادگرایان...." پیرمرد به من اشاره كرد و قاه قاه خندید. چشم هایش برق موذیانه ای می زد و در میان پیله های آویخته اش به صورت خط آبناك درآمده بود به من نگاه نمی كرد.

 

پیرمرد در جای خودش لم داد و گفت : "من و این جوان مدت هاست كه با هم سر كلمات تازه كه خودمانیم، اغلب هم من درآوردی و نامفهوم است جر و بحث داریم." آهی كشید و ادامه داد : "خب شاید من پیر شده ام و محافظه كار، اما من هم به هر حال معتقدم كه زبان ما تغییرات زیادی كرده است و این را هم می دانم كه اصولاً ترجمه شعر امری است محال!"

 

گفتم: "این حكمی كلی است استثناهایی هم دارد"

 

مدیر گفت: بله، بله، و به نظر من كار مترجم هم درست پیدا كردن همان استثناهاست." لحظه ای سكوت كرد. به پیپ خاموش با صدا پك می زد. خطاب به میزبان گفت: "اما برای من جالب این بود كه آدم بخصوص در این روزها به فكر ترجمه شعر افتاده بود. شعرها را دادم به این آقا بخواند و نظر بدهد. آن وقت می دانی چه نظر داد؟ پیش من و گفت " فلانی، قضیه اصحاب كهف را شنیده ای؟" پیرمرد دوباره قاه قاه خنده اش را سر داد.

 

میزبان گفت: "به نظر من، این طور برخوردهای صریح با یك كار خلاقه خیلی هم خوب است." آنچنان با سادگی و اطمینان این حرف را بر زبان آورده بود كه من دلم یكباره فرو ریخت پیرمرد بلافاصله حرف او را دنبال گرفت كه: "قبول دارم. حرف كاملاً درستی است. آن دوست ما البته آدم با فرهنگ و كتابخوانده ای است، این درست، اما در جریان كار نبوده است. مهم این است كه آدم در جریان كار باشد. من در هر حال با نظر این جناب ویراستار موافقم. برای آن آدم كاری نمی شد كرد. آن شعرها غیر قابل چاپ بود و برای من كه یك ناشرم...."

 

احساس كردم كه رجز خوانی های حرفه ای پیرمرد شروع شده است. در لحظه ای مناسب به بهانه تورق كتاب هایی كه كف اتاق پذیرایی روی هم تلنبار شده بود، از جا برخاستم. كتاب ها درست همانجایی بود كه آدم انتظار داشت در آن خانه پیدا كند. زمان شعر، چند متن كهن هرفانی خوانده و ناخوانده و كتاب های نفیس نقاشی. چندتایی كتاب راهنمای گلكاری در آپارتمان هم بود و یك جروه كوچك خودآموز یوگا برای پرورش روح و جسم با عكس های رنگی. آن شب قرار شد كه مدیر، كتاب های نقاشی را بفروشد و پولش را به هر طریقی كه صلاح می داند برای میزبان حواله كند. به تماشای آنها مشغول شدم. میزبان از جا برخاست و صفحه دیگری را باز هم یك كوارتت سازی های زهی، روی گرامافون. به خواهش من بود. با صدای بلند خطاب به پیرمرد گفت: "می بینی كه ما با هم چقدر هم سلیقه هستیم؟" و لحظه ای در برابر گل ها رز ایستاد. سرش را خم كرد و آنها را بوئید و گفت: "من عاشق عطر رز هستم. هم هست و هم نیست" پیرمرد را بایست با خاطرات گذشته اش تنها می گذاشتم. بار دیگر كه زن كنار او نشست، پیرمرد به پدری می مانست كه با دختر جوانش گفتگوی خودمانی و سربسته ای دارد."

 

روی میز تحریر سیاه رنگ تنها یك كیف چرمی زنانه بود با بسته ای كلید و ته سیگارهای كه توی جا سیگاری له شده بودند. سرم بی اختیار خم شد تا من هم آن گل های رز پیرمرد را بو كرده باشم و در آن حال نگاهم به نقاشی هایی افتاد كه در قاب های كوچك چوبی بر دیوار نصب شده بود. كارهایی با آبرنگ از طبیعت بود. صدای میزبان را شنیدم كه گفت:" به آن نقاشی ها نگاه نكنید. مال خیلی وقت پیش است. هنوز فرصت نكرده ام آنها را بردارم"آنجا یك عكس دسته جمعی هم بود. آرایش موها و لباس ها نشان می داد كه دست كم بیست سالی پیش گرفته است . چهره آن زن را در میان چهره های دیگر شناختم. با خود فكر كردم كه او چه تجسم كاملی بوده است از همه آن زیبایی روشنفكرانه ای كه در بیست و پنج سالگی آدم می توانست برای خود تخیل كند: دختركی با گونه های استخوانی و موهای كوتاه كه بلوز گشاد چهارخانه ای را روی شلوار جین انداخته بود و ناگهان برای همه خیال پردازی های معصومانه خودم در آن سال ها دلم گرفت. در قاب دیگری، تك چهره سیاه و سفید مردی دیده می شد كه در كمال زیبایی مردانه حالت قربانی ساده و فراموش شده ای را داشت.

 

در میان صدای نرم و پر طنین ویولن های، جسته و گریخته حرف های پیرمرد را می شنیدم كه می گفت :" ....با همه اینها من ناامید نیستم" او هیچ وقت ناامید نبود. آدم هایی مثل او انگار صد سالی را خوش و دانسته زندگی می كردند می گفت: "درست در یك چنین اوضاع و احوالی است كه چهره های تازه ای از راه می رسند نویسنده های تازه، مترجم ها و ناشران تازه نفس....چه اشكالی دارد، بگذار این جوان ها ما را از میدان بیرون كنند..." بار دیگر كه سر میز نشستم، پیرمرد دیگر آن قدرها هم امیدوار نبود. می گفت: " چه می دانم، بیشتر به یك مسابقه نفس می ماند، همه نفس هایمان را توی سینه حبس كرده ایم. آن وقت، یكی زودتر یكی دیرتر نفسش می بُرد. فقط همین. به هیچ كس هم نمی شود خرده ای گرفت. اما برای آدمی مثل من، رفتن از اینجا یعنی شروع یك زندگی تازه كه خیلی دیر است." زن گفت: "خود من هم هیچ وقت فكرش را نمی كردم كه روز مجبور شوم برای همیشه از اینجا بروم. اما اینجا روز به روز آدم تنهاتر می شود. سال پیش مادرم مرد. برادرهایم هیچ كدام اینجا نیستند و دوستان نزدیكم هم همه رفته اند. حتی كسانی را كه آدم سال تا سال نمی بیند، فقط، اسمی هستند توی دفترچه تلفن یا روی زنگ در همسایه كه هر روز نگاهت به آن می افتد.

 

آن وقت یك روز بالاخره مجبور می شوی آن اسم را از توی دفترچه تلفن خط بزنی یا می بینی كه آن اسم آشنا از روی زنگ در پاك شده....یك قطره است، اما انگار به اقیانوسی از تنهایی می ریزد." و به دنبال این حرف از جا برخاست و در حالی كه به طرف آشپزخانه می رفت، گفت: "اما دیگر حرفش را را هم نزنیم. شرایط به اندازه كافی غم انگیز است." سه فنجان قهوه روی میز گذاشت. آخرین فنجان های قهوه بود كه می نوشیدیم پاكت سیگارم تمام شده بود. برای تغییر ذائقه، پیپ پیرمرد را گرفته بودم و می كشیدم. میزبان گفت: "حالا بگویید و دلم می خواهد صریح بگویید كتابی را كه من ترجمه كرده ام چطور است؟ قابل چاپ هست؟ چیز به درد بخوری هست؟ پیرمرد سرش را پایین انداخته بود. می دانستم كه با شنیدن این حرف نفسش را در سینه حبس كرده است. در جواب سؤالی كه از من شده بود، تنها گفتم: "عالی است، خانم . عالی است!" پیرمرد آشكارا نفس راحتی كشید چشم هایش برق می زد و دوباره به حرف افتاده بود.

 

هنگام خداحافظی، میزبان برای بدرقه ما از پله ها پایین آمده بود. در نور چراغ های شورلت كهنه پیرمرد عقب عقب می رفت، زن تنهایی را می دیدم كه در انتهای كوچه ای مشجر جلو در ساختمان ایستاده بود. سگی از پشت دیوار خانه ای پارس می كرد. پیرمرد خیابان فرعی را با سرعت پشت سر گذاشت و در بزرگراهی پیچید كه از میان تپه های تاریك به طرف شهر می رفت. مرا تا خانه می رساند. شعری را زیر لب با خود زمزمه می كرد و من كلماتی از آن را می شنیدم. باد خنك شب پاییز از پنجره باز ماشین توی صورتم می خورد.

 

گاهی روزها هست كه نه تنها چشم ها كه ذهن تیز با آدم راه نمی آید. از همان ساعات اول صبح خواب آلود است، پراكنده است. دوباره پشت میز نشستم. آن پوشه زردرنگ روی میز بود. مدادها را از پیش تراشیده بودم. با خود گفتم كه تنها مگر با كار كردن روی متن دشوار جامعه شناسی است كه می توانم ذهنم را جمع و جور كنم. اما تلاش بیهوده ای بود. سیگار دیگری روشن كردم. می دانستم كه زیاده روی است است. شب پیش نزدیكی های صبح در خواب كلماتی را به یاد آورده بودم كه مزون و سیال در كنار هم می نشست و شكل مصراع شعری را به خود می گرفت. چشم هایی كه همچون زنجره ای خود را به رنگ پیرامونشان در می آوردند...در بیداری چه تشبیه پوك و دور از ذهنی بود.

 

پسرك پادو آمد و گفت: "آقای... تلفن كرد و گفت تا بعدازظهر نمی آید."

 

نیم ساعتی از ظهر گذشته، مثل همیشه به كافه هواگیم رفتم.

 

سرجای خود كنار پنجره نشستم هواگیم لعنتی هم چند شاخه گل داودی زرد را در لیوانی آب روی پیشخان گذاشته بود. دانشجوهای سابق هنرهای تزئینی پیش از من غذایشان را شروع كرده بودند. قیافه هایشان روز به روز چركمرده و ژولیده تر می شد. یكی از آنها همان كه ریش بزی خرمایی رنگی داشت، به رفیقش گفت: "جداً بگویم، دوست عزیز كه امروز حالم عجیب عالی است."

 

و رفیقش به او جواب داد: "حق دارید، دوست عزیز، واقعاً كه حالی دارد...." من لقمه غذا از گلویم پایین نمی رفت. بی طعم بود و انگار پس از یك بیماری طولانی لب به غذا می زذم. در آفتاب بعدازظهر پاییز كه از پشت شیشه ها به درون كافه می تابید، در صندلی خود فرو رفته بودم. انگار هر لحظه امكان داشت كه آن زن از پشت شیشه ها بگذرد و مرا تنها در حالی كه لقمه غذایی را به دهان فرو برده بودم (و چه حركت لغوی می نمود!) غافلگیر كند.

 

ساعتی در خیابان پرسه زدم و بار دیگر كه به دفتر بازگشتم و پشت میز نشستم، به خود تلقین كردم كه گاهی كار كردن عین فراموشی است. اما متن جامعه شناسی با جمله های دراز و پیچ در پیچش یك صفحه هم جلو نمی رفت. در همان صفحات اول اعتمادم را به مترجم آن از دست داده بودم و ناچار هر جمله را با متن اصلی مقابله می كردم. از سر و صدای توی راهرو متوجه شدم كه مدیر آمده است. مثل همیشه به پسرك پادو امر و نهی می كرد.

 

پیرمرد برخلاف رسم و عادتی كه میان ما بود، با من دست داد. به پسرك گفت كه چای بیاورد. و رو به من كرد و گفت:«تا این آدم كار یاد بگیرد، جان من به لب می رسد.» با هم به دفتر او رفتیم.

 

بی هیچ مقدمه ای موضوع ترجمه آن زن را پیش كشیدم. پیرمرد پیپش را آتش زد و دود را با سرفه ای از سینه بیرون داد و پرسید، "آهاه ....اسم كتاب چی بود؟"

 

"بازی های دوگانه"

 

از جا بلند شد و كنار پنجره رفت. بیرون را نگاه می كرد، آن چنان كه انگار عبور آشنایی را از عرض خیابان زیر نظر گرفته بود از استكانی چای كه پسرك آورده بود، جرعه ای نوشیدم و با تردید گفتم : "فكر نمی كنم قابل چاپ باشد جاهایی دارد كه....."

 

"خب، آنجاها را حذف كن، جرح و تعدیلش كن...."

 

"اشكال فقط آنجاها نیست. خود رمان یك رمان جاسوسی ـ عشقی بازاری است"

 

پیرمرد سرش را برگرداند و گفت: "پس بایگانی اش می كنیم:" شاید تعجب و سؤال را در صورتم خوانده بود كه به طرف من آمد و بی آنكه در چشم هایم نگاه كند، به حرفش ادامه داد: "مهم فقط یك كار نیست. كار آدم ها تك تك ممكن است اشتباهاتی داشته باشد، ناقص باشد. اما آدم ها وقتی كه در جریان كار قرار بگیرند، خود به خود اشتباهاتشان را تصحیح می كنند مهم كل این جریان است و اینكه باید تداوم داشته باشد. ما نباید آن دوست مشتركمان را ناامید می كردیم تنها در این صورت است كه او به فكر ادامه كار می افتد بگذار فكر كند كه ترجمه اش را چاپ می كنیم."

 

"اما آخر...."

 

"اما آخر چی؟"

 

"اگر روزی برگشت یا نامه نوشت و سراغ كتابش را گرفت، آن و قت چی؟"

 

پیرمرد بالای سر من ایستاد. دستش را روی شانه ام گذاشت و گفت: "خوشم می آید. از این روحیه تو خوشم می آید كه دست آخر همه چیز آن قدر برایت جدی است. اما یادت باشد كه توی این حرفه هر حرفی آدم می زند كه لزوماَ نباید به آن عمل كند...."

 

احساس كردم كه هنوز چیزهایی هست كه از این پیرمرد لعنتی باید یاد بگیرم.

 

سرم را كه از روی متن جامعه شناسی برداشتم، دیگر غروب شده بود از دفتر بیرون رفتم. حوصله سر زدن به فضلی را نداشتم و حوصله رفتن به خانه را هم نداشتم. از روی جوی خشك و لجن گرفته پیاده رو پریدم و قدم بر آسفالت خیایان گذاشتم. به پشت سر كه نگاهی انداختم، فضلی را نه در یك كتابفروشی در وسط شهر كه انگار دكه ای با تنها چراغ روشن بر كناره بیابانی تاریك و درندشت تنها گذاشته بودم. ته رنگ سرخ مرده ای در آسمان غروب دیدده می شد، اما پیاره رو ها، تك درخت های خشك و سوخته و دیوارها و شعارها در تاریكی دود آلودی فرو رفته بودند. ماشین ها پر صدا و با چراغ های روشن از جلو پایم می گذشتند. آنجا ایستاده بودم و نمی توانستم قدم از قدم بردارم. آن زن فردا در تاریك و روشن هوا برای پرواز به فرودگاه می رفت. در استانبول چند روزی توقف داشت. شب پیش، در آخرین لحظه گفته بود كه از آنجا كارت پستالی را به نشانی كتابفروشی برای من می فرستد.

 

من روزهای دیگری را روی آن متن جامعه شناسی كار می كردم. ظهرهای دیگری را در كافه هواگیم ناهار می خوردم و عصرهای دیگری را سراغ فضلی می رفتم و با هم گپ می زدیم و گاهی در خیابان های سوت و كور شهر تا خانه قدم می زدم. به یاد آوردم كه زمانی در جایی خوانده بودم نادان كسی كه بخواهد رؤیاهای یك دوره عمر را به دوره دیگر ببرد و با خود گفتم كه پس نادان تر كسی است كه بخواهد رؤیاهای زمانه ای را به زمانه دیگر ببرد. احساس كردم كه روح خبیث پیرمرد، در من حلول كرده است. به راه افتادم و همچنان كه نفس تنگ شده ام را از سینه بیرون می دادم بی اختیار بر زبانم آمد كه آه، ای بعیدالعهد.....اینها دیگر خود كلمات كهنه و متروك پیرمرد بود.

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام