رفتن به مطلب

انواع بادگير


* v e n o o s * مهمان

ارسال های توصیه شده

[h=2]بادگیرها[/h]

طبیعی ترین روش تهویه استفاده از بادگیر از که بر حسب سرعت و جهت باد طراحی شده اند:

حرکت هوا را به دلیل اختلاف فشار جو باد گویند. باد روی زمین عامل مهمی در تبادل دما ، رطوبت وانتقال ذرات معلق است.این امر در ایجاد شرایط آسایش انسان یا اخلال در آن نقش مهمی دارد. جابجایی هوا در بالا بردن سطح کارایی ذهنی وفیزیکی افراد وکاهش میزان ابتلاع به بیماریها بسیار موثر است. همچنین میتواند عاملی در کاهش مصرف سوخت های فسیلی باشد.

اهمیت باد در طرح وساخت محیط مسکونی از دیر باز مورد توجه بوده است.ارسطو چهار قرن قبل از میلاد و ویترویرس معمارروسی یک قرن قبل از میلاد از روش استفادۀ باد در معماری وشهر سازی صحبت می کنند.

در کشور ما در طی قرون متمادی تمام ساختمانها با توجه به اقلیم وشرایط محیطی ساخته می شده است. آفتاب، باد، رطوبت، سرما،گرما و به طور کلی شرایط آب وهوایی وجغرافیایی تأ ثیر مستقیمی در معماری سنتی ایران در مناطق مختلف داشته است. بارزترین روش تهویه طبیعی ساختمان باد گیر است.

بادگیرهایی با اشکال مختلف در بسیاری از شهرهای مرکزی وجنوبی ایران بر حسب سرعت وجهت باد مطلوب طراحی واجراء شده اند.

از نامهای باستانی وگوناگون آن مانند واتفر، بادهنج، باتخان، خیشود،خویش خوان ،خیشور، ماسوره و هواکپ بر می آید که پدیدهای بس کهن است.

باد پس از برخورد با سخف فوقانی به دالانهایی هدایت می شود که با سطح آب داخل حوض خانه برخورد کرده ( مثل بادگیر باغ دولت آباد یزد) و فظای داخل اتاق را خنک می کند و در مناطق مرطوب باد فقط از کانال های خشک عبور می کند (مثل بادگیرهای بنادر جنوبی) و فضای اتاق را تهویه می کند.

انواع بادگیر:

نوع اول:

 

بادگیرها از لحاظ شکل بیرونی چند دسته هستنند. ساده ترین نوع بادگیر یک جناحی است وئ بسیار کوچک و محقر بر فراز محفظه ای مانند سوراخ بخاری در پشت بام ساخته می شود در این روش برای پرهیز از گزند گرد بادها و توفانهای سهمگین، بادگیر را فقط در جهت بادها ی خنک و نسیم های مطبوع می سازند جبهه های دیگر آن را می بندند .

در برخی موارد بادگیرها ی یک طرفه را پشت به بادها ی شدید و آزار دهنده می سازند و در واقع این بادگیر عملکرد تهویه و تخلیه هوا را انجام می دهد .

ابعاد آن نسبت به سایر انواع کوچکتر وشکل آن اولیه تر است این مسیر مورب ( که در بالای بام دیده می شود) پس از اتصال به کانال عمودی داخل دیوار و پنجره خروجی داخل ساختمان مانند بخاری در یک ظلع اتاق قرار می گیرد وتهویه را انجام می دهد. این نمنه بیشتر در مناطق سیستان وقسمتی از شهر ها ی بم دیده می شود.

 

 

 

نوع دوم:

 

نوع دو طرفه که دارای دو وجه روبرو یکدیگر و با پنجره های بلند و باریک بدون حفاظ ساخته می شود ودر قسمت داخلی ساختمان به شکل یک یا دو حفره در طاقچه دیده می شود این نمونه در سیرجان و به ندرت در کرمان دیده می شود.

 

نوع سوم:

 

سه جناحی است و دو نوع دارد، سه جناحی متصل و سه جناحی منفصل (اشکم دریده).

در این نمونه میتوان به تفکیک از یک یا دو یا سه جبهه استفاده کرد البته استفاده از این نوع بادگیر نادر است.

 

نوع چهارم:

 

باد گیرها ی چهار طرفه است که به شکل کامل و مفصل تر از انواع دیگر ساخته شده اند، و معمولاٌ داخل کانالها ی آن با تیقه ها یی از آجر یا چوب یا گچ به چند قسمت تقسیم می شوند و بعضی از نمونه ها در زیر کانال بادگیر حوض به نسبت بزرگ و زیبایی می ساخته اند که هوای خشک و دارای گردو غبار پس از برخورد با آب با جذب رطوبت خنک و گرد غبار آن جدا و هوای اتاق ( حوض خانه) در گرمای تابستان بسیار مطبوع می شده است.

در مناطقی که امکان ایجاد حوض خانه در طبقه همکف وجود نداشته است آب قنات را در زیر زمین جاری و نمایان می کردند و اتداد کانال بادگیر نیز تا روی این جریان آب ادامه می یافته است.

این فضاها ( سرد آب ها) محل تجمع اهالی خانه در بعد از ظهرهای تابستان بوده است. این نمونه در یزد ، کرمان و بوشهر و... دیده می شود در شهرستان یزد و برخی از قسمتها ی مرکز ایران بادگیرهای چند وجهی ( معمولاٌ هشت وجهی و حتی گاهی مدور) معمول است که نوع پنجم بادگیرها را تشکیل می دهند.

بادگیر چپقی نوع ششم بادگیر است که به جای فضای مکعبی شکل خارجی، سازنده از ایجاد چند لوله ی خم دار ( زانو مانند) برای حجم خارجی بادگیر استفاده کرده است، اما کانالها و قسمتها یث داخلی مانند نمونه های چند طرفه است این نوع بادگیر تنها در سیرجان دیده شده است.

نما سازی بادگیر خود از ویژگیهای خاصی برخوردار است و در نهایت ظرافت به وسیله ی آجر کاری و یا گچ بری ساخته می شود.

درد اینجا لاظم است از بادگیر مضاعف، بادگیر دواشکوبه و بادگیر حفره ای نیز نام برد. در شیراز نیز بادگیرهایی کم و بیش دیده می شود که به عنوان نمونه میتوان از با گبر ارگ و آب انبار کریم خان زند یاد کرد.

 

بادگیرها؛ تنفسگاه های دشت کویر:

 

وجود بادگیر در هر خانه معرف تعیّن و تشخص افراد آن خانه است.

بزرگی و کوچکی بادگیر با موقعیت اقتصادی صاحب خانه ارتباط دارد. به گونه ای که هنگام ورود به یک روستای کویری با نگاهی گذرا به وضعیت بادگیرها می توان موقعیت اقتصادی هر خانوار را تشخیص داد.باد گیر وسیلۀ تهویه مناسبی برای خانه ها در قلب کویر محسوب می شود. به طوری که جریان هوای مطبوع را در اتاقها، تالار و زیر زمین ایجاد می کند در واقع شهرها و روستاهای کویری با بادگیر نفس می کشند. به همین لحاظ است که در هر محل، جهت بادگیر را در سمتی می سازند که مناسب ترین جریان هوایی منطقه را جذب کند. به عنوان مثال در سراسر منطقه اردکان جهت بادگیر را روبه شمال درست می کنند تا هوای شمال را به داخل خانه بکشانند. برای همین پشت بادگیر را در جهت باز« قبله » می سازند که همراه با گرد و خاک است. کار اصلی با دگیر در دو بخش خلاصه می شود یکی آنکه هوای دلپذیر و مطبوع را به قسمت زیر هدایت می کند به طوری که هوا به محض این که به چشمه های بادگیر می وزد به دلیل وضعیت ویژه چشمه های بادگیر،باد با سرعت هرچه تمام تر به پایین کشیده می شود.

کار دوم این است که جهت دیگر باد گیر هوای گرم و آلوده را به بیرون می فرستد یعنی در واقع کار مکش را انجام می هد.

در مسیر بعضی از بادگیرها که به سرداب راه پیدا می کند، طاقچه یا گنجه ای در دل دیوار تعبیه می کنند و در چوبی سرآن می گذارند تا بتوانند باد را کنترل کنند. به این معنی در زمستان در گنجه را می بندند تا ارتباط فضای داخل و خارج اتاق را قطع کند این گنجه ها در اتاقها کار یخچال امروزی را انجام می دهند. به طوری که گوشت و ماست و پنیر و غذای شب مانده را در گنجه می گذارند و در آن را می بندند تا آن مواد از هوایی گرم فضای داخل و دسترس حیوانات خانگی در امان باشد. در « عقدا» به این گنجه های دیواری اصطلاحاٌ « گمبیجه» می گویند.

ار بادگیر علاوه بر تهویه هوا و موردی که گفته شد برای سرد نگه داشتن مواد غذایی به روش بهتری نیز استفاده می کنند. برای این منظور روی چوب میان قفسه بادگیر یک قرقره چوبی بند می کنند.

سپس از میان قرقره ریسمانی می گذارند که به پایان بادگیر می رسد. سر دیگر آن ریسمان را به شکل چهار رشته در می آورند که به چهار گوشه تخته مشبکی به طول و عرض هفتاد سانتیمتر بسته میشود این تخته را در اصطلاح « جوئوش» می نامند.

سپس یک طناب را به میخ دیوار تالار می زنند و ورودی تخته مشبک، ماست، پنیر و غذاهایی که باقی می ماند می گذارند.

برای آنکه تخته را به بالا و در معرض جریان هوا قرار بدهند سز طناب رااز میخ باز کرده و پایین می کشند تا سر دیگر آن با واسطۀ قرقره ای که به تخته مشبک متصل است بالا کشیده شود برای همین تخته مشبک بالا می رود و در معرض هوای سرد قرار می گیرد واز فاسد شدن موادغذایی روی آن جلوگیری می شود. فایدۀ دیگراین کار این است که مواد خوراکی را از دسترس حیوانات خانگی دور نگه می دارند. وجود بادگیر با آب و هوای هر نقطه در رابطه مستقیم است. به طوری که هر چه شدت گرمای هوا کاسته شود به همان میزان از تعداد بادگیرها کاسته می شود. به عنوان مثال در روستای کوهستانی « طرزجان، ده بالا» که هوای آن خنک است. بادگیر برای اهالی معنا و مفهومی ندارد در حالی که در« میبد» که دارای آب و هوای گرم و خشک است می توان گفت که بیشتر خانه ها بادگیر دارند. وجود بادگیر در هر خانه معرف تعیین تشخص افراد آن خانه است.

بزرگی و کوچکی بادگیر با موقعیت اقتصادی صاحب خانه ارتباط دارد. به گونه ای که وقتی وارد یک روستای کویری می شویم با نگاهی گذرا به وضعیت بادگیرها می توان موقعیت اقتصادی هر خانواده را روشن کنیم. زیرا که خانه های فقیر نشین بادگیر ندارد. بعضی ازآنها که بادگیردارند مصالح عمدۀ بادگیرخشت و گل یک طرفه و حتی تعداد چشمه های آن بسیار کم است در حالی که مصالح بادگیر ثروتمند بیشتر خشت و آجر چند طرفه و با تزییناتی همراه است. بیشتر بادگیرها یک طبقه است. فقط چند باد گیر در سراسر یزد دیده شده که دو یا سه طبقه است. به عنوان مثال در«عقدا» یک بادگیر دو طبقه در رباط معروف به « حاجی ابوالقاسم رشتی» مشاهده شده که معماران راجع به کیفیت بنای آن چنین اظهار نظر می کنند در گذشته بر اثر نا امنی در طبقه دوم آن آتش می افروخته اند تا« رخنه» ورود دشمن را به اطراف اطلاع دهند و از طرفی طبقه دوم به«عنوان برج راهنما برای کاروانیان به حساب می آمده است. عده ای دیگر می گویند: « ساختن بادگیر دو طبقه یک نوع هنر معماری است زیرا ساختن آن کار هر معماری نیست» نظر دوم به حقیقت نزدیکتر است. زیرا به طبقه دوم امکان رفتن افراد یا آتش افروزی نیست از جهتی فرم ظاهری بادگیر که هشت ظلعی است نشان می دهد که رعایت تناسب و زیبایی بادگیر برای معماری در درجه اول اهمییت بوده است زیرا بادگیر طبقه دوم روی بادگیر طبقه اول ساخته شده است. منفذ زیر بادگیر ان درست در وسط منافذ دو طبقه بادگیر است. بادگیر طبقه دوم کار هوا کش را انجام می دهد. یعنی در واقع این بادگیر وسیله مناسبی برای سهولت نفس کشیدن چشمه های بادگیر طبقه اول است.

در تفت یک بادگیر سه طبقه که از نظر معماری بسیار ارزنده است مورد بررسی قرار گرفته است. این بادگیر به عنوان نوعی تفاخر به حساب می آید. از طرفی بادگیر سه طبقه در تلطیف هوای خانه بسیار مؤثر است. به شکلی که باد در هر سمت و ارتفاعی جریان دارد به راحتی به وسیله چشمه هایی یکی از طبقات بادگیر به داخل کشانده می شود.

بلندترین و زیبا ترین بادگیر، بادگیر باغ دولت آباد یزد با ارتفاع 33 متر و عرض 80 سانتیمتر است.

که تاریخ بنای آن به زمان کریم خان زند می رسد. حسن این باد گیر در دو قسمت خلاصه می شود؛ زمینه بادگیر هشت ظلعی و طبیعی است که باد در هر جهت و طرفی که جریان پیدا کند به راحتی و با سرعت هرچه بیشتربه قسمت زیر هدایت می شود. در قسمت دوم زیر بادگیر حوضی است که در میان آن فوارۀ سنگی تعبیه شده است به طوری که وقتی باد به سطح آب می وزد هوای خنک و مطبوعی را ایجاد می کند.

زرتشتیان ساکن تفت برای مبارزه با نا ملایمات هوای گرم تابستان وهوای سرد زمستان منازل خود را به شکل چهار صفه ای درآورده اند تا در هر زمانی از سال با توجه به آب و هوا در یکی از صفه ها به سر برند. یعنی تابستان در سمت جنوب،بهار در سمت شمال، عصر های زمستان در سمت شرق و صبح زمستان در سمت مغرب زندگی می کردند. بادگیر در آب انبار نقش مصونیت از گندیدگی آ ب را نیز ایفا می کند. برای این منظور بادگیر را طوری روی خزینه آب انبار می سازند که مسلط بر اب است در غیر این صورت آب آن بد بو و بد مزه می شود.محاسبه بادگیر نسبت به خزینه ی آب انبار به تجربه و مهارت بناء بستگی دارد.

لینک به دیدگاه

[h=2]شیوه ساختن بادگیر[/h]

شیوه ساختن بادگیر:

 

معماران محلی برای ساختن بادگیر از پشت بام خانه و از جایی که مشرف به اتاق کوچکی است که برای بادگیر اختصاص داده اند با خشت یا آجر، تنوره بادگیر را با مقطع مستطیل می چینند تا به ارتفاع معینی برسد.

سپس بالای این تنوره ها چهار دیواره را در دو چوب به شکل ضربدری«×» می گذارند. به گونه ای که دو سمت هر چوب در دو زاویه ی مقطع قرار بگیرد و سپس دیوار های سمت شرق و غرب و جنوب بادگیر را دو تا پنج و دو دهم متر بالا می آورند.

سپس در قسمت شمال که رو به باد «اصفهانی» است با نیم خشت یا آجر نیمه به عرض شش سانتیمتر، روی تنور را تا ا رتفاع معینی می چینند. ارتفاع این تیغه ها 40 سانتیمتر بلندتر از سایر دیوارها است این تیغه ها را « پایه» می نامند که نوعی باد شکن محسوب می شوند و از لحاظ معماری هم فوایدی دارد.

به عنوان مثال به نمای بادگیر جلوۀ خاصی می بخشد و موجب استحکام ساختمان بادگیر می شود، زیرا اردکان و میبد و اطراف آنها گاهی اوقات گرد بادگیر را در سمت جنوب و مشرق به کوچه می سازند طبیعی است در صورت نبودن وجود پایه، به ویژه در گذشته دور که تا حدی نا امنی در منطقه وجود داشت سارقین از راه منفذ بادگیر به داخل منازل راه پیدا می کردند.

عرض بین دو تیغه را در اصطلاح «چشمه» می نامند. بین 40 تا 60 سانتیمتر است. تعداد چشمه های هر بادگیر بستگی به عرض اتاق دارد. به طوری که برای اتاق عرض بین سه و پنج وهفت متر به ترتیب پنج و هفت و یازده چشمه می گذارند. در این منطقه تعداد چشمه ها جف نیست. زیرا برای صاحب آن خوش یمن نیست به گفته خودشان آمد ندارد. عمق هر بادگیر یک تا دو و نیم متر است گاه برای استحکام بیشتر بادگیر به اندازه هر نیم متر چوبی در میان دیواره های بادگیر کار می گذارند.

بام بادگیر را به شکل خر پشته در می آورند تا در کشاندن هوای مطبوع یا در بیرون کردن هوای کرم و آلوده کمک کند. بعد روی پشت بام بادگیر را به قطر سه سانتیمتر با نیمچه کاه تخت می کنند سپس دو یا سه رگه آجر در لبه های بام آن کار می گذارند.

به طوری که چیدن آجرها به این ترتیب علاوه بر استحکام بادگیر به زیبایی ظاهری آن نیز می افزاید. گاهی اوقات کف پشت بام را کاه گل می کنند سپس یک ردیف آجر روی آن می چینند. فاصله بین آجرها را با گچ و خاک بند کشی. بعضی از افراد که امکان مالی بیشتری دارند روی دیواره چشمه هایی بادگیر را گچگیری می کنند. تعداد چشمه های هر بادگیر با بزرگی بادگیر ارتباط مستقیمی دارد. از طرفی تعداد چشمه های هر طرف بادگیر با شدت باد همان طرف ودر مجموع باد هوای هر منطقه ارتباط دارد.

در بعضی خانه ها گاهی برای فصل زمستان که احتیاج به بادگیر نیست چشمه های بادگیر را با آجر یا خشت تیغه می کنند، یا چنان چه در قسمت پایین بادگیر درچه هایی کار گذاشته شوندان را می بندند. این کا هر سال اواخر پاییز و در آستانه زمستان شکل می گیرد از آن جایی که در اتاقک زیر بادگیر در تابستان اهل خانه استراحت می کنند احتمال دارد پرندگان به ویژه کبوتران در چشمه های بادگیر آشیانه کنند و فضولات آنها به پایین بریزد. بنابراین برای جلوگیری از این کار چشمه های بادگیر را با توری سیمی یا نرده های چوبی می پوشانند.

انواع بادگیر بر سه نوع بادگیر اردکانی، بادگیر کرمانی و بادگیر یزدی است. که بادگیر اردکانی بیشتر در منطقه اردکان دیده می شود و جهت بادگیر رو به باد اصفهانی است. از سمت غرب و شرق و جنوب منفذ ندارد. بنای این نوع بادگیر به نسبت سایر انواع بادگیر تا حدی ساده و از لحاظ اقتصادی هم مقرون به صرفه است.

به همین لحاظ ممکن است که برای هر اتاقی یک بادگیر ساخته شود اما بادگیر کرمانی ساده و کوچک است و به خانه خانواده های متوسط رو به پایین اختصاص دارد. هر بنایی می تواند این بادگیرها را بسازد. مصالح اصلی آن بیشتر خشت و گل است. از آنجا که این نوع بادگیرها دوطرفه هستنند، بادگیر دوقلو نیز نامیده می شوند. بادگیرهای دو قلو را در مسیر بادهای شناخته شده می سازند. کار این نوع بادگیرها تا حدودی نسبت به بادگیر های اردکانی دقیقتر ایده آل تر است زیرا فشار باد به یک جهت موجب تخلیه سریع هوای گرم و آلوده طرف دیگر می شود.

بادگیر بیشتر آب انبارها را نیز به شکل بادگیر کرمانی درست می کنند تا از یک سمت آن هوای خوش و مطبوع به آب برسد و از طرف دیگرش هوای گرم به بیرون برود.

بادگیر یزدی از سایر انواع بادگیرها بزرگتر است و چهار طرفه ساخته می شود به همین لحاظ این بادگیر را در بعضی جاها بادگیر «چهار طرفه» یا «چهار سو » می نامند البته ساختمان آن از لحاظ معماری از سایر انواع بادگیرها مشکل تر و پیچیده تر است. به همین دلیل می توان آن را نوع برجسته ای از پدیده های هنر معماری به حساب آورد. ارتفاع آن به طور معمولاٌ زیاد است و میزان ارتفاع بادگیر از پشت بام خانه و نوع چشمه های هر سمت بادگیر ارتباط مستقیم با اوضاع جوی منطقه دارد، این نوع بادگیر ویژه ثروتمند و گاهی نیز در خانه های افراد متوسط روستایی و شهری ساخته شده است.

 

چشم انداز آینده :

 

با ورود معماری مدرن و به ویژه استفاده از تأسیسات مکانیکی به تدریج نقش اقلیم در ساختمان حاکم رنگ شد اما از نیمه دوم قرنگذشته که اقلیم و حفظ محیط زیست پیوسته مورد توجه قرار گرفت استفاده از فناوری همگون با محیط طبیعی، بازیافت ضایعات صنعتی و استفاده از انرژی های پاک مانند انرژی خورشید باد و آب اهمیت بسیاری یافتند. در زمینه معماری نیز از این زمان توجه به محیط زیست و تلاش برای طراحی ساختمان های اقلیمی و معماری همساز با اقلیم آغاز شد.

امروزهمی توان از بادگیر به عنوان مکمل سیستم تهویه و برودت ساختمان استفاده کرد. به وسیله ی بادگیر می توان در مواقع ای از سال شرایط آسایش را با تهویه طبیعی تأمین کرد و تنها زمانی که بادگیر نتواند پاسخگوی نیاز ساکنان باشد باید از تأسیسات مکانیکی بهره گرفت.

حسن فتحی معمار مصری که تلاش فوق العاده ای برای تلفیق معماری سنتی و تکنولوژی روز خود انجام داده است، از یک پمپ آب در داخل کانال بادگیر ساختمان هایش استفاده می کرد که با ایجاد فواره ای در روزهای که هوا گرم و پر گردوغبار بود، هم از میزان گردوغبار می کاست. علاوه بر موارد گفته شده طرح های دیگر در سایر کشورها که با تکیه به تهویه طبیعی طراحی شده به عنوان مثال در مرکز فروش بلو واتر انگلستان هوای تازه از طریق دنباله ای از بادگیرهای مخروطی با ارتفاع دو متر تأمین می شود. این بادگیرها روی بام سوار شده اند تا هوای خنک تری را به پایین فرستاده و آن را در فضای داخلی پخش کنند . آنها در فاصله ی 15 متری نسبت به هم ورودی محور مرکزی مجتمع قرار گرفتند و پس از دریافت جریان هوای خارجی، هوای تازه را به داخل سا ختمان می فرستند. همچنین برج آرموری چین شامل مجموعه ای از بلوک های هم شکل سوار شده بریک دیگر با کاربردی اداری خرده فروشی، هتل و مسکونی است. در فصل تابستان یک بادگیر هوای تازه را به سمت پایین دهلیز میانی سوق می دهد. سپس این هوا از جداره ها به سمت بیرون کشیده می شود. در فصل این بادگیر هوا را از بدنه ساختمان و مجرای جذب کننده های خورشیدی به سمت خود می کشد و از ساختمان خارج می کند.

نمونه قابل ذکر دیگر لیستر انگلیستان است میزان مصرف انرژی در ساختمان کوئینز دانشگاه مونت فروت، نصف انرژی معرفی در یک ساختمان معمولی مشابه این بنا است که در آن سیستم تهویه مطبوع استفاده شده است بادگیرهای مرتفع جلو اغتشاش هوای را گرفته و برای انتقال هوای ذاخل به خارج از بنا طراحی شده است.

لینک به دیدگاه

با توجه به مطرح شدن بحثهايي تحت عنوان معماري پايدار و استفاده از انرژي هاي پاسيو وتهويه طبيعي در معماري روز دنيا و به خصوص در ميان كارهاي معماران هايتك، شناخت بادگيرها به عنوان يكي از المان هاي معماري سنتي ايران امري مفيد به نظر مي آيد.

استفاده از بادگيرها به عنوان يكي از روشهاي شاخص جهت هدايت مناسب جريان باد به صور گوناگون و در ابنيه گوناگون مدتها مورد استفاده معماران كاردان ايراني بوده است. شكي نيست كه مسائل مطرح درباره بادگيرها بسيار گسترده تر از آن است كه بتوانيم در يك نوشته به همه انواع آن و نحوه عملكردآنها اشاره كنيم. در اين نوشته سعي بر آن شده است كه به مسائل اساسي مطرح درباره بادگيرها پاسخي مناسب داده شود. شايد كه گامي باشد در جهت زنده سازي ارزشهاي بومي اين مملكت و همچنين آغازي بر استفاده مجدد و صحيح از اين عنصر معماري در طراحي هاي معماران جوان اين مرز و بوم.

 

1- جهت بادگير:

براي آنكه بتوانيم به اين پرسش پاسخي مناسب بدهيم بايد اشاره اي به مفهوم رون شهري بنماييم.رون شهري در حقيقت به راستاي قرار گيري خانه ها در يك شهر گفته مي شود. به عنوان مثال رون شهري در تهران به صورت شمالي- جنوبي و در شهر اصفهان رون شهري در جهت قبله( راسته ) مي باشد. رون شهري با توجه به جهت مسيل هاي آب و جهت باد هاي مناسب در منطقه تعيين مي شده است. در حقيقت راستاي جهت گيري اكثر بادگيرها بر راستاي رون شهري و رو به بادهاي مناسب مي باشد.البته در اين مورد استثنا هايي نيز وجود دارد مانند بادگير خانه ملك زاده در يزد.

 

2- تعيين ارتفاع مناسب:

ايرج افشار در كتاب يزد نامه – صفحه 343 مساله را بدينگونه مطرح مي نمايد: ((همانطور كه استادان آشنا به فن احداث قنات مي دانند كدام زمين را براي كندن مادر چاه قنات برگزينند ، استادان سازنده بادگير هم به وسيله بالا رفتن از نردبانهاي دو طرفه بلند و به كار بردن لاله گوش خود ، جهت احساس و آزمايش چگونگي وزش باد و نسيم ها در بالاي محل مورد نظرشان هست ، بلندي لازم را جهت انجام منظور در مي يابند و بادگير را به گونه اي مي سازند كه دهانه هاي بالاي آن در همان جايگاه و هملن بلندي احداث شود.))؛ حال با توجه به فرهنگ انتقال سينه به سينه رمز و رازهاي معماري از استادان به شاگردان تا چه حد اين مطلب صحيح مي باشد ، مساله ايست كه قضاوت درباره آن به عهده خواننده نهاده مي شود.اما آنچه مسلم است در حالت كنوني و با توجه به پيشرفتهاي حاصله تعيين ارتفاع با مطالعه لا يه هاي هواي عبوري از منطقه مقدور خواهد بود.

3 - گونه شناسی بادگيرها:

باد گيرها را هم از نظر شكل شناسي و هم از نظر مناطق مي توان دسته بندي كرد.از نظر....

 

 

ادامه دارد

لینک به دیدگاه

– گونه شناسي بادگيرها:

باد گيرها را هم از نظر شكل شنلسي و هم از نظر مناطق مي توان دسته بندي كرد.

از نظرشكل ظاهري بادگيرها را ميان به بادگيرهاي يك طرفه، دوطرفه، سه طرفه ، چهار طرفه ، شش وچهي و هشت وجهي تقسيم كرد.از نظر پراكندگي در مناطق مختلف ايران و به عنوان نمونه مي توان به ذكر موارد زير پرداخت:

بادگير يكطرفه بيشتر در منطقه اردكان وميبد يافت مي شود. البته در نواحي ديگر همچون مهنه نيز بادگيرهاي يك طرفه به تعداد زياد ديده مي شود.(تصوير1: مقطع يك اطاق در مهنه به نقل از كتاب ساخت شهر و معماري در اقليم گرم و خشك ايران-محمود توسلي )

 

1.jpg

بادگير دو طرفه : آب انبار دولت آباد يزد داراي بادگير دو طرفه مي باشد.

 

بادگير سه طرفه:اين نوع بادگير چندان معمول نيست اما نمونه هايي مانند بادگير امامزاده حسين طبس به اين صورت ساخته شده است.

 

بادگير چهار طرفه: رايج ترين نوع بادگير در يزد مي باشد. اين نوع بادگير هم با پلان مربعي و هم با پلان مستطيلي ساخته مي شود.در حالت مستطيلي معمولا وجه بزرگتر رو به باد مناسب ساخته مي شود.

 

بادگيرهاي شش و هشت وجهي : نمونه بادگير شش وجهي را در آب انبار امامزاده يزد و هشت وجهي را در آب انبار خانم جان روستاي عز آباد مي توان يافت.

 

4-محل قرار گيري بادگير :

استفاده از بادگيرها به طور عمومي در دو نوع از ابنيه رواج دارد: آب انبارها و خانه ها.

 

الف)آب انبارها:

در آب انبارهاي شهري با توجه به در نظر گرفتن جهت وزش باد مناسب از تعدادي بادگير كه تعداد آنها تا هفت عدد در نوسان است ،استفاده مي شود . كه در اين حالت هر بادگير با بادگير مقابل خود به صورت كششي و مكشي كار مي كنند.(تصوير ۲ ) در آب انبارهاي صحرايي به طور معمول يك بادگير يك طرفه يا دو طرفه استفاده مي شود.محل قرار گيري اين بادگيرها در دور تا دور آب انبار و جهت آنها رو به باد مناسب مي باشد

ب) خانه ها:

در مقوله خانه ها و محل قرارگيري بادگيرها به بررسي بادگيرهاي خانه هاي شهر يزد مي پردازيم. به طور عمومي بادگيرها محل قرارگيري بادگيرها با توجه به موقعيت تابستان نشين تعيين مي شود و به همين دليل اكثر بادگيرهاي شهر يزد در ضلع جنوبي ساختمانها و بر روي ايوان تابستان نشين قرار دارد.

البته موارد استثنايي چون خانه امامزاده اي يزد را مي توان يافت كه با توجه به قرارگيري تابستان نشين و زمستان نشين در طبقات باد گير در ضلع شمالي خانه قرار دارد.اكثر اين بادگيرها بادگيرهاي چهار طرفه بلند مي باشند.

نحوه عملكرد و نكاتي چند در طراحي بادگيرها:

در باره نوع عملكرد بادگيرها در حقيقت دو نوع عملكرد اساسي وجود دارد:الف - عمل بر اساس اصل كشش دهانه هاي رو به باد و مكش دهانه هاي پشت به باد. ب- عمل بر اساس اختلاف دما

 

الف - عمل بر اساس اصل كشش دهانه هاي رو به باد و مكش دهانه هاي پشت به باد:

مرحوم پيرنيا دركتاب آشنايي با معماري اسلامي ايران طرز كار بادگير را بدين گونه توضيح مي دهد:

(( طرز كار بادگير اصولا بر اين پايه نهاده شده است كه از وزش باد براي كشاندن هواي خوش به درون ساختمان و از عكس العمل نيروي آن يعني مكش براي راندن هواي گرم و آلوده استفاده مي شود.شايد اين توضيح لازم نباشد كه چون باد به مانع يا ديواره پره هاي دروني بادگير برخورد ناچار به فرود آمدن مي شود، ولي عرض اين نكته لازم است كه شكافهاي ديگر بادگير كه پشت به جهت وزش باد دارند ، هواي آلوده وگرم را به دست باد مي سپارند و كار هواكش و دستگاه مكنده را انجام مي دهند.))

اين نوع عملكرد بادگير در حقيقت با توجه به اين اصل صورت مي گيرد كه هنگامي گه باد به بدنه اي برخورد مي كند ، با توجه به تراكم بيشتر هوا در وجهي كه مقابل باد قرار دارد ، در اين وجه فشار مثبت ايجاد شده و در وجه ديگر فشار منفي خواهيم داشت.بنابراين در صورت ايجاد بازشو در طرفين حركت باد از فشار مثبت به فشار منفي را شاهد خواهيم بود.در بادگيرها نيز با توجه به همين اصل دهانه رو به باد هوا را به درون خود مي كشد و به داخل ايوان مي برد و هواي داخل ايوان با توجه به فشار منفي ايجاد شده در دهانه پشت به باد به بيرون كشيده مي شود.(تصوير 3)

در برخي از مواقع با عبور دادن باد بادگير از روي آب وسردخانه ها و با توجه به تبخير سطحي، رطوبت لا زم را نيز تامين مي نمايند. در مناطقي مانند مصر و هندوستان اين عمل با قرار دادن كوزه پر از آب در مقابل مسير باد صورت مي گيرد.

 

ب- عمل بر اساس اختلاف دما:

اما به نظر ميرسد آنچه كه كمتر مورد توجه اهل فن در اين زمينه مي باشد.كار كردن بادگير بر اساس اختلاف دمايي است.در حقيقت هنگامي كه وزش بادي به صورت محسوس وجود ندارد بادگير بر اساس همين اصل عمل مي كند.

در روز با توجه به آفتاب خوردن وجه جنوبي بادگير هواي موجود در وجه جنوبي بادگير گرم مي شود و به بالا مي رود.اين هوا به وسيله هواي داخل ايوان كه به بالا كشيده مي شود،جبران مي گردد و در حقيقت نوعي خلا نسبي داخل ايوان ايجاد مي گردد كه هواي خنك داخل حياط را به درون خود مي كشد.به همين ترتيب هواي موجود در دهانه شمالي نيز به پايين كشيده مي شود.(تصوير 4 )

در شب هواي بيرون سرد مي شود، و به سمت پايين حركت مي نمايد .اين هوا در اثر حرارت ذخيره شده در ديواره ها گرم شده و به بالا مي رود و اين چرخه تا هنگامي كه دماي ديوارها و هواي بيرون يكي شود ادامه مي يابد. ولي به طور معمول پيش از رسيدن به اين وضعيت شب تمام شده و دوباره بادگير به نحوي كه در بالا توضيح داده شد،عمل مي كند.

به طور كلي در اكثر مواقع بادگيرها در حالتي بين حالاتي كه توضيح داده شد عمل مي كنند . يعني هم بر اساس مكش و كشش و هم بر اثر تفاوت دمايي.

لینک به دیدگاه

-معرفي منابع و ماخذ موجود درباره بادگير و استفاده از باد در طراحي:

شكي نيست كه مباحث مطرح درباره بادگيرها و به خصوص نحوه استفاده از اين المان در طراحي ها بحثي فراتر از آنچه كه در بالا بدان اشاره شده است را مي طلبد . به همين دليل و با توجه به اينكه انتقال همه اين مطالب به اين وسيله، فرصت و انرژي زيادي را مي طلبد كه فراتر از حوزه وبلاگ نويسي با توجه به امكانات موجود است، دوستان علاقمند را به منابع موجود در اين زمينه ارجاع مي دهم.

 

1-دفتري از كوير- سيري در معماري آب انبارهاي يزد. غلامحسين معماريان: هرچند بحث اصلي اين كتاب در حوزه آب انبارهاست اما با توجه به نقش اساسي بادگيرها در طراحي آب انبارها اين كتاب در بخش 6-5 با عنوان بادگير،به بحثي عمومي پيرامون بادگيرها مي پردازد كه مطالعه آن خالي از لطف نيست.

2-ساخت شهر و معماري در اقليم گرم و خشك ايران . محمود توسلي : در بخش چهارم تحت عنوان كار بادگير و تركيب آن در بناهاي مختلف شهري و روستايي نويسنده با بررسي نمونه هاي گوناگون سعي در بيان نحوه عملكرد بادگير و چگونگي تركيب بادگير با ديگر عناصر بنا دارد.هر چند بررسي عملكرد بادگيرها تنها بر اساس كشش و مكش در بادگيرها صورت مي گيرد و توجهي به كار كرد بادگير بر اساس اختلاف دمايي ندارد.اما با توجه به بررسي نمونه هاي متعدد از بادگير مسجد جامع طبس گرفته تا بادگيرهاي خانه هاي يزد، و همچنين تجارب و سطح بالاي آگاهي نويسنده به معماري ايران ،اين كتاب به عنوان كتابي ارزشمند در زمينه مطالعه بادگيرها محسوب مي شود.

3-بادخان.BATTLE McCAARTHY CONSULTING ENGINEER .ترجمه محمد احمدي نژاد : كتابي در خور ستايش كه توسط گروه مهندسين مشاور بتل مك كارتي تاليف گشته است.اين كتاب با تفكيك دهانه هاي مكنده و دهنده باد به بادخور و بادخان به بررسي دقيق نحوه عملكرد آنها به صورت جداگانه و تركيبي مي پردازد.نويسندگان بدون هيچگونه تعصبي نسبت به سيستم تهويه طبيعي به بررسي مزايا ومعايب هر يك از سيستمها مي پردازد و اصولي را براي طراحي با تهويه طبيعي مطرح مي كند.در بخش پاياني نيز به بررسي چند نمونه از پروژه هاي انجام شده توسط همين شركت مي پزدارد كه به عنوان مثال مي توان به اداره مركزي يونيكا در كمبريج انگلستان ودفتر مركزي شيشه پيلكينگتون در انگلستان (معمار: ريچارد راجرز) اشاره كرد.مطالعه اين متابي گامي موثر در شناخت الگوي طراحي و استفاده از آن در طراحي مي باشد. ترجمه مناسب و گوياي مطالب از ديگر محاسن اين كتاب محسوب مي شود.

4-آسايش در پناه باد . دكتر محمود رازجويان : اين كتاب حاصل تحقيقات نويسنده در اين زمينه در دانشگاه مك گيل كانادا مي باشد.براي معرفي اين كتاب به گوشه اي از نوشته هاي فصل 10 كتاب بسنده مي كنيم: ((كتاب حاضر به منظور استفاده معماران نگاشته شده بنابراين به جنبه كاربردي توجه خاص مبذول شده است و ترتيب طرح مباحث نيز به گونه اي است كه در مسير انجام يك پروژه معماري/اقليمي به كار مي آيد.

در فصلهاي يك تا سه ابتدا به اطلاعات كمي و كيفي مورد نياز معمار براي طراحي معماري همساز با باد و سپس روش تحليل آن اطلاعات معرفي شده است...در فصل چهار ارزش بادهاي موجود بررسي خواهد شد...در فصل 6، مباني عمده آيروديناميك معماري بررسي مي شود...)) و در نهايت در انتهاي كتاب در بخشي به عنوان احكام طراحي معماري همساز با باد اصولي در چند صفحه مطرح مي شود.

 

برگرفته از خشت اول

لینک به دیدگاه

شکل بنا و باد :

برای مقابله با آثار مخرب باد اگرچه مقاومت مصالح ساختمانی باید به دقت در نظر گرفته شوند ولیکن طرح و شکل بنا و طرز قرارگیری آنها می تواند بسیار مهمتر باشد . در برنامه ریزی و طراحی ساختمانها و بناها لازم است موارد زیر مطالعه و بررسی گردد :

الف : شرایط و ویژگیهای باد :

ویژگی باد در رابطه با طراحی ساختمان اصولاً عبارتست از آشفتگی باد ( توفانی بودن ) ، سرعت باد ( بالاخص سرعت زیاد ) ، جهت باد ، وزش باد در سطح زمین و تداوم باد . بررسی این ویژگیها می تواند در مورد بادهای غالب، بادهای محلی و یا حالات استثنائی باد ( مثل تورنادوها ، هاریکن ها و ...) انجام بگیرد . اگرچه شرایط و ویژگیهای باد معمولاً برای یک ناحیه جغرافیایی عمومیت دارد ولیکن به علت نوع و ماهیت چشم انداز ساختمانهای مجاور و غیره این شرایط برای مکانهای خاص بطور قابل توجهی متفاوت هستند . لذا هر طرح ساختمانی باید احتمالات این شرایط محلی مربوط به مقر بنا را در نظر بگیرد .

ب : اثرات کلی باد :

آثار باد بر روی اشیاء و عوارض ثابت و مستقر در مسیرش را می توان به شرح ذیل بیان نمود :

فشار مستقیم مثبت : سطوحی که در رویارویی باد و عمود بر مسیر آن قرار می گیرند بر اث حرکت توده هوا فشار مستقیمی را تحمل می کنند . چنینی شرایطی باعث می شود بخش عمده نیرو بر شیء یا عارضه وارد آید مگر اینکه از لحاظ شکل دارای جهت بسیار طبیعی باشد .

کشش آئرودینامیک : چون باد در برخورد باشیء متوقف نمی شود و مانند حالت مایع در اطراف آن جریان پیدا می کند لذا یک اثر کششی بر روی سطوح موازی با جهت باد وجود دارد .

فشار منفی ( مکش ) : در ضلع یا سمت پشت به باد شیء معمولاً یک اثر مکش وجود دارد که حاوی فشار بیرونی بر سطح شیء می باشد .

اثرات جنبشی : یک شیء واقع در مسیر تند باد معمولاً ضربه می خورد ، می جنبد و یا به ارتعاش در می آید بنابراین اشیاء و عوارض دارای سطوح سست و ضعیف و یا حاوی سطوح منعطف در برابر این اثرات مستعدتر و حساستر هستند .

اثر روییدگی و تنظیف : اثر اصطکاک توده هوای جاری تمایل دارد که اشیاء واقع در مسیر خود را صاف و هموار نماید و یا آنها را از سر راه خود بردارد . این عمل بر روی سایبانها ، جانپناهها ، دودکشها و علائم و نشانه ها بیشتر اثر می کند .

هریک از این اثرات و یا ترکیبی از اینها می تواند یک وضعیت مهم و بحرانی را برای عوارض واقع در مسیر باد به وجود آورد . میزان خسارات هم بستگی به وضعیت عارضه و شکل آن دارد .

ج : آثار مهم باد بر ساختمانها :

اثرات عمده باد بر ساختمانها را در می توان در چند طبقه کلی قرار داد :

- ساختمانهای دارای شکل مدور نسبت به بناهای زاویه دار و حاوی سطوح صاف مقاومت و دوام باد را کمتر می کنند مانند بناهایی با سقف گنبدی .

- ساختمانهای بلند و مرتفع که دارای ابعاد افقی کوتاه هستند در برابر واژگون شدن و یا خم شدن کامل در قسمتهای فوقانیشان مستعدترند .

- بناهای پهلو باز یا دارای اشکال بادگیر چون تمایل دارند باد را به چنگ درآورند نیروی باد رابیشتر خواهند کرد .

- برآمدگی یا جلوآمدگی بنا ، جانپناهها و دیوارهای بلند ، سایبانها و بالکنها و دیوارهای بی دوام و ناپایدار به اثر کشش همه جانبه بر ساختمان می افزایند .

- علائم ، نشانه ها ، دودکشها ، آنتنها ، چهارطاقیها و سایر تجهیزات روی بام ساختمانها نیز دستخوش اثر روییدگی می شوند .

ه : ضرایب راحتی و آسایش ساختمان :

بدیهی است که در معماری ، برنامه ریزی و طراحی ساختمان اگر به مواردی که تا کنون بیان شد توجه داشته باشیم و آنها را به دقت رعایت کنیم شرایط زیستی مناسی فراهم می گردد و زیستمندان از راحتی و آسایش لازم برخوردار خواهند بود .

به هر حال امروزه باید در حداقل فضای ممکن بناهایی احداث شود که نیاز آسایش انسان در تمام فصول را بر آورده سازد . برای نیل به این هدف نیز باید سعی نمود در زمستان به جای استفاده از سوختهای فسیلی و دستگاههای گرم کننده بیشتر از انرژی خورشیدی و طبیعت بهره گرفت و در تابستان هم از حداکثر سایه ، باد و دیگر ویژگیهای اقلیمی سود جست .

لینک به دیدگاه

به گفتگو بپیوندید

هم اکنون می توانید مطلب خود را ارسال نمایید و بعداً ثبت نام کنید. اگر حساب کاربری دارید، برای ارسال با حساب کاربری خود اکنون وارد شوید .

مهمان
ارسال پاسخ به این موضوع ...

×   شما در حال چسباندن محتوایی با قالب بندی هستید.   حذف قالب بندی

  تنها استفاده از 75 اموجی مجاز می باشد.

×   لینک شما به صورت اتوماتیک جای گذاری شد.   نمایش به صورت لینک

×   محتوای قبلی شما بازگردانی شد.   پاک کردن محتوای ویرایشگر

×   شما مستقیما نمی توانید تصویر خود را قرار دهید. یا آن را اینجا بارگذاری کنید یا از یک URL قرار دهید.

×
×
  • اضافه کردن...