آتشفشان دماوند و فعالیت احتمالی آن

[not found 16,275]

ب- تغییرات جریان الکتریکی زمین (ژئوالکتریک) و همچنین استفاده از روشهای ثقل سنجی گراویمتری نیز از جمله روش های ژئوفیزیکی است که می توانند در این باره استفاده شوند، گروه ژئوفیزیک سازمان زمین شناسی کشور نسبت به سنجش های ثقل سنجی آتشفشان دماوند نیز اقدام نموده است.

 

ج- استفاده از روش های لرزه ای (سیسمیک) نیز از موارد مطمئن جهت پیش بینی کلی محسوب می گردد. در این باره موسسه ژئوفیزیک طبق اطلاعاتی که توسط نماینده موسسه ابراز گردید هیچگونه فعالیت لرزه ای مشکوک در مورد آتشفشان دماوند در مرداد ماه 68 تثبیت نشده است.

 

در هر صورت فوران های آتشفشانی معمولاً با حرکات زمین لرزه همراه خواهند بود. البته چنین لرزش هائی ضمن بالا آمدن و پا پائین رفتن ماگما ملاحظه میگردد. گاه تعداد این لرزه ها ممکن است متجاوز از هزاران شوک باشد که به ویژه در فعالیت های جانبی آتشفشان ها مشاهده می شود. این لرزه ها درهنگام تورم آتشفشان شروع و ممکن است طی دوره ای چند ساعته و یاچندین روزه ادامه یابد و معمولاً با شروع فوران توقف می یابد. درهر صورت مطالعه و بررسی نوع لرزه ها در منطقه از مواردی است که باید توسط متخصصان لرزه شنسی به عمل آید زیرا نوع آن در آتشفشانهای مختلف تفاوتهائی نیز با یکدیگر دارند. درهاوائی زمین لرزه ها از چند ماه قبل از فوران شروع و فراوانی آنها در چند روز قبل از فوران بمراتب بیشتر می گردد. ارتعاشات کم وبیش پیوسته با فرکانس چندین سیکل در ثانیه معمولاً نشانگر آن است که فوران شروع شده یا در چند ساعت آتی شروع خواهدشد.

 

4-5-روش های ولکانولوژیکی- تورم آتشفشان ها در زمان فعالیت از مواردی است که می تواند مورد بررسی قرار گیرد. در آتشفشان های نوع هاوائی مانند کیلوآ تورم ناشی از حجره های ماگمائی در اعماق 3 تا 5 کیلومتری زیر زمین به شکل کج شدگی (Tilting) سطح زمین و دامنه های آتشفشان ظاهر می گردد که این موضوع می تواند به وسیله تیلت متر ها (Tiltmeters) مورد سنجش قرار گیرد. البته این روش به خوبی در مورد آتشفشان های نوع هاوائی و برخی آتشفشانهای دیگر بکار برده شده است ولی مسئله تغییر در شیب زمین و دامنه آتشفشان بستگی به تجمع ماگما در حجره های نزدیک به سطح زمین که در بالا بدان اشاره شده دارد.

 

درمورد آتشفشان دماوند با توجه به سابقه فعالیت آن و نوع ماگما که از نوع بازالتی آلکالن بوده است (فصل ژئوشیمی) منشأ تشکیل اولیه ماده مذاب در اعماق زیاد یعنی گوشته زمین (Mantle) و شاید حدود 150-100 کیلومتری سطح زمین صورت گرفته باشد.اما ماگمای تشکیل شده ضمن صعود به طرف سطح زمین در پوسته زمینی (Crust) می تواند در چند منطقه تجمع داشته باشد. چنانچه تمرکزی از ماگما در اعماق نسبتاض کم صورت گیرد، این مسئله می تواند بکمک روش مذکور مورد بررسی واقع شود. در هر حال بایدسابقه طولانی پدیده کج شدگی یا Tilting هر آتشفشان را ثبت نموده و جهت پیش بینی کلی به کار برد.

 

بطور عمومی فورانهای آتشفشانی بواسطه تسلسلی از حوادث کلی زیر تظاهر پیدا می کنند.

 

- تشکیل برآمدگی بزرگ بر روی آتشفشان که از لحاظ مکانیکی ناپایدار است.

 

- فروریختن برآمدگی همراه با زمین لغزش که بهمن واریزه ای شدید نیز می تواند ایجاد نماید. کاسته شدن فشار روی ماگمای انباشته شده در حجره ماگمائی که در تعقیب آن انفجار شدید یا ماگمائی به همراه خواهد بود.

 

فوران اخیر آتشفشان سنت هلن (جنوب غربی ایالت واشنگتن) در سال 1980 نمونه جالبی از فورانهای آتشفشانیاست که با زمین لرزه های بسیار شدید آغاز شد که سبب فروریختن قسمت قابل توجهی از جبهه شمالی آتشفشانی گردید. این عمل خود سبت ایجاد بهمن واریزه ای سنگین و جریانهای گلی شد. در مرحله دوم بواسطه کاهش فشار روی سطح قله، سیستم مجاری آتشفشان بطور ناگهانی بازگردیده و آتشفشان بنحو شدیدی فوران نمود که در نتیجه آن منطقه ای به وسعت 550 کیلومتر مربع ویران شد. این انفجار جانبی ستون عمودی از خاکسترو گاز را بهارتفاع حدود 20 کیلومتری فرستاده و در برخی از قسمتهای شهرقی ایالت واشنگتن ته نشستهایی به ضخامت بیش از 7 سانتی متر از خاکستر بر جای گذاشت.

 

5-5-روش عکسبرداری هوائی مادون قرمز. افزایش حرارت در سیستم آتشفشان که در رابطه با بالاآمدن ماگماو گرم شدن سنگهای اطراف صورت می گیرد، بکمک روش عکسبرداری هوائی مادون قرمز که در فواصل زمانی منظم تکرار میگردد می تواند کشف گردیده و مورد بررسی قرار گیرد. این روش به ویژه در مناطقی که پوشش جنگلی دارند (مانند منطقه دماوند) می تواند مفید واقع گردد.

 

در نهایت استفاده از یک یا دو روش به تنهائی شاید برای پیش بینی فعالیت اتش فشان مورد نظر اطمینان بخش نباشد بلکه کار برد مجموعه ای از آنها و تلفیق کلیه اطلاعات بدست آمده می تواند مفید واقع شده و یا اطمینان بیشتر در موردنحوه فعالیت آتی آتشفشان اظهار نظر نمود.

[not found 16,275]

با تمام خطراتی که آتشفشان ها به همراه دارند، در مجموع رقم تلفات انسانی که در طول تاریخ توسط این گونه حوادث از بین رفته اند در مقایسه با سایر بلایای طبیعی از قبیل زمین لرزه ها، سیل ها و طوفانها کمتر بوده است. آتشفشانها به همان صورت که ویران کننده میابشند سازند نیزبوده و شاید در مجموع فواید آتشفشان ها بیشتر از ضرر انها باشد.

 

بسیاری از جزایر موجود در اقیانوس ها ماهیت آتشفشانی داشته و بدین ترتیب بواسطه فورانهای آتشفشانی سر زمین های جدید بوجود آمده است. سرزمین های آتشفشانی عمدتاً از نظر کشاورزی حاصلخیز بوده (به ویژه آنهائی که توسط خاکستر آتشفشانی پوشیده شده اند) و در واقع این مسئله بطور قابل توجهی مشکلات ناشی از آتشفشان را جبران می نماید. در کشورهائی نظیر اندونزی میلیون ها نفر از مردم اطراف مراکز فعال آتشفشانی گرد آمده اند زیرا زمنی های حاصلخیزی در این مناطق وجود دارند. بسیاری از سنگهای آتشفشانی از نظر نهشته های معدنی غنی می باشند. استفاده از انرژی زمین گرمائی (Geothermal) در مناطق آتشفشانی و همچنین بهره گیری از مواد شیمیایی مفید همراه با بخارات آتشفشانی از جمله موارد کاربردی آتشفشانها میباشد، که ضمن پژوهش های آتشفشان ناشی میتوانند مد نظر قرار گرفته و از نظر اقتصادی بازده داشته باشند. عمده مخاطرات آتشفشانی چون دماوند چنانچه فعالیت نماید، عبارت از جریان های گدازه ای تفرای ریزشی، بهمن های سوزان، جریان های گلی و گازهای آتشفشانی است که به تفصیل در فصل قبل از آن سخن به میان آمده است.

 

- جریانات گدازه ای اغلب به علت سرعت کمی که دارند (چند کیلومتر در ساعت ) بیشتر به زیان های مالی همراه بوده و در بیشتر موارد فرصت کافی برای نجات انسان ها و دور نمودن آنها از مسیر حرکت گدازه وجود خواهد داشت. در مواردی دو روش برای منحرف نمودن مسیر گدازهها از نقاط مسکونی به عمل آمده است که عبارتند از: ایجاد کانال ها و یا دیواره های مصنوعی در مسیر گدازه .

 

- بمباران نمودن گدازه ها و یا دیواره مخروط در اطراف دهانه آتشفشان به منظور انحراف مواد گدازه ای.

 

- تفراهای ریزشی و بهمن های سوزان آتشفشانی غالباً به علت سرعت زیاد انتشار و اینکه اغلب با اخطار کمی ظاهر می گردند بسیار خطرناک بوده و چنانچه قبلاً اقدامی جهت تخلیه مناطق مسکونی به عمل نیامده باشد، مجال گریز از آنها کم می باشد. بنابراین تخلیه مناطق اطراف آتشفشان بهترین روش برای جلوگیری از تلفات انسانی خواهد بود. در مناطق دورتر وجود ماسک مرطوب (حتی یک پارچه مرطوب) برای جلوگیری از تنفس خاکستر آتشفشانی و اجیاد ضایعات تنفسی لازم خواهد بود. برای هواپیماها و سایر وسائل نقلیه وجود *****های جلوگیری از ورود غبار آتشفشانی، ضروری است. در ضمن لازم است که مردمان چنین مناطقی از قبل آب آشامیدنی جهت چندین روز در منازل ذخیره نمایند چون بعلت فعالیت های آتشفشانی و ریزش مواد آتشفشانی منابع و مخازن آب عمومی ممکن است حالت اسیدی پیدا نمایند. ریزش سنگین خاکستر باعث کاهش دید شده و حالت تاریکی بر منطقه حکمفرما می گردد. درچنین شرایطی تخلیه مناطق مشکل و گاه غیرممکن می گردد، که در چنین وضعیتی توصیه می گردد که مردم، مناطق مسکونی خود را تا بهتر شدن شرایط دید ترک نکنند.

 

- جریان های گلی شاید یکی از مخرب ترین پدیده های جنبی فعالیت های آتشفشانی باشد که احتمالاً بیش از هر پدیده دیگر خسارات مالی به همراه داشته و پس از تفرای ریزشی و بهمن های سوزان مقام بعدی را در ایجاد تلفات انسانی به عهده داشته است. این جریان در شیب دامنه های آتشفشان و دره های اطراف آن به جریان درخواهد آمد. در مواردی ایجاد موانع مانند ساختن دیواره ها و سدهای در مسیر احتمالی جریان های گلی برای حفاظت مناطق مسکونی (مانند ایجاد سیل بندها) به عمل آمده است.

 

- گازهای سمی آتشفشانی-گازهای زیادی جهت جلوگیری از خسارات ناشی از گازهای مزبور به عمل نیامده است. برای کسانیکه که در معرض بخارات و گازهای آتشفشانی قرار می گیرند، استفاده از ماسک های ضدگاز اجتناب ناپذیر می باشد. در صورتیکه ماسک در اختیار نباشد. استفاده از پارچه مرطوب شده با محلول رقیق سرکه نیز میتواند موثر باشد.

[not found 16,275]

1-از نقطه نظر زمین شناسی پی سنگ آتشفشان دماوند از نهشته های پرکامبرین به بعد تشکیل شده است. آتشفشان دماوند در جوانترین عهد زمین شناسی یعنی کواترنر بوجود آمده است و قدمت فعالیت های آتشفشانی آن به حدود 38500 سال قبل و بعد از آن (پلیستوسن جوان یا اوائل وورم wurm تا هلوسن) بر می گردد. بر پائی این آتشفشان محتملاً به مدد شکستگی های موجود در پی سنگ (از جمله گسلهای سراسری و طولی منطقه) سامان گرفته است.

 

2- ترکیب سنگ شناسی گدازه ها و سنگهای آذرآواری دماوند از تراکی بازالت اولیوین دار تا تراکیت می باشد.

 

3- از نظر ویژگی های ژئوشیمیایی، گدازه ها و مواد آذرآواری آتشفشان دماوند تغییراتی از بازالت آلکالن تا تراکیت نشان می دهند. منشأ تشکیل ماگمای صادر درگوشته زمین(mantle) بوده و از نوع بازالتی آلکالن بوده است که متحمل پدیده تفریق شده و مواد آتشفشانی اسیدی تر را در فوران های بعدی بیرون ریخته است.

 

4- از نقطه نظر آتشفشان شناسی دماوند یک استراتو ولکان یا آتشفشان مختلط با ریخت شناسی مخروطی تقریبا منظم به ارتفاع 5670 متر از سطح دریا میباشد که از تناوب فازهای انفجاری و گدازه ای بوجود آمده است. درآن علاوه بر خروج مواد مذاب و گدازه ای درفازهای انفجاری مواد تفرائی پرتاب نموده و یا به صورت روانه های سوزان آذرآواری از دهانه آتشفشان سرازیر نموده است. همچنین برخی از مواد منفصل و سخت شده تفرائی بواسطه بارندگی های سنگین در فصول مرطوب تشکیل جریان ها و یاروانه های گی در دامنه های آتشفشان و دره های منطقه داده اند.

 

5- آتشفشان دماوند در حال حاضر بنظر می رسد در مراحل فترت خویش بوده و فعالیت کنونی آن منحصراً فومرولی و از نوع گوگرد زائی یا سولفاتاری است. در وضعیت کنونی شاهدی بر فعالیت دوباره آن مشاهده نمی گردد.

 

6- علیرغم سکون فعلی، وجود حداقل پنج فاز عمده ماگمائی در تاریخ زمنی شناسی منطقه دماوند، بررسی عملکرد آتشفشان های نئوژن – کواترنر ایران و همچنین آتشفشان های نیمه خاموش، خاموش جهان نشان می دهد که نمی توان احتمال فعالیت مجدد دماوند را غیرممکن دانست. در چندین وضعیت احتمالی به نظر می رسد فعالیت آتشفشان با فوران های انفجاری شدید همراه بوده که ممکن است منجر به فرو ریختن ساختمان مخروطی دماوند و تشکیل دهانه وسیع آتشفشانی از نوع کالدرا گردد.

 

7- با توجه به جهت جریان عمومی هوا و وزش بادها که بیشتر از سمت غرب-شمال غرب صورت میگیرد، انتشار احتمالی مواد تفرائی از جمله خاکسترهای آتشفشانی در مناطق شرقی –جنوب شرقی دماوند محتمل تر بوده، لیکن نمی توان ریسک ریزش مواد تفرائی را در سایر نقاط نادیده گرفت.

 

8- فعالیت مجدد آتشفشان دماوند که امید است هرگز به وقوع و حقیقت نه پیوندد ول یدر هر صورت بررسی و پژوهش های علمی و مراقبت های علمی و مراقبت های بالینی از آن و نمونه های مشابه (تفتان و غیره) ضروری بوده و در این باره لازم است مجموعه ای از روش های علمی در زمینه مطالعات آتشفشان شناسی، ژئوشیمیائی، ژئوفیزیکی و غیره بطور منظم و دوره ای انجام گیرد. این گونه بررسی ها میتواند منجر به شناخت بهتر و ثبت سابقه رفتاری اتشفشان گردیده است و امکان پیش بینی کلی را فراهم سازد.

 

9- برای تحقق اهداف فوق لازم است ابزارهای پژوهشی در اختیار سازمان های ذیربط مانند سازمان زمین شناسی کشور گذاشته شده و نسبت به آموزش متخصصین مربوطه اقدام نمود.

 

10- آمادگی قبلی و استفاده از روش های حفاظتی برای کاهش خسارت های مادی و تلفات انسانی در صورت بروز شرایط بحرانی باید وجود داشته باشد. با امید آنکه بجای مقابله با خطرات آتشفشان از مواهب خدادادی آن که امروزه در دسترس ما می باشد، مانند انرژی زمین گرمائی (Geothermal) و آبهای گرم معدنی دماوند، سهند، سبلان و ... بنحو بایسته استفاده نمائیم.

 

منبع:

عنوان کتاب :

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

آتشفشان دماوند و فعالیت احتمالی آن

نويسنده : دکتر محمد هاشم امامی

تاريخ نشر : آبان 1368

سایت: GSI.ir