جدال ریزگردهای عربی با درختان ایران

[sookut 13,735]

جدال ریزگردهای عربی با درختان ایران

سارا اصفهانی- سرچشمه ریزگردها یا گردوغبار (Haze) در ایران باد شمال است این باد از خرداد تا شهریور فعال است و در شمال خاورمیانه شکل می گیرد و با گذر از کوههای ترکیه و شمال عراق مانند قیفی از بیایان های عراق و سوریه سرازیر می شوندو به آبهای خلیج فارس می رسد. طبق عکس های هوایی گرفته شده به علت تغیر وزش باد در این مناطق این غبارها طی سالهای اخیر وارد غرب کشور نیز شده اند.

 

طبق مطالعات و بررسی ها بیش از 90 درصد کانون گردوغبار در کشورهای همسایه ایران است. گرد و غبارهای ورودی به ایران بیشتر از ناحیه عراق، سوریه و عربستان است در حالی که هنوز عراق جز 177 کشور عضو در کنواسیون مبارزه با بیابان زدایی نیست.

ریزگردهای وارد شده به ایران دارای دو ساختار رسی و سیلتی هستند غبارهای ورودی از عربستان که بیشتر وارد خوزستان می شود از نوع سیلتی است که ذرات آن درشت تر و با ماندگاری کمتر و مسلما خطرات کمتری است اما این ذرات نیز عواقب خاص خود را به همرا دارند غبارهای ورودی از سمت عراق بیشتر رسی است این نوع از غبار دارای ذرات ریز و سبکی هستند که قابلیت ماندگاری بالایی در هوا و قدرت آلایندگی بیشتری دارند و بسیار خطرناک تر از ذرات سیلتی هستند. غبارهای ورودی از ناحیه عراق به علت استفاده از سلاح های میکروبی در دوران جنگ هشت ساله توسط صدام، متاسفانه آلوده به مواد شیمیایی، میکروبی و رادیواکتیوی نیز هستند.

ذرات رس موجود در هوا باعث ایجاد اختلالات تنفسی و بروز بیماری های ناشی از آن در افراد می شود کما اینکه این غبارها فقط ذرات رس نیستند و به همراه خود آلودگی زیادی از مواد شیمیایی را انتقال می دهند ذرات رس قدرت چسبندگی بالایی دارند و به راحتی مواد آلوده موجود در هوا را انتقال می دهند.

اثرات مخرب ریزگردها

گردو غبار دید افقی را کاهش می دهد و این امر باعث اختلال در رفت و آمد، افزایش تصادفات، تعطیلی اداره ها و ارگانهای دولتی و آسیب های اقتصادی به دولت می شود

اما بحث اصلی اثر این موجودات ریز و کوچک بر درختان قطور و اراضی وسیع است. استان کرمانشاه قطب کشاورزی ایران است به طوری که چندی پیش صحبت از تامین 10 درصد غذای ایرانیان ازطریق این منطقه مطرح شده بود. جنگلهای بلوط زاگرس نیز اکوسیستم هایی ارزشمند وکاملا شناخته شده هستند، اما 200 هزار هکتار از این جنگلها در استان ایلام نابود شده اند.این جنگل ها 5500 سال قدمت دارند.

طبق تعریف FAO در صورتی که تاج پوشش درخت حداقل 10 درصد باشد پوششی جنگلی محسوب می شود و اکنون تاج پوشش درختان در این منطقه به 5 درصد کاهش پیدا کرده است. به گفته مهندس محمد درویش 200 هزار هکتار جنگل از دست رفته بسیار بیشتر از جنگل هایی است که در هشت سال جنگ و یا حتی در آتش سوزی های اخیر از دست داده ایم(در آتش سوزی جنگل های شمال 35 هزار هکتار از جنگل ها از بین رفت)

.عواملی همچون کشت زیراشکوب، چرای بی رویه دام، وابستگی بیش از حد مردم به جنگل ها و برداشت بیش از حد از آنها، تغیرات اقلیمی و خشکسالی سال های اخیر از عوامل آسیب دیدگی این جنگل هاست که البته پدیده گردوغبار تیر آخر را نشانه رفته است!

علت اثرگذاری گرد و غبار بر گیاهان

ذرات رس معلق در هوا بر روی برگ های درختان می نشینند و باعث بسته شدن روزنه ها می شوند این امر از فتوسنتز و تنفس گیاه جلوگیری می کند علاوه بر این باعث کاهش جذب نور توسط برگ ها خواهند شد، بعد از مدتی به علت اختلال در مکانیسم طبیعی حیات درخت، برگ ها از تاج درخت شروع به ریزش می کنند این امر مقاومت گیاهان را کاهش داده و امکان حمله آفات افزایش میابد. در مورد درختان بلوط این اختلال باعث رشد سوسک های چوبخوار می شود این سوسک از داخل تنه گیاه را می خورد و باعث قطع ارتباطات بین آوندی می شود و بعد از مدتی درخت را می خشکاند. این سوسک ها پس از ضعیف شدن درخت به آن حمله می کنند به همین علت به آنها آفت ثانویه می گویند و در صورت از بین رفتن عوامل ضعیف کننده از میان خواهند رفت. هر چه درخت دارای برگ های پهن تری باشد به علت جذب بیشتر غبار آسیب بیشتری می بیند که با توجه به پهن برگ بودن درختان بلوط این مسئله تاثیر چشمگیری بر تاثیرپذیری این درختان از گردوغبار داشته است اگر رویشگاهای جنگلی غرب کشور از بین بروند علاوه بر از دست دادن منطقه وسیعی از جنگل، این مناطق خود تبدیل به یکی از کانون های گرد و غبار خواهد شد.

محصولات کشاورزی هم به علل فوق نمی توانند تولید دانه داشته باشند و تنها رشد رویشی خواهند داشت و بعد از مدتی بدون تولید محصول قابل توجه برگهایی نازک و آسیب دیده رشد می کند و درصورت دانه دهی هم قوه نامیه کافی ندارند.

مدیریت رویشگاههای جنگلی

بعضی از رویشگاههای جنگلی دانه زاد و بعضی شاخه زاد هستند در صورتی یک جنگل می تواند توسعه طبیعی داشته باشد که دانه زاد باشد، درختان جوان باشند و دانه ها قوه نامیه مناسب را داشته باشند اگر جنگل مسن باشد با کاشت نهال های جدید کنار درخت های قدیمی باید امکان توسعه جنگل فراهم شود. در صورت بروز خشکسالی نیز آبیاری و راهکارهایی همچون ذخیره نزولات پای درختان باید انجام شود. در زمان حمله آفات علاوه بر استفاده از مواد کشنده و سم، درختان آسیب دیده و خشک شده باید قطع و درختان جدید جایگزین شوند تا آفات به بقیه سرایت نکند.

 

- Food and Agriculture Organization(سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد)

- کشاورزی زیر درختان که باعث کم شدن ذخیره غذایی خاک و از بین رفتن جنگل می شود

- درصد بذرهایی که می توانند در زمان و شرایط حرارتی معین جوانه زده و سبز شوند