«تبعیض جنسیتی» در جایزه‌ی نوبل؟!

[- Nahal - 47858]

كسب جایزه‌ی نوبل ادبیات شاید بزرگترین آرزوی هر نویسنده‌ای باشد، اما پرسش اینجاست آیا سهم مردان و زنان در كسب این جایزه‌ی ارزشمند یكسان بوده است؟

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، هنرمندان و نویسندگان زن در طول تاریخ دوشادوش همتایان مرد در خلق آثار ماندگار كوشیده‌اند؛ اما وقتی صحبت از تقدیر از دستاوردهای آنان می‌شود، نگاه طرفدارانه به مردان آنچنان پررنگ می‌شود كه لاجرم واژه‌ی «تبعیض جنسیتی» به ذهن انسان خطور می‌كند.

در دنیای سینما كه جشنواره‌ی كن حرف اول را در آن می‌زند،‌ طی 65 سال برگزاری این فستیوال معتبر فقط یك كارگردان زن (جین كمپیون) جایزه‌ی نخل طلا را به نمایندگی از فیلمسازان مونث كسب كرده و در تمام ادوار این فیلمسازان مرد بوده‌اند كه حرف اول و آخر را زده‌اند.

در دنیای ادبیات نیز داستان به همین گونه است و تفكیك جنسیتی در این عرصه‌ هنری بیداد می‌كند. نگاهی به تاریخچه‌ی جایزه‌ی نوبل ادبیات به‌عنوان قله‌ی افتخار یك نویسنده و شاعر نشان می‌دهد، از 108 نویسنده‌ای كه از سال 1901 تاكنون مدال نوبل را به گردن آویخته‌اند، 96 نفر مرد بوده‌اند. این بدین معناست كه سهم نویسندگان زن از این جایزه تنها 12 نفر بوده است.

حال قضاوت با خواننده است كه به كیفیت قلم نویسندگان زن شك كند و یا عدالت اعضای آكادمی نوبل را زیر سوال ببرد.

«سلما لاگرلوف» سوئدی نخستین زنی بود كه در سال 1909 ـ یعنی هشت سال پس از اعطای اولین نوبل ادبیات ـ موفق شد این افتخار را برای جامعه زنان كسب كند.

نویسندگان زن برای دریافت دومین جایزه‌‌ی نوبل ادبیات 17 سال انتظار كشیدند! زیرا اعضای تصمیم‌گیرنده بنیاد نوبل چهره‌هایی چون «موریس مترلینگ»، «رابیندارانات تاگور»، «رومن رولاند»، «ویلیام باتلریتیس»، «جورج برنارد شاو» و ... در هر دوره نویسندگان نه‌چندان شناخته شده را برای كسب این افتخار شایسته‌تر دانستند.

«گراتزیا دلدا» نویسنده‌ی ایتالیایی بود كه در سال 1926 دو سال به دلیل تصویر روشنی كه از زندگی در جزیره‌ی بومی خود «ساردینیا» در آثارش ارائه كرده بود، نوبل ادبیات را از آن خود كرد.

پس از او «زیگرید اوندست» از نروژ به عنوان برنده‌ی نوبل معرفی شد. وی نویسنده‌ای بود كه در توصیف فضای اسكاندیناوی در قرون وسطی تبحر داشت.

«پرل باك» زن قلم به‌دست آمریكایی بود كه 10 سال بعد از ان در سال 1939 برای شرح روشن زندگی در چین مدال نوبل ادبیات را به گردن آویخت.

پنجمین جایزه‌ی نوبل ادبیات برای زنان در سال 1945 به شاعری شیلیایی به نام «گابریل میسترال» رسید. در فاصله بین سال‌های 1945 تا 1966 كه «نلی ساش» شاعر و نمایشنامه‌نویس سوئدی عنوان برنده‌ی نوبل را به خود اختصاص داد، نویسندگان مشهوری چون «هرمان هسه»، «آندره ژید»،‌ «تی اس الیوت»، «ویلیام فاكنر»،‌«برتراند راسل»، «ارنست همینگوی»، «آلبر كامو»، «جان اشتاین بك»، «ژان پل سارتر» و «میخاییل بولگاكف» برگزیده‌ی اعضای آكادمی سوئدی نوبل بودند.

«نادین گوردیمر» هفتمین نماینده‌ی نویسندگان زن بود كه در سال 1991 موفق به كسب این افتخار بزرگ شد. پس از او «تونی موریسون» به عنوان اولین زن آفریقایی ـ آمریكایی در سال 1993 جایزه‌ی ارزشمند نوبل را به چنگ آورد.

به فاصله‌ی سه سال از خالق رمان «معشوق»، شاعری بزرگ از كشور لهستان به نام «ویسلاوا شیمبورسكا» كه در فوریه 2012 برای همیشه قلمش را زمین گذاشت، مدال نوبل ادبیات را دریافت كرد.

نویسنده‌ی زن بعدی كه موفق به دریافت مهم‌ترین جایزه‌ای ادبی جهان شد، «الفرید جلینك» بود. اما پیش از او چهره‌های سرشناسی چون «داریو فو»، «ژوزه ساراماگو»، «گونتر گراس» و «وی. اس نایپل» به عنوان نمایندگان جامعه‌ مردان از سوی اعضای آكادمی نوبل برگزیده شدند.

«جلینك» اتریشی كه به قدرت زبانی و موسیقایی خارق‌العاده‌ی آثارش شهرت دارد، در سال 2004 جایزه‌ی نوبل را به دست آورد و سه سال پس از او «دوریس لسینگ»، نویسنده ایرانی‌تبار انگلیسی جایزه‌ی نوبل 2007 را به خانه برد. اعضای آكادمی نوبل وی را به برای توصیفات برجسته در زمینه‌ی تجربیات زنان مورد تقدیر قرار داد.

در فهرست نویسندگان زن برنده‌ی نوبل ادبیات آخرین اسمی كه به چشم می‌خورد نام «هرتا مولر» آلمانی است. وی به عنوان برنده‌ی سال 2009 معتبرترین جایزه‌ی عرصه ادب معرفی شد.

«ماریو بارگاس یوسا» از پرو و «توماس ترانسترومر» از سوئد نیز برندگان سال‌های 2010 و 2011 نوبل ادبیات بودند.

در ذیل نگاهی می‌اندازیم به فهرست كامل نویسندگانی كه طی 111 سال‌ برگزاری نوبل ادبیات مفتخر به دریافت این جایزه‌ی مهم شده‌اند:

1901 - سولی پرودوم (فرانسه)؛ 1902- تئودور مومزن (آلمان)؛ 1903- بیورنسترنه بیورنسن (نروژ)؛ 1904- فردریك میسترال (فرانسه) و خوزه اچه‌گارای ای ایزاگیزه (اسپانیا)؛ 1905- هنریك سینكیه‌ویچ (لهستان)؛ 1906- جوسوئه كاردوچی (ایتالیا)؛ 1907- رودیارد كیپلینك (انگلیس)؛ 1908- رودولف كریستف یوكن (آلمان)؛ 1909- سلما لاگرلوف (سوئد)؛ 1910- پال هیزه (آلمان)؛ 1911- كنت موریس مترلینك (بلژیك)؛ 1912- گرهارد هاپتمان (آلمان)؛ 1913- رابیندرانات تاگور (هند)؛ 1915- رومن رولان (فرانسه)؛ 1916- ورنر فون‌ هایدنشتام (سوئد)؛ 1917- كارل آدولف گیلروپ و هنریك پونتوپیدان (دانمارك)؛ 1919- كارل اشپیتلر (سوییس)؛ 1920- كنوت هامسون (نروژ)؛ 1921- آناتول فرانس‌ (فرانسه)؛ 1922- خاسینتو بناونته (اسپانیا)؛ 1923- ویلیام بوتلر ییتس (ایرلند)؛ 1924- ولادسیلاو ریمونت (لهستان)؛ 1925 - جورج برنارد شاو (ایرلند)؛ 1926- گراتزیا دلدا (ایتالیا)؛ 1927- هانری برگسون (فرانسه)؛ 1928- زیگرید اوندست (نروژ)؛ 1929- توماس مان (آلمان)؛ 1930- سینكلر لوییس (آمریكا)؛ 1931- اریك آكسل كارلفلدت (آلمان)؛ 1932- جان گلسورتی (انگلیس)؛ 1933- ایوان بونین (روسیه)؛ 1934- لوییجی پیراندلو (ایتالیا)؛ 1936- یوجین اونیل (آمریكا)؛ 1937- روژه مارتن دوگار (فرانسه)؛ 1938- پرل باك (آمریكا)؛ 1939- فرانس امیل سیلانپا (فنلاند)؛ 1944- یوهانس ویلهلم ینسن (دانمارك)؛ 1945- گابریل میسترال (شیلی)؛ 1946- هرمان هسه (سوییس)؛ 1947- آندره ژید (فرانسه)؛ 1948- تی.اس الیوت (آمریكا/انگلیس)؛ 1949- ویلیام فاكنر (آمریكا)؛ 1950- برتراند راسل (انگلیس)؛ 1951- پار لاگركویست (سوئد)؛ 1952- فرانسوا موریاك (فرانسه)؛ 1953- وینستون چرچیل (انگیس)؛ 1954- ارنست همینگوی (آمریكا)؛ 1955- هالدور لاكسنس (ایسلند)؛ 1956- خوان رامون خیمنس (اسپانیا)؛ 1957- آلبر كامو (فرانسه)؛ 1958- بوریس پاسترناك (روسیه/ جایزه را نپذیرفت)؛ 1959- سالواتوره كازیمودو (ایتالیا)؛ 1960- سن ژون پرس (فرانسه)؛ 1961- ایو آندریچ (یوگسلاوی)؛ 1962- جان اشتاین‌بك (آمریكا)؛ 1963- گیورگوس سفریس (یونان)؛ 1964- ژان پل سارتر (فرانسه/جایزه را نپذیرفت)؛ 1965- میخاییل شولوخوف (روسیه)؛ 1966- شموئل یوسف آنیون (اسراییل) و نلی زاكس (سوییس/آلمان)؛ 1967- میگل آنخل آستوریاس (اسپانیا)؛ 1968- یاسوناری كاواباتا (ژاپن)؛ 1969- ساموئل بكت (ایرلند)؛ 1970- الكساندر سولژ‌نیتسین (روسیه)؛ 1971- پاپلو نرودا (شیلی)؛ 1972- هاینریش بل (آلمان)؛ 1973- پاتریك وایت (استرالیا)؛ 1974- ایویند جانسون و هاری مارتینسون (سوئد)؛ 1975- یوجنیو مونتاله (ایتالیا)؛ 1976- سال بلو (كانادا/آمریكا)؛ 1977- ویسنته آله‌ایخاندره (اسپانیا)؛ 1978- ایساك باشویس زینگر (آمریكا/لهستان)؛ 1979- اودیساس الیتیس (یونان)؛ 1980- چسلاو میلوش (لهستان/آمریكا)؛ 1981- الیاس كانتی (انگلیس)؛ 1982- گابریل گارسیا ماركز (كلمبیا)؛ 1983- ویلیام گلدینگ (انگلیس)؛ 1984- یاروسلاو زایفرت (چكسلاواكی)؛ 1985- كلود سیمون (فرانسه)؛ 1986- اولووله سوینكا (نیجریه)؛ 1987- جوزف برادسكی (روسیه/آمریكا)؛ 1988- نجیب محفوظ (مصر)‌ ؛1989- كامیلو خوزه‌سلا (اسپانیا)؛ 1990- اكتاویو پاز (مكزیك)؛ 1991- نادین گوردیمر (آفریقای جنوبی)؛ 1992- درك والكوت (سنت لوسیا)؛ 1993- تونی موریسون (آمریكا)؛ 1994- كنزابورو اوئه (ژاپن)؛ 1995- شیموس هینی (ایرلند)؛ 1996- ویسلاوا شیمبورسكا (لهستان)؛ 1997- داریو فو (ایتالیا)؛ 1998- خوزه ساراماگو (پرتغال)؛ 1999-گونتر گراس (آلمان)؛ 2000- گائو تسینگجیان (چین/فرانسه)؛ 2001- ویدیادار سوراجپراساد نایپال (ترینیداد و توباگو/انگلیس)؛ 2002- ایمره كرتس (مجارستان)؛ 2003- جان مكسول كوئتزی (آفریقای جنوبی)؛ 2004- الفرید جلینك (اتریش)؛ 2005- هارولد پینتر (انگلیس)؛ 2006- اورهان پاموك (تركیه)؛ 2007 - دوریس لسینگ (انگلیس)؛ 2008 - ژان ماری گوستاو لوكلزیو (فرانسه)؛ 2009- هرتا مولر (رومانیایی‌الاصل آلمانی)؛ 2010- ماریو بارگاس یوسا (پرو)؛ 2011- «توماس ترانسترومر» (سوئد).