تعمیرات و نگهداری پیشگیرانه

[XMEHRDADX 7514]

براي اينكه تجهيزات صنعتي عملكرد منظمي داشته باشند، مراقبت و توجه سيستماتيك به نگهداري و تعميرات تخصصي الزامي است. متاسفانه اكثر واحدهاي خدمات فني كارخانه‌هاي كشور (تعميرات برق، مكانيك، هيدروليك، ابزار دقيق، كارگاه‌ها و...) فاقد سيستم مدون برنامه‌ريزي خدمات فني نگهداري و تعميرات هستند. اين كارخانه‌ها كليه عمليات جاري كارخانه را بدون برنامه‌ريزي قبلي و بدون كنترل و ارزيابي انجام مي‌دهند.

 

در حال حاضر تعميراتي كه در اغلب كارخانه‌ها انجام مي‌شود تعميرات اتفاقي يا اضطراري است كه به‌علت عدم وجود يك سيستم كنترل و ثبت نواقص در شناسنامه دستگاه‌ها، تعميرات به‌طور ناقص انجام مي‌شود. بعضي مواقع عيب و نقص در يك دستگاه چندين بار در روز تكرار مي‌شود كه اين خود باعث توقف بيش از حد ماشين‌آلات در خطوط توليد مي‌شود. ادامه اين نوع تعميرات (تعميرات اضطراري) در صنايع بسيار خطرناك هستند زيرا در جهان صنعتي امروز ثابت شده است كه هيچ كارخانه‌اي نمي‌تواند بدون داشتن يك برنامه جامع و كامل تعميرات پيشگيرانه به حيات اقتصادي خود ادامه دهد. اين امر به‌ويژه در كشور ما به‌دليل واردات عمده ماشين‌آلات از خارج از كشور اهميت فراواني دارد. بنابراين امر نگهداري ماشين‌آلات و استفاده بهينه از قطعات يدكي از ويژگي فوق‌العاده‌اي برخوردار است. متاسفانه عموما چنين استنباط مي‌شود كه كارخانه‌هاي جديدالتاسيس به علت نو بودن ماشين‌آلات آن و داشتن مقدار اندك قطعات يدكي چندان نيازي به تعميرات پيشگيرانه ندارد. ولي همين ماشين‌آلات به دليل عدم به‌كارگيري سيستم تعميرات نوين از قبيل pm و cm به سرعت فرسوده شده و مشكلات عديده‌اي به دنبال خواهند داشت.

 

چنانچه در اين مرحله توجه به انجام تعميرات برنامه‌ريزي شده و پيشگيرانه نشود، كارخانه بر مبناي انجام تعميرات اتفاقي و اضطراري كه بسيار پرهزينه و غيراقتصادي است، اجبارا عمل مي‌كند و موارد تكرار اتفاقات و تعميرات اضطراري به اندازه‌اي توسعه مي‌يابد كه از كنترل و توانايي گروه تعميرات كارخانه خارج و تكرار تعميرات اتفاقي منجر به محدود شدن توليد و در بعضي مواقع منجر به تعطيل شدن كارخانه مي‌شود.

 

در كارخانه‌هاي جديدالتاسيس، شكي نيست كه بعضي مواقع به‌طور غيرمترقبه و ناگهاني بعضي از دستگاه‌ها خراب شوند كه گروه تعميرات سعي مي‌كنند به‌طور اورژانس عيب دستگاه را رفع كرده و آن را مجددا وارد خط توليد كنند. ولي اگر خرابي و عيبي در ماشين‌آلات پيش نيايد، گروه تعميرات كارخانه كار زيادي نخواهند داشت زيرا برنامه‌اي از قبل تدوين شده وجود ندارد كه در مواقعي كه اشكالي در ماشين‌آلات نباشد بتوانند كارهاي روزانه برنامه‌ريزي شده از قبل را انجام دهند. به ناچار اين گروه ممكن است روزهاي متوالي در كارخانه عملا هيچ كار مفيدي انجام ندهند ولي به‌طور ناگهاني چندين ساعت و يا چند روز مشغول رفع عيب دستگاهي باشند. براي اصلاح اين امر بايد از بروز اين حالت‌هاي افراطي جلوگيري كرد.

 

تجربه نشان داده است كه اين حالت‌هاي افراطي در صورتي به حالت عادي برمي‌گردد كه از دستگاه‌ها يك بازرسي و بازديد دقيق فني از روي برنامه صحيحي انجام شود. سيستمي كه مي‌تواند اين حالات افراطي را برطرف و از خرابي‌هاي اتفاقي و ناگهاني جلوگيري كند، طرح تعميرات پيشگيرانه نام دارد.

 

هدف تعميرات پيشگيرانه، حفظ دستگاه‌ها و ابزار در شرايط مناسب براساس استانداردهاي كارخانه‌هاي سازنده با كمترين هزينه است. عملكرد اين سيستم باعث جلوگيري از وقفه ناگهاني در عمليات توليد، افزايش عمر متوسط دستگاه، كاهش تعميرات خرابي، كاهش در مصرف لوازم يدكي، جلوگيري از توسعه عيوب و در نتيجه موجب كاهش هزينه‌هاي تعميراتي و بالا بردن راندمان توليد مي‌شود.

 

مفهوم تعميرات پيشگيرانه (preventive maintenance (pm به كليه اقدماتي كه توانايي تجهيرات را در وضعيت مطلوب، نگهداري و از خرابي آنها جلوگيري كند، اطلاق مي‌شود. اين روش مي‌تواند در زماني كه يك خرابي در حال وقوع است، آن را حس كرده و قبل از اينكه خرابي باعث خسارت زيادتري شود از آن جلوگيري و بلافاصله عيب را رفع كرد. به‌منظور جلوگيري از خراب شدن ناگهاني و اتفاقي و همچنين افزايش كارايي و طول عمر تجهيزات، سرويس به‌موقع و تعميرات با برنامه شامل تعميرات جزيي و اساسي از اقدامات موثر طرح تعميرات پيشگيرانه است. تجربه نشان مي‌دهد كه عدم رعايت استانداردهاي عملي به‌خصوص در امر روانكاوي سبب افزايش فرسودگي، از كار افتادن قطعات و ايجاد حوادث مي‌شود. بنابراين نگهداري مرتب و مداوم خاصيت جلوگيري و پيشگيرانه دارد.

 

انجام تعميرات و نگهداري سيستماتيك در هر كارخانه موجب 1. نگهداري تجهيزات در وضعيت مطلوب 2. پيشگيري از كار افتادن اتفاقي تجهيزات 3. كاهش هزينه تعميرات 4. افزايش سودمندي از طريق اصلاح‌سازي در حين تعميرات اساسي برنامه‌ريزي شده 5. افزايش راندمان توليد مي‌شود.

 

يك برنامه تعميرات پيشگيرانه نيازمند يك سرمايه‌گذاري اوليه در وقت، قطعات، افراد و منابع مالي كافي به‌منظور پياده‌سازي سيستم‌هاي pm, cm و rcm است. بازده اين عمليات در كمتر از چند ماه بعد ديده خواهد شد.

 

اغلب مهندسان تعميرات و نگهداري، تعميرات پيشگيرانه را نوعي بازرسي برنامه‌ريزي شده مي‌دانند كه با انجام آنها از اتفاقات اضطراري جلوگيري مي‌شود. بعضي نيز تصور مي‌كنند كه انجام سرويس‌هاي نگهداري و تعميرات اساسي براي پيشگيري از تعميرات اتفاقي ضروري است. همراه با انجام عمليات تعميراتي و نگهداري، گروهي خريد قطعات يدكي ماشين‌آلات و ابزار كار مورد نياز را قبل از راه‌اندازي اضافه مي‌كنند. در حقيقت فلسفه طرح تعميرات پيشگيرانه، انجام بازرسي‌ها، سرويس‌ها و تعميرات برنامه‌ريزي شده است. اصولا براي انجام عمليات تعميرات پيشگيرانه دو اصل مهم ذيل نقش به‌سزايي دارند.

 

1. بازديدها و بازرسي‌هاي دوره‌اي برنامه‌ريزي‌ شده از ماشين‌آلات، دستگاه‌ها و تجهيزات كارخانه‌ها به‌منظور كشف علل و جلوگيري از مسائل است كه مي‌تواند منجر به اتفاقات و تعميرات اضطراري و از كار افتادن ماشين‌آلات و توقف توليد شوند.

 

2. انجام سرويس‌ها و تعميرات و تنظيمات قبل از وقوع خرابي‌ها با صرف و هزينه‌هاي كم.

 

اجراي صحيح طرح تعميرات پيشگيرانه همزمان با ايجاد دفتر برنامه‌ريزي تعميرات، همراه با انجام عمليات نصب كارخانه و راه‌اندازي آنها بايد آغاز شود. هر چند انجام اين برنامه در آغاز كار ممكن است متضمن هزينه‌هايي باشد، ولي نهايتا اين هزينه‌ها بدون ترديد جبران شده و سودآوري كارخانه با اجراي برنامه‌هاي زمان‌بندي شده تعميرات و طبقه‌بندي و شناسايي تجهيزات، ايجاد شناسنامه تعميراتي تجهيزات و دستگاه‌ها، طراحي فرم مورد نياز و سيستم گردش فرم‌ها، مكاتبات و ارتباطات منظم، پيش‌بيني نيازهاي تعميراتي، قطعات يدكي و آموزش پرسنل، برآورد نيروي انساني، ابزار و ماشين‌آلات مورد نياز، تعيين و تامين كرده و بازدهي و مزاياي زير را تضمين مي‌كند:

 

1. تقليل و محدود كردن مدت توقف توليد كه به علل تعميرات اتفاقي ممكن است پيش بيايد.

 

2. تقليل اضافه‌كاري‌ها كه معمولا در انجام تعميرات پيش مي‌آيد.

 

3. تقليل انجام تعميرات بزرگ و پرهزينه و محدود كردن تعميرات پيش‌بيني نشده.

 

4. افزايش كيفيت محصول و جلوگيري از ضايعات.

 

5. كاهش سرمايه‌گذاري در ارتباط با تهيه و جايگزيني ماشين‌آلات.

 

6. تقليل تدريجي در به‌كارگيري نيروي انساني و اجناس مصرفي و قطعات يدكي.

 

7. كاهش هزينه‌هاي كلي تعميرات.

 

8. كشف سريع علت نارسايي‌ها از قبيل كمبودهاي تخصصي، ضعف و يا نامناسب‌ بودن قطعات ماشين‌آلات.

 

9. كنترل در مصرف قطعات يدكي و كاهش تعداد قطعات يدكي مصرفي.

 

10. ايجاد نظم و انضباط در سيستم تعميراتي كارخانه‌ها و ايجاد حسن روابط بين افراد پرسنل توليد و تعميرات.

 

11. تضمين ايمني بيشتر براي متخصصين و پرسنل عمليات و بهبود در امر ايمني و حفاظت كارخانه.

 

12. تقليل در قيمت تمام شده واحد محصول.

 

موفقيت در انجام طرح تعميرات پيشگيرانه بيشتر بستگي به شناخت و قبول اين برنامه در سطوح مديران مسئول دارد. مثلا مديران سطوح بالاي كارخانه و مسئولان بهره‌برداري، سرپرستان و مجريان عمليات تعميراتي معمولا در مواقع تشريح اين طرح، اولين سوال آنها در مورد مقدار هزينه انجام اين طرح است و يا مديران و مجريان تعميرات اثبات سودآوري را مطرح مي‌كنند. در اين صورت با بررسي و برآورد هزينه‌هاي تعميراتي مربوط به چند سال گذشته در خصوص تعميرات اضطراري و اتفاقي در ارتباط با هر دستگاه و يا ماشين‌آلات و تجهيزات از قبيل نيروي انساني، اجناس و قطعات يدكي مصرف شده، اضافه‌كاري‌ها، اتلاف وقت‌ها و هزينه‌هاي جنبي ديگر، ضرر و زيان‌هاي نهايي كه به علت كاهش توليد محصول و ضايعات حاصل شده است و در بعضي موارد تعميرات ناگهاني و اضطراري كه سبب زيان‌هاي كلي از قبيل مجروح و بستري شدن و غيبت طولاني گروه تعميراتي و مقايسه آن با جمع هزينه‌هايي كه اگر تعميرات پيشگيرانه انجام شده بود، قطعا مسئولان را ترغيب به به‌كارگيري يك يا همه سيستم‌هاي تعميراتي نوين خواهد كرد.

 

به‌طور كلي مجموع هزينه‌هاي ذيل در مقايسه با هزينه pm يا cm و rcm بسيار زياد و سودآوري اجراي طرح تعميرات پيشگيرانه را نشان مي‌دهد.

 

1. نيروي انساني مصرف شده 2. اجناس و قطعات يدكي مصرف‌ شده 3. اضافه‌كاري‌ها 4. اتلاف وقت‌ها 5. ضرر و زيان‌هايي كه به علت كاهش در محصول حاصل شده 6. صدمات وارد به دستگاه‌هاي مختلف ماشين‌آلات كارخانه 7. مجروح و بستري شدن پرسنل كارخانه در رابطه با تعميرات اضطراري و اتفاقي و ساير ضايعات جنبي ديگر

 

تجربه نشان داده است كه پس از گذشت چندين سال و تداوم انجام عمليات تعميرات پيشگيرانه و اجراي ديگر سيستم‌هاي تعميرات نوين، اين طرح به سطح كمال و عالي رسيده و قطعا انتظارات مسئولان را تامين مي‌كند. البته پس از مدت زمان كوتاه بهبود در راهبري كارخانه تدريجا محسوس گشته و با مرور زمان سرعت بيشتري خواهد يافت و تمام مزاياي ذكر شده را عملا به اثبات مي‌رساند.

 

با استفاده از متخصصين با سابقه، ضمن آموزش افراد در حين انجام عمليات، مي‌توان مدت زماني را كه براي رسيدن طرح به سطح مطلوب لازم است كوتاهتر كرد. چنانچه مقدمات اين طرح از قبيل جمع‌آوري اطلاعات، طراحي فرم‌هاي ثبت اطلاعات، تهيه شناسنامه‌هاي فني و ديگر فرم‌هاي كنترل و پيگيري در موقع نصب ماشين‌آلات فراهم شود اين طرح سريع‌تر و آسان‌تر و در مدت زمان كوتاهتري به نتيجه مطلوب خواهد رسيد.

قابل ذكر است كه اغلب گروه‌هاي تعميراتي كه در كارخانه‌هايي با نظام قديمي و اصطلاحا گاراژي كار مي‌كنند و كارخانه را بر مبناي تعميرات اتفاقي و اضطراري اداره مي‌كنند، در مورد پذيرش طرح تعميرات پيشگيرانه عكس‌العمل نشان مي‌دهند و در ابتداي امر آن را بيهوده مي‌پندارند ولي به مرور زمان عادت مي‌كنند كه انجام تعميرات پيشگيرانه و برنامه‌‌ريزي شده بسياري از مشكلات آنها را حل كرده و در وضعيت بهتر و آرامتري قرار خواهد داد.

 

گستردگي طرح pm و ديگر سيستم‌هاي تعميرات نوين ايجاب مي‌كند كه برنامه‌ها را از واحدهاي كوچك و ساده‌تر شروع كرده و پس از پياده شدن آن در واحد مذكور و نتيجه‌گيري‌هاي مقدماتي اقدام به گسترش طرح در واحدهاي بزرگتر كارخانه كرد. در پايان بايد توجه داشت براي اجراي طرح به‌طور مطلوب، نياز به چندين ماه نظارت توسط متخصص مربوطه بر اجراي طرح است.

 

 

نشریه معدن و توسعه208