آب انبار

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

ب انبارها

اوضاع اقليمي خشك و نيمه خشك بخش عمده ايران تأثيري ژرف و بنيادي در خلق پديده هاي گوناگون معماي اين سرزمين گذارده است كه بررسي آن از اهميت فراواني برخوردار است. ريزشهاي آسماني در ايران بجز ناحيه شمال و سواحل درياي مازندران كه ميزان آن در طول سال به حدود دوهزار ميليمتر مي رسد، در بقيه ناحيه ها بسيار كم است، چنانكه بيشترين حد آن در غرب و شمال غرب كشور فقط به پانصد ميليمتر مي رسد. نكته مهم ديگري كه در باره ريزشهاي آسماني ايران بايد مورد توجه قرار گيرد، دوران كوتاه بارندگي است كه بجز ناحيه شمال در بقيه منطقه ها ريزشهاي آسماني به طور عمده فقط به فصل زمستان محدود مي گردد و از ماه دوم بهار تا ماه دوم پاييز تقريباً اثري از ريزشهاي آسماني نيست. در بسياري از ناحيه هاي اين سرزمين نيز شاهد بارانهاي سيل آسا، ولي كم زمان هستيم كه موجب پديدار شدن رودخانه هاي فصلي مي گردد.

در ايران بجز چند رود بزرگ و متوسط كه با بهره مند بودن از سرچشمه هاي برفگير، در تمامي طول سال جريان دارند، بيشتر رودها در بخش كوتاهي از سال آب در بستر دارند و اغلب آنها از ميانه بهار تا پايان پاييز خشك و بي آب هستند. از اين رو است كه از ديرباز در بيشتر پهن دشتهاي ايران براي دسترسي به آب، تلاشي چشمگير و پيگير صورت گرفته و ايرانيان در طول چندين هزار سال با كوشش خستگي ناپذير و بهره جستن از تمامي تواناييهاي خود ، همت گماشته اند تا با كندن دهها كيلومتر قنات ، آب را از ژرفاي زمين بيرون كشند و دشتهاي تشنه و كشتزارها را سيراب سازند و گلوه هاي خشك و لبهاي داغمه بسته را با آبي گوارا تازه سازند. كار سدسازي و ايجاد كانالهاي پخش آب با تكيه بر شيوه هاي فني ارزشمند ، چون طرح ريزي سدهاي وزني و قوسي كه از شاهكارهاي فن معماري آبي جهان به شمار مي روند، همه و همه ابتكارهايي است در پاسخ به طبيعت سخت و بهره جستن هر چه بهتر از منابع آب و تلاش در هدر نساختن اين مائده آسماني.

از ديرباز ايرانيان در كنار طرحهاي عمده تأمين آب، چون ايجاد قنات ، ساختن سد و مانند آن، به امر ذخيره سازي آبهاي فراوان زمستاني براي به مصرف رسانيدن آن در فصلهاي كم آب و خشك ديگر سال نيز توجه داشته اند و براي تحقق بخشيدن به اين امر « آب انبار » را بنيان گذارده اند

( محمد یوسف کیانی-1379-ص 24-23)

تعاریف آب‌انبار:

۱-آب‌انبار یا امبار جزو سازه‌های آبی است و از جمله این بناهای آبی می‌توان به آسیای آبی، برکه، پل، حوضخانه، رختشویخانه، سد و بند، سقّاخانه، قنات، یخچال و یخدان نیز اشاره کرد که برای کاربردهای مختلف ساخته شده‌اند. آب‌انبار را به اسامی برکه، استخر، آبدان و حوض هم می‌شناسند.

۲- محفظه‌ای است که در آن همواره آب خوش‌گوار ذخیره می‌کنند، و مکان سرپوشیده‌ای است در زیرزمین که در آن آب کنند.

۳-حوض بزرگ روپوشیده در زیرزمین که سقف آن را با آجر می‌سازند، و جای ذخیره کردن آب است.

۴-آب‌انبار، برکه، حوض، و نام‌های دیگر، مخازن آب زیرزمینی هستند که برای رفع نیاز مردم به آب شرب در بیشتر مناطق ایران و بعضی کشورهای دیگر ساخته می‌شده است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

قدیمی‌ترین آب‌انبار ایران یا به عبارتی مخزن آب در ایران منبع آب شهر ایلامی دوراونتاش در چغازنبیل خوزستان است که سابقه تاریخی آن به حدود ۳۵۰۰ سال پیش می‌رسد.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

مصالح

مواد و مصالح بکار رفته در ساختن آب انبارها عبارت است از:

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

،

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

،

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

و

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

يزد، آب انبار صحرايي حاج نصير. اين آب انبار با تركيبي از اجزاي ساده مانند يك چهار تاقي، يك مخزن و يك بادگير دو سويه از مصالح خشتي و گلي است. مانند اين آب انبار در مزارع قديمي اطراف شهر يزد برداشت شده است.

كاروانسرا در راه كاشان به قم از دوره صفوي، براي تأمين آب كاروانسرا و ذخيره سازي آن آب انبار نقش اساسي داشته است. در گوشه سمت راست تصوير يك آب انبار ديده مي شود.

ايران به جز چند رود بزرگ و متوسط كه با بهره‌مند بودن از سرچشمه‌هاي برفگير، در تمامي‌ طول سال جريان دارند، عمده رودها در بخش كوتاهي از سال، آب در بستر دارند و بيشترشان از ميانه بهار تا پايان پاييز، خشك و بي آب هستند

.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

فن ساختمان و شيوه معماري در ساختمان آب‌انبارها داراي اعتبار خاصي است؛ چرا كه سازندگان اين واحدها با دقت و نكته‌سنجي بسيار، به مسايل عمده اي چون ميزان فشار آب بر كف و سطح آب‌انبار، مساله اندود داخل بنا، تهويه، تصفيه و جلوگيري از آلودگي آب، توجه كامل داشته‌اند

.

هنر تزيين نماي خارجي اين آب‌انبارها، به خصوص سردر ورودي آنها و در برخي از موارد، انتخاب اشعار جالبي براي كتيبه بالاي سردر، همگي نشان دهنده آن است كه اين بناها با بسياري از ويژگي‌ها و روحيات ساكنان پيرامون خود، ارتباط نزديك و مستحكمي‌ داشته اند

.

دلايل جمع‌آوري و نگه‌داري آب در آب‌انبارها را مي‌توان به صورت زير دسته بندي كرد

:

الف)

تبخير شدن آب در اثر تماس مستقيم با گرماي خورشيد و جريان هوا

ب )

فاسد شدن آب در هواي آزاد

ج)

گرم شدن آب به علت تابش نور خورشيد

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

گندزدايي :

براي آنكه آب انبارها بيماري زا نباشد، مي كوشيدند تا در هنگام سرماي شديد زمستان و يخبندان آن را پر كنند. از سوي ديگر با مواد مختلفي آن را تصفيه مي كردند؛ از جمله با نمك و آهك و معتقد بودند كه قشر مذكور نبايد در سطح آب پاره شود؛ زيرا در آن صورت آب آلوده خواهد بود. گاه براي گندزدايي در برخي از آب انبارها نيز ماهي مي اندازند تا عوامل آلوده كننده، طعمه آنها شود.

( محمد یوسف کیانی-1379-ص230)

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

[h=2]بررسی چگونگی نگهداری و خنک سازی آب در آب انبارها[/h]

در مناطق کویری ایران قبل از آبرسانی به شیوه کنونی و ساخت وسایل مدرن سرمایشی و برودتی از آب انبارها برای

ذخیره و خنک نگه داشتن آب جهت تأمین آب آشامیدنی در روزهای گرم سال استفاده می‌شده است . آب انبارها دارای

مخازنی به عمق 5 تا 15متر به شکل استوانه یا مکعبی بوده اند که در یکی از شبهای زمستان با سردترین آب ممکن

پر می شده اند. همچنین آب انبارها دارای دو، چهار و یا شش بادگیر و یک سقف گنبدی بر روی مخزن جهت به

گردش در آوردن جریان هوا در فضای درونی خود بوده‌اند . امروزه استفاده از آب انبارها به دلیل مسائل بهداشتی

تقریباً به طور کامل در ایران منسوخ شده است.

شماتیک آب انبار وچگونگی عملکرد آن

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

1-3- فرایند خنک سازی آب در آب انبارها

مخزن آب انبارها را از طریق کانالهایی به طول چندین کیلومتر در یکی از سردترین شبهای زمستان آب سرد

پر می نمایند. اغلب کانالها رو باز بوده تا آب از طریق سرمایش تبخیری و انتقال حرارت تشعشعی با آسمان

خنک شده بطوری که دمای آن تا نزدیکی نقطه انجماد کاهش می یابد . در تابستان آب درونی مخزن به صورت

لایه های حرارتی درآمده بطوری که دمای سطح آب با توجه به تبادل حرارت تشعشعی با سقف گنبدی همان دمای

محیط داخل آب انبار می باشد و درجه حرارت آب نزدیک به کف تقریباً همان دمای آبی است که مخزن

در زمستان با آن پر شده است.

علت لایه بندی حرارتی آب درون مخزن این است که وقتی جریان هوای محیط بیرون از طریق کانالهای ورودی

بادگیر به فضای درونی آب انبار وارد می شود ، با برخورد به سطح آب مخزن باعث تبخیر آن شده که در اثر

این فرایند لایه سطحی آب ، گرمای خود را از دست می‌دهد و جای خود را با چند لایه گرمتر و زیرین

خود به علت جرم مخصوص بیشتر عوض می نماید . شیر برداشت آب از مخزن در پایین ترین نقطه

آن قرار داده می شود به نحوی که هیچ گونه اغتشاشی در طبقه بندی حرارتی موجود ایجاد نشود و لایه بندی

حرارتی حفظ گردد.

2-3- بررسی و مقایسه نتایج تجربی و تئوری

بها دری و حقیقت (1988) با تحقیقات و مطالعاتی که در مورد آب انبارها انجام داده اند و با توجه به فرضیاتی که

در نظر گرفته اند با حل عددی موفق به ارائه نمودار نشان داده شده در شکل شده اند که این نمودار دمای آب در پایین

ترین و بالاترین لایه آب مخزن برای کلیه ماههای سال با توجه به دمای متوسط روزانه و نوع خاک پیرامون آب انبار

را نشان می دهد دمای آب در کف مخزن برای خاک رسی خشک

دمای آب در کف مخزن برای خاک شنی خشک

دمای آب در بالای مخزن برای خاک رسی خشکدمای آب در بالای مخزن برای خاک شنی خشک

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

دمای آب درمخزن برای خاک رسی خشک،وو برای خاک شنی خشک،و با دمای آببرای سال اول

بر روی یکی از آب انبارهای شهر یزد که دارای چهار بادگیر چهار وجهی ، یک سقف گنبدی و مخزنی استوانه ای شکل،

که به ارتفاع و قطر قاعده یکسان به طول 10mمی‌باشد اندازه‌گیریهایی انجام شده است، آب مخـزن

ایـن آب انبـار از فاصـله‌ای در حدود 30 کیلومتر، توسـط کـانـالی کـه در طول مسیـر به

دو صـورت رو بـاز و پـوشیده مـی‌باشد تأمـین

می‌شده است . در حال حاضر برای جلوگیری از ترکیدن مخزن ، آب آن توسط چاه آبی که در نزدیکی این آب انبار

واقع شده تأمین می‌شود. برای دو ماه جولای (تیرماه ) و آگوست (مرداد ماه) سال2001 که گرمترین ماههای سال

در ایران می باشند ، به طور متوسط دمای آب در کف مخزن به ترتیب 13.2 و 14.2 درجه سانتیگراد

و دمای متوسط محیط و تقریباً دمای سطح آب به ترتیب 41 و 39 درجه سانتیگراد می باشد. با توجه به نتایج حاصل

از حل عددی و اندازه گیریهای تجربی ، می توان به این نکته اشاره نمود که دمای آب مخزن تابعی از حجم مخزن ،

دمای آب اولیه وارد شده به مخزن ، نوع خاک و مقدار رطوبت آن می‌باشد.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

[h=2]تصاویر عمومی آب انبارها[/h]

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

اب انبار کیش....

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

انواع آب‌انبارها از نظر نوع عملكرد و اركان :

- آب‌انبارهاي خصوصي:

اين آب‌انبارها در خانه‌هاي شهري و يا روستايي، عموما در زير ساختمان يا در زير سطح حياط ساخته مي‌شوند. مخازن اين آب‌انبارها معمولا مكعب يا مستطيل هستند و سقفي مسطح يا گهواره‌اي دارند. در اين نوع آب‌انبارها اگر مخزن زير حياط خانه ساخته مي‌شده، برداشت آب از آنها با دلو و از راه دريچه‌اي كه در سقف يا نزديك به سقف بوده، به وسيله تلمبه دستي انجام مي‌گرفته است. اما چنان چه مخزن در زير قسمت مسكوني ساخته مي شد معمولا دسترسي به آب از طريق پاشير صورت مي‌گرفت. اين مخازن، عمدتا يك هواكش يا بادگير براي تهويه دارند كه تا بام خانه امتداد مي‌يابد. گنجايش برخي از اين آب‌انبارها براي تامين مصرفي سه تا چهار سال يك خانه كافي است.

(غلام حسین معماریان-1372-ص16)

- آب‌انبارهاي عمومي:

اين آب‌انبارها اكثرا بناهاي بزرگ و چشمگيري هستند و سازندگان آنها حكام و اعيان يا مردان نيكوكار محلي بوده‌اند كه هزينه ساخت آنها را از بيت‌المال يا از اموال خويش مي‌پرداخته اند.

معمولا در مراكز محله‌ها و در كنار امكان مذهبي، آموزشي، رفاهي و تجاري ساخته مي‌شدند. نمونه‌هاي بازمانده از اين آب‌انبارها نشان مي‌دهد كه آنها نسبت به انواع ديگر داراي ظرفيت بيشتري بوده و مي توانستند نياز محلات پرجمعيت شهري را براي ماه‌ها تامين كنند.

اهميت حياتي اين بناها موجب مي‌شد كه در انتخاب نوع مصالح و كيفيت ساختمان آنها دقت شود و افزودن بر بخش‌ها و اجزاي ضروري، جلوخان‌هايي بزرگ، سردر و هشتي، پله‌هاي پهن، بادگيرهاي بلند و همچنين تزيينات گوناگون در آنها به كار رود. از جمله معروفترين اين آب‌انبارها در تهران بايد به اين موارد اشاره كرد:

«سيد اسماعيل، صاحب ايوان، بابا نوذر، يوزباش، سيد ولي، امامزاده يحيي، رضا قلي خان، چهل تن و كوچه غريبان

در سمنان آب‌انبار قلي و سرخه، در قزوين آب‌انبارهاي حاج كاظم و سردار بزرگ، در مشهد آب‌انبارهاي حوض لقمان، حوض ميرزا ناظر، بالا كوچه و چهل پايه و در كاشان آب‌انبار سيدحسين دخان، از نمونه‌هاي معروف اين نوع معماري به شمار مي‌روند.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

( آب آنبارها را مي توان به دو دسته كرد) :

الف- آب انبارهاي دشتي

اينگونه آب انبارها در دشت ساخت مي شدند و بسيار ساده بودند. ريخت برخي از آنها همانند آب انبارهاي شهري است. ولي بيشتر آنها مانند يك استخر سرپوشيده ساده هستند. يك سوي آنها پلكني دارد كه به درون آب مي رود تا هر چه آب پايين برود بتوان از آن برداشت كرد. آب را با ظرف از خزانه برمي داشتند و اين آب انبار، شير و پاشير نداشته است. تنها خزانه اي در يك گودي ساخته مي شده و آب باران خود به خود در آن گرد مي آمده است.

گاه براي پر كردن آب انبارهاي دشتي از جايي بسيار دور جوي آب تا آب انبار ساخته مي شده تا آب به آن برسد مانند آب انبار عين الرشيد يا ديرگچين كه ميان سياه كوه و كركس كوه نزديك حسن آباد كهريزك، در كنار جاده كهن ( تهران به قم) قرار داشته است كه از راه دور آب را به آن جا مي رسانده اند. البته آب آن جا كمي شور بوده است. نمونه هاي چنين آب انبارهايي را مي توان بر سر راه يزد به نايين ، به ويژه در اردكان در كنار جاده يافت كه هنوز هم پا برجا هستند.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

مخزن آب انبارهای صحرایی

شکل :

در آب انبارهای صحرایی از دو شکل مدور و چهارگوش در انواع مختلف مربع- مستطیل و مستطیل کشیده استفاده شده و حجم های استوانه و مکعبی را پدید آورده است.

ابعاد :

اندازه مخزن آب انبارهای صحرایی خیلی بزرگ نیست و با توجه به نیاز آب مصرفی و محل قرارگیری، ابعادی نسبتاً کوچک دارد.

در شکلهای مدور اندازه قطر آن از 2 تا 6 متر و با ارتفاعی به همین اندازه است. شکل چهارگوش آن نیز با ابعادی در حدود 2× 2×2 تا 2× 4×2 متر ساخته شده است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(7.6 كيلو بايت)

محل قرار گیری مخزن

مخزن آب انبارهای صحرایی با فضایی مستقل از سایر عناصر مثل پاشیر و پلکان ویا محصور در آن می باشد، چند نمونه از نوع دوم در منطقه مهریز مشاهد و ثبت گردیده است. مخزن کوچک آب انبار کرمی مهریز در داخل یک اتاق بزرگ با چندین طاقچه و بازشو قرار گرفته است. در دو آب انبار مشاهده شده در راه چک چک ، دسترسی به آب باران به وسیله ی شیب زمین و به طریق دستی صورت می گرفته است که یکی از آنها پلانی مدور و دیگری نقشه ای چهارگوش دارد.

آب انبار زیبا و برجی شکل خرمیز علیای مهریز نیز دستی بوده است و با استفاده از شیب زمین و بازشوهای متعدد آن به آب دسترسی داشته اند.

دسترسی به آب انبارهای صحرایی به چند طریق صورت گرفته است. ابتدایی ترین راه حل، استفاده از شیب زمین بوده و اگر آب انبار در دشت بدون شیب قرار گرفته باشد، همانند دو آب انبار در راه خرانق به چک چک، کندن زمین و شیب دادن آن به طرف مخزن راه حل کار بوده است. ولی در آب انباری دیگر در دامنه تپه های چک چک ، از شیب طبیعی زمین برای دسترسی به آن استفاده شده است.

در آب انبارهای صحرایی- کشاورزی اطراف شهر یزد دستیابی به آب مخزن به دو طریق انجام شده است. نوع متداول روش دستی است. در این روش به وسیله ی راچینه مستقیماً آب آب انبار مورد استفاده قرار می گرفته است.

طریق دیگر استفاده از پلکان ( راچینه) و پاشیر است. ای نوع نیز تقریباً در اطراف یزد متداول بوده و می باشد. آب انبار آخوند و چند آب انبار صحرایی اطراف عزآباد و حاج حسین فیروزآباد از این نمونه اند.

تعداد پله های این آب انبارها کم بوده ( 10-12 پله) و شکل مسیر آن به صورت مستقیم و یا عمود برهم است. این پلکان ها معمولاً در داخل یک فضای بسته یا نیمه باز قرار می گیرند.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(121.2 كيلو بايت)

ب- آب انبارهاي شهري و روستايي

اينها آب انبارهايي هستند كه در محلات مختلف شهرها و روستاها ساخته مي شدند. اين آب انبارها يك تنوره يا خزانه دارند و با يك پلكان و پاشير مي توان به آب آن دست يافت. براي خنك كردن آب هم چند بادگير دارند.

اجزاي يك آب انبار با پلكان و پاشير.

پیشتر اشاره شده که آب انبارهای روستایی و شهری از لحاظ نوع عناصر بکار رفته فرقی با هم ندارند و شاید در پرکاری بر روی بعضی از عناصر تفاوت اندکی را بتوان بین آنها مشاهده نمود.

در این آب انبارها ، برای رعایت مسایل بهداشتی و نداشتن تماس مستقیم با آب و در نتیجه عدم تماس آلودگیهای مختلف با آب از روش پلکان و پاشیر استفاده شده است. این عنصر ویژگیهای جالبی دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم.

تعداد پله های یک آب انبار با ارتفاع مخزن تغییر می کرده، البته گودی مخزن همانگونه که گفته شد معمولاً از کف پاشیر پایین تر بوده است. با توجه به نیاز مبرم به ذخیره سازی آب، این ارتفاع تا حدود 15تا 16 متر می رسیده است. بطور مثال آب انبار شاه ابوالقاسم دارای 76 پله است. ارتفاع پله معمولاً 20 سانتیمتر و کف پله 40-30 سانتیمتر است. با این حساب عمق این آب انبار به حدود 15 متر می رسد.

(غلام حسین معماریان-1372)

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

تصاوير کوچک فايل پيوست

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

آب انبارهای میان راهی

برای مسافر تنها، خسته و تشنه از گرمای شدید منطقه ، معماران محله هایی مثل کاروانسرا و ساباط ساخته اند. ناصر خسرو در سفرنامه خود اشاره ای به ساخت تعداد زیادی گنبد و مصانع ( آب انبارها) در راه نایین به طبس کرده که هنوز هم تعدادی از این آب انبارها باقی مانده است ولی متاسفانه با احداث جاده های جدید و دور افتادگی تعداد زیادی از بناهای بزرگ و کوچک تاریخی و از یاد بردن آنها و حتی به فراموشی سپردن آنچه در کنار جاده های فعلی باقی مانده است مانند ساباط و آب انبار حجت آباد؛ به نظر می رسد تا چندی دیگر فقط یاد و خاطره ای از آنها در اذهان باقی بماند.

آب انبارهای میان راهی معمولاً یا در کنار کاروانسرای بزرگ ساخته شده اند مانند کاروانسرای گردِفرامرز و رباط میبد و یا در کنار ساباط واقعند مثل ساباط نصرت آباد و ساباط حجت آبا. این آب انبارها مانند انواع شهری آن با شکوه و جلالی خاص ساخته شده اند.

مسافری که از یزد به طرف میبد حرکت می کرده، در چند مکان مثل ساباط نصرت آباد، کاروانسرای گرد فرامرز ساباط حجت آباد و رباط میبد افزون برداشتن سرپناهی امن براحتی به آب خنک نیز دسترسی داشته است.

آب آب انبارهای میان راهی در بیشتر موارد از آب باران تأمین می شده است. در این حالت بامها و حیاط کاروانسرا طوری ساخته می شدند که با شیبی مناسب آب را به آب انبار هدایت کنند. افزون بر آب انبارهای بزرگ ، حوضها یا آب انبارهای کوچک که آب آنها از باران تهیه می شده در بین راهها ساخته می شده است. چند حوض آب باران هنوز در راه خرانق به چک چک وجود دارد.

منابع تأمین آب آب‌انبار

یکی از مهمترین و اساسی‌ترین مواردی که در حیات آب‌انبارها اهمیت دارد، تأمین آب آنهاست. به عبارت دیگر ساخت و ادامه حیات این شاهکارهای هنری به خاطر وجود آب است. با توجه به ویژگی‌های آب و هوایی مناطقی که در حاشیه کویر قرار دارند و از لحاظ باران سالیانه در مضیقه هستند، تنها راه تأمین آب این بناها چشمه‌ها و قنات‌های اطراف شهرها است. البته تعداد معدودی آب‌انبار نیز در محدوده بیرون شهر (آب‌انبار میان‌راهی) وجود دارند که آب باران جاری شده در دشت‌های خشک به طرف آن‌ها هدایت می‌شود.

(غلام حسین معماریان-1372-ص20)

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

به طور کلی مخازن آب‌انبارها از آب:

الف- قنوات ب- چشمه‌ها ج- رودخانه‌های فصلی، پر می‌شده است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(14.4 كيلو بايت)

آب انبارها را در شهرها و روستاها به طور معمول از آب قناتها و رودخانه ها پر مي كردند و مي كنند، گاه نيز در برخي محله هاي كم آب، مانند جنوب ايران و حاشيه كوير از آب باران نيز استفاده مي كنند. بيشتر آب انبارهاي كنار راههاي از سيلابهاي بهاري رودخانه هاي نزديك پر مي گردد. براي اين كار، خاكريز موربي در بستر رودخانه ايجاد كرده، آب را به مجرايي كه به آب انبار مي پيوندد، هدايت مي كنند. در منطقه كم آب جنوب كه « بركه » ها يا آب انبارها را به طور عمده از آب باران پر مي كنند، نكات عمده زير در انتخاب محل ساختمان بركه به دقت رعايت مي گردد: بركه را در زمين هاي شوره زار و گچي بنا نمي كنند، كوشش بر آن است كه بركه در زمين هاي سخت و سنگي بنا گردد، بركه را در نزديكي قبرستان بنا نمي كنند، بركه در محلي بنا مي شده كه از نظر شيب در مسير جريان آب باران در سطح زمين قرار داشته باشد و بيشترين ميزان ممكن آب باران به سوي آن سرازير گردد.

براي پر كردن آب انبارهاي تعدادي از كاروانسرهاي ميان راهها، گاه آب را از فاصله بسيار دور مي آوردند .

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(5.3 كيلو بايت)

نحوه برداشت و ذخیره آب در گذشته

زمانی که آب‌گیری انجام و مخزن آب‌انبار به میزان لازم و دلخواه از آب انباشته و پر می‌گردید، مقداری نمک طعام (از نمک‌های درشت و بلورین دریاچه نمک آران) و مقدار کمی آهک نیز به آب می‌افزودند «شایان ذکر است آهک، آب را سنگین می‌کند؛ ولی در قدیم‌الایام به مقدار کمی از آن استفاده می‌شده است».

نظر به این که هوای داخل مخزن به لحاظ گودافتادگی از سطح زمین و همچنین ضخامت بدنه و نوع سقف بسته‌ای که دارد (به سبب نبود منفذ و نور تاریک است) و از سوی دیگر وجود بادگیرها و به طور کلی نوع معماری خاص، بسیار خنک است.

از این رو مخازن آب‌انبارها محیط مناسبی برای ذخیره‌سازی آب است و سه عامل فساد شامل: هوا، نور و گرما از مخازن دور بوده و آب مدت‌ها سالم در مخازن باقی می‌ماند.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(5.6 كيلو بايت)

آن چه قابل اهمیت است خنکی و مطبوعیت آب در آب‌انبارهاست.

اصولاً آب آب‌انبارها به مصرف آشامیدن و یا تهیه چای می‌رسید و برای شست و شو و پخت و پز از آب چاه استفاده می‌کردند.

آب انبار جايي بوده كه با پله به پايين مي رفتند و سرد و تاريك بوده به اين دليل كه آبهاي زيرزميني را هدايت كنند و آفتاب مستقيم نباشد و مقاومت و ايستايي داشته باشد. فرم مخزن آب ، استوانه اي ، مكعب ، مكعب مستطيل است كه بهترين آن استوانه است . براي خنك كردنش بادگير قرار مي دادند تا گرما را بگيرد. بادگير و گردش هوا باعث خنك شدن آب و از خراب شدن آب جلوگيري مي كند. لايه اي از آهك و خاكستر روي آب مي ريختند تا از آلودگي آب جلوگيري كند. كسي كه مي خواست از آب استفاده كند اين لايه را آرام با دست كنار مي زد. در بدنه آب انبار و كف از سرب استفاده مي كردند كه خيلي مقاوم و سنگين بود.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

( محمد یوسف کیانی-1379)

تصاوير کوچک فايل پيوست

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

معماري آب انبارها :

بعد از انتخاب محل و ارائه نقشه توسط معمار، كار حفاري و خاكبرداري مخزن، راه پله و چاه هرز- براي خارج شدن آب آلوده مخزن – توسط تعدادي مقني و كارگر ساده انجام مي گيرد. اين خاكبرداري در آب انبارهاي بزرگ گاهي تا يك سال به درازا مي كشيد. بعد از آماده شدن سطح كار، كف بنا شفته ريزي شده و سپس ديواره ها را بالا مي آورند. ظاهراً در تعدادي از آب انبارهاي بزرگ و براي آب بندي بهتر و مقاوم ساخت كف بنا ( و به گفته اي براي خنك نگهداشتن آب ) ، لايه اي از سرب مذاب بر كف بنا مي ريخته اند . بعد از اينكه ديواره هاي بنا تا سطح پاطاق بالا آمد، پوشش گنبدي مخزن و پوشش طاقي راه پله را بر پا مي داشتند و سپس پشت ديواره ها و روي پوشش ها را براي استحكام بيشتر شفته آهكي مي ريختند. در بناهايي كه داراي بادگير بود، كار ساخت بادگيرها همزمان با ساخت ديواره و پوشش ها به انجام مي رسيد.

مصالح مورد استفاده در آب انبارها با توجه به رطوبت زياد و فشاري كه حجم زياد آب به ديواره ها وارد مي ساخت ،‌مي بايست از انواع مرغوب و در برابر رطوبت مقاوم باشد. بنابر اين براي اين كار از آجرهاي مرغوبي كه به « آجر آب انباري » شهرت داشت استفاده مي كردند. براي چيدن آجرها و روكار بنا از ملاتي با تركيب خاكستر + ماسه + آهك و براي پوشش بنا ملات قيرچار و ( گچ + خاك رس + شكرسنگ ) و براي پشت ديواره ها و كف بنا از شفته آهكي (‌گل +‌ آهك ) استفاده مي كردند . طرح داخلي مخزن تا محل آبگير آن با ساروج اندود و آب بندي مي شد. علاوه بر آجر ، از خشت نيز براي سطوح خارجي ديواره و از سنگ هاي حجاري شده گاه براي ازاره سردر، پاشير و پله ها استفاده مي كردند.نقشه عمده آب انبارهاي تاريخي ايران متشكل از عناصر ذيل است: سردر ، راه پله ، پاشير، مخزن و پوشش گنبدي و بادگير آن.

ساختمان اين آب انبارها از اين اندامها درست شده است:

تنوره يا خزينه : براي پيشگيري از فشاري كه آب بر ديوارها وارد مي آورد خزانه در درون زمين ساخته مي شود. خزانه برخي آب انبارها داراي آسمانه تحت ( مسطح) است. مانند آب انبار سيداسماعيل در تهران و آب انبار علي آقا در كرمان كه زير همه كاروانسراي آن خزانه آب انبار است. گرچه بهتر است كه آسمانه خزانه گنبدي باشد چون گرما از گنبد بسيار كمتر از آسمانه تخت به درون نفوذ مي كند. خزانه آب انبارها گنجايش آب بسياري داشته است و ستبراي (قطر) استوانه برخي از آنها نزديك به ده تا دوازده متر است.

خزانه آب انبارها را در گذشته هنگام سرما و زمستان كه كمتر به آب براي كشاورزي نياز بوده آبگيري مي كردند. اين آب از كوهستان يا از كاريزها به دست مي آمده و از گذرگاه كاريز يا جوبها مي گذشته و به استخر آب انبار مي رسيده است.

منبع آب انبارها به چهار شكل مكعب ، مكعب مستطيل ، هشت گوشه و استوانه ساخته شده، تمامي يا بخش عمده آن در زير زمين كنده مي شود. قطر منبع هاي استوانه اي از حدود بيست متر تجاوز نمي كند و تا سه هزار مترمكعب گنجايش دارند. بركه هاي جنوب از آب باران پر مي شود و پلكان برداشت آب در داخل خود منبع قرار دارد. منبع هاي مكعب و مكعب مستطيل گذشته از اندازه هاي كوچك ، مي توانند دراندازه هاي بسيار بزرگ و تا صدهزار مترمكعب نيز ساخته شوند كه در آن صورت براي نگهداري پوشش فراز آنها در داخل منبع ، جرزها و ستون ها را به كار مي گيرند.

آب انبارها دربسياري از نقاط ايران يافت مي شوند.. آب انبار سردار ،. نيز دارالشفا كه اكنون ويران شده است كه سردربسيارزيبايي با كاشي كاري وكتيبه اي به خط عليرضا عباسي داشته است.

براي پالايش آب از آلودگي ، نزديك خزانه سه يا چهار استخر كوچك بوده كه آب به درون آنها مي ريخته و با گذر از لايه هاي شني، گل و لاي آن گرفته مي شده است . پيش از روان كردن آب به استخر آن را از آلودگي پاك مي كردند. انجام كار دشواري بوده و از چند تن پهلوان ياري گرفته مي شوده است. آنها براي رفتن درون خزانه و پاك كردن آن رخت كركي مي پوشيدند و لجنها را با طناب و چرخ چاه از يكي از روزنهاي آسمانه بيرون مي بردند. خزانه، زيرآبي نيز براي بيرون بردن لجن داشته است. استخرها چشمه يا روزني به درون خزانه داشته اند كه از آن جا آبگيري مي شده است. بسته به گنجايش خزانه گاه آبگيري آن چهار تا پنج شبانه روز به درازا مي كشيده است پس از پركردن آن چند بار درون آن نمك و آهك مي ريختند تا از گنديدن آب پيشگيري شود. پس از گذشت زماني لايه اي روي آب را مي پوشانده كه اگر يك چيزي يا جانوري در آب مي افتاده و لايه پاره مي شده آب آلوده مي شده است.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

پوشش انبار :

پوشش منبع به صورتهاي گنبدي ، مخروطي ، آهنگ و مسطح ديده مي شود. پوشش عمده آب انبارهاي تك به صورت نيم گنبد كروي يا مخروط بنا شده است. گنبدهاي مخروط خود به دو نوع صاف و زينه اي يا پله اي تقسيم مي گردند. در منطقه هاي گرمسير كشور براي جذب هر چه كمتر نور خورشيد، جدار خارجي گنبدها را سفيد مي كنند. براي ساختن گنبدهاي كوچك در نواحي خارج شهرها و روستاها از سنگ هاي ورقه و تخت استفاده مي كنند و براي پوشش گنبدهاي متوسط و بزرگ، آجر به كار مي برند.

سقف هاي مسطح گذشته از آنكه براي پوشش منبع هاي بزرگ ستون دار به كار مي روند، بيشتر در آب انبارهايي استفاده مي شوند كه به صورت مجموعه اي همراه با مسجد، مدرسه، كاروانسرا، تيمچه يا مانند آن ساخته شده اند و بر روي سقف مسطح آنها فضاهاي معماري، چون مسجد ، مدرسه، حجره و مانند آن بنا گشته است.

راچينه :

پلكان دسترسي به پاشير بوده است. اين پله ها از پله هاي امروزي بلندتر هستند؛ به گونه اي كه به دشواري مي توان از آنها بالا رفت. شيب پلكان بسيار تند بوده و در ميانه پلكان يك يا دو گرد داشته كه مي شده كمي در آنها خستگي دركرد. گاه در پاگرد ، جاهايي مانند شربت خانه يا قهوه خانه نيز وجود داتشه و چون جاي خنكي بوده با كار مردم مي آمده است. در جهرم آب انباري بوده كه چند پاگرد داشته و در پاگردها شربت خوري، بستني فروش و قهوه خانه جاي داشتند.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(10.1 كيلو بايت)

پاشير

:

جايگاه دسترسي به آب آب انبار. پلكان در پايان به پاشير مي رسيده است.

پاشیرمحل قرار گرفتن شیر بزرگ برنجی متصل به مخزن است. شکل آن به صورت یک نصف هشت گوش و یا چهار گوش مربع است. از شکلهای ترکیبی یعنی مربع و نصف هشت گوش نیز استفاده شده است، ( مانند آب انبار دروازه شاهی)

این فضای کوچک با توجه به عملکرد مهم آن دارای چند عنصر است:

سکوهایی برای نشستن در دو طرف پاشیر، حفره ای با روپوش سنگی یا فلزی که برای هرز آبها و انتقال آن به کانالهای زیرزمینی کاربرد داشته است. در مواردی نیز یک هواکش کوچک در سقف تعبیه شده است.( آب انبار بلمیری یزد)

در آب انبارهایی که دارای دو مسیر برای مسلمانان و اقلیتهای زرتشتی نبوده است، در قسمت پاشیر، به وسیله ی تیغه ای آجری این تقسیم بندی را اعمال می کرده اند. نمونه آن را می توان در آب انبار اله آباد مشاهده نمود.

در كنار منبع و به طور معمول در وسط سردربا شكوه و چشمگيري كه به ميدان يا فضاي به نسبت باز مقابل جلوه مي بخشد، پله هاي آب انبار قرار دارد كه دسترسي به پاشير و محل برداشتن آب را ميسر مي سازد. شيب پله ها گاهي تند، ولي پهناي آنها بسيار است تا افراد براحتي بتوانند با سطل ، دلو ، كوزه و مشك از كنار هم بگذرند. ارتفاع پله ها به طور معمول بين بيست و پنج تا سي و كف پله از سي تا پنجاه سانتيمتر است.در فاصله هر چند پله يك « تخت پله» با وسعت مناسب براي استراحت برداشت كنندگان آب وجود دارد. در محل پاشير و برداشت آب، براي آنكه اشخاص معطل نشوند. با توجه به تعداد ساكنان محل،‌گاه تا سه شير نيز قرار مي دهند. شير يا شيرهاي برداشت آب را در يك متري از كف منبع نصب مي كنند تا مواد ته نشين شده با آب خارج نشود.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(4.4 كيلو بايت)

در برخي آب انبارها براي سهولت كار، در سطح هاي مختلف از بالا به پايين چند شير برداشت قرار مي دهند كه تعداد آنها گاه به چهار مي رسد كه بتدريج با پايين رفتن سطح آب در منبع به ناچار از شير پايين تر آب برداشت مي شود. پلكان هاي آب انبارهاي بزرگ اغلب از سنگ تراش ساخته شده اند، ولي به طور معمول پله ها با آجر بنا مي شوند. پلكانهاي آب انبارها به طور معمول در محور مخزن ايجاد نشده اند و بسته به وضع و موقع بناي مخزن با واحدهاي پيرامون و ميزان زميني كه در اختيار قرار داشته در كنار يا روي محور بنا گرديده است.

در يزد آب انبارهاي ساخته شده به دست زرتشتيان بيشتر داراي دو پلكان برداشت آب است، يكي براي زرتشتيان و ديگري براي مسلمانان. آب انبار معروف « ريگ » نيز كه از آثار دوران كهن يزد است، دو مسير برداشت دارد؛ يكي از سوي « ميدان خان » و ديگري از جانب بازار « پنجه علي » سابق. همچنين آب انبار باغ دولت آباد دو محل برداشت آب از داخل و خارج باغ دارد. پوشش مسير راه پله يا شير به گونه دوپوش ، به كمك قوسها و روميها اجرا مي شود.

شيوه آجركاري راه پله ها در سقف و ديواره ها در عين سادگي از گوناگوني خاصي برخوردار است. از آن جمله اند آجركاريهاي راه پله هاي آب انباررهاي كاشان كه تا پنج گونه مختلف را در آنها شاهد هستيم. پاشير عمده آب انبارها جاي به نسبت وسيعي است كه مي تواند تعدادي از برداشت كنندگان آب را در خود جاي دهد. اين محل در هنگام تابستان جايگاه مناسبي براي جمع شدن و گپ زدن همسايگان به شمار مي رود. در زير شير مجل برداشت آب چاله اي است كه به چاهي عميق ختم مي گردد كه سرريز آب كوزه ها و ظرفها وارد آن مي شود. روي چاله بزرگ پاشير به طور معمول قطعه سنگ بزرگي با سوراخي در ميان قرار مي دهند تا مشكل و خطري براي برداشت كنندگان آب به وجود نيارود. بر فراز پاشير نيز سقف دوپوشي قرار دارد كه گاه نيز روزني براي روشنايي در وسط آن جا سازي شده است. در كاشان نمونه هايي در دست است كه براي خنك كردن خانه مجاور، از محل پاشير به آن كانال تهويه كشيده اند.

نمومه ای از پاشیر در آب انبار های یزد

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(7.2 كيلو بايت)

پاشير اتاقكي است( كه دركنار خزانه آب انبار جاي دارد) و يك چاه هرز آب زير آن است. چون هر بار كه كسي شير آب را باز مي كرده، بستن آن دشوار بوده آب زمين مي ريخته است. نيز براي پاك كردن سالانه لجن ته خزانه، آب آن را درون چاه رها مي كردند. در پاشير گاه يك تا سه شير آب وجود داشت، شيرها بسيار بزرگ بودند.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

( محمد یوسف کیانی-1379

)

تصاوير کوچک فايل پيوست

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

بادگير يا خيشخان

:

براي خنك نگه داشتن آب، شمار آن از يك تا شش بادگير در تغيير بوده است.برخي جاها بادگير نداشته و به جاي آن خيشخان دارد. نمونه اي از آن در شهر زواره و در نزديكي مسجد پامنار ديده مي شود. گاه با بهره گيري از بادگير، آب خزانه به اندازه اي خنك مي شود كه تحمل سردي آن براي دندان دشوار است.

بسته به جايگاه آب انبار و بادهاي محلي، چنانكه در بالا نيز به آن اشاره شد، يك تا شش بادگير در آن مي ساختند.

يزد سه بعدي از آب انبار شش بادگيري، در اين تصوير چهار عدد از شش بادگير آن ديده مي شود. آب انبار داراي دو راه دسترسي است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(6.3 كيلو بايت)

وجود بادگيرهاي متعدد يك دهانه و چند دهانه در بالاي برخي از انبارهاي آب به اين دليل است تا از هر سو كه باد مي وزد، از آن بهره جسته شود و به طور دائم جريان هوا به گونه « بده و بستان » به وسيله بادگيرها در منبع برقرار باشد. در آب انبارهايي كه بادگير يا بادگيرهاي بلند وجود ندارد، برفراز طاق نيم كره يا مخروطي شكل انبار، سوراخي مي گذارند و هواكشي چون بادگير كوتاه مي سازند تا جريان هوا را برقرار سازد. در آب انبارهاي شرق خراسان و ناحيه تايباد به آب انبارهايي برخورد مي كنيم كه در چهار جهت گنبد فراز منبع، چهار درگاهي براي هواكش ايجاد كرده اند.

خیشخان

:

یک آب انبار در راه قدیم بافق- یزد دارای خیشخان است. آب انبار وقت الساعه دارای بادگیر و خیشخان است. در ساخت این بادگیرها و عناصر مختلف آن نهایت زیبایی و دقت به کار رفته است. تنوره، ساقه، قفسه و قسمتهای مختلف قفسه مانند زه و زنجیرها، نمودار زیبایی شکل و کارکرد هستند.

آب انبارهای یک بادگیری :

آب انبار قلعه ندوشن، کهنه خرانق ، استخر بافق و جُنُک یزد.

آب انبارهای دو بادگیری

:

آب انبار حظیره، دخمه ، نظریان، کهنه، مریم آباد، قاسم آباد، شهدای فهرج یزد.

آب انبارهای سه بادگیر

:

جواد روستای شمس ، چمن اردکان، علی میبد.

آب انبارهای چهاربادگیری :

تعداد این نوع آب انبارها زیاد است.

در اینجا فقط اشاره ای به چند نمونه ی شاخص آن می کنیم . آب انبار نصرت آباد، میرصالح اردکان، گلشن ، نصرآباد، دروازه شاهی ، گذر یوزداران، قندهاری ، شاه ابوالقاسم ، کیخسروان ، آتشکده ، سیدصحرا در یزد و کلار میبد.

آ

ب انبارهای پنج بادگیری

:

آب انبار میرچقماق ، سیدفتح الدین رضا.

آب انبار شش بادگیری :

شاید مشهورترین آب انبار یزد در میان عموم آب انبار شش بادگیری باشد. این آب انبار در حال حاضر دارای شش بادگیر است سه بادگیر آن از ابتد ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شده است. استاد علی سیاه و استاد غلامرضا ، بادگیرها را دوباره بازسازی کرده اند.

در این آب انبار با کمی دقت در شکل بادگیری ها، تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگربادگیرهای آن مشهود است.

آب انبار هفت بادگیری :

یک نمونه آب انبار با دو مخزن چسبیده بهم و هفت بادگیر ، در روستایی در منطقه متروک راه خرانق برداشت شده است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(8.7 كيلو بايت)

(غلام حسین معماریان-1372)

تصاوير کوچک فايل پيوست

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

شکل بادگیرها

بادگیر یک طرفه

:

بادگیریک طرفه بیشتر در منطقه اردکان و میبد با شکل خاص خود رایج است.

از نمونه های شاخص آن ، آب انبار کلار میبد، میرصالح و چمن اردکان می باشد. در شهر یزد نیز تعدادی آب انبار دارای بادگیر یک طرفه وجود دارد مانند: آب انبار دروازه شاهی، شاه ابوالقاسم ، سیدزنگی و شیخداد. بادگیرها بیشتر آب انبارهای صحرایی نیز یک طرفه است. آب انبار گنبد سبز دارای دو مخزن و دو نوع بادگیر یک طرفه و چهار طرفه است.

بادگیر دو طرفه

:

آب انبار جُنُک و خواجه و دولت آباد یزد دارای بادگیر دو طرفه می باشند.

آب انبار چهارطرفه:

رایج ترین نوع بادگیر در شهر یزد بادگیر چهار طرفه است نکته قابل ذکر در مورد این نوع بادگیر ، بسته بودن قفسه های مجاور هم، در یک کنج مشترک است. آب انبار سیدصحرا ، سیدفتح الدین رضا، حسن آباد، کیخسروان ، آتشکده ، دخمه و ... دارای این نوع بادگیر می باشند.

بادگیر شش وجهی :

یک نمونه بادگیر شش وجهی در آب انبار امامزاده یزد برداشت شده است این بادگیر در تیزه پوشش قرار گرفته است( جایی که معمولاً خیشخان قرار می گیرد).

بادگیر هشت وجهی :

آب انبارهای میرچقماق، شش بادگیری ، نعیم آباد ، نصرآباد و حمام گودک دارای بادگیر هشت وجهی هستند. آب انبار خانم جان روستای عزآباد دارای یک بادگیر چهارطرفه و یک بادگیر هشت وجهی است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(8.8 كيلو بايت)

جهت بادگیر :

جهت قفسه ی بادگیر در آب انبارها در هر منطقه با توجه به باد مطبوع در نظر گرفته شده است بر همین اساس اغلب آنها به سمت شمال غرب( باداصفهانی) هستند، در این حالت بادگیرهای به طرف باد مناسب حالت مکنده دارند و بادگیرهایی با جهت مخالف ، خروج هوا را میسر می سازند.

با در نظر گرفتن جهت باد، تعدادی بادگیر در قسمتهای مختلف آب انبار تعبیه شده که تعداد آنها از یک تا هفت بادگیر در نوسان است. بی شک تعدد بادگیرها در جهت باد مناسب خنکی بیشتر آب را به همراه داشته است. آب انبارهای صحرایی دارای یک بادگیر یک طرفه و یا حداکثر دوطرفه هستند و در موارد استثنایی از سه بادیر ( آب انبار جواد روستای شمس) و چهار بادگیر ( آب انبار نومهریز) استفاده شده است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(9.2 كيلو بايت)

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(6.7 كيلو بايت)

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(14.4 كيلو بايت)

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(14.4 كيلو بايت)

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(15.9 كيلو بايت)

آب انبار شش بادگيره در شهر تاريخي يزد با اقليم گرم و خشك و ساخته شده در دوره قاجاريه كه از بهترين نمونه هاي استفاده از جريان هوا جهت تهويه و خنك نمودن آب از طريق برودت تبخيري است

.

پلان ومقطع آب انبار شش بادگيره يزد. اين آب انبار دو راه پله دارد يكي براي مسلمانان و ديگري براي زرتشتيان. خاك مجاور مخزن به عنوان پشتبند در مقابل نيروي جانبي آب داخل مخزن و گنبد روي آن عمل مي كند

(غلام حسین معماریان-1372-ص56)

تصاوير کوچک فايل پيوست

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آسمان ، چشم آبی خداست ، نگران همیشۀ من و تو . . .

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

بادخان

مؤثر بودن بادخان ها، به ایجاد حداکثر اختلاف فشار بین منافذ ورودی و هوا و بادخان بستگی دارد. جابجایی هواد در اطراف ساختمان ، اندازه و موقعیت بادخان و گشودکی ها را تعیین می کند ( و در بعضی موارد، فرم واقعی ساختمان) ؛ البته در صورتی که اختلاف فشار به حداکثر برسد. آثار مقاومت در برابر جریان هوا در داخل ساختمان نیز، عامل اصلی تعیین کننده ی فرم کلی داخلی است.

بادخان ها و بادخورها ؟

معمولاً نوع ساختمان مشخص می کند که کدام نوع از تهویه ی هواکش ( بادخان ها ، بادخورها یا ترکیبی از این دو) مناسب تر است.

بادخان

استفاده از بادخان ها به عنوان وسایلی طبیعی برای کشیدن هوا از داخل ساختمان ، مزایای و محدودیت هایی دارد. بادخان به عنوان خروجی عمل می کند و هوای تازه یا از طریق پنجره ها، منافذ و لوله های زیرزمینی و یا از طریق بادخورها تأمین می شود. محدود کردن مقاومت در برار جریان هوا در طول ساختمان نیز- همانند همه ی طرح ها و الگوهای تهویه ی هواکش- مسأله ی مهمی است. بنابراین ، معمولاً برای برآورده ساختن این مهم، اجرای یک پلان باز در فضای داخلی ساختمان لازم است. در مقایسه با تهویه ی مکانیکی ، در تهویه با استفاده از بادخان ها تنها می توان یک جریان هوایی با سرعت پایین ایجاد کرد. بنابر این در مواردی که تهویه با استفاده از بادخان انجام می گیرد، باید کانال کشی را به حداقل رساند؛ زیرا شبکه ها و تقاطع ها باعث کاهش جریان هوا می شود. طرح ساختمان باید به نحوی باشد که باعث تشدید جریان هوای طبیعی از طریق بادخان شود.

(مهندسین مشاور بتل مک کارتی-1379-ص36)

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

سردر

سردر به عنوان چشم‌گیرترین قسمت آب‌انبار، صحنه هنرنمایی هنرمندان و معمارانی شده است که آن را با انواع تزیینات چون کاشی‌کاری، آجرکاری، کاربندی، مقرنس‌کاری و کتبیه در انواع ثلث و نستعلیق و بنایی آراسته‌اند. این کتیبه‌ها علاوه بر زیبایی، شناسنامه بنا نیز محسوب می‌شوند.

اندازه سردر آب‌انبارها بسته به بزرگی منبع و چگونگی موقعیت آنها داشت. یعنی هر آب‌انباری که از لحاظ حجم آب‌گیری یا موقعیت محلی بزرگ‌تر بود سردری رفیع‌تر داشت و بالعکس هر آب‌انباری که حجم آب‌گیری کمی داشت و در یک موقعیت استراتژیک محلی و مهم بنا نشده بود از سردر کوچک‌تر و کم‌کارتر برخوردار بود

.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(11.1 كيلو بايت)

سردرها براي آنكه سرگير نباشد نسبت به شروع راه پله، كمي عقب تر بنا مي شوند. در دو سوي سردر، اغلب سكوهاي سنگي پهني قرار دارد كه بيشتر در پيوند فضاي باز مقابل سردر، جايگاه مناسبي براي گردهمايي مردم محل به شمار مي رود. سردرها به طور معمول مركب از قوس بزرگ مياني، جرزهاي دو طرف و لچكي هاي دو سوي قوس و كتيبه پيشاني يا كمربندي هستند. در سردرها نيز شاهد وجود پوشش نيم طاقي زيبايي هستيم كه شكوه خاصي به بنا مي بخشد. زير سقف برخي از نيم طاقي ها با رسمي بندي و برخي ديگر با مقرنس بندي به گونه اي هنرمندانه زينت شده است. روي جرزها و لچكي هاي قوس سردر نيز شاهد تزيينات معقلي و كاشي كاري هفت رنگ هستيم. در برخي از سردرها سطحه هايي از كاشي كاري معرق نيز به كار رفته است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(6.8 كيلو بايت)

كتيبه پيشاني و كمربندي سردر به طور معمول از كاشي معرق يا هفت رنگ است و كتيبه هاي كمربندي گاه نيز بر روي قطعه هاي سنگ مرمر نقش مي بندد. در برابر سردر آب انبارها با توجه به محل بناي آب انبار، سعي بر آن بوده تا فضاي باز مناسبي وجود داشته باشد تا بر جلوه و شكوه سردر بيفزايد.از اين رو آب انبارهاي هر محله كه اغلب در كنار مسجد، قلب محله را تشكيل مي داد، در كنار ميدانها بر پا مي شد. حتي برخي از آنها كه در بافت بازارها ساخته شده اند از پيش پاي مناسبي برخوردارند، چنانكه حتي در بافت بازار نيز كوشش شده تا فضايي باز در برابر سردر وجود داشته باشد. از جمله در برابر آب انبار « گذرنو » در كاشان، هشتي مانندي وجود دارد كه آب انباررا با راسته پيوند مي دهد. از اين محل در روزهاي سوگواري به جاي حسينيه استفاده مي كنند. نكته قابل ذكر آنكه گاه براي جلوه بيشتر سردر آب انبارها در مسيرهاي سقف دار، بازارها و گذرها را بدون سقف ساخته اند.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(10.3 كيلو بايت)

(غلام حسین معماریان-1372-ص58)

سردر آب انبار حاج كاظم قزوين. اين سردر يكي از زيباترين سردرهاي آب انبارهاي ايران است كه شباهت زيادي به سردر مساجد و مدارس دارد. بادگير آن نيز در نوع خود جالب مي باشد.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(71.2 كيلو بايت)

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

تصاوير کوچک فايل پيوست

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

تزیینات

سازندگان آب‌انبارها علاوه بر رعایت نکات عمده معماری در ساخت و ساز و دادن کاربری به این بناها، در برخی از آنها به خصوص سردر آب‌انبار و ورودی آن به هنرنمایی پرداخته‌اند. این تزیینات البته نمادی است از قدر و اهمیت عنصر آب در زندگی انسان به خصوص در ناحیه کویر که معمار و هنرمند این خطّه، آن را به خوبی نشان داده است.

متداول‌ترین نوع و شیوه تزیینات آجرکاری آب‌انبارها، آجرکاری به شیوه خفته و رسته است که حتی ساده‌ترین آب‌انبارها در پشت بغل‌ها دارای این تزیین هستند و همچنین برای زیباسازی نمای آجری از کاشی‌های کوچک رنگی نیز استفاده شده است.

تزیینات معقلی و شکل‌های مختلف آن نیز در نمای سردر ورودی، دو طرف ورودی‌ها، در پشت‌بغل‌های تزیینی و طاق‌نماهای متقارن سردر، زینت‌بخش آب‌انبارهاست.

همچنین کاشی‌کاری با کاشی‌های هفت رنگ و معرق نیز در تزیین آب‌انبارها به کار رفته است.

استفاده از خطوط بنایی از شیوه‌های رایج در آب انبارهاست.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(12.6 كيلو بايت)

آب انبار معصوم خاني، آب انبار حاج حسين و آب انبار عبد الحسين كه به نام آب انبار هاي سه قلو معروف است در شهر نايين در استان اصفهان قرار دارند

.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(13.4 كيلو بايت)

آب انبار سردار بزرگ در قزوين ساخته شده در دوره قاجاريه. هواكش مخزن آب انبار در بالاي گنبد قرار گرفته است

.

فضاهای وابسته یا مشترک با آب انبار

ساخت آب انبار همیشه با نیت خیر همراه بوده است.بانی آن را ساخته است تا تعدادی از مردم اعم از مسلمان و غیر مسلمان از آن استفاده کنند و دعای خیری برای او بفرستند.

انگیزه خیرخواهی و مسایل دیگر باعث شده است تا در کنار آب انبار به ساخت محلهایی اقدام نمایند، که به تدریج تبدیل به یک مکان تجمع شده که روابط اجتماعی خاص خود را به همراه داشته است.

آب انبارهای صحرایی، از نوع کشاورزی در اغلب موارد همراه با یک فضای کوچک یا بزرگ به عنوان سرپناه ساخته شده است. ساده ترین نمونه ی سرپناه ایجاد یک صفه است که در این صفه پلکان (راچینه) نیز قرار می گیرد. نمونه صفه دار در منطقه محمدآباد و مهریز بیشتر رایج است. آب انبارهای نومهریز ، ابولی، محمد آباد و دو آب انباردر ندوشن از این نوعند.

در کنار صفه ها اتاقهای مختلف برای استفاده در زمستان ساخته شده است.

در منطقه ایرندآباد، نصرت آباد، زارچ ، اشکذر، فیروزآباد و عزآباد آب انبارهای صحرایی همراه با یک چهار طاقی ساخته شده اند. آب انبار آخوند و زمان فیروزآباد و حاج نصیر ایرندآباد از این دسته اند.

یک آب انبار صحرایی در نزدیکی روستای عزآباد، افزون بر داشتن یک گنبد( سرپناه) ، فضایی نسبتاً بزرگ چلیپا شکل دارد. در کنار آن فضاهایی جهت استقرار دام ها در نظر گرفته شده است.

آب انباری دیگر در همین محل دارای تعداد زیادی فضا در کنار مزخن است. تنوع فضاها در این منطقه زیاد است، یکی از جالب ترنی طرحها، در ساخت آب انبار علیرضا فیروزآباد به کار رفته که پلان اتاق هشت وجهی و نقشه مخزن چهارگوش است. ترکیب این دو همراه بادگیر و فخر مدین بسیار زیبا و هماهنگ است.

برخی از آب انبارهای روستایی- شهری نیز دارای اینگونه فضاها هستند. در چند نمونه ی برداشت شده ، از این محلها فقط برای استراحت و تجمع اهالی استفاده می شده است؛ مانند آب انبار چمن و میرصالح اردکان آب انبار دو درگاهی و رباط عقدا.

این فضا گاهی به عنوان مسجد مورد استفاده قرار می گرفته است مانند آب انبار مسجد جامع اردکان که در کنار پلکان آن فضایی کوچک و دنج برای عبادت اختصاص داده شده است.

در چند آب انبار فضای روی پلکان به مسجد اختصاص داده شده است. آب انبار و مسجد سرحوض عزآباد ، آب انبار وسط ده و مسجد جوادالائمه از این دسته هستند.

در میان راهها، همراه با کاروانسراها و ساباط ها آب انبارهایی ساخته شده اند. نمونه های جالب ساباط ها ، در نصرت آباد و حجت آباد برداشت شده اند. متأسفانه این ساختمانهای جالب و منحصر به فرد در حال انهدام هستند و برخی حتی کاملاً ویران شده اند.

(غلام حسین معماریان-1372)

تصاوير کوچک فايل پيوست

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

نحوه برداشت و ذخیره آب از آب‌انبارها در حال حاضر

در حال حاضر هم نحوه برداشت و هم چگونگی ذخیره آب به دلیل تکنولوژی مدرن به کلی با گذشته فرق کرده و تکنولوژی، این روند را دگرگون نموده است. هم اکنون در هنگام آب‌گیری، مقداری کُلر بر اساس حجم آب و بر حسب دستور کارشناسان اداره بهداشت به منظور میکروب‌کشی و بهداشتی نمودن به آب مخازن آب‌انبارها می‌افزایند.

برداشت آب از آب‌انبارهای دارای کاربری، در حال حاضر به صورت بی‌رویه انجام می‌پذیرد. چرا که به محض ذخیره‌سازی، برداشت آب شروع می‌شود، آن هم از شیر آبی که در قسمت فوقانی بنا (در محل سردر ورودی آب‌انبار) نصب شده است. آب از طریق پمپی که داخل مخزن است به صورت پمپاژ خارج شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. پمپاژ آب سبب می‌شود آب داخل مخزن به چرخش در آورده شود و ضمن این که از ته‌نشین شدن املاح داخل آب جلوگیری می‌شود، حرکت آب نیز مانع از بسته شدن پرده در سطح آب می‌گردد و در نهایت تصفیه خود به خودی صورت نپذیرفته و آب گوارا نمی‌گردد.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(9.9 كيلو بايت)

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(166.7 كيلو بايت)

نايين ، آب انبار سه قلو شامل سه آب انبار معصوم خاني، حاج حسين مويي و حاج ابوالحسن ، يكي از معدود آب انبارهايي با سه مخزن در كنار هم در مركز ايران.

درتهران آب انبارهاي بزرگي مانند آب انبار فرمانفرما در خيابان حشمت الدوله و آب انبار تكيه سيداسماعيل ساخته شده اند.

در نايين به دليل كمبود آب، آب انبارهاي بزرگي ساخته شده بود. با اين همه مردم براي به دست آوردن آب ناچار بودند كوزه آب را از كوهستان بياورند. براي همين در چنين سرزمينهايي كوزه ها و سبدهاي كمابيش بزرگي ساخته مي شد.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(19.5 كيلو بايت)

سردر آب انبار حاج كاظم قزوين. اين سردر يكي از زيباترين سردرهاي آب انبارهاي ايران است كه شباهت زيادي به سردر مساجد و مدارس دارد. بادگير آن نيز در نوع خود جالب مي باشد.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(7.4 كيلو بايت)

نايين ، يك مقطع از آب انبار سه قلو. اين نقشه دو مخزن از سه مخزن آن را نشان مي دهد. يك بادگير مشترك در بين دو مخزن ديده مي شود.

در عين الكوير ورامين آب را از راه دور به وسط بيابان مي آوردند. بين سياه كوه و كركس كوه نزديك حسن آباد كهريزك در كنار جاده قديم يا ديرگچين (گچ) آب انباري بوده كه از راه دور آب را به آنجا هدايت كرده اند، البته آب آنجا كمي شور بوده است.

آنچه آب انبار در دل بيابانهاي گرم و داغ انجام مي داده از عجايب دنيا است. در نزديكي مراوند كاشان در محلي بنام قزاق كه گرمترين جاي كاشان است، در هوايي بسيار گرم آب انبار يك بادگيره آن آب بسيار خنكي دارد. كه همانطور كه قبلاً گفته شد تحمل سردي آن براي دندان مشكل است.

آب انبارهاي معروف عبارتند از :

آب انبار خواجه و ريگ در يزد قبل از صفويه

از صفويه به بعد دو آب انبار سردار قروين

در كاشان ، آب انبار رنگ رزها ، ميرزا مقيم و بسياري آب انبارهاي ديگر.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(11.2 كيلو بايت)

آب انبار صحرایی تخته بند زارج

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(12.5 كيلو بايت)

آب انبار صحرایی در نزدیکی فیروزآبادیزد( آب انبارخواجه)

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(8.2 كيلو بايت)

آب انبار صحرایی جواد در روستای شمس یزد

آب انبار بهرام شاه ویربندارتفتی در اسلامیه یزد

آب انبار حسین ، نقشه از ماکسیم سیرو

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(14.2 كيلو بايت)

آب انبار شاه ولی تفت

(

معماری ایرانی-محمد کریم پیرنیا

)

تصاوير کوچک فايل پيوست

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

جنبه هاي فني بناي آب انبار

كار ساختن انبارهاي آب از نظر فني كار دقيق و تخصصي به شمار مي رود. مصالح اصلي در كار ساختن انبارهاي آب عبارت است از سنگ، آجر ، شفته آهك و ساروج. نكته اساسي در بناي يك انبار آب « آب بندي » بودن منبع به نحوي است كه پس از آبگيري هيچگونه نشستي نكند و در برابر فشار آب ترك برندارد و آب پس ندهد. به طور معمول بعد از بيرون آوردن گود آب انبار در داخل زمين ، كف آن را شفته آهك مي ريزند. نمونه هايي وجود دارد كه به جاي شفته ،‌كف آب انبارهاي ژرف و چرحجيم را سبر ريخته اند؛ از آن جمله اند آب انبارهاي « خواجه » و « ريگ » در يزد و آب انبار گنجعليخان در كرمان. گفته شده است كه سرب كف آب انبار گنجعليخان را كه از آثار دوران صفويه است، مردم كرمان در هنگام « شهربندان » آقا محمدخان قاجار ، براي ساختن گلوله و دفاع از شهر در برابر خان قاجار مي كندند و مورد استفاده قرار مي دادند. به اعتباري ريختن سرب در كف آب انبار گذشته از جنله استحكام بخشي به انبار، از نظر خنك ساختن آب در تابستان نيز مورد توجه قرار داشته است.

پس از شفته ريزي و افت كردن و سفت شدن آن ، كار ديوار چيني بدنه ها آغار مي گردد. آجر را قبل از استفاده در آب فرو م برند تا بخوبي « آبخورد » و « زنجاب » شود. ملاط مورد مصرف براي ديوار چيني عبارت است از ماسه آهك و ساروج. بعد از پايان سفت كاري و زدن پوشش سقف ، بدنه را با ساروج اندود مي كنند. ساروج از ابتكارات معماران ايراني در دوران بسيار كهن است. براي ساختن آن نخست خاك رس و آهك را به نسبت شش و چهار مخلوط مي كنند و گلي سفت مي سازند و دو روز آن را ورز مي دهند. بعد قسمت خاكستر كوره هاي حمام را با مقداري مواد اليافي « لوئي » ( تخم و پرزهاي نوعي ني است) به آن اضافه مي كنند و مخلوط تازه را با چوب هاي به قطر ده سانتيمتر مي كوبند تا بخوبي با هم عجين شوند. زماني كه مخلوط آماده شد،‌بدنه و كف آب انبار را با آن اندود مي كنند و سپس روي آن را « مهره » مي زنند. مهره سنگي است صاف به شكل عدس كه در كف دست جا مي گيرد . روزهاي پي در پي ساروج را با ماله يا سنگ مذكور مي سايند تا عرق كند و بخوبي خودش را بگيرد ، سپس در منبع آب مي اندازند كه به دليل مخلوط لوئي ، هيچگاه ترك بر نمي دارد. در بعضي جاها براي صرفه جويي در هزينه، نوعي از آب انبار كه به نام «‌ريخته اي »‌معروف است، مي ساختند.

شيوه كار چنان است كه نخست به اندازه قطر ديوار زمين را مي كنند تا به ژرفاي لازم برسند، سپس در محل كنده شده، شفته آهك مي ريزند و زماني حدود دو هفته صبر مي كنند تا افت لازم را بكند سپس به كندن وسط آن كه انبار اصلي است مي پردازند و در پايان گودبرداري ، كف و بدنه را ساروج مي كنند و انبار را آب مي اندازند. براي شفته ريزي منبع، نوعي از شفته كه به نام « شفته پرورده تيزان » معروف است نيز به كار مي رود كه آن را به صورت «‌غرقي » (‌شفته شل ) همراه با پاره سنگ در كف مي ريزند. در بناي آب انبارها به استحكام ديواره مجاور پلكاني پاشير توجه كامل مي شود؛ زيرا اين بخش، چون ديگر قسمتها با توده خاك پيرامون در برگرفته نشده، نبابراين ايجاب مي كند تا از ضخامت و مقاومت بيشتري برخوردار باشد.

الف- آب‌انبارهای پیش از دوره صفوی

آب‌انبارهایی هستند که تقریباً فاقد تزیینات سردر بوده و عمدتاً سقف منبع آنها به صورت طاق و چشمه و یا گنبدی و نیمه‌گنبدی (تیز و پخ) پوشش شده‌اند. به طور کلی این آب‌انبار از عمق نسبتاً زیادتری نسبت به سایر آب‌انبارها برخوردارند و دارای سردر ورودی ساده و بی‌پیرایه و بدون تزیین هستند.

ب- آب‌انبارهای دوره صفوی

آب‌انبارهایی هستند که سردر تزیینی دارند. هر چند که این تزیینات ساده و بی‌پیرایه است. این گروه از آب‌انبارها اکثراً در محل مخزن خود دارای دو یا چند ستون هستند و سقف اکثر آنها به صورت تخت، پوشش شده و بر روی سقف آنها مساجد و تکایا بنا شده‌اند و این از خصوصیات معماری آب‌انبارها در زمان صفوی است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

ج- آب‌انبارهای دوره قاجار

آب‌انبارهایی هستند که از لحاظ تاریخی تقریباً در اوایل دوره قاجار و بعد از زلزله سال ۱۹۲ ه.ق بنا شده‌اند. این دسته از آب‌انبارها اکثراً با سردرهای تزیینی جلوه و شکوه خاصی دارند.

د- آب‌انبارهای عصر حاضر

آب‌انبارهایی هستند که اخیراً (قرن اخیر) بنا شده و سردر ورودی اکثر آنها فاقد تزیینات کاشی‌کاری بوده و در ساخت آنها مصالح نو همچون آجرهای استاندارد، سیمان و گچ به کار گرفته شده است.

ضمناً راچینه، سردر و مخزن آنها نیز بسیار کم حجم و کوچک است و اغلب در بافت جدید شهر قرار گرفته‌اند.

آب انبارها از جمله تأسیسات وابسته به قنات هستند كه برای ذخیره‌سازی در زمستان و استفاده در تابستان كاربردارد.

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

آب انبارها ، استان یزد

آب انبار میان راهی مسیر چک چک

این آب انبار مجاور نیایشگاه زرتشتیان یزد، در فاصله هفتادو پنج کیلومتری شهر یزد قرار دارد. با توجه به نحوه ساخت آن، می توان گفت که این بنا متعلق به دوره قاجار است. آب انباراز نوع میان راهی است و در مسیر فرعی جاده یزد- طبس قرار دارد

.

این آب انبار از آجر و به شکل یک اتاق چهار گوش است و دارای یک ورودی باقوس هلالی است و در دو طرف ورودی آن، دو سکو برای نشستن قرار دارد. نقشه مخزن آن مدور و دارای یک فضای چهارگوش در جلو برای دسترسی به آب است

.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(4.2 كيلو بايت)

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

آب انبار گلشن

آب انبار گلشن واقع در محله "گازرگاه" شهر یزد، از بناهای دوران معاصر است. این آب انبار دو پاشیر و پلکان جداگانه برای استفاده مسلمانان و زرتشتیان دارد. آب انبار دارای چهار بادگیر است که در فواصل یکسان در کنار مخزن دایره ای شکل آب انبار قرار دارند. ارتفاع بادگیرها از سطح زمین سیزده متر و حجم مخزن آن دو هزار متر مکعب است

.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(5.6 كيلو بايت)

آب انبار شش بادگیری

این آب انبار در محله ای به همین نام در شهرستان یزد قرار دارد. این بنا دارای دو ورودی (یکی در شمال و دیگری در جنوب مخزن)، شش بادگیر و مخزن بزرگی به حجم دوهزار متر مکعب است. این آب انبار پنجاه و پنج پله دارد. ورودی آب انبار در قسمت جنوبی است و بین پله های بیست و پنج و بیست و شش آن، از بالا یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد و طاق آب انبار بعداز هشتی شروع می شود. شیر آن نیز در قسمت ورودی شمالی است. ورودی شمالی نسبت به مخزن شیر، قرینه ورودی جنوبی است. آب انبار دارای گنبد تخم مرغی شکل است. ارتفاع مخزن آب آن 12/6 متر و ارتفاع بادگیرها ده متر است

.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(4.6 كيلو بايت)

(محمد کریم پیرنیا-1388)

آب انبار وزیری

این بنا در اواخر قرن هشتم میلادی توسط "سیدرکن الدین ثانی" در محله مسجد جامع شهر یزد ساخته و دارای چهار بادگیر بر روی مخزن است که آب را خنک می کرده است. این آب انبار دارای یک در قدیمی و سی وهفت پله است

.

آب انبار وقت و ساعت

این آب انبار توسط "خواجه شاه امیر استرآبادی" در محله "وقت و ساعت" شهر یزد ساخته شد. سنگ مرمر سردربنا، تاریخ 1121 هـ.ق را نشان می دهد.این آب انباردارای چهل ونه پله وچهار بادگیربر روی مخزن است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

(15.5 كيلو بايت)

تصاوير کوچک فايل پيوست

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

تصاوير پيوست شده

attachment.php?attachmentid=78586&stc=1&d=1343581611

attachment.php?attachmentid=78587&stc=1&d=1343581611

attachment.php?attachmentid=78588&stc=1&d=1343581611

آرتاش · 19 شهریور، ۱۳۹۱

آب انبارها

در استان قم آب انبارها از كاركرد مهمی برخوردار بودند. به عنوان مهم ترین آب انبارهای استان می توان از موارد زیر یاد كرد:

آب انبارالبرز: این آب انبار در بخش كهك ، شهر كهك و در كنار مسجد جامع و گورستان قدیم شهر واقع است و از دوره قاجاریه به جای مانده است .

آب انبار پاچیان : این آب انبار در بخش جعفریه در روستای پاچیان قرار دارد و به دوره قاجاریه تعلق دارد .

آب انبار چهل اختران: این آب انبار در شهر قم ، پشت بقعه چهل اختران واقع شده و از دوره قاجاریه به جای مانده است .

آب انبار راهجرد : این آب انبار در روستای راهجرد از بخش خلجستان واقع شده و به دوره صفویه تعلق دارد.

آب انبار طیب و طاهر : این آب انبار كه در بخش مركزی واقع شده در كنار امامزاده طیب و طاهر قرار دارد و متعلق به دوره قاجاریه است .

.

آب انبار كاج : در بخش مركزی روستای كاج واقع شده و از دوره قاجاریه به جای مانده است .

آب انبار كاروانسرای صدر آباد : این آب انبار در بخش مركزی واقع شده و در كنار كاروانسرای صدرآباد قرار دارد. بنای آب انبار به دوره صفویه و قاجاریه تعلق دارد .

آب انبارآجری كاروانسرای پاسنگان ؛ این آب انبار كه در كنار كاروانسرای پاسنگان واقع شده ، به دوره قاجاریه تعلق دارد.

آب انبار سنگی كاروانسرای پاسنگان؛ این آب انبار نیز در كنار كاروانسرای پاسنگان قرار دارد و از دوره قاجاریه به جای مانده است .

آب انبار كوه سفید؛ این آب انباردرروستای كوه سفید از بخش مركزی واقع شده وبه دوره قاجاریه تعلق دارد.

آب انبار كهك ؛ این آب انبار در كنار مسجد جامع شهر كهك از دوره صفویه به جای مانده است .

آب انبارمبارك آباد ؛ این آب انباردرروستای مبارك آباد بخش مركزی واقع شده و به دوره قاجاریه تعلق دارد

ورود

آب انبار

ارسال های توصیه شده

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

آرتاش 33340

لینک به دیدگاه

سایت نواندیشان

انجمن نواندیشان

جریان فعالیت های من

کسب درآمد کنید