مشخصات فضای سبز شهری

[moein.s 18983]

از دیدگاه حفاظت محیط‌زیست، فضای سبز شهری، بخش جاندار ساخت کالبدی شهر را تشکیل می‌دهد.در این مبحث همچنین به این موارد نیز پرداخته شده است؛ انواع فضاهای سبز،‌ نقش و اهمیت فضاهای سبز در زندگی شهری، عملکردهای فضای سبز و نقش‌های عمده فضای سبز.

 

 

گونه‌شناسی کاربری فضای سبز شهری

 

فضاهای سبز شکل‌های گوناگون دارند و بنا به کاربرد آنها به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. به طورکلی فضاهای سبز را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: یکی فضاهای سبز برون شهری و دیگری فضاهای سبز درون‌شهری. فضاهای سبز پیرامون یا حاشیه شهر یعنی همان فضاهای سبز برون‌شهری از سویی نقش مهارکننده رشد بی‌رویه شهر را دارد و از سوی دیگر بازدهی اکولوژیک – زیست‌محیطی‌شان، شامل همه محیط‌زیست شهری می‌شود. فضاهای سبز عمومی تنها قسمت کوچکی از تمام پوشش گیاهی شهری را تشکیل می‌دهند. بنابراین می‌توان از همه فضاهای سبز موجود در سطح شهر صورت‌برداری کرد. در این حالت باید پس از شمارش فضاهای سبز، آنها را به صورتی روشن و منطقی، برحسب کاربرد، طبیعت یا مساحت برای هر مرحله و منطقه جغرافیایی طبقه‌بندی کرد.

 

چون دارایی سبز یک شهر، صرف‌نظر از فضاهای سبز عمومی که توسط شهرداری اداره می‌شوند، از مجموع فضاهای خصوصی، فضاهای کوچک دارای گیاهان خودرو و زمین‌های متعلق به دولت و یا اداره‌ای خاص تشکیل می‌شود. فضاهای سبز درون شهری هم بیشتر به صورت پارک احداث می‌شوند و از دیدگاه شهرسازی به زیبایی محیط‌زیست شهری می‌افزایند. افزون بر پارک‌های شهری، میدان‌ها،‌ مجموعه‌های ورزشی، پارک‌های تفریحی کودکان و باغ‌های گیاهی را نیز باید در زمره این گروه به شمار آورد.

 

 

فضاهای سبز برون‌شهری

 

فضای سبز برون شهری خود به چند دسته تقسیم می‌شود؛ کمربندی‌های سبز احاطه‌کننده، کمان‌های سبز محورهای سبز، پارک‌های ملی، پارک‌های جنگلی و پارک‌های گیاه‌شناسی. شرح هر کدام از این موارد گفته شده، به شکل خلاصه در این جلد از کتاب آمده است. اگر فضاهای سبز شهری را از نوع مالکیت به سه دسته عمومی، نیمه عمومی و خصوصی تقسیم کنیم، پارک‌های شهری در طبقه فضاهای سبز عمومی هستند. طبیعت این فضاها به گونه‌ای است که تمام طبقات مردم می‌توانند از آن استفاده کنند؛ در پارک‌های عمومی تمام وسایل سرگرمی و رفاهی، برای همه گونه سلیقه، فکر و سن وجود دارد. پارک‌های شهری در مقیاس واحد همسایگی، در مقیاس محله‌ها، در مقیاس ناحیه و در مقیاس منطقه موجود هستند. همچنین فضاهای سبز خیابانی هم هستند که شامل فضای سبز میدان‌ها، حاشیه بزرگراه‌ها، حاشیه پیاده‌روها، جزایر میانی، تقاطع‌های غیرهمسطح، بانه‌های میانی راه‌ها (رفیوژ) و کنار خیابان‌ها می‌شوند.

 

 

گونه‌شناسی گیاهی فضاهای سبز شهری

 

پوشش گیاهی یک منطقه از انواع گونه‌های گیاهی موجود در آن تشکیل می‌شود. مشاهدات و تحقیقات لازم درباره نوع‌بندی، موقعیت‌های مختلف زیستی و تقسیمات جغرافیایی گیاهی تنها متوجه تک‌تک موجودات نمی‌شود، بلکه باید واحدهای سیستماتیک گیاهی را به طور کلی مد نظر قرار دارد. به ‌این ترتیب، تمام موجودات یکسان را که در این زمینه نزدیکی با یکدیگر دارند، در یک واحد خلاصه می‌کنند که به آن «تاکسون» می‌گویند. یک تاکسون که واحدی از رده‌بندی گیاه‌شناسی است، می‌تواند یک گونه، زیرگونه، جهش یا حتی یک تیره را شامل شود. محدود بودن دایمی تعداد بی‌شماری از تاکسون‌ها نشان‌گر محدودیت قدرت گسترش هر گیاه است. این زمانی امکانپذیر است که امکانات مساعد اقلیمی‌_ اکولوژیکی در زیستگاه‌ها موجود است تا بذرها، جوانه‌ها و نهال‌ها به راحتی بتوانند رشد و نمو کنند. تنوع محیط جغرافیایی ایران و حاکم بودن وضعیت آب و هوایی گوناگون از منطقه‌ای به منطقه دیگر در پهنه وسیع کشور، سبب رویش جامعه گیاهی و رویشی متنوعی شده است.

 

بر پایه برخی مطالعات، گونه‌های جوامع گیاهی به بیش از ۸۰۰۰ نوع برآورده می‌شود. در مورد گونه انتخاب شده نباید عجولانه تصمیم گرفت. بررسی قاعده کاشت، بازدید از پارک‌ها، باغ‌ها و آشنایی کلی با گونه‌ها، مواردی هستند که برای تصمیم‌گیری در انتخاب گونه مفیدند.

 

در زمینه دسته‌بندی گیاهان، درختان به عنوان عناصری از فضای سبز، دارای ویژگی‌هایی هستند که بر پایه آنها به آسانی طبقه‌بندی می‌شوند. این طبقه‌بندی درختان چهار معیار اندازه، تراکم، شکل و برگ را باید در نظر گرفت. در دسته‌بندی دوم گیاهان، بوته‌ها و گیاهان پوششی قرار دارند. این گیاهان کوتاه قد هستند و رشد سریعی دارند. مانند گل‌ها، گیاهان، خزنده بالا رونده، پرچین‌ها و چمن‌ها. گونه‌های مختلف گیاهان به راه‌های متفاوتی می‌توانند در برابر فضای سبز خود ایفای نقش کنند. از این میان گونه‌های مناسب برای آلودگی‌ هوا، آلودگی صوتی و… را می‌توان نام برد.

(معیارهای برنامه‌ریزی فضاهای سبز شهری)، پیش از هر نوع برنامه‌ریزی برای توسعه سبز شهری، باید معیارهای محیطی و مکانی و استانداردهای توسعه فضای سبز معین شود.

 

(ضوابط و مقررات مربوط به کاربری فضاهای سبز شهری)، که به دو دسته عام و خاص تقسیم می‌شوند. «ضوابط عام» شامل مقررات و ضوابطی می‌شود که به شکل قانون و آیین‌نامه در سطح همه شهرهای کشور لازم‌الاجرا است؛ مثل قانون شهرداری‌ها، لایحه‌ قانونی حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها، مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و… .

اما «ضوابط خاص» شامل ضوابط و مقرراتی می‌شود که همراه با تمامی اسناد طرح‌های جامع و هدایت‌گر به تصویب مراجع ذی‌ربط رسیده و به شهرداری ابلاغ شود. مصوبات شوراهای اسلامی شهرها نیز در این باره جزء ضوابط و مقررات خاص طبقه‌بندی می‌شوند.

 

 

عناصر و عوامل فضاهای سبز عمومی

 

از جمله عناصر و عوامل فضاهای سبز عمومی می‌توان به رستوران، مزرعه کودکان، فضای پیک‌نیک، قلمستان، زمین‌های ورزشی، باغ گیاهان، تئاتر روباز و پیست دوچرخه سواری اشاره کرد .منابع آب یک سایت می‌تواند شامل آب‌های سطحی و سفره‌های آب‌های زیرزمینی است، باید توجه داشت که منظر (فضا) در طول زمان شکل می‌گیرد و طی دوران شکل‌گیری خود، با تغییرات و تحولات متعددی مواجه می‌شود؛ بنابراین، طراح منظر باید ترکیب درختان و درختچه‌ها را به گونه‌ای انتخاب کند تا ضمن دستیابی به آثار و عناصر منظر در کوتاه مدت، امکان رشد و جایگزینی درختان دارای عمر طولانی و دوام منظر را تامین کند.

 

 

معیارهای منظرسازی فضاهای سبز و باز شهری

 

منظرسازی یا به عبارت بهتر «زمین آرایی» عبارت است از کاربرد گیاهان در طراحی به گونه و شکلی که موجبات ارتقای جلوه‌های دیداری محیط است. از این دیدگاه برخی از مهم‌ترین معیارهای زمین‌آرایی در عرصه‌های شهری به این شرح است: «انسجام فضایی، فضاسازی، نظم و تنوع، تکرار، سازگاری، مردم مداری، حداقل دخالت و تجاوز به شرایط طبیعی، راحتی دسترسی و حرکت و اصول زیباشناسی.

 

(اصول مدیریت حفظ و بهسازی فضاهای سبز عمومی)، موفقیت ساز و کار مدیریت فضاهای سبز شهری مستلزم رعایت اصول این معیارهاست: ارتقای نقش مردم، ارتقای بهره‌وری اکولوژیکی فضای سبز شهری و ارتقای بهره‌وری اجتماعی فضاهای سبز شهری.

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام