بيماريهاي مهم در سگ

[sokut.n 1,212]

هاری :

هاري يک بيماري حاد و کشنده ويروسي سيستم مرکزي است که مخصوص گوشتخواران اهلي و وحشي بوده انسان و ساير حيوانات خونگرم پستاندار بطور تصادفي و غالباً از طريق گزش به آن مبتلا مي شوند .

 

اهميت بيماري به دلايل زير مي باشد :

 

1 - ميزان کشندگي بالا (صد درصد) بطوري که پس از ظهور علائم باليني چه در انسان و چه در حيوان ، متاسفانه درمان پذير نبوده و بيمار محکوم به مرگ خواهد بود .

 

2 - افزايش روند حيوان گزيدگي انساني که بناچار سالانه مبالغ زيادي صرف خريد سرم و واکسن ضد هاري جهت درمان پيشگيري مجروهين مي گردد که در مورد واکسن کلا ً و در مورد سرم بخش اعظم آن از کشورهاي خارج خريداري مي گردد . بطوريکه سالانه حدود 16 ميليارد ريال توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي و فقط به خريد فوق اختصاص مي يابد .

 

3 - تلفات و خسارت اقتصادي که بيماري در دام ها ايجاد مي کند .

 

 

 

 

وضعيت و پراکندگي بيماري در جهان

 

با وجودي که بيش از يک قرن از کشف واکسن هاري توسط پاستور مي گذرد به علت تنوع ميزبان هاي حساس به بيماري در حيوانات اهلي و وحشي نظير گوشتخواران ، علفخواران ، جوندگان و خفاش ها ، هنوز بيماري در بيشتر کشورهاي جهان از نواحي قطبي تا مناطق استوايي به صورت آندميک وجود دارد و عليرغم پيشرفت هاي حاصل در تکنولوژي و علوم پزشکي و پيراپزشکي و مطالعات گسترده دهه اخير ، با کمال تاسف هنوز درماني براي مبتلايان به هاري پس از ظهور علايم باليني وجود ندارد . بطويکه عليرغم عدم گزارش دهي بسياري از کشورها ، ساليانه نزديک به 6 ميليون نفر در دنيا عليه هاري واکسينه شده و همچنین حدود 000/500 نفر در اثر اين بيماري جان مي سپارند .

 

 

 

 

وضعيت بيماري در ايران

 

درکشور ما هم مشکل هاري وحشي و هم گرفتار هاري اهلي مي باشيم . هاري حيواني به صورت آندميک در تمام استان هاي کشور کم و بيش وجود دارد ؛ اما در مناطق جنگي و کوهستاني شيوع آن بيشتر است . مخازن هاري وحشی در نقاط کوهستاني گرگ و روباه هستند . مخازن هاري شهري معمولاً سگ هاي ولگرد و در موارد کمي گربه ها هستند . ضمنا ً هر ساله تعداد زيادي از دام هاي اهلي در اثر ابتلاي به هاري تلف شده و زيان هاي اقتصادي فراواني را بوجود مي آورند .

بر اساس آخرين گزارشات رسيده از استان ها در سال 1374 پراکندگي گاز گرفتگي انسان توسط حيوانات مختلف به شرح زير است :

 

الف : استان هاي با آلودگي بسيارشديد (بروز230 ـ 177 درصد هزار نفر جمعيت) شامل : استان اردبيل

 

ب : استان هاي با آلودگي شديد ( بروز 176 ـ 121 در صد هزار نفر جمعيت ) شامل : استان هاي گيلان، مازندران، آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي و کهگيلويه و بوير احمد

 

ج : استان هاي با آلودگي متوسط (بروز 120 ـ 1/ 66 در صد هزار نفر جمعي ) شامل : استان هاي خراسان، سمنان، مرکزي، زنجان، همدان، خوزستان، چهار محال بختياري، فارس، بوشهر و کرمان .

 

د : استان هاي با آلودگي کم ( بروز 66 ـ 11 در صد هزار نفر جمعيت ) شامل : استان هاي تهران، کردستان، کرمانشاه، ايلام، لرستان، اصفهان، يزد، سيستان و بلوچستان و هرمزگان .

 

عامل بيماري

 

ويروسي است نوروتروپ (متمایل به بافت عصبی) ، از گروه رابدوويروس ها ، ويروس هاري در حرارت 50 درجه سانتي گراد در عرض 15 دقيقه و در حرارت 60 درجه سانتي گراد در عرض 35 ثانيه و در حرارت 100 درجه سانتي گراد در عرض چند ثانبه ازبين مي رود . بنابر اين براي ضد عفوني کردن وسايل آْلوده کافي است چند دقيقه آن ها را بجوشانند . فنل ، الکل ، و فرمل سريعا ً ويروس را از بين مي برند .

 

 

 

 

 

راههاي سرايت بيماري

 

1 - راه گاز گرفتن : اصلي ترين راه (درگربه سانان از طريق کشيدن پنجه نيز ممكن است) .

 

2 - راه پوست : بيماري هاري از راه پوست سالم قابل سرايت نيست ولي اگر کوچکترين خراش يا زخمي در جلد وجود داشته باشد قابل انتقال خواهد بود .

 

3 - راه مخاطات : امكان پذير است، بنابر اين سگ ها و گربه هاي به ظاهر سالم در اواخر دوره کمون بيماري ، مي توانند از طريق ليسيدن لب و چشم و بيني کودکاني که با آنها بازي مي کنند صاحبان خود را به بيماري هاري مبتلا نمايند .

 

4 . راه تنفس : امکان پذير است (خصوصاً در غارهايي که خفاش آلوده زندگي مي کند) .

 

5 - راه پيوند اعضاء : دو مورد انتقال در اثر پيوند قرنيه فردي که مبتلا به هاري بوده و از قرنيه وي جهت 2 نفر استفاده گرديده است، در سال 1373 در ايران گزارش شده است ) .

 

6 - انتقال از راه دستگاه گوارش : بعيد است ولي حيوانات گوشتخوار ممکن است بندرت از خوردن لاشه حيوانات تلف شده از بيماري هاري به اين بيماري مبتلا شوند . ضمناً بايستي از خوردن گوشت و ساير فراورده هاي دام هاي مبتلا به هاري خودداري شود .

 

7 - انتقال از راه جفت : بعيد نيست .

 

8 - انتقال از طريق وسايل آلوده : بعيد است . (چون ويروس هاري بي هوازي است) .

 

9 - انتقال بيماري از انسان به انسان : جز در يک بررسي که در سال 1985 در پاکستان بعمل آمده و تعدادي از بچه هاي نوزاد که توسط يک نفر ختنه شده بودند و مبتلا به هاري شدند و بعداً معلوم شد که شخص ختنه کننده مراحل آخر دوره کمون هاري را طي مي نموده و بر طبق عادت سنتي مقداري از بزاقش را در محل ختنه مي ريخته مورد ديگري گزارش نشده است . با اين وجود هنگام نگهداري و پرستاري از شخص مبتلا به هاري بايد رعايت کليه جوانب احتياطي به عمل آمده و ضمن استفاده از وسايل حفاظتي کامل ، لوازم و وسايل بيمار با دقت هر چه تمامتر ضد عفوني گردد . ضناً پزشکان موظفند در مورد هر انسفاليت و فلجي با پرسش در مورد حيوان گزيدگي بيمار به بيماري هاري نيز توجه نمايد .

 

 

 

 

هاري در حيوانات

 

کليه حيوانات خونگرم پستاندار اهلي و وحشي اعم از گوشتخوار ، علفخوار ، پرندگان و خفاش ها نسبت به بيماري هاري حساس هستند که اين تعداد ميزبان هاي مختلف موجب گسترش وسيع بيماري شده است . مسئله هاري شهري در ايران بيشتر مربوط به سگ و در موارد کمي گربه و ساير حيوانات است .

 

علائم بيماري در حيوانات

 

دوره نهفتگي در سگ و گربه معمولا ً 2 تا 3 هفته و گاهي چند ماه است . در حيوانات ديگر دوره کمون بر حسب نوع حيوان فرق مي كند و در غير گوشتخواران طولاني تر از گوشتخواران مي باشد . نكته جالبي كه بايد به آن اهميت داده شود اين است كه در سگ و گربه 3 تا 10 روز قبل از علائم باليني (بندرت بيشتر از 3 روز) ويروس در بزاق حيوان وجود دارد و مي تواند بيماري را انتقال دهد . به عبارت ديگر اگر سگ و گربه در زمان گزش آلوده به هاري باشند علائم باليني حداكثر 5 تا 8 روز بعد در حيوان ظاهر خواهد شد . خوشبختانه با بررسي هائي كه توسط كارشناسان انستيتو پاستور ايران در نقاط مختلف كشور بر روي خفاش ها به عمل آمده تا كنون مورد مثبتي مشاهده نشده است .

 

 

 

علائم بيماري در حيوان

 

اولين علامت بيماري در رفتار و عادات حيوان مي باشد، بطوريكه يا :

 

- بيش از اندازه به صاحب خود انس و الفت پيدا مي كند و مثل اينكه از او استعانت مي طلبد

 

- عصباني و بد خو گرديده غذاي خود را بخوبي نمي خورد .

 

پيشرفت بيماري در موارد كمي به صورت فلجي (هاري ساكت) در آمده حيوان به گوشه اي پناه برده ابتدا دست ها سپس پاها و بعد ساير اندام ها فلج شده و در اثر فلج دستگاه تنفس تلف مي شود .

 

ولي در بيشتر مواقع پس از گذشت دوره تغيير رفتار، حيوان پريشان و مضطرب و كم كم به صورت وحشي و درنده در آمده به گاز گرفتن سنگ و چوب و اشيا مختلف پرداخته و خانه خود را ترك و بدون مقصد به هر جا مي رود و به هر كس و هر حيوان كه سر راه او باشد حمله مي كند . پس از مدتي در اثر دوندگي زياد و گرسنگي و تشنگي به علت عدم امكان بلع كف از دهانش سرازير شده و مرتبا َ به زمين مي خورد . صداي پارس حيوان خشن و ناموزون و بريده و حالت درندگي در چهره اش هويدا مي باشد .

 

 

 

سگ ها اغلب به وسيله مردم كشته مي شود و اگر فرار كند بزودي در اثر فلج دستگاه تنفسي خواهد مرد . گربه پس از طي دوره كمون به محل تاريكي مي رود و اگر با چراغ به آن جا بروند به افراد حمله مي كند و در مورد هاري پنجه هاي گربه مثل دندان سگ يا گرگ عمل مي كند زيرا گربه دائماَ مشغول ليسيدن پنجه هايش مي باشد و مرتب پنجه ها آلوده به بزاق مي شوند و موقع پنجه كشيدن بر روي دست و پا يا صورت انسان بيماري را ا زراه خراش انتقال مي دهد .

 

در حيوانات نشخوار كننده علائم هاري متفاوت است ولي همگي مشكلاتي از نظر بلع پيدا مي كنند و آب و كف از دهانشان سرازير مي شود . در چنين مواردي به هيچوجه نبايد دست را داخل دهان حيوان كرد .

 

در روباه ها گاهي دوره كمون طولاني شده و در اين مدت به صورت ناقل سالم در مي آيند . در خفاش ها نيز چنين است و گاهي دوره كمون تا يك فصل طول مي كشد و در تمام اين مدت حتي بدون اينكه داراي تيتر آنتي بادي باشند بيماري را انتقال مي دهند . مقدار بزاقي كه گرگ دفع مي كند خيلي بيشتر از سگ مي باشد . ضمناَ در يك بررسي سگي كه با ويروس نوع اتيوپپي آلوده شده بود پس از ظهور علائم باليني به تدريج بهبودي يافته و به تناوب مدت 305 روز ويروس رادر بزاق خود داشته . پس امكان ناقل سالم بودن در سگ هم وجود دارد .

 

علائم بيماري در انسان

 

بيماري در انسان داراي 4 مرحله است كه عبارتند از :

 

الف : دوره كمون بيماري :

 

بين 2 تا 8 هفته و گاهي كمتر تا 5 روز و به طور نادر تا 1 سال و بيشتر

 

عوامل موثر در دوره كمون :

 

فاصله محل گاز گرفتگي تامغز : هر چه اين فاصله كمتر باشد بيماري زودتر ظاهر خواهد شد .

وسعت جراحات : هر چه وسعت جراحات بيشتر باشد انتشار ويروس بيشتر و دوره كمون كوتاه تر خواهد بود .

نوع حيوان مهاجم : گاز گرفتگي به وسيله حيوانات وحشي خصوصاَ گرگ خطرناك و سريع الانتشارتر از گزش حيوانات اهلي است .

كيفيت محل گاز گرفتگي : گاز گرفتگي هايي كه از روي لباس انجام گيرد دوره كمون بيشتري از موارد مشابه در نقاط عريان بدن را خواهد داشت .سن : در بچه ها دوره كمون كوتاه تر از بزرگسالان مي باشد .عوامل ديگر : عوامل ديگري مثل حدت ويروس و راه ورود ويروس در دوره كمون بيماري موثرند ( اگر ويروس ا زراه تنفس وارد شوند دوره كمون كوتاه تري خواهد داشت ) .

ب : دوره مقدماتي بيماري :

 

اين دوره 2 تا 3 روز قبل از ظهور علائم اصلي بيماري بوده و دوتا سه روز و گاهاَ يك هفته تا ده روز بطول مي انجامد .

 

 

 

 

نشانه هاي مهم اين دوره

 

خستگي ، بي اشتهايي ، افسردگي ، بيقراري ، تف اندازي ، سوزش و خارش و گاهي درد محل گزيدگي ، هيجان ، تحريك پذيري ، بي خوابي ، تب و دردهاي شكمي .

 

ج : دوره بر انگيختگي

 

مهم ترين علائم :

 

تحريك پذيري شديد، بيمار در اثر كوچكترين صدا يا نور يا ساير محرك هابه شدت متشنج شده و دچار انقباضات شديد عضلاني شده، خود را به در و ديوار زده و اطراف دهان را كف مي پوشاند .

 

عطش، بيمار عطش فراوان داشته ولي به علت انقباض عضلات گلو قادر به نوشيدن آب نمي باشد و هنگام نوشيدن عق مي زند و احساس خفگي مي نمايد .

 

هيدروفوبي (فرار از آب) ، بيمار باديدن يا شنيدن صداي آب به شدت تحريك مي گردد .آئروفوبي ، عبور هوا از روي صورت نيز باعث تحريك بيمار مي شود .

 

 

 

نكته :

 

انسان هار بطور كلي نسبت به تمام محرك هاي فيزيكي، شيميايي، حسي، بويايي عكس العمل شديد نشان مي دهد ولي اين عكس العمل ها و رفتار هاي تهاجمي 1 تا 5 دقيقه بيشتر طول نكشيده و در فواصل پيدايش آن ها بيمار خسته و كوفته ، آرام و بيحال بر روي تخت يا زمين مي افتد .

 

صداي بيمار خشن ، لب ها برگشته ، نگاه او ثابت و متحير و مردمك چشم متسع و اشك از چشمان وي سرازير مي شود، گاهي حالت لوچي ظاهر مي گردد .

 

غالباَ استفراغ شديد و خون آلود وجود دارد .

قدرت تكلم از بيمار سلب شده صدائي شبيه به صداي حيوان مهاجم از خود در مي آورد .

درجه حرارت بدن كمي بالا مي رود و ندرتاَ به 40 درجه مي رسد، عرق در ابتداي بيماري زياد است ولي به تدريج كم مي شود .

 

د : دوره اغماء :

 

بيمار به تدريج با افزايش و تشديد انقباضات عضلاني و نخوردن غذا و نياشاميدن آب ناتوان و فرسوده شده و در اثر انقباضات شديد عضله قلب و بالاخره فلج دستگاه تنفسي فوت مي نمايد . ضمناَ نوع فلج در بيمار هار از نوع بالارونده و قرينه مي باشد به همين جهت گاهي با بيماري گيلن باره اشتباه مي شود . نكته جالب اينكه از ابتدا تا انتهاي بيماري هوش و هواس بيمار پابرجا بوده و به اطرافيان خود با ايما و اشاره توصيه مي كند كه به او نزديك نشوند و اين يك معيار تشخيص براي پزشك معالج مي باشد .

 

هـ : مرحله مرگ

 

تشخيص هاري :

 

مورد مظنون (Suspected) :

 

هر نوع تماس مشكوك انسان با بزاق حيوان ( تا مدت حداكثر 14 روز در گوشتخواران و 3 الي 4 ماه در علفخواران ) به عنوان حيوان گاز گرفتگي و مشكوك به هاري بوده بايستي ثبت و گزارش گردند .

 

تشخيص محتمل (Probable) :

 

بروز علائم باليني آنسفالو ميليت (ترشح بزاق، سر درد، هيدروفوبي، فتوفوبي و . . .) با توجه به سابقه بيمار (تماس با بزاق حيوان و يا گزش و يا پيوند عضو) .

 

تشخيص قطعي (Define) : جداكردن ويروس از مغز و يا بزاق و يا پوست ناحيه گردن و يا مشاهده اجسام نگري درسلولهاي عصبي مغز .

 

توضيح : كليه موارد ب و ج (محتمل و قطعي) مي بايستي به عنوان مورد هاري ثبت و ضمن گزارش تلفني فوري در آمار ماهيانه نيز منظور و فرم بررسي همه گيرشناسي انفرادي جهت آنان تكميل و از طريق معاونت بهداشتي دانشگاه ها و دانشكده هاي علوم پزشكي به اداره كل پيشگيري و مراقبت بيماريها ارسال گردد .

 

تشخيص هاري در انسان :

 

الف : قبل از بروز علائم :

 

1 - تشخيص هاري در حيوان مهاجم بوسيله دكتر دامپزشك .2 - تحت مراقبت قرار دادن سگ گزنده به مدت 10 روز تمام ، و اگر تا روز تزريق نوبت چهارم واكسن (روز چهاردهم) سگ زنده ماند مسلماَ هار نيست و بايد از ادامه واكسيناسيون شخص گزيده شده خودداري شود .3 . كشتن حيوان مشكوك به هاري و ارسال سر حيوان به انستيتو پاستور( بريدن سر حيوان بايد بوسيله مامورين دامپزشكي يا بهداشت با استفاد هاز وسائل كامل خفاظتي انجام مي گيرد و در يك كيسه نايلوني ضخيم غير قابل نفوذقرار داده و آن را در يك يخدان پر از يخ قرار مي دهند ) .4 . نمونه برداري از بافت مغز با استفاد ه از كيت هاي مخصوص نمونه برداري .

ب : بعد از ظهور علائم و مرگ :

 

پس از ظهور علائم هاري و به منظور تشخيص قطعي بيماري در انسان پس از فوت مي بايستي مراتب تلفني با بخش هاري و به منظور نمونه برداري (اتوپسي) اعلام و هماهنگي و اقدام لازم بعمل آيد .

 

درمان :

 

هر چند بيمار مبتلا به هاري پس از ظهور علائم باليني قاعدتاَ محكوم به مرگ مي باشد ولي بدليل اينكه سه مورد بهبودي از بيماري در انسان و موارد بيشتري در حيوانات گزارش شده است . بيمار را بايد تحت مراقبت هاي ويژه قرار داد به اين ترتيب كه او را در يك اطاق كم نور در محلي بي سر و صدا و ساكت و آرام بستري نموده اقدامات زير را انجام داد :

 

تامين تعادل الكتروليتي .

تزريق داروهاي آرامبخش و ضد تشنج .

تزريق آنتي بيوتيك در صورت وجود عفونت .

ساكشن مواد ترشحي از ريه و باز نگهداشتن راههاي تنفسي و در صورت امكان استفاده از دستگاه ريه مكانيكي .

نكته :

 

افرادي كه از بيماران هار مراقبت مي نمايند بايد قبلاَ بر عليه بيماري هاري واكسينه شده باشند و در تمام مدت تماس از ماسك ، دستكش ، عينك ، و گان استفاده نمايند . ضمناَ تمام كساني كه با بيمار هار تماس مخاطي داشته يا در معرض تماس با بزاق و تراوشات دهان بيمار قرار گرفته اند علي الخصوص كه داراي زخم باز يا ترك خوردگي در دست و پا باشند اگر قبلاَ واكسينه نشده اند بايد يكدوره كامل واكسن (پنج نوبت) تزريق نمايند .

 

جسد شخص فوت شده از بيماري هاري نبايد بطور معمول كفن و دفن شود بلكه بايد جسد را پس از ضد عفوني در يك قطعه بزرگ نايلون ضخيم غير قابل نفوذ پس از پاشيدن پودرهاي ضد عفوني كننده پيچيده و به صورت بسته بندي دفن بهداشتي نمايند .

 

اقدامات درمان پيشگيري در مورد افراد حيوان گزيده :

 

افرادي كه مورد گاز گرفتگي حيوانات قرار مي گيرند اگر بلافاصله و در اسرع وقت به مراكز درمان پيشگيري مراجعه و تحت اقدامات درمان پيشگيري قرار گيرند مي توان از ابتلاي به بيماري هاري در آن ها جلوگيري كرد .

 

اين اقدامات عبارتند از :

 

1 - زدودن و خارج ساختن ويروس هاري از محل زخم :

 

مهم ترين قسمت پيشگيري از هاري (تا 50%) رعايت كامل همين نكته است . براي اين كار لابلاي زخم را با آب تميز و صابون (با استفاد ه از برس) حداقل به مدت 5 تا 10 دقيقه عميقا ً شسته و در جريان آب روان قرار دهيد .

 

2 - خارج کردن کف صابون از لابلاي زخم :

 

با استفاده از شلنگ آب يا پيستوله آب پاش و بوسيله برس کف صابون را از لابلای زخم خارج کنید ؛ زيرا باقي ماندن صابون ، بعضي مواد ضد عفوني کننده را که بدنبال شستشو مورد استفاده قرار خواهد گرفت خنثي مي کند .

 

3 - قطع کامل قسمت هاي له شده و نکروزه

 

4 - ضد عفوني زخم با الکل 4 تا 70 درجه

 

5 - زخم حيوان گزيدگي را نبايد بخيه زد ، چون ويروس هاري بيهوازي بوده و در مقابل نور و اکسيژن هوا خاصيت حياتي خود را از دست مي دهد . البته در مورد زخم هاي بسيار عميق که شريان هاي خونريزي دهنده دارند استثنائاً مي توان شريان را بخيه زد که در اين صورت مي بايستي مقداري سرم ضد هاري را در داخل زخم ان*****ه نمود .

 

6 - تزريق سرم ضد هاري : بخصوص در گزش توسط حيوانات وحشي ، متواري شدن حيوان مهاجم ، زخم هاي عميق و متعدد بويژه در ناحيه سر وصورت و گردن يا نوک انگشتان (20 واحد به ازاي هر کيلو گرم وزن ، نصف دوز محاسبه شده در عضله و نصف ديگر در داخل و اطراف جراحت . اگر این ذوز بيش از 5 ميلي ليتر باشد در دو محل جداگانه تزريق گردد) .

 

7 - تزريق واکسن ضد هاري :

 

در پنج نوبت در روز هاي 0 ـ 3 ـ 7 ـ 14 ـ 30 ( + 90 ) حتماً در عضله دلتوئيد ، در اطفال کمتر از 2 سال در ناحيه فوقاني جانبي ران (7 تا 10 روز بعد از واکسيناسيون آنتي بادي در بدن شخص ظاهر مي شود) .

 

نكته : در افراد زير ، دوز اوليه واكسن به 2 برابر افزايش مي يابد :

 

بيماري مزمن (نظير سيروز كبدي)

نقص ايمني مادر زادي يا ابتلا به ايدز

مصرف كورتيكو استروئيد ها و داروهاي ضد مالاريا

فقر غذايي

مرا جعه با تاخير (48 ساعت يا بيشتر)

در افراديكه تزريق واكسن و سرم لازم باشد ولي سرم در دسترس نباشد .

 

 

عوارض واکسن : ندرتاً سرخي و تورم ناحيه تزريق ، تورم غدد لنفاوي مجاور و گاهي سردرد ، سرگيجه ، تهوع ، درد هاي عضلاني ، خارش و کهير (که با مصرف آنتي هيستامين و کورتون و اپي نفرين برطرف خواهد شد) آنسفاليت ، بسيار ندرتاً 1 تا 4 هفته بعد از واکسيناسيون .

 

8 - تزريق سرم و واکسن ضد کزاز

 

9 . آنتي بيوتيک تراپي :

 

به منظور پيشگيري از عفونت هاي ثانويه (پني سيلين ، آموکسي سيلين ، سفالکسين) به مدت 7 الی 10 روز .

 

10 - تحت مراقبت قرار دادن حيوان مهاجم به مدت 10 روز :

 

اگر حيوان تلف شد ، واکسيناسيون تا آخر ادامه مي يابد، و اگر سالم بود حيوان مسلماً هار نيست و ادامه واکسيناسيون لازم نيست .

 

11 - نمونه برداري از حيوان مهاجم مشکوک .

 

 

برنامة كنترل و پيشگيري در سطح مراكز بهداشتي درماني

 

1 - آموزش مردم در زمينة اهميت بيماري ، راههاي سرايت و راههاي جلوگيري از ابتلا به بيماري

 

2 - ايجاد هماهنگي بين واحدهاي مختلف مستقر در سطح منطقه از قبيل شهرداري ، دامپزشكي ، محيط زيست ، بخشداري و . . . جهت اقدامات مربوط به بهسازي محيط و جمع آوري و دفن صحيح زباله ، اتلاف سگهاي ولگرد و ...

 

3 - جلب همكاري و مشاركت مردم در زمينه جمع آوري و دفن صحيح زباله

 

4 - آموزش دامداران و روستائيان در زمينه همكاري با مسئولين دامپزشكي جهت شناسايي و قلاده زدن و واكسيناسيون سگ هاي خانگي و گله عليه هاري

 

 

 

 

 

5 - آموزش دامداران در زمينه عدم كشتارهاي غير مجاز

 

نکات مهم در پيشگيري از هاري

 

1 - تحت نظر گرفتن فقط براي سگ و گربه اهلي است و در حيوانات ديگر که دوره کمون متغيير دارند مصداق ندارد .

 

2 - اگر واکسن تمام شده بود ، سرم را تزريق كرده و بعد از رسيدن واکسن ، دوز اوليه را 2 تا 3 برابر و در جاهاي مختلف بدن تزريق كنيد .

 

3 - اگر سرم تمام شده بود و تزريق سرم لازم بود دوز اوليه واکسن را 2 برابر تزريق نماييد .

 

4 - سرم هاري و سرم کزاز بايستي دور از محل واکسن همنام خود تزريق شوند .

 

5 - گزش موش خانگي و موش صحرايي و خرگوش نياز به درمان هاري ندارد . ولي به شستشو ، واکسن کزاز و آنتي بيوتيک نياز دارد .

 

6 - در صورت وجود حساسيت قبلي به آنتي بيوتيکها (کلر تتراسايکلين، استرپتومايسين ، نئومايسين و آمفوتريسين B) واکسن هاري با احتياط مصرف شود و در صورت بروز حساسيت به اين آنتي بيوتيکها يا پروتئين مرغي واکسن ، از آمپولهاي آنتي هيستامين ، اپي نفرين و کورتيکواستروئيدها استفاده شود .

 

7 - در ايران تا بحال هاري در خفاش گزارش نشده است ولي در کشورهاي ديگر مثل آمريکا از منابع اصلي است .

 

8 - پنجه کشيدن گربه (به علت ليسيدن پنجه) همانند گاز گرفتگي در نظر گرفته ميشود و درمان هاري لازم خواهد داشت .

 

9 - از مصرف کورتون و داروهاي مضعف ايمني تا يک ماه پس از آخرين دوز واکسن خودداري شود .

 

10 - از مصرف ويالهاي سرمي با تغيير رنگ خودداري شود .

 

11 - گاو ، گوسفند ، شتر يا بزي که توسط حيوان هار گزيده شده، بايد هرچه زودتر (حداکثر در يک هفته) زير نظر دامپزشک ذبح شده و طبق نظر دامپزشک عمل شود .

 

12 - عوارض واکسن ضد هاري نادر بوده و گاهي سبب سرخي و تورم ناحيه تزريق ، تورم غدد لنفاوي مجاور ، سر درد ، سرگيجه ، تهوع ، دردهاي عضلاني ، خارش و کهير مي شود . انسفاليت بسيار نادر بوده و در صورت بروز 1 تا 4 هفته بعد رخ مي دهد .

 

13 - عوارض سرم ضد هاري نیز نادر بوده ، گاهي سبب تب و کمي درد مي شود (آنافيلاکسي ، تورم عصبي عروقي و عوارض کليوي بسيار نادر است) .

 

14 - در زنان حامله و افراد حساس به پروتيين مرغي ، از واکسن PCEC استفاده نشود و در عوض از واکسنهاي VERO يا HDC استفاده شود (بقيه درمان مثل فرد بدون بيماري قبلي است) .

 

15 - اگر فرد گزيده شده پس از 7 روز از زمان گزش مراجعه کند تزريق سرم هاري ارزشي ندارد .

 

 

 

محل تزريق واکسنها و سرمها در بيمارگزيده شده

 

واکسن کزاز (پشت بازو)

نصف سرم هاري در باسن (نصف ديگر در محل گزش)

واکسن هاري فقط در عضله دلتوئيد

سرم کزاز در باسن

واکسن هاري در کودک زير 2 سال (ناحيه فوقاني خارجي ران)

[sokut.n 1,212]

ديستمپر:

 

 

دیستمپر یکی از بیماری های تب دار و بسیار مسری سگها و سایر گوشتخواران سگ سان بوده که گسترش جهانی دارد .

 

ویروس دیستمپر در مقایسه با سایر ویروس هایی که در سگها بیماری ایجاد می کند ، ابتلا و مرگ و میر بیشتری را سبب می گردد . بروز بیماری در سگهای جوان 3 تا 6 ماهه که از ایمنی کامل و فعالی برخوردار نمی باشند بیشتر مشاهده می شود . تنها ویروس هاری در میان سایر ویروس هایی بیماری زا در سگ میزان کشندگی بیشتری از ویروس دیستمپر دارد .

 

عامل بیماریزا

 

ویروس Canine Distemper به خانواده پارامیکسوویریده تعلق داشته و از نظر طبقه بندی ، این ویروس به جنس Morbilli virus تعلق دارد . روش های معمول و رایجی که به منظور تمیز و ضد عفونی کردن کلینیک دامپزشکی و لانه ی سگها مورد استفاده قرار می گیرد ، می توانند ویروس موجود در سطوح مختلف و اجسام بی جان را از بین ببرند . در آب و هوای گرم و در صورتی که سگ مبتلا از لانه خارج شود ، ویروس قادر به ادامه ی حیات در لانه نمی باشد . در محیط سرد و در طول فصل زمستان ، ویروس برای مدت بیشتری زنده می ماند . ویروس نسبت به اشعه ی ماوراء بنفش حساس است . اما استفاده از لامپهای جرم کش در بیمارستان های دامپزشکی و لانه ی سگها جهت کنترل انتشار این ویروس از ارزش محدودی برخوردار است .

 

 

 

 

 

راه های انتقال و همه گیری شناسی (اپیدمیولوژی)

 

انتقال در این بیماری غالباً توسط آئروسل و قطرات عفونی حاصل از ترشحات حیوان مبتلا صورت گرفته و بیماری به سرعت در میان سگهای جوان و حساس گسترش می یابد . پیشرفت این بیماری در توله سگها سبب بقای عفونت در جمعیت سگهای جوان می گردد . از نظر بیولوژیکی ، در دیستمپر سویه های بیماری زای متعددی شناخته شده است . بعضی از انواع آن قدرت بیماری زایی خفیف داشته و فرم پنهان بیماری را ایجادمی­کند . و بعضی انواع دیگر نیز فرم حاد بیماری را پدید می آورند که با فراوانی مرگ و میر بالا همراه است و سایر انواع آن ویروس به احشاء تمایل بسیاری داشته و بیماری ناتوان کننده ای را ایجاد می کند که با مرگ و میر زیادی همراه است .

 

شایع ترین عوارض که به عنوان وجه اشتراک تمامی سویه های ویروس دیده می شود اثرات تضعیف کننده سیستم ایمنی در سگها می باشد که به دنبال تکثیر ویروس در غدد لنفاوی و در طول دوره نهفته بیماری ایجاد می شود و در این سگها علائم حاد بیماری دیده می شود .

 

 

 

 

 

سگهایی که در مبارزه بین ویروس و میزبان پیروز می شوند ، مصونیت یافته و به فرم پنهان بیماری مبتلا می گردند و به جز موارد نادری که دچار آنسفالیت می شوند ، علائم فرم حاد بیماری را نشان نمی دهند .

 

به علت ضعف سیستم ایمنی ناشی از ویروس ، عفونت ثانویه ی باکتریایی در دیستمپر بسیار شایع است و همواره نشانه ی بالینی دیگری نیز بروز می کند و منجر به افزایش میزان مرگ و میر می گردد و می تواند سبب تشدید عفونت هایی از قبیل توکسوپلاسموز ، کوکسیدیوز ، آنتریت های ویروسی ، و عفونت حاصل از مایکوپلاسماها شود .

 

علائم بالینی

 

در فرم حاد بیماری دیستمپر ، دوره ی نهفتگی معمولاً 14 تا 18 روز است در چهارمین تا هفتمین روز بیماری ، بدون آنکه علامت آشکاری از بیماری دیده شود ، لکوپنی (کاهش تعداد گلبول های سفید) و تب ناپایدار در حیوان بروز می کند . درجه حرارت بدن برای مدت 7 تا 14 روز کاهش یافته و سپس به حد طبیعی خود می رسد اما پس از آن مجددا ً افزایش یافته و با التهاب مخاط بینی و ملتحمه چشم همراه می شود . سرفه ، اسهال ، استفراغ ، بی اشتهایی ، کم آبی بدن و کاهش وزن از نشانه های شایعی هستند که در فرم حاد بیماری مشاهده می شوند . در پوست بویژه در ناحیه ی شکم راش های جلدی بروز می کند که ممکن است پیشرفت نموده و منجر به ایجاد پوستول شوند .

 

علائم آنسفالیت حاد ممکن است به اشکال Myoclonus و انقباض آرواره ها ، آتاکسی ، عدم تعادل ، چرخش ، حساسیت شدید ، سفتی و سختی عضلات ، احساس ترس ، ناله کردن و کوری که علائم عصبی هستند در فرم حاد دیستمپر مشاهده شود . لازم به ذکر است سگهایی که نشانه های عصبی در آنها با تأخیر بروز می کند غالبا ً مصونیتی در برابر ویروس کسب می نمایند و بنظر می رسد علت آن مهار شدن ویروس توسط واکنش های ایمنی و اثرات حفاظتی سد خونی مغزی باشد .

 

سگهایی که از بیماری جان سالم بدر می برند ممکن است ضایعات عصبی از قبیل اسپاسم عضلات جمع کننده و اختلالات بینایی و بویایی در آنها باقی بماند .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در سگهای بالغ ، علاوه بر آنسفالیت حاد و تحت حاد ، ویروس قادر به ایجاد دو فرم کاملاً متفاوت آنسفالیت مزمن نیز می باشد که یک فرم آن که در سگهای 4 تا 8 ساله بروز می کند ، آنسفالیت چند کانونی نامیده می شود و دوره ی بالینی آن بیش از یک سال است . فرم دیگر آنسفالیت مزمن که در دیستمپر بروز می کند ، به نام آنسفالیت سگهای مسن معروف است . که یک بیماری پیشرونده و نادر بوده و غالباً سگهایی را که سن آن ها بیشتر از شش سال است ، گرفتار می سازد .

 

درمان و پیشگیری

 

هیچگونه دارو یا ترکیب شیمیایی ضد ویروسی که از ارزش عملی خاصی در درمان دیستمپر سگها برخوردار باشد وجود ندارد . به منظور کنترل عفونت ثانویه ی باکتریایی از آنتی بیوتیک های وسیع الطیف و جهت درمان تقویتی و محافظی از مایعات ، الکترولیت ها ، ویتامین خانواده ی B و مکمل تغذیه ای استفاده می شود . برخی معتقدند که ویتامین C و دی اتیل اتر در درمان دیستمپر مؤثر است . اما دلایل کافی برای اثبات این ادعا در دست نیست . و بنابر نظر محققین نیز این داروها فاقد ارزش درمانی هستند . دگزامتازون در درمان سگهایی که به علت ابتلا به دیستمپر علائم عصبی از خود بروز می­دهند مفید واقع می گردد .

 

مصونیتی که از مادر به فرزند منتقل می گردد مانع ایمن سازی توله ها می گردد . به منظور دستیابی به بیشترین شانس مصونیت بخشی و به حداقل رساندن احتمال عفونت توسط ویروس ، واکسیناسیون توله ها باید از سن شش هفتگی آغاز شده و تا سن 14 هفتگی هر دو هفته یک بار ادامه یابد .

 

 

 

 

 

در صورتی که در بیشتر از یک سوم سگهای جوان تیترآنتی بادی آنقدر کاهش یابد که قادر به محافظت از آن در طول یک سال نباشد . تکرار سالانه ی واکسیناسیون ضروری است .

[sokut.n 1,212]

پارواويروس:

 

 

پاروا ویروس سگها اولین بار در سال 1978 به عنوان یک ویروس عفونی جدید در سگها شناخته شد و در گاسترو آنتریت های هموراژیک سگها که از میزان کشندگی بالایی برخوردارند ، دیده می شود . حدود سه سال پس از کشف ویروس واکسن آن تهیه و مورد استفاده قرار گرفت .

 

عامل بیماری :

 

پاروا ویروس سگها یک ویروس کوچک حاوی DNA و فاقد پوشش لیپوپروتئینی می باشد . این ویروس متعلق به خانواده ی پاروا ویریده بوده و با ویروس های پان کلوپنی گربه و آنتریت سمور قرابت آنتی ژینکی دارد .

 

پاروا ویروس سگها از مقاوم ترین ویروس هایی است که تا بحال شناخته شده اند . این ویروس ماهها و حتی سالها در محیط خارج قادر به ادامه ی حیات بوده و بسیاری از مواد ضدعفونی کننده که به صورت تجارتی در دسترس هستند بر روی آن بی تأثیر است . هیپوکلریت سدیم تنها ماده ی ضدعفونی کننده ای است که بر روی ویروس تأثیر می گذارد . این ویروس از طریق مدفوع وارد محیط خارج می شود و با ورود به بدن سگ های حساس از راه دهان آن را بیمار می سازد .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ویروس ابتدا در بافت لنفاوی تکثیر یافته و سپس خود را از طریق جریان خون به کریپت های روده ی کوچک می رساند . و از نظر آنتی ژنتیکی فقط یک سویه بیماریزا از آن وجود دارد .

 

همه گیر شناسی (اپیدمیولوژی)

 

سگها توسط بلع یا استنشاق ویروس از راه دهانی ، حلقی ، به بیماری مبتلا می­گردند . ویروس در لوزه های غدد لنفاوی موضعی و بافت های لنفاوی روده ها مستقر و تکثیر می شوند و سپس از تکثیر در بافت لنفاوی ، ویرمی بروز می کند و متعاقب آن ویروس خود را به کریپت های موجود در روده کوچک که به عنوان اندام هدف جهت تکثیر ثانویه ی ویروس به شمار می رود رسانده و شروع به تولید می کند .

 

در سلول کریپت ها تغییرات پاتولوژیک رخ می دهند که از نظر بالینی منجر به پیشرفت بیماری و در نتیجه کلاپس مخاط می گردند . ویروس در سلول های سایر اندامهای بدن قادر به تکثیر و تزاید می گردد .از نظر بالینی عفونت ناشی از ویروس در سگها بسیار متنوع بوده و از عفونت­های پنهانی تا بیماری حاد و کشنده متغیر است . اکثر سگها به فرم پنهانی بیماری مبتلا می گردند . عواملی از قبیل : سن ، استرس ، ژنتیک و همزمان شدن بیماری با عفونت انگلی روده ای ، زمینه ی بیماری را برای حالت حاد و مساعد می نمایند .در برخی از نژاد سگها مثل روت وایلر (Rottweiler) و دابرمن پینچر (Doberman Pinscher) نسبت به سایر نژادها حساس تر بوده و به عفونت های شدیدی مبتلا می گردد . لازم به ذکر است نژاد لابرادور سیاه (Black Labrador) بیشتر از سایر نژادها به فرم شدید بیماری گرفتار می­شوند .

 

 

 

در شرایط تجربی همزمان شدن عفونت با انگل های روده ای یا سویه هایی از ویروس دیستمپر که قدرت بیماری زایی خفیفی دارند سبب تشدید بیماری می گردند .

 

علائم بالینی :

 

اغلب عفونت های حاصل از ویروس از نظر بالینی به فرم پنهانی بروز می کنند و در سگهایی که به شکل بالینی بیماری مبتلا می گردند استفراغ و اسهال از اولین علائمی هستند که دیده می شوند ، اصولاً خموده ، خواب آلود و افسرده به نظر می رسد . تب در آنها متغیر است اما کلوپنی از یافته های ثابت این بیماری بشمار می رود .

 

 

سگهایی که به فرم خفیف بیماری دچار می گردند ، معمولاً پس از یک تا دو روز خود بخود بهبود می یابند . در سگهایی که به فرم شدیدتر بیماری مبتلا می گردند ممکن است درمان علامتی و تقویتی ضروری باشد . اما اغلب پس از یک دوره ی سه تا 5 روزه بهبود می یابند . در صورتی که استفراغ ادامه داشته و اسهال هموراژیک شدید بروز نماید پیش آگهی بیماری چندان رضایت بخش نبوده و چنین سگهایی ممکن است تلف شوند ، برخی از سگها ممکن است تا 24 ساعت پس از شروع علائم بالینی دچار مرگ ناگهانی گردند . فرم کشنده و حاد بیماری در توله های جوان بروز می کند و اگر ابتلا در سنین قبل از 8 هفتگی صورت گیرد ، برخی دچار میوکاردیت می شوند .

 

درمان و پیشگیری

 

درمان گاسترو آنتریت های حاصل از ویروس شامل درمان های علامتی و تقویتی است . مایعات الکترولیت باید بر اساس ارزیابی وضعیت بالینی دام تجویز گردد . و برای حفاظت دام در مقابل عفونت ثانویه باکتریایی از آنتی بیوتیک های وسیع الطیف بهره می گیرند .اگر در سگها نشانه های استفراغ وجود نداشته باشد جهت کاهش فلور­میکروبی روده ها می توان از آمینوگلیکوزیدها استفاده نمود . در صورتی که کولی فرم های طبیعی روده افزایش یا سایر اندام بدن را مورد تهاجم قرار داده و منجر به بروز شوک آندوتوکسیک می گردند . اگر شواهدی دال بر سپتی سمی وجود داشته باشد باید آمینوگلیکوزیدها را به همراه دُز بالایی از مشتقات پنی سیلین بصورت داخل وریدی تجویز نمود . در بیماری حاصل از ویروس افزودن کورتیکوستروئید یا فلونیکسین مگلومین به رژیم درمانی از بروز شوک آندوتوکسیک پیشگیری می نماید .

 

در صورتی که استفراغ برای مدت طولانی ادامه داشته باشد . باید از داروی ضد استفراغ استفاده نمود و تجویز داروی ضد اسهال باید با احتیاط صورت پذیرد . در سگهایی که مقدار زیادی از پروتئین سرم توسط روده ها از دست رفته و حجم خون آن کاهش یافته ممکن است انتقال پلاسما یا خون کامل ضروری باشد . واکسن هایی که امروزه برای ویروس مورد استفاده قرار می گیرد مطمئن و مؤثر هستند . چهار تا شش روز پس از تزریق برخی واکسن ها یک لنفوپنی زودگذر بروز می کند .

 

ویروس موجود در برخی از واکسن ها در روده ها تکثیر یافته و از طریق مدفوع به خارج دفع می گردد .ظهور عفونت حاصل از ویروس بدنبال تجویز واکسن توسط مطالعات تجربی کنترل شده به اثبات رسیده است . سن ایجاد مصونیت در توله ها به تیتر آنتی بادی مادری و مقدار آنتی بادی که توسط آغوز منتقل شده است بستگی دارد . بدون کسب اطلاع از وضعیت آنتی بادی توله ها به سختی می توان یک برنامه واکسیناسیون عملی ارائه نمود که تقریباً در تمام توله ها مصونیت ایجاد نماید . مشکل دیگری نیز وجود دارد و آن عبارتست از اینکه توله ها دو تا سه هفته قبل از اینکه قادر به کسب مصونیت گردند نسبت به عفونت های حاصل از سویه بیماریزای ویروس حساس شده و هیچ واکنشی نیز وجود ندارد که این حساسیت را به طور کامل از بین ببرد .

 

 

دستیابی به حداکثر مصونیت در توله هایی که اطلاعی از وضعیت ایمنی آن در دست نیست بهتر است واکسیناسیون در سنین 6 ، 9 ، 12 ، 15 و 18 هفتگی انجام گرفته و پس از آن هر سال یکبار تکرار گردد .دو تا سه هفته قبل از آنکه توله ها قادر به کسب مصونیت باشند نسبت به عفونت های حاصل از ویروس حساس می شوند و در طول این مدت صرف نظر از اینکه چه برنامه ای به منظور واکسیناسیون مورد استفاده قرار می­گیرد توله ها همواره در معرض خطر ابتلا به بیماری قرار دارند .

 

به دنبال استفاده از واکسن حاوی ویروس که امروزه در دسترس می­باشند مصونیتی ایجاد می شود که به مدت یک تا سه سال ادامه خواهد داشت و تکرار سالانه ی واکسن کافی می باشد . سگهایی که از عفونت حاصل از سویه های بیماریزای ویروس بهبود می یابند برای تمام عمر مصون باقی می مانند .

[sokut.n 1,212]

تومورهاي پستاني:

 

شایعترین نوع تومورها تومورهای میکس خوش خیم ، آدنوما و آدنوکارسینوما است. تومورهای مختلط خوش خیم متشکل از تومورهای اپی تلیال و تومورهای مزانشیمال هستند که می توانند سلولهای استخوانی ، غضروف یا فیبروز داشته باشند.

 

آدنوما و آدنوکارسینوما به انواع مختلفی تقسیم میشوند. کارسینومای غیرمنتشر ، کارسینومای کمپلکس ، کارسینومای ساده و کارسینومای آناپلاستیک ساده از این جمله اند.

 

 

علل و عوامل خطرساز :

 

علت بروز تومور پستانی هنوز دقیقاً معلوم نیست ، با این حال عوامل متعددی در بروز آن دخالت دارند. هورمونهایی مثل استروژن و پروژسترون در این زمینه مؤثرند. این مسئله را می توان اینطور توجیه نمود که عمل ohe احتمال ابتلا به تومور پستانی را کاهش میدهد. اگر ماده سگ قبل از اولین فحلی عقیم شود احتمال بروز تومور پستانی به کمتر از یک دصد محدود میشود. اگر بین اولین تا سومین فحلی اینکار انجام گیرد شانس ابتلا 8 تا 26 به ترتیب قبل از دومین و سومین فحلی خواهد بود. عقیم کردن حیوان بعد از سومین فحلی را خیلی مؤثر در جلوگیری از ابتلا به تومورهای پستانی نباید دانست. چاقی هم از جمله عوامل خطرساز بروز تومور پستانی است. استعداد ارثی که در طب انسانی به عنوان یک عامل خطرساز اثبات شده است در دامپزشکی هنوز در مراحل تحقیق قرار دارد.

 

علائم بالینی :

تومورهای پستانی ممکن است در اندازه های متفاوتی بروز نمایند. تکی یا چندتایی ، نرم یا سفت باشند. به طور کلی تا پیشرفت محسوس تومور صاحب حیوان در اغلب موارد قادر به تشخیص توده نخواهد بود.

 

تشخیص :

معاینه بالینی و ملامسه اولین اقدام در جهت تشخیص است. اغلب موارد تومور در جفت عقبی پستان بروز میکند. شمارش کامل خون و بیوشیمی خون هم باید انجام پذیرد. تهیه رادیوگراف های جانبی چپ و راست و vd سینه و دو نمای جانبی و vd شکم در تشخیص متاستاز فوق العاده مفید خواهد بود. اگر به متاستاز شکمی مشکوک باشیم می توان از سونوگرافی هم بهره برد.

 

بیوپسی هم از تومور می تواند در پاتولوژی مشخص کننده نوع آن باشد.

 

بر اساس سایز تومور ، متاستاز به عقده های لنفاوی و متاستاز به سایر اندامها بیماری را به 5 مرحله تقسیم میکنند که هر چه به مرحله پنجم نزدیک شویم پیش آگهی درمان ضعیف تر خواهد بود.

 

5 مرحله به شرح زیر است :

 

1 - قطر تومور کمتر از سه سانتی متر است. و متاستازی وجود ندارد.

2 - قطر تومور بین سه تا پنج سانتی متر است و متاستازی وجود ندارد.

3 - قطر تومور بیش از پنج سانتی متر است و متاستازی وجود ندارد.

4 - صرفنظر از قطر تومور ، متاستاز به عقده های لنفاوی رخ داده است.

5 - صرفنظر از قطر تومور و متاستاز به عقده های لنفاوی ، اندامهای دیگر بدن هم دچار متاستاز شده اند.

 

در کشور ما برخلاف کشورهای دیگر جراحی مابین روشهایی نظیر شیمی درمانی ، پرتودرمانی ، ایمونوتراپی ، هورمون درمانی و تغییر جیره غذایی ارجحیت و کاربرد ویژه ای دارد.

 

اندازه تومور می تواند شاخص خوبی برای تعیین پیش آگهی درمان باشد. اندازه تومور هرچه کوچکتر باشد این پیش آگهی بهتر است.

نشريه الكترونيك حكيم مهر