درخت در اساطير

[قاصدکــــــــ 20,154]

 

امرتات نام هفتمين روز از پنجمين ماه زرتشتيان است . اين واژه به غلط مرداد در چم مرگ و مردن

خوانده شده ، در صورتي كه صحيح آن امرداد، به معناي بي مرگي و جاودانگي است .

 

در ادبيات مزديسنا امرداد امشاسپندي است كه نگهباني نباتات با اوست و خرداد امشاسپند ، نگهبان آب همراه هميشگي اوست . اين نام در اوستا صفتي است براي اهورا مزدا ، مظهر زوال ناپذيري و پايندگي ، ولي در جهان خاكي نگهبان رستني ها و گياهان است .

 

در فيلم اخيرم درخت پارسيك به نقش اين امشاسپند در باور ايرانيان اشاراتي داشتم و در ايوان خانه اي كاهگلي در حوالي آتشكده يزد به نقشي برخوردم كه در بالاي ايوان ترسيم شده بود و شير كه صورت تمثيلي اين ماه مي باشد با شمشيري از درخت سرو كه در باور ايراني جايگاهي بس ارزنده دارد پاسداري مي نمايد. در همان نگاه اول دريافتم كه اين نقش مي تواند امرداد امشاسپند باشد و به وظيفه او در قبال گياه اشاره شده است. با نهايت تاسف در سفر اخيرم به زادگاهم يزد متوجه شدم اين نقش و ساير نقوش نظير آن توسط افراد بي اطلاع و كاسه هاي داغ تر از آش نابود شده است.آرزومندم روزي فرا رسد كه ايرانيان انديشمند به فرهنگ و باورهاي پيشين خود پشت نكنند و شمشير از رو نبندند.

 

 

" نقش امرداد قبل از فيلمبرداري "

 

 

" نقش امرداد بعد از فيلمبرداري "

 

 

درخت در كهن ترين تصويرش ،بنا بر توصيفي كه از آن در اساطير اوليه شده ، رمز كيهان و آفرينش كيهان است و به درخت كيهاني معروف مي باشد. نوك اين درخت ، تمام سقف آسمان را پوشانده است؛ ريشه هايش در سراسر زمين دويده اند؛ شاخه هاي پهن و ستبرش در پهنه جهان گسترده اند؛ و قلبش ، جايگاه آتش آذرخش است. خورشيد و ماه و ستارگان در ميان شاخ و برگهاي اين درخت ، همچون ميوه هاي تابناك ، مي درخشند.كاج عيد نوئل ، درختي كيهاني است.

 

از كهن ترين سروده هاي جهان يعني سرود Eridou كه از شهرهاي قديم بين النهرين سفلي در مجاورت شهر ur و كرانه خليج فارس و از والاترين مراكز فرهنگ سومري كه در مورد ستايش درخت مي باشد چنين روايت مي شود:

 

ريشه اش كه بلورين و رخشان است ، به سوي اقيانوس ژرف مي خزد...جايگاهش مركز زمين است ؛ و شاخ و برگهايش ، بستر خواب زن ايزد بزرگ يعني Zikoum.

 

رمز محور كيهان كه زمين را به آسمان مي پيوندد، تقريبا در همه مكانهاي قدسي يافت مي شود ، به صور مختلف نظير برجهاي هرمي شكل ناقوس دار ، تير هاي نوك تيز همچنين در كليساهاي جامع گوتيك ، ستونهاي بنا با شاخ و برگهاي نقش پردازي شده شان ، بسان ساقه هاي صاف و كشيده درختان جنگلي ، به سوي طاقي سر مي كشند.مناره هاي مساجد مسلمين و معابد ابنيه برج مانند و چند طبقه آسيا و در مركز بنا قرار دارد و طبقات مختلفشان به سوي آسمان قد كشيده تماما ياد آور درخت كيهان مي باشند.

 

در بسياري از تمدن ها ، درباره درخت معتقداتي مذهبي رواج دارد و مردم عبادتشان مي كنند. يونانيان مي گفتند كه دريادها يعني رب النوعي كه در جنگل ها مي زيد و موكل درختان و نگاهبان بيشه زاران است در درخت سكني دارند. در قرون وسطي باور داشتند كه درخت، منزل پريان است و از اين رو در نزديكي هر روستا ،درخت پريان يافت مي شد كه آنرا با تاج گل مي آراستند و دختران جوانسال روستا ، دورش، به رقص و پايكوبي مي پرداختند. نزد قوم سلت درخت مرگ ،رمز گذر عمر و لحظه مرگ انسان است.آدمي در پايان حيات به يكي از چهار عنصر آتش و خاك و آب و هوا باز مي گردد.

 

گاه درخت ، زمان را تعريف و تثبيت مي كند چرا كه درخت نماد حيات در تطور و تكامل دائم است كه بدين اعتبار مدام در شرف تجديد و نو شدگي است.در يك افسانه چيني از درخت گاهشمار سخن مي رود كه روزهاي مختلف ماه را معلوم مي دارد، اين گياه جادويي موسوم به lip-kiep در پاي پلكان كاخ امپراطوري چين Yao ، روئيده بود. در پانزده روز اول ماه ، روزي يك نيامك درخت گل مي داد و در پانزده روز دوم ماه ، روزي يك نيامك به خاك مي افتاد. اين گياه گاهشمار همانند درخت زندگي اورشليم آسماني است كه هر ماه ميوه مي دهد و بنا بر اين دوازده ماه سال را معلوم مي دارد.

 

درخت گاهي نماد قدرت بي حد و حصر و بلند پروازي و فزون خواهي و جاه طلبي بي كران است. فراعنه ، گاه به درختان سدر لبنان كه نشانه هاي نجابت و نژادگي و پايندگي اند ، تشبيه شده اند . تورات و در باب دانيال نبي به خواب بخت نصر اشاره دارد و چنين روايت مي كند:

 

خوابي ديدم كه مرا ترسانيد... در وسط زمين درختي روئيده ، بسيار بلند قامت . آن درخت ، باليد و قوي شد و قدش به آسمان رسيد و نمودش به كرانه هاي زمين كه از اقصاي عالم مي توانستي آنرا ديد ، برگهايش زيبا بودند و ميوه هايش بسيار ، آنچنان كه همه مي توانستند از آن بخورند...اما از آسمان ، قديسي بيدار و هشيار فرود آمد (به احنمال قوي منظور كوروش هخامنشي مي باشد) و به آواز بلند بانگ زد كه اين درخت را بيفكنيد ...درختي كه ديدي باليد و نيرومند شد و سرش به آسمان ساييد...تويي اي ملك كه بزرگ و نيرومند شدي ...اما از ميان آدميان رانده مي شوي...

 

درخت همچنان از مهمترين دلمشغولي هاي زمانه ماست . زيرا همواره نماد زندگي و شكفتگي است. گوته مي گويد:

هر نظريه اي تيره گون است

 

اما درخت زندگي همواره سبز

 

 

 

به نقل از حسن نقاشي