فیروزه

[XMEHRDADX 7514]

فيروزه بايستي از نام فارسي خود يعني فيروزه مشتق شده باشد و در معاملات گوهرها به نام فيروزه شناخته شده است. اما به دليل اينكه اين كاني پس از استخراج در ايران از طريق راه تركيه به كشورهاي اروپايي و غيره صادر مي‌شده در اين كشورها نام توركو از ‏‎(Turquoise)‎‏ به خود گرفته و نام آن به معني "سنگ تركي" است.‏فيروزه داراي سيستم تري‌كلينيك مي‌باشد و ندرتا به صورت بلورين يافت مي‌شود. معمولا به صورت كريپتوكريستالين، اِگرگات‌هاي آن ماسيو، استالاگتيتي، كليه‌اي و كمپاكت است و به صورت رگچه‌هاي نازك، پوسته‌هاي ظريف و دانه‌اي پراكنده است.‏

 

 

- ساختمان و تركيب شيميايي:

 

فيروزه از خانواده غيرسيليكات‌ها و فسفاتي است داراي فرمول شيميايي: ‏O‏2‏H‏9، 5‏O‏2‏P‏2. 3‏O‏2‏Al‏ . ‏cuo‏ يا (‏O‏2‏H‏)2. 8(‏OH‏)4 (4‏PO‏)6‏CuAl‏ به وجود آمده است. خطرات عظيمي كه در ساختمان شبكه فوق وجود دارد با يون‌هاي +2‏cu‏ كه با ‏‎(OH)‎‏4 و (‏O‏2‏H‏)2 محاصره شده پر شده است. اين فسفات ميكروكريستالين به صورت كم يا زياد داراي اگرگات حبابدار و دانه‌هاي ظريف و اليافي بوده كه هر كدام مي‌تواند براي خودش بلوري با تقارن تريكلين به نمايش درآورد كه مابين آنها مواد آمورف سفيدي قرار مي‌گيرد و تمام اين توده شكاف و شيارها و حباب‌ سنگ‌ها را پر مي‌كند كه آنها را مي‌توان از محصولات تخريبي فيروزه به حساب آورد.‏

 

 

- خواص فيزيكي:

 

فيروزه داراي رخ كامل تاخوب، سختي 5 تا 6، وزن مخصوص 8/2-6/2 اختلاف در وزن مخصوص انواع فيروزه به دليل حباب‌هاي موجود در سنگ است.‏جلاي فيروزه واكسي است. جلا روي سطح شكست مومي يا شيشه‌اي است كه به وسيله پوليش بالا مي‌رود. شكست فيروزه صدمي كوچك و ناهموار است. گاهي اوقات داراي حالت شكننده است بنابراين هنگام تراش بايستي احتياط لازم به عمل آيد.

 

 

- رنگ:

 

بهترين رنگ فيروزه آبي روشن آسماني مي‌باشد البته به رنگ مابين خاكستري، سبزآبي و سبز نيز مشاهده مي‌شود. تمامي اين رنگ‌ها ظريف و حساس هستند و وقتي فيروزه صيقل داده شود اين رنگ‌ها قوي‌تر شده و در نور مصنوعي رنگ آنها ثابت مي‌ماند. عنصري كه به فيروزه رنگ عطا مي‌كند مس ‏‎(cu)‎‏ مي‌باشد اگر مس دو ظرفيتي باشد رنگ فيروزه را آبي و اگر يك ظرفيتي باشد رنگ فيروزه را سبز مي‌كند آهن نيز رنگ فيروزه را سبز مي‌كند. رنگ سفيد فيروزه به دليل وجود 3‏O‏2‏Al‏ است. در مقاطع نازك نور از فيروزه عبور مي‌كند بنابراين شفافيت و قابليت عبور نور در نازكترين ورقه‌هاي آن قابل تشخيص است.

‏

 

- علائم مشخصه:

 

فيروزه را به آساني مي‌توان از رنگ آن شناخت. اين كاني از كريزوكلا كه تنها كاني مشابه آن است به مراتب سخت‌تر است. هنگامي‌كه فيروزه را با اسيد ‏Hcl‏ مرطوب نمائيم و حرارت دهيم رنگ شعله را به رنگ آبي مس درخواهد آورد. با حرارت دادن در لوله آزمايش دربسته، ابتدا سياه شده سپس آب آزاد مي‌كند.

‏

 

- پيدايش:

 

فيروزه يك كاني ثانويه است كه به شكل رگه‌اي كوچك در سنگ‌هاي كمابيش تجزيه شده ولكانيك ديده مي‌شود. هر چند ژنر فيروزه هنوز در پرده‌اي از ابهام به سر مي‌برد اما به نظر مي‌رسد تشكيل اين كاني حاصل تاثير محلول‌هاي غني از ‏cu‏ بر سنگ‌هاي غني از ‏Al‏ و ‌‏P‏ در مناطق خشك است. به نظر مي‌رسد حضور مواد راديواكتيو در محيط تشكيل فيروزه بر تشكيل اين كاني موثر بوده و يكي از شرايط ژنتيكي آن است. فيروزه در تراكيت‌هاي پورفيري و ماسه‌سنگ‌هاي غني از مواد آلي (فسفر) ديده مي‌شود.بهترين نوع فيروزه از نظر كيفيت رنگ و ارزش در نيشابور ايران يافت مي‌شود. پيدايش‌هاي ديگر در ايالات متحده آمريكا (نوادا، كاليفرنيا، نيومكزيكو) و تبت است. بلورهاي ريز فيروزه تنها در ويرجينيا يافت شده است.

 

فرناز خاتمي

كارشناس زمين‌شناسي