اهداف و استراتژيهای دستيابی به حمل و نقل پايدار شهری

[millan 1272]

اهداف و استراتژيهای دستيابی به حمل و نقل پايدار شهری

 

در منابع مختلف به اهداف متنوعي در ارتباط با برنامه ريزي حمل و نقل پايدار اشاره شده است که به طور خلاصه مي توان به موارد زير اشاره کرد:

 

- تنوع سيستم حمل و نقل: امکان انتخاب روشها، مکانها و قيمت هاي مختلف حمل و نقل براي مسافران وجود دارد به خصوص آنهايي که کارا، قابل استطاعت، سالم و غيروابسته به راننده هستند. اين امر با تلفيق و يکپارچه کردن سيستم حمل و نقل و به عبارتي گسترش مولفه هاي گوناگوني از سيستم حمل و نقل مانند پياده روي و دوچرخه سواري و استفاده از حمل و نقل عمومي و همچنين تلفيق برنامه ريزي حمل و نقل و کاربري زمين جهت دستيابي به حمل و نقل يکپارچه امکانپذير است.

 

- قابل استطاعت بودن: خدمات حمل و نقلي گزينه هاي قابل استطاعتي ارائه مي دهند که خانوارهاي کم درآمد کمتر از 20% بودجه شان را براي دسترسي به کالاها، خدمات و فعاليتهاي اصلي بپردازند.

 

- کارآمدي منابع (انرژي و زمين): برنامه ريزي حمل و نقل کارايي انرژي و زمين را تشويق مي کند. استفاده کم و کمتر از منابع پايان­پذير و جايگزيني منابع پايان­پذير با منابع پايان ناپذير، کاهش روز به روز مصرف سوخت فسيلي و کاهش روز به روز آلاينده هاي محيطي از استراتژيهاي ارائه شده در اين راستا مي باشد (شهيدی, 1386).

 

- قيمت گذاري در راستاي اولويت دهي به سيستم­هاي کارآمد: جاده ها، پارکينگ، بيمه و سوخت جهت تشويق کارايي، قيمت گذاري مي شوند و تسهيلات جهت سفر با ارزش مطلوبتر و روشهاي کارآمدتر مديريت مي شوند.

 

- دسترسي کاربري زمين (رشد هوشمند): سياستها از توسعه فشرده، مختلط، مرتبط و چندروشي کاربري زمين جهت بهبود دسترسي کاربري زمين و گزينه هاي حمل و نقل حمايت مي کنند.

 

- کارايي اجرايي: آژانس هاي حمل و نقل و ارائه دهندگان خدمات و تسهيلات به طور کارايي جهت کمينه کردن هزينه ها و بيشينه کردن کيفيت خدمات مديريت مي شوند.

 

- برنامه ريزي فراگير و جامع: برنامه ريزي جامع (توجه به اهداف، اثرات و گزينه هاي اصلي)، يکپارچه (تصميم گيري بين بخش ها، قلمروهاي قدرت و ادارات مختلف هماهنگ شود) و فراگير (همه مردم تحت تاثير قادر به مشارکت هستند) مي باشد. جدول زير رابطه بين اهداف کلان پايداري و اهداف حمل و نقل پايدار را نشان مي­دهد:

 

در اين ارتباط مي توان به گزارش نگرش جامع به حمل و نقل پايدار در سال 2035 اشاره نمود (cst, 2005) که اهداف زير را در دستيابي به حمل و نقل پايدار دنبال مي کند:

 

- تمرکز بر دسترسي: در جامعه اي که حمل و نقل پايدار وجود دارد، مردم روزانه دسترسي زيادي براي دستيابي به کالاها، خدمات و فرصتهاي اجتماعي دارند. به خصوص مردمي که از نظر اقتصادي داراي سطح بالايي نيستند يا کسانيکه با مشکلات فيزيکي غير معمول مواجه هستند.

 

- حمل و نقل غيرموتوري: بيشتر دسترسي ها به کاربرد گسترده وسايل غيرماشيني وابسته است که با هدف حمل و نقل افراد در مناطق شهري مي باشند. پياده روي، دوچرخه سواري، اسکيت سواري و ديگر روشهاي غيرماشيني، قابل قبول و پذيرفته شده است.

 

- حمل و نقل ماشيني بوسيله وسايل رايج: تعدادي از دسترسي­ها به استفاده از تکنولوژي­هاي بسيار متفاوت در مقياس عمومي و بطور روزمره بستگي دارد، که ممکن است شامل واحدهاي سوختي منابع تجديدپذير به عنوان توليدات هيدروژني يا انرژي خورشيدي، سيستم هاي هوشمند حمل و نقل و بزرگراههاي خودکار، خدمات ريلي و تکنولوژيهاي سفينه فضايي شوند.

 

- جابجايي کالاها: جابجايي کالاها بوسيله روشهاي مناسب حمل و نقل براساس بزرگي و فاصله حمل کالاها انجام مي­شود­. کشتي­هاي باري و ديگر حمل کنندگان کالا، محيطي مطلوب در جهت اهداف اقتصادي ايجاد مي­کنند.

 

- نياز کمتر براي تغيير مکان مردم و کالاها: به طور متوسط سفرهايي که براي جابجايي مردم و کالاها بوسيله حمل و نقل ماشيني انجام شود، کوتاهتر مي­گردد. زيرا شهرها بسيار فشرده هستند و ترکيب خوبي از کاربريها دارند. دسترسي بيشتر با ارتباط دوربرد و جابجايي کمتر مردم و کالاها بدست مي آيد.

 

- اثرات کم و يا عدم وجود اثرات بر محيط و سلامت انسان: به طور نمادين نتيجه آن کمتر از اثرهاي جهاني و محلي حمل و نقل بر محيط است. به ويژه انتشار گاز دي اکسيد کربن و ديگر گازهاي گلخانه اي از حمل و نقل يک پنجم از مجموع انتشارات در سال 1990 کمتر مي باشد.

 

[millan 1272]

مي توان با توجه به استراتژيهاي ارائه شده فرصتها و راه حلهاي ممکن که مي توانند به عنوان پايه بحث در بستر حمل و نقل پايدار مورد استفاده قرار گيرند، را به شرح زير پيشنهاد کرد:

 

1- تاکيد بر ساختار فشرده شهري

فشرده سازي شهر با تاکيد بر ايجاد اختلاط در کاربري­ها و متراکم ­سازي همراه است که هر دو مورد از اصول ده­گانه پيشنهاد شده توسط ITDP در سال 2010 در راستاي پايداري حمل و نقل در شهرهاست (ITDP, 2010). در اختلاط کاربري­ها تاکيد بر يکپارچه‌سازي فعاليت‌هاي کاري، تفريحي و فعاليت‌هاي مربوط به زندگي عادي در يک محل، مکان‌ها و شهرهاست. در متراکم­ سازي تاکيد بر متراکم سازي ساختمان‌ها و پياده‌محور و حمل و نقل عمومي محور کردن نواحي شهري است.

 

2-ترويج پياده روي

هرچه سهم رفت و آمدهايي که به صورت پياده صورت مي گيرد، بيشتر باشد، ساختار سکونتگاهها استوارتر، متنوع تر و در عين حال مصون از بحران ها خواهد بود، بنابراين عابر پياده بايد بتواند در تمام محدوده سکونتگاه، مطمئن، بدون مشکل و راحت رفت و آمد کند. ويژگي ذاتي عابر پياده، باعث تمايز نحوه حرکت او از ساير انواع ترددها مي شود: انعطاف پذيري و خود تنظيمي نسبتاً سريع، در واقع عابر پياده خود را با شرايط مختلف طبيعي وفق مي دهد (کنت لاخر, 1381).

 

3- ترويج دوچرخه سواري

دوچرخه و ساير وسايل نقليه‌اي که براي حرکت از نيروي انسان استفاده مي‌کنند، فضاي کمي اشغال مي‌کنند و به انرژي غير از انرژي انسان نياز زيادي ندارند، همچنين ويژگي سفر از مبدا به مقصد (door to door ) را نيز دارند. براي سفرهاي کوتاه اين گزينه‌ها نسبت به تاکسي و خودرو سالم‌تر و پايدارتر هستند. اگر خيابان‌ها امن و راحت باشند، بسياري از مردم دوچرخه‌سواري را براي حمل و نقل برمي گزينند.

 

4- گسترش حمل و نقل عمومي

برخي سفرها طولاني هستند ، دوچرخه‌سواري و پياده‌روي گزينه‌هاي معقولي براي اينگونه سفرها نيستند.از آنجاييکه تردد زياد خودروهاي شخصي حرکت حمل و نقل عمومي و اتوبوس‌ها را کند مي‌کند، شهرها بايد به فکر حل اين مشکل باشند.حمل و نقل عمومي انبوه ‌بر قابليت جابجايي سريع و راحت ميليونها مسافر را دارند (ITDP, 2010). از جمله مزيت­هاي حمل و نقل عمومي مي­توان به سرعت بالا، بهره­ وري بالا، امنيت، کاهش اثرات منفي زيست محيطي، اجراي سريع حمل و نقل همگاني، ثبات در ارزش و کاربري زمين، تراکم کمتر ترافيک، حجم قابل توجه در حمل و نقل مسافر، هزينه­ هاي کمتر (هزينه ناشي از مصرف سوخت و استهلاک اتومبيل) و ... اشاره نمود.

[millan 1272]

5- ارتقاء فرهنگ ترافيک

شهروندان و ترويج عدم استفاده از اتومبيل شخصي آموزش صحيح فرهنگ ترافيک به همه طبقات جامعه و علاقه مند ساختن آنها به رعايت اصول اين فرهنگ مي تواند در اصلاح وضعيت ترافيک و کاهش مسائل و مشکلات ناشي از آن تاثير به سزايي داشته باشد. آموزش بايد به طور مداوم و به صورت بنيادي و ريشه اي صورت پذيرد (گلریزان & بهزادفر, 1387). از عوامل مهم که بايد از طريق افزايش سطح فرهنگ جامعه اصلاح شود، نحوه استفاده از وسايل نقليه شخصي است. وسايل نقليه شخصي عامل حاکم بر حمل و نقل شهري بوده و براي آينده قابل پيش بيني نيز حاکم باقي خواهد ماند. ساختار شهري فعلي و کاربري اراضي جاري با هدف سهولت جابجايي و حرکت سريع براي ماشين ها اين حاکميت را دو چندان کرده است. براي رسيدن به پايداري بايد استفاده از ماشين (استفاده تک نفره از ماشين بجاي حمل و نقل عمومي) کاهش يابد و سيستم متعادل تري براي حمل و نقل ايجاد گردد.

 

6- ارتقاء کيفيت زيست محيطي

از آنجايي که محيط زيست يکي از رئوس مثلث پايدار است و يکي از مهمترين منابع ايجاد آلودگي هوا (مخصوصاً در شهرهاي بزرگ) وسايط نقليه مي باشد، سيستم حمل و نقل پايدار نيز بايد در جهت حفاظت از محيط زيست و منابع تجديد ناپذير گام بردارند و براي کاهش وابستگي به سوختهاي فسيلي، منابع زيرزميني و کاني­ها و کاهش آلودگي زيست محيطي مي توان از روش­هاي ذيل استفاده نمود:

1)کاهش سفرهاي وسايط نقليه موتوري و مسافتهاي طي شده توسط وسايط نقليه از طريق توسعه­ هاي متراکم و کاربريهاي مختلط؛

2) استفاده از آلترناتيوهاي ديگري مانند پياده­روي، دوچرخه­سواري و حمل و نقل عمومي به جاي استفاده انفرادي از ماشين؛

3) رواج استفاده از منابع تجديد پذير براي وسايط نقليه؛

4) کاهش توليد آلاينده ها از طريق استفاده از انرژيهاي پاک و تکنولوژيهاي جديد؛

5)عدم تخريب فضاهاي باز در شهرها

[millan 1272]

7- مديريت تقاضاي سفر

احتمالاً مهمترين موضوع در ارتباط با اجراي اقدامات TDM تغيير رفتار سفر افراد است. در دوران کنوني که استفاده از اتومبيل براي سفرهاي شخصي به روش غالب تبديل شده­است، اجراي TDM موفق بزرگترين چالش پيش رو است (R.Black, 2010).

 

8- پيش بيني نيازهاي حرکت کالا

زندگي شهري از طريق نقل و انتقال کالاها تغذيه مي‌شود. غذا، سوخت، البسه، و زباله معمولاً از طريق کاميون‌ها بين شهرها جا‌به‌جا مي‌شوند. سهم آلودگي هوا و آلودگي صوتي ناشي از حمل و نقل بار بين 40 تا 50 درصد است، در حالي که به طور ميانگين حرکت خودروها به ازاي خودرو- مايل 10 الي 15 درصد آلودگي ايجاد مي‌کنند. شهرهاي پايدار بايد تحويل کالاها را طوري تضمين کنند که کمترين آسيب را به جامعه وارد شود.

 

9- پيش بيني پارکينگ ها

پارکينگ ها بخش مهمي از ساختهاي حمل و نقل اند که در مناطق شهري مانند معابر يا در مسيرهاي حمل و نقل عمومي مي­بايست پيش بيني شوند. براي اينکه پارکينگ ها بتوانند به عنوان راه حلي در کاهش بار ترافيک عمل کنند بايد به درستي برنامه­ ريزي و کنترل شوند. روش اصلي اين توسعه جامع به صورت پارکينگ­هاي در کنار يا خارج از خيابانها عبارتند از: پارکينگ هاي کوتاه مدت، بلندمدت، پارک سوارهاي عمومي و خصوصي با در نظر گرفتن نيازهاي لازم است (امينی, 1386).

 

10- توجه به نقش شبکه حمل و نقل در مديريت بحران حوادث طبيعي

شبکه حمل و نقل درون شهري نقش تعيين کننده اي را در موفقيت عمليات نيروهاي امداد و نجات در شرايط بحراني پس از وقوع سانحه طبيعي به ويژه در شهرهاي بزرگ داراست. دستيابي به پايداري در برابر خطرات ناشي از سوانح، از طرق زير امکان پذير مي گردد:

1) ترکيب کالبدي مناسب قطعات و راههاي دسترسي به نحوي که آسيب فيزيکي قطعات (ريزش آوار، شکستن و فروافتادن شيشه ها، تزئينات و الحاقات ساختمان و ... )، سبب آسيب راهها (انسداد راه، آسيب جاني افراد در راه يا افراد در حال گريز و پناه و آسيب مالي عناصر راه مانند اتومبيل ها و تجهيزات شهري و ... ) نگردد.

2)طراحي مناسب راه (عرض مناسب راه با خصوصيات تقسيم به نحوي مناسب کف راه با توجه به خصوصيات کالبدي جداره هاي قطعات مجاور راه).

3) متناسب بودن مشخصات فيزيکي راه ها با خصوصيات عملکردي قطعات مجاور (جمعيت، الگوي استفاده و ... ) جهت جلوگيري از ايجاد ازدحام هنگام گريز و پناه مردم (عرض راه، طول راه، جنس کف، شيب و ... ) (امينی, 1386)

4) ايمن­ سازي ابنيه فني مانند پل­هاي روگذر و زيرگذر سواره و پياده، تونلها و ساير تجهيزات و ابنيه شهري مستقر در حاشيه معابر

 

منبع: دانش شهر، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران