خدا و جهان

[hamed_063 1,261]

سوال : آیا خدا جهان را پس از خود آفرید یا همزمان با خودش جهان هم بود ؟

شرح : اگر ما فرض کنیم که جهان متناهی است و روزی خلق شد و یک چیز ابدی نیست خود به خود این نتیجه هم از این فرض پدید می آید که خدا قبل از آفرینش جهان بوده و بین وجود خدا و پیدایش جهان فاصله ای است . اصل مشکل در تحلیل همین فاصله است که آیا این فاصله یک مدت زمان نامعلومی است که خدا در آن مدت زمان بیکار بوده و یا سکونت داشته و بعد تصمیم به خلقت جهان کرده یا اینکه این مدت زمان اصلاً وجود نداشته و صرفاً زمان امری ذهنی و مخلوق ذهن ماست ؟ درباره ی فاصله ی بین خدا و جهان یا باید بگوییم که اصلاً فاصله ای درکار نبوده که این به معنی پیوستگی خدا و جهان است یعنی جهان هم امری ابدیست و یا اینکه باید بگوییم این فاصله وجود داشته و خدا قبل از آفرینش جهان وجود داشته و یا مشغول فکر کردن بوده که بعداً تصمیم به آفرینش گرفته و یا بیکار نشسته بوده و به این نتیجه رسیده که باید جهانی بیافریند !

بین این دو فرض همانطور که می بینیم فرض اول ( یعنی عدم فاصله بین خدا و جهان ) بسیار منطقی تر به نظر می رسد . در توجیه و شرح این فرض لازم است چند نکته ای عارض شویم :

اولاً برای رخداد فعلی ما نیازمند به اراده هستیم ، اراده ای کارگزار که آنقدر جدی باشد تا به فعلیت رسد . درواقع اراده همان فعل یا عمل بالقوه است که جنبه ی ذهنی داشته و درصورتی که واقعاً یک اراده باشد به فعلیت درآمده و عینی می شود . من اراده می کنم که دستم را تکان دهم و اگر واقعاً اراده کرده باشم این اتفاق خواهد افتاد و اما اگر پس از اینکه اراده کردم چنین چیزی عملی نشد یا واقعاً اراده نکردم و تنها مدعی آن شدم و یا اراده کردم اما توانایی برای فعلیت آن نداشتم . پس اگر خدا اراده ای می کند برای فعلیت یا انجام آن هم باید اراده ی واقعی بکند و هم توانایی و قدرت به فعل رساندنش را داشته باشد .

دوماً پس از اخذ اراده درصورتی که فاصله ای بین اراده و فعل یا عمل باشد این فاصله را ما اصطلاحاً می گوییم زمان ، بنابراین اگر همراه با اراده ، عمل رخ ندهد می گوییم بین اراده و عمل فاصله بوده و این فاصله همان زمان است . اکنون چرا باید بین اراده و فعل پروردگار فاصله ای باشد ؟ یا واقعاً اراده نکرده که در اینصورت ما قائل به دلبخواهی و عدم قاطعیت در کار خدا می شویم که این با ذات خدا و مفهوم و تعریفی که از او داریم متناقض است و یا اراده کرده و توان فعلیت و انجام آن را در آن مقطع زمانی نداشته که این هم نشانگر ضعف اوست و هم نشانه ای این است که خدا خود از قوانین دیگری پیروی می کند و نمیتواند خدا باشد و نیروی مافوق او بر او حکم می کند درصورتی که می دانیم وقتی می گوییم خدا یعنی کسی که بالاتر از همه چیز است .

اشکال دیگری که هست اینکه اگر بین اراده و فعل خدا فاصله ای باشد این خود مبنی بر زمان مندی خداست یعنی خدا خود در چارچوب زمان محصور است و این محدودیت زمانی قطعاً از قوانین بالاتری ناشی می شود که به دست خدا نیست و از اینرو دیگر نمیتوانیم بگوییم خدا ابدی است .

نتیجه ای که می توانیم از این بحث کوتاه بگیریم این است که اراده ی خدا با فعل و عمل او یکسان است و بین این دو فاصله و جدایی نیست . و این به معنای گسترده تر این مفهوم است که خدا ، اراده ی او ، فعل و جهان هستی همه یکسانند و تنها فرقی که بین خدا به عنوان عامل و دلیل اولی با جهان هستی هست اینکه خدا امری نامتعین بوده که در حیطه ای خاص قابل تعریف نیست و اما جهان به عنوان فرآیند خدا امری متعین و حیطه مند و محدود است که صورت دیگری از همان امر نامتعین و مطلق است .

و دیگر آنکه اراده و فعل خدا امری دلبخواهی و غیر قطعی نیست که لحظه ای بخواهد و بعد نخواهد بلکه آن اراده امری قطعی و ضروری است و ضرورت آن را هم ذات خدا اقتضا می کند نه چیزی خارج از آن . به عبارتی اگر جهان خلق شد نباید بگوییم اگر خدا می خواست خلق نمی کرد ، چون این طرز تفکر سبب می شود که خدا را به سطح یک موجودی که ممکن است کارهای دلبخواهی مرتکب شود تقلیل دهیم ، بلکه باید بگوییم اگر جهان خلق شد به این خاطر است که باید جهان خلق می شد و این باید و ضرورت همان است که ذات خدا اقتضا می کند . از همین مقدمه می توانیم نتیجه ای بسیار بزرگ و متعالی در جهت شناخت خدا بگیریم که خدا همان عقل کل یا خرد مطلقی است که کاری بیهوده یعنی خلاف مقتضای ذات خویش که همان عقلانیت است نمی کند و این عقل کل تنها از خویش دستور می گیرد و این فرمان پذیری از خود نهایت آزادی است .

اما اینکه جهان چیست ممکن است بتوان گفت که جهان نتیجه ی مقدمه ای دیگر است که ما آنرا عقل می نامیم و تنها اتفاقی که افتاده است درواقع تغییر صورتی به صورتی دیگر بوده است . یعنی از انجا که جهان با فعل و اراده ی خدا یکسان بوده پس امری ابدی است و آفرینش جز این نیست که جهان از صورتی به صورتی دیگر تغییر یافته است .