XMEHRDADX 7514 اشتراک گذاری ارسال شده در 15 دی، ۱۳۹۰ مقدمه: شواهد باستان‌شناسي نشان مي‌دهد كه در نخستين تمدن‌هاي ايران، سنگ‌هاي قيمتي از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بوده است. زيبايي و كميابي اين كاني‌ها اهميت آنها را تا حدي بالا برده كه مردم آن روزگار اعتقاد به قدرت‌هايي ماورايي مانند راز جواني، شفابخش بودن و بخت و اقبال و از اين قبيل را براي هر يك از اين كاني‌ها در اذهان خود داشته‌اند و اين اعتقادات هنوز در بسياري از كشورها وجود دارد. به موازات پيدايش و كشف انواع مختلف سنگ‌هاي قيمتي اهميت انواع گوهرها هر روز بيشتر و بيشتر مورد توجه قرار گرفت و فعاليت‌هاي موفقيت‌آميزي در اين زمينه آغاز شد. در راستاي اين فعاليت‌هاي علمي جديد به‌نام گوهرشناسي، Gemology جهت شناسايي، طبقه‌بندي، تراش و تجارت سنگ‌هاي قيمتي و نيمه قيمتي شكل گرفت و به‌دنبال آن اولين موسسه گوهرشناسي در سال 1931 به نام (Ggemology institute of America) GIA در كشور آمريكا تاسيس شد و پس از آن نيز در كشورهاي انگلستان، آلمان و سوئيس و در برخي از كشورهاي آسيايي شروع به‌كار كردند. اين موسسات با توجه به نوع فعاليت خود در بخش‌هاي مختلفي از قبيل تحقيقات بر روي كاني‌هاي گرانبها، مشاوره و كارشناسي جواهرات، آموزش گوهرشناسي، آموزش تراش و فرآوري گوهرها، تحقيقات بر روي توليد مصنوعي گوهرها، ساخت وسايل آزمايشگاهي و... فعاليت دارند. با توجه به بازار فوق‌العاده ارزشمند سنگ‌هاي قيمتي كه ساليانه مبلغي بالغ بر 300 ميليارد دلار از تجارت جهاني را به خود اختصاص مي‌دهد متاسفانه در ايران فعاليت‌هاي مربوط به سنگ‌هاي قيمتي بدون پايه‌هاي علمي و به‌صورت تجربي انجام مي‌شود و اين نه تنها مشكلاتي را براي ادارات دولتي همچون گمرك به‌وجود آورده بلكه بسياري از مردم و حتي جواهرفروشان را نيز دچار مشكلات فراواني كرده است و اكثر مردم با درجه‌بندي سنگ‌هاي قيمتي (از نظر كيفي) غريبه هستند و به همين دليل معيار مشخصي براي قيمت‌گذاري آنها وجود ندارد. توليدات سنگ‌هاي قيمتي ايران به‌صورت بسيار سنتي و با توليد اندك به‌كار خود ادامه مي‌دهند كه مهمترين عامل عدم رشد و بعضا از بين رفتن رشته‌هاي كاري اين حرفه عدم توجه به موقع به اين صنعت است. اگرچه ارائه آمار دقيق رسمي از حجم معاملات بر روي سنگ‌هاي قيمتي در ايران امكان به ارائه نيست وليكن بدون در نظر گرفتن فلزات گرانبها در حدود يكصد ميليون دلار ارزيابي مي‌شود. لذا ساماندهي وضعيت معدني، صنعتي و اقتصادي سنگ‌هاي قيمتي و جواهرات و نيز حفظ حقوق و منافع مشروع و قانوني دست‌اندركاران اين صنعت و همچنين حمايت جدي و همه جانبه دولت از بازرگانان و صادركنندگان و امنيت سرمايه‌گذاري در اين صنعت با توجه به اشتغالزايي و درآمد بالا كاملا لازم و ضروري است. توصيف سنگ‌هاي قيمتي كاني‌هاي قيمتي به دليل زيبايي، رنگ، كمياب بودن، دوام، سختي و شفافيت داراي ارزش مادي فراواني هستند و نظر به روح زيباپسند انسان در طول تاريخ مورد توجه بوده و سنبل قدرت و ثروت نيز به حساب مي‌آيند. براي شناسايي گوهرهاي طبيعي و مصنوعي از خصوصيات بلورشناسي، فيزيكي و مخصوصا خواص نوراني آنها استفاده مي‌شود و به‌ندرت مي‌توان روش تجزيه شيميايي را به كار برد. براي توزين آنها از چهار نوع مقياس گرم، قيراط (2/0 گرم)، پنسي ويت (56/1 گرم) و گرين (0648/0 گرم) استفاده مي‌شود. در گذشته تعداد محدودي از اين كاني‌هاي قيمتي شناخته شده بودند ولي امروزه به تعداد آنها افزوده شده و در حقيقت محدوديتي براي موارد استفاده زينتي از كاني‌ها وجود ندارد. از مرجان، كهربا، مرواريد پرورشي، لاك لاك‌پشت، سنگواره‌هاي فسيلي، شيشه‌هاي رنگين و سنگ‌هاي مصنوعي ساخته شده در آزمايشگاه نيز در امر تزئينات استفاده مي‌شود. علاوه بر مصارف فراوان گوهرها در ساخت زينت‌آلات، استفاده از اين كاني‌ها در بسياري از صنايع مهم و استراتژيك جهان در حال رشد روزافزون است، به‌طوري كه به‌دليل محدود بودن ذخاير طبيعي، بسياري از كشورهاي پيشرفته از سال‌ها پيش تحقيقات وسيعي، جهت توليد آزمايشگاهي و يا مصنوعي اين كاني‌ها را شروع كرده‌اند و به نتايج قابل توجهي نيز دست يافته‌اند به‌طوري كه در حال حاضر ميليون‌ها قيرات الماس مصنوعي با همان خصوصيات الماس طبيعي محصولي با ارزش و استراتژيك چندين كمپاني بزرگ غربي است. در پايان اين توصيف بايد در رابطه با اهميت سنگ‌هاي جواهر، منابع طبيعي و استراتژيك و علوم وابسته به آن، در ارتباط با پيشرفت علم و صنعت و در نتيجه اقتصاد كشورها و جوامع اين مطلب را بگوييم كه شايد هيچ‌گاه تحقيقات در مهمترين پروژه‌هاي اتمي، فضايي، پزشكي و... بدون استفاده از اين‌گونه سنگ‌ها به ثمر نمي‌رسيده است. جايگاه فرهنگي سنگ‌هاي قيمتي در ايران كشور ما به لحاظ توليد محصولات هنري و صنايع دستي از قدمت و شهرت بسياري برخوردار است. توسعه و رونق صنايعي نظير قالي‌بافي، خاتم‌كاري، قلم‌زني و غيره در ايران در حقيقت نمودي از ذوب و هنر هنرمندان كشور است كه هر جا و هر فرصتي كه موقعيت بروز و شكوفايي پيدا كرده است خود را نشان داده است. از جمله به‌دليل قدمت بهره‌برداري از معدن فيروزه نيشابور اين صنعت از قرن‌ها پيش در كشور رايج بوده و همچنان گروهي از هنرمندان و كارگران كشور تشكيل صنفي را در اين خصوص داده‌اند. اما عدم توجه جدي و تشويق و حمايت از اين صنعت مجالي را براي ورود و فعاليت چشمگير هنرمندان ايراني به اين صنعت فراهم نكرده است. در حالي‌كه يك تكه سنگ كوچك قيمتي مي‌تواند محلي براي بروز و آشكارسازي ذوق و توان يك استادكار هنرمند باشد. همچنان كه متاسفانه در سال‌هاي گذشته شاهد آن بوده‌ايم كه بسياري از هنرها و صنايع قديمي و اصيل ايراني نظير قالي‌بافي توسط ديگر كشورها مورد توجه قرار گرفته و با جذب اين هنر توانسته‌اند امروز به‌عنوان يك رقيب جدي براي كشور ما در بازارهاي جهاني ابراز وجود كنند و حتي گاهي عرصه را بر ما تنگ كنند. جاي بسي تاسف است كه در اواسط حكومت قاجاريه با شروع سرمايه‌گذاري در امر نفت اين عناصر گرانبها و سرشار از معنويت همراه با ذوق و هنر مربوط به آن به بوته فراموشي سپرده شده است و جايگاه واقعي خود را در مبادلات جهاني از دست داده و در اين ميان كشورهايي چون بلژيك، تايلند، اسرائيل، هند كه از نظر وجود ذخاير گرانقدر نيز چندان هم مستعد نيستند رشد سريع كرده و در حال حاضر حرف اول را در معاملات جهاني سنگ‌هاي قيمتي مي‌زنند و درآمدهاي سرشاري را عايد كشورهاي خود مي‌كنند. سابقه فرهنگي و تاريخي ايران حاكي از آن است كه فن تراش جواهر و سنگ‌هاي قيمتي از ايران به اروپا انتقال يافته است وليكن عدم توجه به موقع به اين صنعت سبب شده فيروزه‌تراشان مشهد فيروزه‌هاي مصنوعي و شيميايي آمريكايي و مصري را تراش داده و بازار مشهد محلي براي فروش محصولات كشورهاي مذكور باشد. جايگاه فرهنگي سنگ‌هاي قيمتي در ساير كشورها زيبايي و جلاي سنگ‌هاي قيمتي بسياري از مردمان ديگر جهان را مجذوب خود كرده و علاقه‌مند به استفاده از آنها هستند. در يونان باستان از جواهرات به‌عنوان زيبايي و سمبل ثروت استفاده مي‌شده است. در دوره رومي‌ها قدرت‌هاي خاص و جادويي را به سنگ‌هاي قيمتي نسبت مي‌دادند. در قرون وسطا قدرت و جواهرات به دست مردان و افراد كليسا بود و اكنون در سنن ملي بسياري از كشورها، يكسري از سنگ‌ها را به‌صورت سنت و رسوم با ماه‌هاي سال مرتبط ساخته و اظهار مي‌دارند كه براي افراد متولد هر ماه سنگ آن ماه خوشبختي و شانس به همراه مي‌آورد. البته ريشه اين اعتقاد را مي‌توان در دوره‌هاي باستان جست‌وجو كرد كه معتقد بودند گوهرها از بهشت آمده‌اند. انتخاب نوع سنگ براي ايام و ماه‌ها و ساعت تولد به‌طور قطع بستگي به فرهنگ و اعتقاد هر مليت و وجود آن سنگ در آن قوم و مليت بوده است. داشتن سنگ تولد از قرن 18 در لهستان آغاز شد و از آن زمان تاكنون به‌طور خاص در كشورهاي مختلف متداول است كه در ذيل به‌عنوان گواه مطلب يك نمونه ذكر مي‌شود. قيمت‌گذاري و ارزش سنگ‌هاي قيمتي هر گوهر خصوصيات منحصر به فرد خود را دارد كه مردم عادي قادر نيستند تفاوت‌هاي كيفيت و يا تشخيص سنگ طبيعي از مصنوعي و مشابه را تميز دهند. جهت قيمت‌گذاري و درجه‌بندي يك گوهر چهار عامل اصلي كه به‌طور معمول به آن 4cs مي‌گويند و عبارتند از وزن (carat)، رنگ (color)، پاكي (clarity) و تراش (cut) مورد آزمايش، تجزيه و تحليل قرار مي‌گيرند. بسياري از سنگ‌ها با آنكه داراي ظاهري زيبا و رنگي جذاب هستند اما به‌علت سختي كم، فاقد ارزش زيادي هستند. مورد پسند بودن و تغيير سليقه نيز موجب قيمتي‌تر شدن و يا از دست رفتن بهاي سنگ با توجه به مد روز مي‌شود. براي مثال در 50 سال اخير سنگ‌هايي كه داراي رنگ قرمز روشن هستند تا حدودي ارزش خود را از دست داده‌اند. موقعيت بازار مصرف و فرهنگ مردم نيز در قيمت‌گذاري اهميت به‌سزايي دارد. براي مثال علاقه مردم آمريكا به توپازهاي آبي رنگ كه عمل بهبودسازي بر روي آنها انجام شده است قيمت آكوامارين را پايين آورده است ولي در ژاپن آكوامارين‌هاي با رنگ و كيفيت عالي از قيمت بالايي برخوردار است. بنابراين عوامل زيادي مي‌تواند ارزش يك سنگ را در قرار گرفتن در يك بازار مناسب تغيير دهد. وضعيت معدني سنگ‌هاي قيمتي در ايران علي‌رغم اهميت و قيمت بالاي سنگ‌هاي قيمتي متاسفانه مطالعات گسترده و پي‌جويي و اكتشافات دقيق بر روي اين كاني‌ها در ايران صورت نگرفته است در صورتي كه در كشورهاي پيشرفته ميلياردها دلار صرف تحقيق، اكتشاف، استخراج، فرآوري و بازاريابي سنگ‌ها مي‌شود. وجود فيروزه زيباي نيشابور و مرواريد صاحب‌نام خليج فارس كه در بين سنگ‌هاي قيمتي از شهرت جهاني برخوردار هستند و سنگ‌هايي چون آگات، گارنت، آميتيست و فلورين‌هاي زينتي براساس طرح پي‌جويي و اكتشافات سنگ‌هاي قيمتي در ايران قطعي شده است و براساس گزارشات رسمي سنگ‌هايي چون فيروزه، عقيق، آميتيست، اپال، انواع گارنت، اپيدوت، جاسپر، يشم، تورمالين، سيترين، رزكوارتز، واراسكيت و بريل در نقاط مختلف ايران وجود دارد. ضمنا با توجه به ساختار زمين‌شناسي ايران و گزارشات غيررسمي مي‌توان يقين داشت اكثر سنگ‌هاي گرانبها در ايران قابل پي‌جويي و اكتشاف هستند. لازم به‌ذكر است كه تعدادي از پتانسيل‌هاي سنگ‌هاي مذكور داراي پروانه اكتشاف، گواهينامه كشف و پروانه بهره‌برداري هستند. فرآوري سنگ‌هاي قيمتي متاسفانه صنعت فرآوري سنگ‌هاي قيمتي در ايران به‌صورت سنتي و بسيار ابتدايي است و در زمينه طراحي جواهرات، رنگ‌آميزي، بهبودبخشي، تراش مدرن، تراش فانتزي، حكاكي، آموزش‌هاي فرآوري و... هيچ‌گونه توجهي نشده و سبب از بين رفتن اشتغالزايي در اين صنعت شده است. كشورهايي بدون داشتن منابع سنگ‌هاي قيمتي با ايجاد مركزيت جهاني در كشور خود و ورود آسان سنگ‌هاي خام و خلق مزيت‌ها بر روي سنگ‌ها ضمن ايجاد اشتغال، استفاده سرشاري عايد كشورشان مي‌كنند. بديهي است با ورود دستگاه‌هاي مدرن تراش به كشور مي‌توان با كپي‌برداري و توليد انبوه آنها در كارگاه‌هاي صنعتي كشور قيمت تمام شده آنها را بسيار پايين آورد و پس از كسب دانش فني مورد نياز نسبت به فرآوري سنگ‌هاي داخلي و خارجي به‌صورت‌هاي مختلف اقدام و اشتغالزايي بسيار بالايي را ايجاد كرد و دولت با پرداخت وام‌هاي اشتغالزا در اين زمينه مي‌تواند علاقه‌مندان اين رشته را تشويق و حمايت كند. در نهايت مي‌توان نتيجه‌گيري كرد، موقعيت جغرافيايي و مزيت‌هاي فرهنگي و ديني كشورمان و همسايگي با كشورهاي مسلمان عربي و علائق مشترك و ذوق و هنر ايراني و پتانسيل‌هاي خوب معدني چشم‌انداز بسيار روشن براي سودآوري و اشتغالزايي مناسب جهت كار بر روي سنگ‌هاي مزبور در داخل كشور است. ضمنا به يقين مي‌توان گفت اكنون زماني است كه با توجه به امكانات موجود بسيار دور از انديشه است كه جهت رسيدن به يك هدف به راه‌هاي اشتباه دست زنيم. لذا بهترين روش جهت توسعه اين صنعت استفاده از قوانين كشورهاي موفق و ناموفق است. محمد شهسواري / كارشناس سنگ‌هاي قيمتي وزارت صنايع و معادن نشریه معدن و توسعه 200 2 لینک به دیدگاه
ارسال های توصیه شده