معرفی Triz چيست ؟

[Emerald_s 764]

واژه TRIZ برگرفته شده از حروف اول كلمات در عبارت روسي زير مي‌باشد :

(Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch)

كه برابر انگليسي آن عبارت Theory of Inventive Problem Solving (با مخفف TIPS) است كه به معناي نظريه حل ابداعانه مساله مي‌باشد . اين دانش در سراسر جهان تحت عنوان TRIZ شناخته مي‌شود و متداول شدن اين نام به اين علت است كه بنيانگذار آن ، دانشمند خلاقيت‌شناس روسي گنريچ سائولويچ آلتشولر (G.S. Altshuller) مي‌باشد . دانش TRIZ با نامها و عنوانهاي توصيف‌گر مختلفي همانند نوآوري نظام‌يافته ، خلاقيت اختراعي ، فناوري خلاقيت و نوآوري ، روش‌شناسي اختراع ، الگوريتم اختراع ، روش‌شناسي حل مساله‌هاي ابداعي ، روش‌شناسي حل ابتكاري و ابداعانه مساله ، مهندسي خلاقيت و نوآوري ، روش‌شناسي خلاقيت ، خلاقيت‌شناسي اختراع ، خلاقيت‌شناسي فناوري و مواردي از اين قبيل ناميده مي‌شود . دانش TRIZ مي‌تواند در دامنه‌اي از يك طيف مفهومي و گستره‌اي از تعاريف قرار گيرد كه يك انتهاي آن نوعي جهان‌بيني خلاق يا رويكردي جامع به علوم و فناوري و انتهاي ديگر آن انواعي از ابزارهاي حل خلاق مساله و فنون خلاقيت و نوآوري را شامل گردد . آلتشولر TRIZ را تحت عنوان علم فناوري خلاقيت و نوآوري مي‌داند ؛ با نتيجه‌گيري از ديدگاه آلتشولر مي توان TRIZ را نوعي علم خلاقيت‌شناسي (Creatology) دانست . يكي از دانشمندان برجسته TRIZ به نام سيمون ساورانسكي اين دانش را چنين تعريف كرده است : TRIZ ، يك دانش انسانگراي مبتني بر روش‌شناسي نظام‌يافته براي حل ابداعانه مساله است . همچنين برخي صاحبنظران TRIZ را اين چنين تعريف مي‌كنند : نوعي رويكرد الگوريتمي براي حل ابداعانه مسائل فني و فناورانه

[Emerald_s 764]

تاريخچه دانش triz به چه زماني باز مي‌گردد ؟

 

شالوده‌هاي دانش triz از سال 1946 توسط گنريچ آلتشولر بر اساس نتايج حاصل از مطالعه اختراعات مختلف پايه‌گذاري شد.

آلتشولر كه به پدر trizشهره است در سال 1926 در روسيه متولد گرديد ؛ وي كه از همان دوران نوجواني نسبت به ابداعات و اختراعات كنجكاوي و علاقه خاصي داشت و اولين اختراع خود را در سن چهارده سالگي انجام داد ، در اداره ثبت اختراعات مشغول به كار شد.

كار او كمك به مخترعين براي ثبت اختراعاتشان بود ؛ او در حين كار ، گاهي به حل مسائل فني آنان كمك مي‌كرد . در اين دوران بود كه او دريافت حل مسائل فني كه منجر به اختراع و نوآوري مي‌شود به اصول و روشهايي فراتر از تكنيكهاي خلاقيت شناخته‌شده تا آن هنگام نياز دارد.

آلتشولر در طي مطالعات خود به اين نتيجه مهم رسيد كه يك نظريه اختراع بايستي داراي چند ويژگي اصلي از جمله موارد زير باشد :

1- شامل يك فرايند گام‌به‌گام و نظام‌يافته باشد .

2- بتواند از ميان گستره‌اي از راه‌حلها ، مستقيما به بهترين راه‌حل (راه‌حل ايده‌آل يا كمال) منجر گردد.

3- داراي ويژگي تكرارپذيري باشد.

4- بتواند ساختاري براي دانش ابداع ارائه نمايد.

[Emerald_s 764]

آلتشولر بيش از بيست‌هزار اختراع ثبت شده (Patent) را مورد بررسي قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مساله‌هاي ابداعي (يعني مساله‌هايي كه راه‌حل آنها مشخص نيست و بايستي آن را با روشهاي خلاق و ابداعي كشف نمود) چگونه حل شده‌اند .

از بين اين تعداد آلتشولر چهار‌هزار اختراع مهم و برجسته و به عبارتي راه‌حلهاي خلاق و ابداعي اصلي را مورد مطالعه عميقتر قرار داد.

براساس نتايج حاصل از اين نوع مطالعات خلاقيت‌شناسي تحليلي ، آلتشولر به كشفيات بسيار مهمي دست يافت و اصول ، مفاهيم و روش هاي TRIZ را به عنوان يك علم نوين و بسيار باارزش به جهان ارائه نمود .

البته اين خلاقيت و نوآوري فوق‌العاده مهم آلتشولر متاسفانه همانند بسيار از كشفيات و اختراعات كوچك و بزرگ تاريخ در ابتدا درك نشده و با انواع مخالفتها ، مقاومتها و بي‌مهري‌هاي تاسف‌برانگيز (آنچه كه در خلاقيت‌شناسي تحت عنوان اينرسي خلاقيت و نوآوري ناميده مي‌شود) مواجه شد و آلتشولر همانند بسياري از دانشمندان و مخترعين سختيها و مرارتهاي بسيار زيادي را متحمل گرديد كه مطالعه آن حاكي از اراده والا و تلاش و پشتكار شگفت‌انگيز آنان است .

به دليل بي‌توجهي‌ها و مخالفتها در آن زمان ، TRIZ نتوانست به خوبي در روسيه ايفاي نقش نمايد اما پس از پايان جنگ جهاني دوم و گسترش ارتباطات ، كشورهاي اروپايي ، آمريكا ، ژاپن و ديگر كشورها با دانش TRIZ آشنا شده و با پي بردن به اهميت فوق‌العاده زياد آن بلافاصله آن را جذب كرده و ضمن بكارگيري ، در صدد رشد و توسعه آن برآمدند . چنانكه در حال حاضر درباره TRIZ به عنوان يك دانش تخصصي تحقيقات وسيعي به عمل مي‌آيد و اصول و مفاهيم آن توسط بسياري از دانشمندان ، پژوهشگران ، مديران ، مهندسان و كارشناسان رشته‌هاي مختلف علمي در جهت حل مسائل و ايجاد نوآوري­ها به كار گرفته مي‌شود و همچنان به سرعت در حال گسترش و تكامل است . بزرگترين خلاقيت و نوآوري آلتشولر به عنوان يك دانشمند علوم و مهندسي ، يك دانشمند خلاقيت‌شناس و نيز به عنوان يك مخترع ، خلاقيت و نوآوري او درباره خود موضوع خلاقيت و نوآوري بود . آلتشولر به عنوان مخترع فنون اختراع و پايه‌گذار دانش TRIZ ، با تلاش و پشتكار بسيار زياد به مدت پنجاه‌ودو سال در راستاي رشد و توسعه آن كوشيد و يكي از اصلي‌ترين و موثرترين بنيانگذاران علم خلاقيت‌شناسي و از بزرگترين دانشمندان قرن بيستم محسوب مي‌شود (آلتشولر در سال 1998 در آمريكا از دنيا رفت) نقش و اهميت نظريه TRIZ شاهكار علمي آلتشولر به قدريست كه از جنبه‌اي مي‌تواند در رديف نظريه‌هاي علمي بزرگي مانند نظريه كوانتومي و نظريه نسبيت قرار گيرد و آلتشولر را با دانشمندان بزرگي مانند پلانك ، انيشتين ، شرودينگر ، پياژه و پائولينگ همسنگ نمايد .

[Emerald_s 764]

اجزاي اصلي دانش TRIZ كدامند ؟

 

 

به طور كلي مجموعه نتايج حاصل از خلاقيت‌شناسي تحليلي اختراعات توسط آلتشولر كه تشكيل دهنده دانش TRIZ است شامل مفاهيم مختلفيست كه مهمترين آنها به صورت فهرست‌وار بيان مي‌نماييم :

 

1- قانون افزايش سطح ايده‌آل بودن (قانون كمال) : به اين معني كه نظامهاي فني همواره به سمت افزايش درجه ايده‌آل بودن يا كمال خود پيش مي‌روند . ايده‌آلي يا سطح ايده‌آل بودن عبارت است از نسبت مجموع كليه جنبه‌هاي مثبت و مفيد سيستم به مجموع كليه جنبه‌هاي منفي و مضر سيستم.

 

2- سيستم چهار مرحله‌اي حل مساله :

2-1- شناخت مساله

2-2- فرمول‌بندي مساله

2-3- جستجوي مسائل قبلا حل شده . (استفاده از سي‌ونه پارامتر مهندسي)

2-4- استفاده از الگوهاي راه‌حلهاي كشف شده . ( بكارگيري چهل اصل اختراع)

 

3- سطوح پنجگانه حل مساله و نوآوري :

3-1- راه‌حلهاي مشخص

3-2- بهبودهاي كوچك

3-3- بهبودهاي بزرگ

3-4- مفاهيم جديد

3-5- كشف‌هاي بنيادي

 

4- تحليل ماده-ميدان (تحليل Vepol) : با استفاده از اين تحليل مسائل به طور كلي به دو دسته تقسيم مي‌شوند :

4-1- مسائل آشنا (مانوس) ، تحت عنوان مسائل استاندارد .

4-2- مسائل ناآشنا (نامانوس) ، تحت عنوان مسائل غير استاندارد

 

5- قوانين هشتگانه تحول و تكامل نظامهاي فني (قوانين پيشرفت فناوري)

 

6- هفتادوشش راه حل ابداعانه استاندارد : مسائل استاندارد شناخته شده با تحليل Vepol مي‌توانند با استفاده از اين هفتادوشش راه‌حل ابداعانه استاندارد ، حل شوند .

 

7- ماتريس تناقض‌ها : در نظريه TRIZ از مساله ابداعي تحت عنوان تناقض تعبير مي‌شود كه معناي آن دو موقعيت متضاد يا دو كيفيت متعارض است ؛ يعني افزايش سطح كيفيت يكي موجب كاهش سطح كيفيت ديگري مي‌شود و حل ابداعانه مساله ، كشف راه حل اين تناقض مي‌باشد

 

8- چهل اصل براي اختراع و نوآوري

 

9- مجموعه اي از تاثيرات علمي اساسي : شامل تاثيرات فيزيكي ، شيميايي ، هندسي و زيست‌شناختي .

 

10- روش ARIZ (الگوريتم حل ابداعانه مساله) : ARIZ يك دستورالعمل نظام‌يافته براي شناسايي راه‌حل مسائل غيراستاندارد با استفاده از قابليتهاي فنون و روشهاي خلاقيت مي‌باشد.

[Emerald_s 764]

از فوايد و كاربردهاي triz بيشتر بدانيم:

 

با استفاده از دانش triz مي‌توان به نتايج و دستاوردهاي متعددي يافت كه در ذيل به شماري از آنها اشاره مي‌نماييم :

 

1- دستيابي به نوعي نگرش جامع علمي به ابداعات و اختراعات

 

2- شكل‌گيري جنبه‌هاي بسيار مهمي از علم خلاقيت‌شناسي

3- دستيابي به نوعي جهان‌بيني خلاق

4- كشف انواعي از راه‌حلها براي مسائل ابداعي يعني مسائلي كه با روشهاي معمولي و متداول ، راه‌حل آنها به دست نمي‌آيد .

5- دستيابي به بهترين و موثرترين راه‌حلها براي انواع مسائل علمي ، فني ، انساني و اجتماعي

 

6- پيش‌بيني روند ابداعات و اختراعات در آينده . (خلاقيت‌شناسي آينده‌شناختي)

 

7- ارائه آموزشهاي نوين مبتني بر triz در مدارس و دانشگاه‌ها (خلاقيت‌شناسي پرورشي مبتني بر triz)

8- تسهيل و تسريع روند رشد و توسعه علوم و فناوري.

 

منبع:سایت مهندسین صنایع ایران