قانون چيست ؟ و قانونگذار كيست ؟

[S a d e n a 11,333]

1ـ معناي لغوي قانون

در خصوص اصل واژه « قانون » اتفاق نظر وجود ندارد . [1]

در اين مورد 3 نظريه وجود دارد :

1. گروهي آن را عربي الاصل ندانسته و از واژه هاي دخيل در عربي مي دانند كه از واژه لاتين kanon ـ يعني خط كش ـ مأخوذ است . [2]

دليل اين گروه ، تشابه آوايي بين لفظ « قانون » و «kanon » و نزديك بودن معناي اين دو و احتمال معرب شدن اين كلمه در اثر تعامل فرهنگي اسلام و غرب استناد كرده اند .

2. گروه دوم نيز در غير عربي بودن و معرب بودن اين واژه ترديد ندارد لكن آن را مأخوذ از زبان رمي ، فارسي ، سرياني يا عبري دانسته اند . [3]

3. سومين گروه اعتقاد دارد كه « قانون » لفظاً و اصلا ًعربي بوده و اصل آن «قن» است .

طبق عقيده اين گروه ، قانون به لحاظ شكلي بر وزن «فاعول» است ، كه بر كمال و بذل و جهد دلالت دارد .

وجود تشابه بين لفظ « قانون » و « kanon » يا « canon » دليل بر غير عربي بودن آن نيست و تغيير حذف « كاف » به « قاف » چندان موجه نيست .

چه حرف « ك » مثل حرف « ژ » يا « گ » فارسي نبوده كه نياز به تعريب داشته باشد .

نظريه اين گروه به صواب نزديك تر است . زيرا هم دلايلش متقن است و هم با نظر برخي از بزرگان عمل فقه اللغه از جمله ابن منصور موهوب بن احمد جواليقي در كتاب المعرب سازگاري دارد.

قانون در زبان عربي

در زبان عربي « قانون » به معناي « مقياس كل شيء » يعني مقياس هر چيز است . [4]

قانون در نظر فلسفه اسلامي

فلاسفه اسلامي آن را قاعده اي كه حسب نظامي ثابت ، جاري و مستقر است دانسته اند و در اين معنا قانون بر نظم شيوه ثابتي اطلاق مي گردد كه در تمام حالات به يك گونه باشد .

قانون در زبان فارسي

در حقيقت تعريف ادباي فارسي از اين واژه هم رديف با تعاريف لغويان عرب است و از جمله گفته شد « اصل و مقياس چيزي » يا « رسم و قاعده ، روش آئين » [5]

« اصل و رسم و شكل و قاعده و طريقه و ترتيب و نظم و دستور و منوال و طرز و كانون روش ، آئين و آداب و شريعت » . [6]

2ـ معناي اصطلاحي قانون

در علوم اجتماعي به ويژه در علم حقوق ، قانون داراي دو معنا بشرح زير است :

الف ) معناي موسّع

ب ) معناي مضيّق

الف ) معناي موسّع

مجموعه قواعد رفتاري كه نحوه رفتار افراد و مناسبات ميان آنها در جامعه مشخص مي سازد كه اين معنا به لحاظ عام بودنش با معناي لغوي قانون مشابهت دارد .

در اين معنا قانون، فارغ از مقام تصويب كننده اش مورد نظر است و آنچه در آن اهميت دارد ، توجهش به رفتار افراد و نتيجه اي است كه در تنظيم امور اجتماعي دارد و هر گاه لفظ قانون بصورت اطلاق بكار رود مراد از آن ، همين معناست .

ب ) معناي مضيّق

مجموعه قواعد رفتاري كه مربوط به امري خاص و مشخص است ، آنگونه كه گفته مي شود :« قانون مدني » ، يا « قانون مجازات مرتكبين اختلاس و ارتشاء » .

در اين معنا قانون ساخته و پرداخته مجامع قانونگذاري و به تعبيري « وضعي » است . خواه اين مجامع در حدّ مجالس مقننه باشند خواه در حدّ شوراهاي واضع آئين نامه يا دستعور العملها .

شايد فارغ از اختلاف بيان هاي علماي حقوق بتوان قانون را در معنا چنين تعريف كرد : [7]

« قانون وضعي ، قاعده اي است مكتوب كه توسط مقام صاحب صلاحيت براي تنظيم رفتار مردم در اجتماع تنظيم شده و نقض آن ، مستوجب اعمال ضمانتهاي اجرايي توسط دولت است » .

قانونگذار

معناي لغوي قانونگذار :

آن كه قانون وضع كند ، مقنن [8] ، واژه هاي « مشرع ، شارع ، مشترع و عضو في هيئته التشريعيه معادل هاي اين واژه در زبان عربي است » [9]

اصطلاح حقوقي قانونگذار

در اصطلاح حقوقي قانونگذار عبارت است از :

« مقامي كه به مناسبت قدرت مخصوصي كه دارد قانون وضع مي كند و آن را كم و بيش به معرض اجرا مي گذارد و از قدرت مزبور ضمانت اجرايي قانون را فراهم مي سازد. « مقنن » هم در همين معنا استعمال مي شود » [10]

پي نوشت :

---

[1] - در خصوص اين آراء در زبان عربي رجوع كنيد به : بكري ، عبد الباقي ص 36 - 34

[2] - فلسفه قانونگذاري در اسلام صفحه 14-12

[3] - ر.ك.تاج العروس و فرهنگ فارسي ج 4 و برهان قاطع ج 3 و بستاني محيط المحيط ذيل كلمه قانون

[4] - فيروز آبادي ، قاموس المحيط ،‌ ابن منظور لسان العرب ذيل « قانون »

[5] - فرهنگ معين ، ج 2 ، ذيل « قانون »

[6] - فرهنگي نفيسي ، ج 4 ، ذيل « قانون »

[7] - كاتوزيان ، ناصر ، مقدمه عمومي علم حقوق صفحه 215 به بعد گرجي ، ابوالقاسم ، مقالات حقوقي ج 2 ، صفحه 273 به بعد

[8] - لغت نامه دهخدا و فرهنگ معين

[9] - الكرمي ، حسن سعيد ، المغني الاكر و البعلبكي ، منير ، المورد

[10] - ترمينولوژي حقوق ش 4154