مفاهیم و تعاریف بنیادین خدمات الکترونیک

[spow 44197]

آشنایی با مفاهیم و تعاریف بنیادین خدمات الکترونیک

 

فناوری اطلاعات و ارتباطات، مسیری است که داده را به اطلاعات، اطلاعات را به درک، درک را به راه حل، راه حل را به دانایی و دانایی را به ثروت تبدیل می کند.هم اکنون صاحبنظران زیادی، لقب «عصر اطلاعات» را به دورانی که در آن هستیم می‌دهند. این نامگذاری شاید به این دلیل باشد که امروزه اطلاعات، به جزء تفکیک‌ناپذیر زندگی بشر تبدیل شده است. اگر چه اطلاعات از دیر باز، در زندگی بشر تاثیر بسزایی داشته و انسان برای تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌هایش همواره محتاج آن بوده است، ولی آن چه که امروزه اهمیت آن را صد چندان کرده، شرایط نوین زندگی و افزایش سهم اطلاعات در آن است. اختراع رایانه، امکان پردازش سریع و ذخیره حجم انبوهی از داده‌ها را فراهم آورد و پیشرفت‌های بعدی در زمینه ارتباط بین رایانه‌ها و امکان تبادل داده بین آنها، تبادل و انتقال اطلاعات را در سطح وسیعی ممکن ساخت. این رویدادها به همراه سایر پیشرفت‌های صورت گرفته در زمینه الکترونیک و ارتباطات اعم از میکروالکترونیک، نیمه‌هادی‌ها، ماهواره‌ها و روباتیک به وقوع انقلابی در زمینه نحوه جمع‌آوری، پردازش، ذخیره‌سازی، فراخوانی و ارائه اطلاعات منجر گردید که شکل گیری «فناوری اطلاعات و ارتباطات» حاصل این رویداد بود.بر اساس تعریفی دیگر، فناوری‌های اطلاعاتی مجموعه ای از ابزارها، تجهیزات، دانش و مهارت‌هاست که از آنها در گردآوری، ذخیره سازی، پردازش و انتقال اطلاعات (اعم از متن، تصویر، صوت وغیره) استفاده می‌شود. این فناوری به سرعت در حال رشد است و فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این زمینه به ویژه پس از ظهور پدیده اینترنت، بسیار چشمگیر است. پرتوهای این فناوری نوین بسیاری از زوایای زندگی انسان را فرا گرفته است و بسیاری از علوم و موضوعات را تحت تاثیر خود قرار داده است. ناگفته پیداست که رد پای فناوری اطلاعات و ارتباطات امروزه به راحتی در آموزش، مدیریت، برنامه ریزی سازمان‌ها، پزشکی، تجارت، امور نظامی، تولید و صنعت، تحقیقات، حمل و نقل، کنترل ترافیک و صنعت نشر مشهود است.در تعریف آکادمیک‌تر، این «خدمات الکترونیک» مجموعه خدماتی هستند که با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات، درجهت راهبردهای دستیابی به توسعه پایدار و ارتقا سطح کیفیت زندگی بشر در تمام زمینه‌ها، به کارگرفته می‌شوند. شناخت این مفاهیم به ما کمک می‌کند که تعاملات جدید دنیای رسانه را حل کنیم. شکی نیست که مجموعه‌ای از مفاهیم و اصطلاحات جدید وارد حوزه رسانه شده‌اند که شالوده روابط، موضوعات و رویکردهای ژورنالیستی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. شناخت روزنامه‌نگاران کشور ما به عنوان پیشروان و پرچمداران اطلاع‌رسانی، دریچه ورود جامعه به سرزمین جدیدی است که اسامی آن با پیشوند- e آغاز می‌شود!

● تجارت الکترونیک – e-Commerce

مجموعه وسیع و متنوعی از تعاریف و مفاهیم برای تجارت الكترونیك وجود دارد كه موضوعات، كاربردها و مدل های گوناگونی را در بر می‏گیرد‏‏. در گونه‏ای از این موارد،

سعی شده تا تعاریف عامی ارائه شود و در موارد دیگر، به نوع فعالیت، امكانات ارتباطی و تجهیزات مورد استفاده، محدوده سازمانی فعالیت‌ها و زیرساختارها توجه شده است.

«کِلارک» هر نوع مبادله اطلاعات مربوط با امور تجاری از طریق ابزار الكترونیكی، حتی تلفن و فاكس را تجارت الکترونیک می‌داند. این تعریف در سال ۱۹۹۷ارائه شده است. یک سال بعد، اتحادیه اروپا لازم دانست برای این مفهوم جدید که به سرعت فراگیر می‌شد، تعریفی ارائه دهد و در نهایت با دو مفهوم آن را به رسمیت شناخت؛ نخست «انجام تجارت بصورت الكترونیكی(سال ۱۹۹۸)» و دیگری که کامل‌تر و جامع‌تر بیان شد، «هر شكلی از مبادله تجاری كه در آن طرفین ذی‌نفع به جای تبادلات فیزیكی یا تماس مستقیم فیزیكی، به صورت الكترونیكی تعامل كنند.(سال2001 )

اما علم ارتباطات تجارت الکترونیک را به گونه‌ای دیگر می‌شناسد. بنا بر تعریف متداول در ارتباطات، «تحویل خدمات، كالا و محصولات اطلاعاتی از طریق خطوط تلفن، شبكه‏های كامپیوتری و سایر وسائل ارتباطی» تجارت الکترونیک است. نکته‌ای که در این تعریف کاملاً متمایز است، نگاه به «محصولات اطلاعاتی» به عنوان کالایی است که تبادل می‌شود. بدیهی است که در بستر اینترنت و فناوری‌های وابسته به آن، ارزش تجاری اطلاعات نیز پررنگ‌تر می‌شود، ضمن آن که در این مورد خاص «محتوا» و «ابزار» در ارتباط مستقیم و دوطرفه با هم قرار دارند.تعریف تجارت الكترونیك از دیدگاه فناوری اطلاعات نیز نگاه علم ارتباطات را به این پدیده تکمیل می‌کند؛ «آن دسته از كاربردهای فناوری اطلاعات كه به صورت سیستمی برای پشتیبانی و پیشرفت دادن جریان كاری و مبادلات تجاری ایجاد شده است.» از دیدگاه تجاری نیز تجارت الکترونیک ابزاری است كه كسب‌وكارهای مختلف، شركای آنها و مشتریان آنها را قادر می‏سازد كه موضوعاتی چون كیفیت خدمات، سرعت تحویل و خدمات پس از فروش را ارتقای وموضوعاتی همچون هزینه‏ها را كاهش دهند .

[spow 44197]

● قصه از کجا شروع شد

استفاده از فناوری‌های الكترونیكی در انجام امور بازرگانی پیشینه‏ای نسبتا طولانی دارد. در حقیقت نیاز به تجارت الكترونیكی از تقاضای بخشهای خصوصی و عمومی برای استفاده از فناوری اطلاعات ناشی می‌شود؛ تقاضایی که به منظور كسب رضایت مشتری و هماهنگی مؤثر درون سازمانی ایجاد شده است.می‏توان گفت این نوع تجارت ، از حدود سال ۱۹۶۵ آغاز شد؛ زمانی كه مصرف‌كنندگان توانستند پول خود را از طریق ماشین‌های خود پرداز (ATM) دریافت كرده و خریدهای خود را با كارت‌های اعتباری انجام دهند. پیش از توسعه فناوری‌های مبتنی بر اینترنت در سالهای آغازین دهه ۹۰، شركتهای بزرگ دست به ایجاد شبكه‏های كامپیوتری با ارتباطات مشخص، محدود و استاندارد شده برای مبادله اطلاعات تجاری میان یكدیگر زدند. این روش ، مبادله الكترونیكی دادها (EDI) نامیده ‏شد. درآن سالها، لفظ تجارت الكترونیكی مترادف با مبادله الكترونیكی داده‏ها بود؛ اما بعدها با ایجاد و توسعه اینترنت و شبكه جهان‌گستری از ارتباطات، باعث خلق فرصتهای زیادی برای توسعه و پیشرفت زیرساختها و كاربردهای تجارت الكترونیك شد که تعریف آن را به مراتب گسترش داد.

ـ از نظر اساتید و صاحبنظران علوم ارتباطات، جهش فناوری اطلاعات دو دوره بیست ساله را پشت سرگذاشته و اكنون وارد دوره بیست ساله سوم شده است :

▪ ۱۹۵۵ – ۱۹۷۴ : عصر پردازش الكترونیكی داده‏ها (EDP)

▪ ۱۹۷۵ – ۱۹۹۴ : عصر سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت (MIS)

▪ ۱۹۹۵ –۲۰۱۴ : عصر اینترنت (Internet)

هر دوره بیست ساله، امكانات تجارت الكترونیكی را متناسب با توانایی‏های تكنولوژی اطلاعاتی آن عصر فراهم آورده است. در حالی كه ماشین‌های خودپرداز و كارت‌های اعتباری در عصر بیست ساله نخست به جریان افتادند، در عصر دوم امكان استفاده از مبادله الكترونیكی داده‏ها (EDI) ، سیستم بانكی بین المللی (Swift) و انتقال وجه الكترونیكی (EFT) فراهم شد. اما توسعه اینترنت و كاربردهای تجاری آن، همه چیز را زیر و رو کرده است؛ به گونه‏ای كه در روند تكاملی تجارت الكترونیك، می‏توان میان تجارت الكترونیكی سنتی و نوع اینترنتی آن تمایز محسوسی قائل شد.

● تجارت الكترونیكی در برابر تجارت سنتی

هر فناوری پیشرفته ، باعث ایجاد تهدیدها و فرصتهای جدیدی برای سازمانها می‏شود . تغییر در فناوری، تغییر در قانونمند‏ی‌های بازرگانی شركت‌ها را در پی دارد و سیستمهای سازمانی و اجتماعی را متحول می‌کند. فناوری اطلاعات به عنوان لبه پیشرو فناوری‌های جدید در سه پارامتر سرعت ، دقت و هزینه فعالیت‌ها می‏تواند تاثیرگذار باشد.

▪ فناوری اطلاعات می‏تواند چهار مزیت عمده ایجاد كند:

۱) ارزان‌تر (تولید خروجی‏های مشابه با هزینه كمتر، )

۲) بیشتر (تولید خروجی‏های بیشتر با هزینه مشابه،)

۳) سریعتر (تولید خروجی‏های مشابه با همان هزینه در زمان كمتر)

۴) بهتر (تولید خروجی های بهتر با همان هزینه وهمان زمان)تجارت الكترونیك ، موانع جغرافیایی و تفاوت روز و شب در مناطق مختلف را از میان بر می‏دارد و باعث ارتقای ارتباطات و گشودگی اقتصادی در سطح ملی وبین‌المللی می‏شود؛ شیوه هدایت كسب و كار را تغییر می‏دهد و بدین ترتیب باعث تبدیل بازارهای سنتی به شكل‌های جدیدتر می‏شود.

در حالی كه تجارت الكترونیكی و به خصوص نوع اینترنتی آن باعث ایجاد تغییرات چشمگیر در شرایط رقابتی شده است (به عنوان مثال ظهور و ورود سریع رقبای جدید، جهانی شدن رقابت، رقابت شدید در استانداردها و ...) فرصت‌های جدیدی برای جایگزینی كسب‌و‌كار، ایجاد مشاغل و فرصتهای شغلی جدید در زمینه‏های مختلف ایجاد كرده است.

ـ به عبارتی در مقایسه با تجارت سنتی، دو برگ برنده عمده در دست تجارت الکترونیک قرار دارد: ▪ نخست حضور در بازار به شكل «همه جا ، همه كس ، همه وقت»، چرا که در زمینه معرفی و تبلیغ محصول، استفاده از تجارت الكترونیك به خصوص با وجود اینترنت دچار محدودیت‌های موجود در تبلیغات متعارف نیست، در هر زمان در دسترس است و می‏تواند برای هر گروه خاص مصرف كنندگان تغییر یابد.

▪ دوم این که تجارت الكترونیك، كانال‌های معمول فروش را تغییر می‏دهد و امكان فروش مستقیم و بدون واسطه محصولات و خدمات جدید را به بازارهای استراتژیک و تازه فراهم می‏كند.