مقاله صرفه هاي مقياس در اقتصاد ايران

[Emerald_s 764]

صرفه هاي مقياس در اقتصاد ايران: مورد بخش صنعت 1 فرهاد خداداد كاشي عضو هيئت علمي دانشگاه پيام نور 1386/9/ 1386 تاريخ تصويب: 21 /5/ تاريخ دريافت: 13 چكيده اگر چه اقتصاددانان و كارآفرينان با مقو لة صرفه هاي مقياس و تأثير آن بر هزين ة متوسط و قيمت آشنا بودند اما تا ده ة 30 ، نظرية منسجم و مستدلي براي آن تدوين نشده بود. بسياري از اقتصاددانان از صرف ه هاي مقياس به عنوان ملاك عملي براي تشخيص درج ة رقابت يا انحصاري بودن بازارها استفاده م ي كنند. در اين مقاله ، ضمن معرفي جنبه هاي نظري صرفه هاي مقياس ، ميزان برخوردار ي بازارهاي صنعتي ايران از صرفه هاي مقياس ارزيابي م ي شود. يافته هاي ما بر آن دلالت دار ند كه اقتصاد ايران به دليل كوچك بودن از صرف ه هاي مقياس برخوردار نبوده است. علاوه بر اين شواهد تجربي ، ناسازگاري بين صرف ه هاي مقياس و رقابت در بازارهاي صنعتي ايران را تأييد مي كنند. هم چنين، با افزايش انداز ة بنگاه و نزديك شدن به سطح توليد نرخ بازده افزايش مي يابد. ،(MES) بهينه L100, L190 , L800: JEL طبقه بندي انحصارطبيعي، نرخ بازده ،M ES كليد واژه: صرفه هاي مقياس، اندازة بهينه، روش محاسبة -1 مقدمه در بعضي از بازارهاي صنعتي رابطه بين سطح توليد و هزين ة واحد ، به ترتيب ي است كه كاهش هزين ة واحد درسطح بسيار وسيعي از توليد ا دام ه مي يابد . معمولا در اي ن صنايع تعداد اندكي بنگاه فعا ل اند و حتي در شرايط خاص ممكن است فقط يك بن گ اه -1 اين مقاله مستخرج از طرح پژوهشي است كه با حمايت سازمان مركزي دانشگاه پيام نور اجراشده است. Archive of SID www.SID.ir Archive of SID بر بازار مسلط باشد . اقتصاددانان و دانشجويان اقتصاد به خوب ي مي دانند كه شرايط فوق به صرفه هاي مقياس و انحصار طبيعي اشاره دار ند. صنايع با صرفه هاي مقياس بالا معمولا به صورت انحصار طبيعي و يا انحصار طبيعي چند جانبه اداره م يشوند. اگرچه اقتصاددانان و كار آفرينان از سالياني دور متوجه اثر صرف ه هاي مقياس بر شكل گيري س اختار بازار بودند ، اما تا دهه 1930 ميلادي ، نظري ة صرفه جو يي مقياس به شكل دقيق ارائه نشده بود. از ده ة 30 به بعد ، مكتبي در دانش گاه هاروارد با عنوان مكتب ساختارگرا يي شكل گرفت. در حقيقت پژوهشگران و نويسندگان اين مكتب هم چون ميسن 1 و بن ،2 جريان اصلي شاخه جديدي از علم اقتصاد به نام سازمان صنعتي را ت شكيل دادند . نويسند گان اين مكتب توانستند مقول ة صرفه هاي مقياس را در قالب نظري ه اي خاص طرح و عوامل و زمينه هاي بروز صرفه هاي مقياس در صنايع مختلف را به دقت شناسا يي و اثرات آن را معرفي كنند. صرفه هاي مقياس مفهومي است كه با استفاده از منحني هزين ة واحد (منحني مقياس) تبيين مي شود. تمامي نقاط منحني مقياس متضمن كارا يي است ، يعني هر نقطه از اين منحني متضمن كاربرد حداقل نهاد ة ممكن براي سطح توليد مورد نظر است. بر روي هر نقطه از منحني مقياس نه تنها تركيبي ا ز عوامل كه متضمن حداقل هزينه اند مورد استفاده قرار م ي گيرند، بلكه فرض بر اين است كه از اين عوامل به طور بهينه استفاده م ي شود و به عبارت د يگر منحني مقياس متناظر با آن است كه بن گ اه بر روي مرز امكانات توليد خود قرار داشته باشد. مي توان ماهيت رقابت و انحصار در هر بازار را با استفاده ا ز منحني مقياس شناسايي كرد ، اگر چنان چه كاهش هزين ة واحد در سطح وسيعي از توليد ادامه يابد ، انتظار بر اين است كه بازار از رقابت دور شود و تنها يك يا تعداد اندكي بنگاه بر بازار مسلط شوند (بن، 1956 ؛ ماديلياني ، 1958 ). به دلي ل اهميت صرفه هاي مقياس در شكل گيري ا نحصار، بازارهايي كه داراي چنين وي ژگي اند، به طور مستقيم يا غيرمستقيم توسط دولت كنترل و تحت نظم قرار مي گيرند. خدماتي هم چون توزيع آب، برق، گاز و مخابرات نمونه هايي از بازارها ي با صرف ههاي مقياس بالايند ، كه معمولا در كشورهاي 1- Mason. 2- Boin. Archive of SID www.SID.ir Archive of SID جهان سوم مستقيما توسط دولت و در كشورهاي توسعه يافته توسط بخش خصوصي و زير نظر كميسيون نظارتي اداره مي شوند . در حقيقت كميسيون ه اي نظارتي بر قيمت گذاري و سود شركت هاي فعال در اين باز ار ها نظارت و دخالت مي كنند. بازار ه اي ذكر شده از صرفه هاي مقياس وسيع ي برخوردارند و قيمت گذاري بر حسب هزينه نه ايي موجب ضرر و زيان اين شركت ها مي شود و معمولا در چنين بازار ه ايي يك يا تع داد اندكي بنگاه بر بازار مسلط ا ند و امكان قيمت گذاري انحصاري در اين صنايع بسيار بالا است. بر اين اساس ، دولت ها يا به طورمستقيم به عرض ة اين خدمات مي پردازند و يا شركت هاي خصوصي را تحت نظم قرار مي دهند. موج وسيع ادغام ها در طي سال هاي 1989 تا 1902 در كشور آمريكا، مي تواند ناشي از انگيزه برخورداري از صرف ه هاي مقياس باشد . شركت هاي ادغام شده ، به دلي ل افزايش اندازه، از صرفه هاي مقياس بالا و مزيت رقابتي در قيمت گذاري برخوردار و در نهايت بربازار مسلط مي شوند. بر همين اساس ، قوانين رقابتي آمريك ا در ابتدا هرگونه ادغام را غيرقانوني اعلام كردند ا ما تحت رهنمود اقتصاددانان ي همچون ويلسامسون ( 1968 )، از سخت گيري نسبت به ادغام كاسته شد. معمولاً از صرف ه هاي مقياس به عنوان يكي از علل مانع و رود به بازار ياد مي شود، زيرا در صنايع با صرف ه هاي مقياس بزرگ ، تنها يك يا تعداد محدودي بنگاه قادر به ت أمين مالي ايجاد تشكيلات بسيار بزرگ اند. در صحن ة تجارت بين الملل، يكي از علل تفوق و برتري شركت ها و كشور ها برخورداري آ ن ها از صرفه هاي مقياس است. (مايكل پورتر ،1 1986 و 1990 ). به طور عمده ، صرفه هاي مقياس در اقتصادهاي بزرگ تحقق ،1980 مي يابند. به دليل تأثير انكارناپذير صرف ه هاي مقياس در عملكرد بنگاه ، بازار و اقتصاد و تأثير قاطع آن بر رقاب ت پذيري كشورها در صحن ة تجارت بين الملل، اين مفهوم مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است . در اكثر مطالعات پيرامون بازار ، به ويژه در حوز ة سازمان صنعتي، صرفه هاي مقياس به طور مستقيم و غيرمستقيم مورد توجه قرار مي گيرد . صرفه هاي مقياس در چارچوب نظري ة منسجم و مستدل بر اي اولين بار در آثار 1968 )، مورد توجه قرار گرفت . ، نويسندگان مكتب هاروارد همچون ميسن و بن ( 1956 بنابراين مي توان بر تأثير صرفه هاي مقياس به عنوان مانع ورود بنگاه هاي بالقوه تأكيد كرد. 1- Michael porter. Archive of SID www.SID.ir Archive of SID چمبرلين 1، بحث تفكيك ناپذيري و رابطه آن با صرف ه هاي مقياس را مطرح كر د. وي به اين نكته اشاره كرد كه اگر براي بنگاه اين امكان وجود داشته باشد ك ه براي هر سطح توليد معين از تشكيلات بهين ة متناظر با آن سطح توليد استفاده كن د، در اين صورت ديگر صرف ه هاي مقياس موضوعيت نخواهد داشت . مور 2 1959 )، با استفادده از داده هاي ) آماري در صدد ارزيابي صرف ه هاي مقياس در تعدادي از صنايع برآمد . استيگلر 3 ،(1958 ) روشي را براي محاسب ة صرفه هاي مقياس ،« صرفه هاي مقياس » در مقاله اي تحت عنوان « بازمانده » به نام 4 ارائه كرد. سيوينگ 5 1961 )، ضمن تشريح ابع اد مختلف سطح توليد ) بهينه، مشكلات مربوط به ت خمين سطح توليد بهينه را معرفي كر د و سپس با استفاده از داده هاي سال هاي 1947 و 1954 مربو ط به دويست صنعت چهار رقمي آمريكا ، سطح 1961 )، با استفاده از داده هاي ) تخمين زد . وينستون 6 « بازمانده » توليد بهينه را به روش آمريكا و بريتانيا ، مشكلات آماري براي تخمين صرف ههاي مقياس را تشريح كر د. پرتن 7 1970 )، صرفه هاي مقياس را به ترتيب براساس صنعت توليد ) 1971 )، هيكس و تيلي 8 ) ابزار ماشيني آمريكا و بخش خرده فروشي بريتانيا اندازه گيري كردند . بن ( 1968 ) و پري 9، عدم سازش بين رقابت و صرف ههاي مقياس را مورد تأكيد قرار دادند . هالدي ويتكامب 10 ، با استفاده از روش مهندسي ، سطح توليد بهينه را براي صنايع آمريكا ت عيين كردند. آن ها دريافتند كه در صنايع پايه مثل تصفيه نفت و توليد برق، صرف ههاي مقياس در سطح وسيعي از توليد برقرار ند. اين صرف ه هاي مقياس صرفاً تحت تأثير هزينه هاي اولية سرمايه گذاري و عامل يادگيري طي زمان تحقق يافت ه اند . كروتمن سولو 11 1- Chamberli. 2- Moore. 3- Stigler. 4- Survivor. 5- Saving. 6- Winston. 7- Pratten. 8- Hicks – Tilley. 9- Perry. 10- Haldi – Withcomb. 11- Krautman – Solow. Archive of SID www.SID.ir Archive of SID 1988 )، صرفه هاي مقياس را د ر نيروگاه هاي هسته اي مورد بحث و اندازه گيري قرار ) دادند. شفرد 1 1967 )، روش بازمانده و ارتباط آن با صرفه هاي مقياس را مورد بررسي و ) نقد قرار داد . او در مقال ة خود ، به ساير رو ش هاي محاسب ة صرفه هاي مقياس اشاره كرده 1988 )، به بررسي تعداد بنگاه هاي كشور آمريكا را از ده ة 60 قرن 19 ) است. اوبراين 2 تا ده ة 1920 پرداخت . وي دريافت كه طي سال هاي 1869 تا 1889 تعداد بنگاه ه ا دو برابر و طي سال هاي 1889 تا 1929 ، تنها يك چهارم افزايش يافت ه است . وي نتيجه معروف اس ت، انگيز ة « موج ادغام ه ا » گرفت كه علت ادغام بنگاه ها در دوره اي كه به 1989 ) و ديگران ، با بر رسي هزينه ) برخورداري از صرفه هاي مقياس بوده است . كان 3 مؤسسات آموزش عالي و پس از تخمين سطح توليد بهينه دريافتند كه در اين بخش صرفه هاي مقياسي و صرفه هاي تنوع وجود دارد. لورنس 4 1989 ) و ميشل ) 5 1996 )، صرفه هاي مقياسي را در بخش بانكي آمريكا ) بررسي كردند. فدرستون 6 1994 )، صرفه هاي مقياس در بانك كشاورزي آمريكا را از ) 1998 )، با استفاده از ) طريق تخمين سطح توليد بهينه، ارزيابي كر د. كاتريشن 7 داده هاي سري زماني و مقطعي ، به بررسي صرفه هاي مقياسي بين بيمه گران چند مليتي پرداخت. وي در يافت كه بيمه گران چند مليتي تنها تا سطح معيني از مقياس از صرفه هاي مقياس برخوردار مي شوند و پس از آن، عدم صرفه هاي مقياس ظاهر مي شود و نتيجه گرفتند . تلاش شركت هاي بيم ه اي بزرگ براي تصاحب گسترد ة شركت ه اي بيمة خارجي، با ابهام مواجه است. 1- Shepherd. 2- Obrien (1988). 3- Cohn. 4- Lawrence. 5- Mitchell. 6- Featherstone. 7- Katrishen. Archive of SID www.SID.ir Archive of SID 1977 )، رابطه صرفه هاي مقياس و قدرت ) خليل زاده شيرازي به ه مراه ك ي و و پورتر 1 بازار را بررسي كردند . آن ها قدرت بازاري بنگا ه هاي قديمي را براساس موانع ورود ، با ماهيت صرفه هاي مقياس ارزيابي كردند. در اين مقاله ، با توجه به آثار ذكر شده صرفه هاي مقياس را در بخش صنعت ايران بررسي مي كنيم و براين اساس ، در بخش دوم ضمن معرفي شيوه ه اي محاسب ة صرفه هاي مقياس، داده هاي مورد استفاد ة مقاله معرفي مي شوند. در بخش سوم ، ميزان صرفه ه اي » برخورداري صنايع ايران از صرف ه هاي مقياس ارزيابي م ي شود و صنايع با معرفي م ي شوند. رابط ة سطح تول يد بهينه با تعداد بنگاه هاي فعال در بازار و « مقياس بالا سهم هر باز ار صنعتي از كل بخش صنعت ، در بخش سوم مورد بررسي قرار مي گيرد . در بخش چهارم، رابط ة صرفه هاي مقياس و رقابت در بخش صنعت ايران و هم چنين رابط ة سطح توليد بهينه و بازدهي، مورد ارزيابي قرار مي گيرد. 2 روش هاي محاسبة صرف ه هاي مقياس در نظريه اقتصاد خرد ، به سطحي از توليد كه صرفه هاي مقياس كاملا مورد استفاده گفته مي شود . « سطح توليد بهينه » ، قرار مي گيرد و هزين ة متوسط به حداقل مي رسد شكل باشد ، تنها يك سطح توليد بهينه وجود U اگر چنان چه منحني هزين ة متوسط شكل است L ، دارد. اما شواهد دنياي واقعي م ؤيد آن است كه منحني هزين ة متوسط 1985 ) و لذا سطح توليد بهينه منحصر نم ي باشد . در هر حال در مطالعات ، (شرر 2 كاربردي براي انداز ه گيري صرف ه هاي مقياس ، سطح توليدي كه براي اولين بار هزين ة متوسط حداقل مي شود به عنوان سطح توليد به ينه در نظر گرفته مي شود و از آن با M.E.S علامت اختصاري 3 ي اد م يشود. در صنايعي كه صرفه هاي مقياس وسيع است، انتظار بر اين است كه سطح توليد بسيار بزرگ باشد . معمولاً در صنايع انحصاري به ويژه انحصار طبيع ي، (MES) بهينه در مقايسه با MES بسيار نزديك به اندازه بازار است . در صنايع رقابتي اندازة MES اندازة 1- Khalilzadeh - Cave – porter. 2- Scherrer. 3- Minimum Efficient Size (scale). Archive of SID www.SID.ir Archive of SID اندازة بازار بسيار كوچك است . اندازه گيري سطح توليد بهينه كار ساد ه اي نيست و معمولاً با پيچيدگي هايي همراه است . براي مثال ، ابتدا بايد معياري براي ارزيابي مقياس در نظر گر فته شود و سپس حدود بازار يا صنعت مشخص شود 1 .پس از تعيين تكليف د ر ،MES فراهم مي آيد. براي محاسب ة MES مورد اندازه بازار و حدود بازار، امكان محاسب ة روش هاي مختلفي در ادبيات معرفي شده اند. اين رو شها عبارتند از: . 2. تحليل آماري هزينة سطوح مختلف مقياس 3 ( 1. روش سودآوري (بن، 1951 روش مهندسي 4. روش بازمانده (استيگلر 1958 ). هر يك از اين روش ه ا داراي نقاط ضعف و قوت مربوط به خود اند. در اين مقاله ، در صدد معرفي و ارزيابي مقايس ه اي نيستيم 2 MES روش هاي محاسبه . علاوه بر رو ش هاي فوق ، روش ه اي ديگري براي وجود دار ند كه شايد از نظر عملياتي ساد ه تر و كم هزينه ت ر از روش ه اي MES محاسبه فوق الذكر باشند اما نقطه ضع فهايي نيز دارند. ،(1980) 1963 )، استريكلند 4 ويز ( 1976 ) و هارت كلارت 5 ) براي مثال، ويز 3 ميانة توزيع انداز ة بنگاه هاي يك بازار را به عنوان سطح توليد بهينه در نظر گرفتند . روش عملي ديگر استفاده از متوسط انداز ة نيم ة بزرگ تر بنگاه ه اي صنعت است (كوم انور 6 .(1967 در اين مقاله ، براي ارزيابي صرفه هاي مقياس در بخش صنعت ايران و ت خمين سطح توليد بهينه از روش پيشنهادي كوم انور استفاده مي شود. علت اين كه از كل اقتصاد صرفا بخش صنعت مورد توجه قرار گرفت اين است كه ا ولاً از نظر زمان ي و هزينه ، مطالع ة تمامي بازارهاي در اقتصاد ايران مقدور نبود ، ثانيا از ميان بخش ه اي مختلف ، تنها اطلاعات پا ية مورد نياز بخش صنعت در قالب طرح جامع آمارگيري از بخش صنعت مركز آ مار در دسترس قرار داشت . با استفاده از داد ه هاي خام مربوط به 140 صنعت به مقالة زير مراجعه کنيد. MES ١‐ برای آشنايی بيشتر دربارة مشکلات اندازهگيری Saving, T.R.(1962). میتوانند به مقالة (استيگلر، ، MES ٢‐ علاقمندان برای اطلاع دقيقتر دقيقتر به روشهای محاسبه ١٩٥٨ )، (سيونيگ ١٩٦١ ) و کتابهای سازمان صنعتی مراجعه كنند. 3- Weiss. 4- Strickland. 5- Hart – clarck. 6- Comanor. Archive of SID www.SID.ir Archive of SID در بخش صنعت محاسبه شد . در بخش بعد نيز ساير برخوردار ه اي MES چهار رقمي بخش صنعت از صرف ههاي مقياس به بحث گذارده م يشود. 3 صرف ههاي مقياس در بخش صنعت ايران عبادي و موسوي ( 2006 ) در مقا لة خود با استفاده از داده هاي صنايع دو رقمي و با تخمين تابع هزينه بررسي كردند كه آيا ص نايع ايران از صرفه هاي مقياس برخوردار ند با ،SUR نه؟ نويسندگان فوق با استفاده از داد ه ه اي صنايع دو رقمي و با كاربرد روش صرفه هاي مقياس را در صنايع فوق تخمين زدند .يافته هاي اين مقاله حاكي از آن است كه در صنايع سرمايه بر ايران از صرفه هاي مقياس بهره برداري شده است . براي ارزيابي صرفه هاي مقياس ، مي توان از تابع هزينه و يا تابع توليد استفاده كرد. علاوه بر تخمين توابع هزينه و توليد ، مي توان رو ش هاي ناپارامتريك را براي ارزيابي ميزان برخورداري صنايع از صرف ه ه اي مقياس به كار گرفت . كاربرد روش اخير اگر چ ه محقق را از برخورداري ويژ گي هاي تحليل رگرسيون محروم ميكند، اما با مشكل عدم همگني كه به دليل همفزوني داده ها در سطح صنايع دو رق مي موضوعيت دارد كم تر مواجه مي سازد . در اين مطالعه ، در صدد ارزيابي صرفه هاي مقياس براي صدو چهل صنعت چهار رقمي هستيم و از آن جا كه تخمين تابع تولي د و هزينه براي اين تعداد از صنايع به زمان و هزينه اي فراتر از امكانات اين مطالعه نيازمند است ، لذا ترجيح داده شد از روش غيررگرسيوني استفاده شود. در اين بخش از مقا له، به اين سؤال پاسخ م يدهيم كه آيا از منافع ناشي از صرف ههاي مقياس در اقتصاد ايران بهره برداري شده است يا خير . براي برخورداري بنگاه ه ا از صرفه هاي مقياس بايد انداز ة تشكيلات و سطح توليد ب ه اندازه كافي بزرگ باشد تا منافع صرفه هاي مقياس به اقتصاد منتقل شود . از آن جا كه اقتصاد ايران كوچك است چندان اميدوار به برخورداري از صرفه هاي مقياس در صنايع مخ تلف نيستيم . با وجود اين پيش داوري، در ادام ة اين بحث تلاش مي كنيم ميزان برخورداري بخش صنعت ايران از صرفه هاي مقياس را ارزيابي كنيم. و تعداد بنگاه ها و سهم صنايع از كل فروش بخش MES علاوه بر اين ، رابطة بين صنعت بررسي مي شود. براي انداز ه گيري صرفه ه اي مقياس در صنايع ايران از روش كومانور ( 1967 ) استفاده م ي كنيم. در اين روش ، صرفه ه اي مقياس به صورت مطلق Archive of SID www.SID.ir Archive of SID به صورت n i i n MES X n = = Σ 2 2 تعداد بنگاه ه اي فعال در ص نعت و n . محاسبه م يشود i انداز ة بنگاه است. البته در روش كومانور تنها نيم ة بزرگ تر بنگاه هاي صنعت مورد X توجه قرار مي گيرند. كومانور در حمايت از روش پيشنهادي خود اظهار مي دارد كه بنگاه ها در هر صنعت در سطحي كه سود بيشتر است متمركز مي شوند. در واقع بنگا ه ها اندازة خود را در نزديكي سطح بهينه تعيين مي كنند. شاخص كومانور نيز نوعي شاخص مركزي است. اين اعتقاد وجود دارد كه صرفه هاي مقياس به صورت مطلق امكان مقايسه صنايع مختلف را نمي دهد لذا براي اين كه دربارة ميزان برخورداري صنايع مختلف از صرفه هاي مقياس و مقايسه آ ن ها به نتيجه قابل قبولي دست يابيم ، در اين مقاله MES صرفه هاي مقياس به صورت نسب ي مورد توجه قرار گرفت . براي اين كار كافي است را بر اندازه بازار تقسيم كنيم. براين اساس انتظار داريم: o ≤ RMES ≤ 1 نسبي بين 140 صنعت چهاررقمي درج شد ه MES در جدول ( 1)، چگونگي توزيع است. 1381 – M.E.S جدول ١‐ چگونگي توزيع صنايع برحسب 0 ك متر از / 0 01 /05 0/ 0 05 /1 0/ 0 1 /2 0/ 0 2 /3 0/ 0 3 /4 0/ 0 4 /6 0/ 0 6 /8 0/ 0 8 /9 0/ نسبي 1 9 M.E.S 0/01 جمع 140 28 64 20 15 5 2 4 0 1 تعداد صنعت 1 سهم از فروش بخش صنعت (درصد) 100 20/51 54/87 5/55 17/79 0/274 0/0048 0/66 0 0/31 0/0037 16305 9245 6259 541 197 38 7 2 14 تعداد بنگاه 2 متوسط تعداد بنگاه در هر صنعت 330 97/7 27/05 131/1 7/6 3/5 3/ 2 5 2 متوسط سهم هر صنعت از كل فروش بخش صنعت 0 /7325 0/85 0/2775 1/186 0/0548 0/0024 0/ 0/31 165 0/037 مأخذ: محاسبات گروه تحقيق. Archive of SID www.SID.ir Archive of SID در صنايع ايران در سطح ناز ل است و M.E.S ارقام جدول ( 1) بيان گر آن است كه در حقيقت بنگاه هاي بخش صنعت ايران از منافع حاصل از صرفه هاي مقياس برخوردار 0، در / تنها در دو صنعت ، بزرگ تر از 8 M.E.S نيستند. براي مثال در سال 1381 اندازة 0 تا / 0 و در 5 صنعت بين 2 / 0 3 / 0 ، در دو صنعت، بين 4 / 0 تا 6 / چهار صنعت، بين 4 آن ه ا در M.E.S 0/3 است. نكته مهم تر ديگر اين ك ه، آن دسته از صنايع ايران كه مقايسه با ساير صنايع بزرگ تر است، سهم ناچيزي از كل فروش بخش صنعت ايران را 0/ 0 است ، تنها 9737 / آن ها بالاتر از 4 M.E.S در اختيار دارند . براي مثال، صنايعي كه درصد (كم تر از يك درصد ) از فروش بخش صنعت را در اختيار داشته اند. از سوي ديگر 0 درصد از كل فروش بخش صنعت را در / 0، تنها 2788 / 0 2 / بين 4 M.E.S 7 صنعت با ،M.E.S اختيار داشته اند. شواهد و يافته هاي اين مطالعه نشان م يدهن د كه با كاهش 0، سهمي / 0 1 / بين 2 M.E.S سهم صنايع افزايش مي يابد. براي مثال ، 15 صنعت با بين M.E.S 17 درصد را در اختيار داشته اند. هم چنين بيست صنعت با / معادل 79 0، سهمي / 0 01 / بين 05 M.E.S 5 درصد ، 64 صنعت با / 0، سهمي معادل 55 / 0/1 05 20 درصد از / 0، سهمي معادل 51 / كم تر از 01 M.E.S معادل 64 درصد و 28 صنعت با كل فروش بخش صنعت را در اختيار داشتند. بالا در M.E.S در صنايع ايران ، مشخص شد كه صنايع با M.E.S با بررسي اند ازة زمرة آن دسته از صنايع اند كه تعداد بنگاه هاي فعال در آن ها كم است و از سوي ديگر ، در صنايع، بر تعداد بنگا ه ها افزوده مي شود. براي مثال در صنايع با M.E.S با كاهش كم تر M.E.S 0؛ فقط 2 بنگاه فعاليت مي كند، درحال ي كه در صنايع با / بين 1 9 M.E.S 0، معادل 9245 بنگاه فعال اند و در هر يك از اين صنايع به طور متوسط 330 / از 01 .( بنگاه فعال م يباشند (جدول 1 بالا ، M.E.S براساس شو اهد موجود و با توجه به تعداد اندك بنگاه در صن ايع با مي توان حدس زد كه اين صنايع به صورت انحصار طبيعي اداره مي شوند و يا در زمر ة صنايعي اند كه به صورت انحصاري توسط دولت اداره مي شوند . البته براي درك دقيق در هر يك از صنايع، به مطالعات جداگانه اي نياز است. M.E.S علت بالا يا پايين بودن صنايع با سهم صنايع از كل فروش بخش صنعت M.E.S با برر سي رابط ة بين اندازه آن ه ا بين M.E.S مشخص مي شود كه بيشترين سهم مربوط به صنايعي است كه تعداد صنايع متفاوت M.E.S 0/01-0/05 است، اما از آن جا كه در هر يك از طبقات را بر تعداد صنعت موجود M.E.S است درصد برآمديم سهم صنايع مربوط به هر طبقة Archive of SID www.SID.ir Archive of SID در آن طبقه تقسيم كنيم. با آن جام اين عمل ، مشخص شد كه هر يك از صنايعي كه 1 درصد از كل فروش بخش صنعت / 0 است، سهمي معادل 18 / 0 1 / آن ها بين 2 M.E.S را در اختيار دارند (جدول 1). يافته هاي اين مطالعه نيز مؤيد آن است كه بزرگ تر ين در اين گروه از صنا يع قرار ، « ساخت وسايل نقليه موتوري » صنعت كشور يعن ي صنعت آن ها در M.E.S دارد. از ميان ده صنعت بزرگ ، 7 صنعت در زمر ة صنايعي قرار دارند كه 0 است. تمامي يافته هاي فوق دلالت بر آن دار ن د كه در ب خش صنعت / 0 05 / دامنة 1 ايران و حتي در بزرگ ترين صنايع ايران از منافع صرفه هاي مقياس استفاده نم يشود. 3 صرف ههاي مقياس و رقابت در بازارهاي صنعتي ايران نظرية اقتصاد صنعتي دلالت بر آن دارد كه بين رقابت و صرفه ه اي مقياس همزيستي وجود ندارد ، يعني هرچه صرفه هاي مقياس در يك بازار بيشتر باشد انتظار بر اين است كه آن بازار متمركزتر و دور از رقابت باشد . براي بررسي رابطة رقابت و صرفه هاي مقياس ، ابتدا از تمركز بازار به عنوان جانشين رقابت استفاده و سپس ضريب و تمركز را در 140 صنعت چهار رقمي محاسبه كرديم. يافته ها به M.E.S هم بستگي بين شرح زير م يباشند: ( ) ( ) CR ,M.E.S H H,M.E.S / / ρ = ρ − = 4 0 58 0 64 با شاخ ص ه اي تمركز ، دلالت بر آن دارد كه M.E.S اندازة ضريب هم بستگي در صنايع ايران وجود دارد ، يعني با افزايش M.E.S هم بستگي مثبتي بين تمركز و در صنايع ايران ، ميزان رقابت كاهش مي يابد و بر اندازة انحصار افزوده مي شود . M.E.S 0- است . / با تعداد بنگا ه هاي فعال در هر صنعت نيز برابر 28 M.E.S ضريب هم بستگي در M.E.S و تعداد بنگاه دلالت دارد ، يعني با افزايش M.E.S كه بر رابطة معكوس بين صنايع ايران، تعداد بنگاه ها كاهش م ييابد و بازار به انحصار گرايش پيدا م يكند. بالا در زمرة صنايع M.E.S با توجه به يافته هاي فوق، انتظار بر اين است كه صنايع با متمركز باشند . تجربة صنعت ايران مؤيد آن است كه در سال 1381 ، تمامي صنايع نسبت » 0، از تمركز بسيار بالايي برخوردار بود هاند، به ترتيب ي كه / بالاتر از 2 M.E.S با براي تمامي اين صنايع، بالاتر از 90 درصد بوده است. « تمركز چهار بنگاه Archive of SID www.SID.ir Archive of SID اشاره شد كه با افزايش اندازه بنگاه ، امكان ،M.E.S در بحث نظري پيرامون برخورداري از صرفه هاي مقياس افزايش مي يابد و با كاهش نسبت نهاده به ستاده ، نرخ بازده بنگاه افزايش م ي يابد. شرر و همكارانش ( 1975 )، در مطالعه اي، تأثير اندازة بنگاه را بر تعداد كارخانه هاي فعال يك بنگاه بررسي كردند. از آن جا كه انداز ة بنگاه نسبت نهاده به ستاده را تحت تاثير قرار م ي دهد، همين امر بر تصميم بنگا ه ها مبني بر اين كه با چند كارخانه فعاليت خود را ادامه دهند ، مؤثر است. در اين مطالعه درصدد بررسي تأثير اندازة بنگاه بر بازد هي بنگاه ها هستيم. بر اين اساس ، ابتدا بنگا ه ها را بر حسب اندازه شان به 5 گروه طبقه بندي كرديم . البته از متغير فروش به عنوان معياري براي اند ازة بنگاه استفاده شد. طبقه بندي مورد استفاده در اين مطالعه به شرح زير است: M.E.S الف بنگاه هايي كه در سطحي كوچك تر از 1 3 فعاليت مي كنند. M.E.S 50 0/113 0/264 0/1543 0/158 0/286 4 صنعت) ) S > 5 0/0886 0/3979 0/0910 1894/0 0/2573 17 صنعت ) ) 150 صنايعي كه سهم آ نها از كل فروش بخش صنعت بيشتر از 5 در صد است. (S>5 1) صنايعي كه سهم آ ن ها از كل فروش بخش صنعت بيش از يك درصد و