نقش مهندسین مشاور در صنعت

[XMEHRDADX 7514]

مقدمه

 

امروزه در کشورهای صنعتی و توسعه ‌یافته، بخش عمده کار طراحی و خدمات مهندسی مشاوران صنایع در دوران بهره‌داری طرح صنعتی صورت می‌گیرد. از طرف دیگر در سال‌های آتی، ایران خواه ناخواه به بازار جهانی وارد شده و عضو WTO می‌‌شود. این دو موضوع، بسیار قابل اهمیت بوده و می‌تواند تعیین‌کننده خط مشی شرکت‌های مهندسی ـ مشاور صنعتی در ایران باشد و باید در دورنمای فعالیت‌های صنعتی و تجاری شرکت‌های مهندسی ـ مشاور در نظر گرفته شود تا این شرکت‌ها بتوانند به وظائف خود در راستای جهانی‌سازی صنایع (و طرح‌ها) با حفظ منافع ملی عمل كرده و در عرصه جهانی به جایگاه مناسبی دست پیدا کنند.

 

با توجه به اینکه در ایران، شرکت‌های مهندسی ـ مشاور صنعتی بیشتر در زمینه احداث و راه‌اندازی واحدهای تولیدی و صنعتی نقش داشته و در دیگر عرصه‌های بعد از راه‌‌اندازی کارخانه نقش عمده‌ای ایفا نمی‌کنند، این مقاله به دنبال این است که اهمیت حضور مشاوران صنعتی متخصص را در دیگر عرصه‌های خدمات مهندسی به‌خصوص در عرصه بهره‌برداری از واحدهای صنعتی و Production Improvement نشان دهد و به اهمیت و جایگاه این مقوله در بین دیگر خدمات مهندسی بپردازد.

 

 

جایگاه شرکت‌های مهندسی ـ مشاور در پروژه‌های صنعتی

 

اهمیت نقش شرکت‌های مشاوره‌ای متخصص در زمینه پیاده‌سازی سیستم‌های تولیدی بر هیچ متخصص مجربی پوشیده نیست. حضور مشاوران خبره در پروژه‌های صنعتی و تولیدی، نه تنها باعث بالا رفتن احتمال موفقیت سیستم می‌شود بلکه به‌طور مستدل حیاتی و ضروری است، ضمن اینکه کارآیی و کیفیت این سیستم‌ها را تضمین می‌کند. شرکت‌های مهندسی ـ مشاوره‌ای متخصص در امور صنعتی و تولیدی، به‌عنوان عامل یکپارچگی و ارتباط بین کارفرما، مجری و کلیه سیستم‌ها در کلیه سطوح سازمان جایگاه کلیدی‌ داشته و یاریگر و پشتیبان مدیران ارشد سازمان‌ها و واحدهای صنعتی ـ تولیدی در پیاده‌سازی و راه‌اندازی موفقیت‌آمیز سیستم‌های تولیدی هستند.

 

حتی ساده‌ترین سیستم‌های تولیدی و کوچکترین پروژه‌های صنعتی نیز نیازمند برنامه‌ریزی و تخصیص منابع لازم جهت رفع نیازها با کمترین هزینه و بهترین کیفیت است و کنترل، مدیریت و نظارت بر تامین و تخصیص این منابع و حسن انجام کار تنها از عهده یک مجموعه مدیریتی مجرب و قابل برمی‌آید.

 

عمده خدمات مهندسی مربوط به احداث و راه‌اندازی واحدهای صنعتی و تولیدی براساس تجارب چندین ساله متخصصان شرکت مهندسین مشاور پولاد به ترتیب نشان داده شده در شکل(1) است.

 

قابل ذکر است که موارد شماره 1 تا 19 شامل خدمات مهندسی قبل از آغاز بهره‌برداری سیستم است که خود شامل خدمات مهندسی مقدماتی (موارد 1 تا 4)، خدمات مهندسی قبل از احداث (موارد 5 تا 9)، خدمات مهندسی احداث و نظارت (موارد 10 تا 14) و خدمات مهندسی تست و تحویل (موارد 15 تا 19) است و تنها مورد بیستم جزو خدمات مهندسی بعد از بهره‌برداری است. اما در ادامه توضیح داده خواهد شد که مستمرترین فعالیت مهندسی و خدمات مهندسی ـ مشاور، خدمات مهندسی بعد از بهره‌برداری و به‌خصوص Production Improvement است.

 

 

بهبود (Improvement)

 

با توجه به نمودار شکل(1)، بهبود تولید یا Production Improvement می‌تواند شامل تمامی فعالیت‌های زیر باشد:

 

_* مهندسی مجدد (Reengineering)

_* نوسازی (Revamping)

_* توسعه (Developing)

_* اصلاح و بهبود (Modification)

_* پیاده‌سازی (Implementation)

_* بومی‌سازی و تطبیق با بازار و مشتری (Customization)

_* به‌روز رسانی تکنولوژی (Updating Technology & Methods)

 

از ارکان اساسی ماندگاری یک واحد صنعتی و تولیدی، بهبود تمامی سیستم‌های موجود در تمامی جوانب طراحی محصول، طراحی فرآیند، ظرفیت تولید، تجهیزات و ماشین‌آلات، کیفیت، مشتری و بازار می‌باشد.

 

بسیار بدیهی است که کیفیت، تنوع و کمیت محصولات یک واحد تولیدی براساس نیاز مشتریان و کشش بازار، تغییرپذیر است که این تغییرات در طراحی محصولات قدیم و جدید، طراحی فرآیندها و مهندسی مجدد و نیز به‌روزرسانی تجهیزات و تکنولوژی خط تولید و بالا بردن ظرفیت خط موثر است. در کنار این اصول، پایین آوردن هزینه‌ها و بالابردن بهره‌وری که از اهداف اساسی یک واحد تولیدی سودآور است، باعث می‌شود تا در کنار هدف اصلی کارخانه که تولید می‌باشد، توسعه و نوسازی کارخانه و بهبود فرآیندهای کاری و تولیدی، در راس فعالیت‌های جانبی کارخانه برای ماندگاری، دوام و سودآوری آن قرار گیرد. بنابراین مبحث بهبود تولید (Production Improvement) و به‌طور جامع‌تر مبحث بهبود مستمر (Continuous Improvement) جایگاه عمده‌ای در سیستم‌های تولیدی و صنعتی دارد که در مقالات بعدی به مفاهیم اصلی بهبود مستمر و چرخه بهبود مستمر اشاره می‌شود. با گام نهادن در مسیر چرخه بهبود مستمر، واحدهای صنعتی به محیطی پویا، به روز (Up to date) و کارآمد تبدیل شده و عمر مفیدشان افزایش می‌یابد و در مقابل رقبای صنعتی خود همواره پیشرو خواهند بود.

 

 

خدمات مهندسی پیش از بهره‌برداری و خدمات مهندسی پس از بهره‌برداری

 

در این قسمت بین خدمات مهندسی پیش از بهره‌برداری که اصطلاحا مهندسی Norm نامیده می‌شود و خدمات مهندسی پس از بهره‌برداری که توسط شرکت‌های مهندسی ـ مشاور برای کارفرمایان صنایع ارائه می‌شود و فعالیت اصلی آن Production Improvement است، مقایسه‌ای انجام می‌گیرد. به‌طور کلی فعالیت‌های خدمات مهندسی پیش از بهره‌برداری واحدهای صنعتی ـ تولیدی از نظر کمی مطابق نمودار شکل(2) است.

 

همان‌گونه که پیش از این اشاره شد، مهمترین بخش از خدمات مهندسی پس از بهره‌برداری مربوط به فعالیت‌های Production Improvement است.

 

خدمات مرتبط با Production Improvement در شکل (3) نشان داده شده است. مقایسه شکل‌های (2) و (3) نشان می‌دهد که فعالیت‌های طراحی و مهندسی در خدمات مهندسی Production Improvement، 40 درصد وزنی کار را به خود اختصاص داده در حالی که فعالیت‌های طراحی مهندسی در مهندسی نرم (نمودار شکل 2) تنها 12 درصد آن را تشکیل می‌دهد و عمده فعالیت آن مرحله خرید و تدارکات (Procurement) است.

 

عمده خدمات مهندسی پس از بهره‌برداری واحد صنعتی در شکل(4) نشان داده شده است. مشاهده می‌شود که در بین این خدمات Production Improvement نقش عمده‌ای را ایفا کرده و 45 درصد فعالیت‌های خدمات مهندسی در دوره بهره‌برداری را شامل می‌شود که این خود نشانگر اهمیت نقش بهبود در بین خدمات مهندسی می‌باشد.

 

فرآیند بهبود عملکرد سیستم ‌به‌طور عام و Production Improvement به‌طور خاص، فرآیندی است که هیچ‌گاه متوقف نشده و باید ‌به‌طور مستمر در سازمان پیاده شود و در این فرآیند نقش متخصصان و مشاوران خبره جهت یافتن مسائل و مشکلات، برنامه‌ریزی و اجرا در جهت حل آنها و بررسي دوباره و بازنگری و اقدام جهت بهبود، غیرقابل چشم‌پوشی است.

 

زیرا افرادی که یک سیستم را از خارج مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهند، به دلیل اینکه به آن سیستم و رویه عادت نکرده و مشکلات برایشان تکراری و عادی نشده است، بهتر می‌توانند مشکلات موجود را شناسایی کرده و در جهت حل آنها اقدام كنند.

 

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که در میان خدمات مهندسی، Production Improvement کاربردی‌ترین، مستمر‌ترین و سودآورترین خدمتی است که همواره در دوره بهره‌برداری واحدهای صنعتی و تولیدی و به‌طور کلی هرجا که به اصطلاح سیستمی آغاز به کار می‌کند، می‌تواند وجود داشته باشد.

[XMEHRDADX 7514]

دانش فني و تکنولوژي در صنعت

 

در مقايسه با نقش مهندس مشاور علي‌الخصوص مهندس مشاور صنعتي در الگوهاي درست و تجربه شده در سطح بين‌المللي، نقش مهندس مشاور صنعتي در ايران بسيار کم رنگ است. اين نکته صرفا به دليل عدم توانائي مهندس مشاور صنعتي ايراني نيست بلکه بيشتر به علت نحوه اجراي پروژه‌هاي صنعتي در ايران است.

 

با اينکه مجموع هزينه‌هاي مهندسي اجرايي صنعتي و خدمات فني و مهندسي يک طرح صنعتي بيش از سه برابر هزينه تجهيزات و ماشين‌آلات است (با ذکر مثال‌هاي واقعي) اما با قيد الفاظ EPCM، Turnkey و EPC در اجراي طرح‌ها و بدون شفاف‌سازي موضوع در جلسات، اين هزينه‌ها ديده نمي‌شود. در يک طرح صنعتي دانش فني و تکنولوژي رل اصلي را دارند و يک طرح صنعتي حتي در حد يک کارگاه کوچک داراي تکنولوژي خاص خود مي باشد، به‌طوري که افراد غيرمسئول از نحوه توليد باخبر نيستند. بنابراين بايد توجه کافي به اين موضوع داشت و اهميت و جايگاه آن را در پروژه‌هاي صنعتي مشخص کرد.

 

دانش فني و تکنولوژي که با هم بيان مي‌شوند دو مقوله جدا هستند. دانش فني توليد يک محصول، يعني فرآيندي که امکان توليد مورد نظر را فراهم مي‌کند. اگر کليه فعل و انفعالاتي که به‌صورت فيزيکي و شيميايي در يک محدوده (يک Black Box) انجام مي‌پذيرد را دانش فني گويند، صاحبان اين فرآيند از تکنولوژي‌هاي متفاوتي براي دستيابي محصول واحد بهره مي‌برند. اين تکنولوژي‌ها نه تنها در کميت و کيفيت توليد و هزينه‌هاي راهبري و نگهداري (مواد، انرژي، نيروي انساني و...) نقش مهمي دارند، بلکه مي‌توانند در تامين سليقه‌هاي مشتريان در بازار خريد (Marketing) تاثيرگذار باشند. توليد پوياي محصولات صنعتي بدون داشتن دانش فني و تکنولوژي که بايد در دوران توليد، بهره‌بردار را پشتيباني كند، ميسر نيست. شرکت‌هاي مهندسي مشاور صنعتي به‌عنوان حاميان خط توليد، بايد با برقراري ارتباط با صاحبان دانش فني و تکنولوژي، به‌طور مستمر خدمات فني و مهندسي را براي صنايع تامين كنند.

 

لازم به توضيح است که دانش فني و تکنولوژي به طور مدام در حال تغيير بوده و حالت پويا دارد و اين تکنولوژي پويا بايد عينا در خط توليد اعمال شود. بدين منظور مهندس مشاور صنعتي بايد به‌طور مستمر طراحي فني مهندسي مورد نياز را براي تغييرات خط توليد انجام دهد که اين نوع تغييرات شامل طرح‌هاي ترميمي، مدرنيزه کردن، توسعه و نوآوري به‌عنوان پايه‌هاي اصلي دانش فني و تکنولوژي است.

 

 

نقش مهندسان مشاور در انتقال تکنولوژي

 

امروزه تکنولوژي به عنوان يک عامل استراتژيک براي توسعه صنعتي و اقتصادي کشور مطرح است. مسلما شناسايي و ارزيابي فاکتورهاي اثرگذار بر انتخاب روش انتقال تکنولوژي و نيز اولويت‌گذاري روش‌هاي ممکن براساس آن فاکتورها، فرآيند پيچيده‌اي است که بايد از جهات مختلف در تصميم‌گيري‌ها لحاظ شود تا اين اطمينان حاصل شود که روش انتخاب شده در جهت توسعه صنعت ملي است.

 

در جهان امروز، تکنولوژي و در برخي موارد دانش فني در کوتاه‌مدت تغيير مي‌کند و سرعت اين تغييرات هم با توجه به تسهيلات کامپيوتري و IT موجود سرعت يافته است. اگر اين تغييرات در کارخانه‌ها در حال توليد اعمال نشوند، طرح‌هاي صنعتي احداث شده و در حال توليد نمي‌توانند به بقاي خود اميدوار باشند که متاسفانه در ايران به اين موضوع توجه چنداني نمي‌شود.

 

بعضي تصور مي‌کنند به محض آن که منبع توليد و مصرف و يا منبع ارسال و دريافت تکنولوژي وجود داشته باشد عمل انتقال به‌خودي خود صورت مي‌گيرد و نيازي به کانال ارتباطي و عامل انتقال‌دهنده نيست.

 

به عبارت ديگر بيشتر کساني که واحدهاي توليدي را احداث و يا اداره مي‌كنند چه در بخش دولتي و چه در بخش خصوصي، چنين تصور مي‌کنند که خودشان به تنهايي قادر به انتقال تکنولوژي بوده و نيازي به متخصص انتقال تکنولوژي ندارند. اين طرز تفکر اغلب به شکست در انتقال تکنولوژي مي‌انجامد و جز انتقال تعدادي ماشين‌آلات بيجان و يا تعدادي کاتالوگ، نقشه و دستورالعمل غيرقابل استفاده، چيزي عايد نمي‌شود.

 

لازم به تاکيد است که انتقال موفق تکنولوژي نياز به شناخت کافي از منابع تکنولوژي، نحوه ابداع، نحوه انتقال، جذب و توسعه آن دارد و هر يک از اين شناخت‌ها متکي به تخصص ويژه است. بنابراين در انتقال تکنولوژي علاوه بر وجود عرضه و تقاضا بايد آن را از کانال ارتباطي عبور داد که خود شامل انواع تخصص‌هاست و بدون استفاده از کارشناسان انتقال تکنولوژي معمولا عمل انتقال يا صورت نمي‌گيرد و يا به صورت ناقص انتقال داده مي‌شود.

 

از آنجا که تکنولوژي يک امر کيفي است، کيفيت انتقال تکنولوژي نيز مطرح بوده و بايد نقش مهندسان مشاور را در اين امر، نقشي حياتي دانست، زيرا علاوه بر برخورداري از تخصص‌هاي مرتبط، در جهت افزايش کيفيت انتقال و بهره‌برداري اطلاعات از روش‌هاي زيادي استفاده مي‌كنند.

 

يکي از اين روش‌ها مکانيزه کردن اطلاعات است که اين امر توانايي مهندس مشاور را در استفاده از تخصص‌هاي مربوطه بالا برده و امکان انتقال بهتر تکنولوژي و اطلاعات را مقدور مي‌سازد.

تهیه کننده : مهندسین مشاور پولاد