بازار تبریز

[Nicoltntpcd 532]

بازار تبریز از بزرگ*ترین بازارهای سرپوشیده جهان و یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است. این بازار در سال ۱۱۹۳ هجری قمری بر اثر زلزله با خاک یکسان شد، اما طولی نکشید که به همت مردم شهر بازسازی شد.

 

بازار تبریز هم اکنون به طول یک کیلومتر بزرگ*ترین مجموعه به هم پیوسته و مسقف دنیاست و در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده*است.

 

 

طاق*ها و گنبدهای مقرنس بلند آن، سازه*های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه*ها، کثرت تیمچه*ها، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سراهای بازرگانی قرار گرفته*اند، این بازار را نمونه*ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی ساخته*است. سبک معماری، کثرت سراها و تیمچه*ها و وجود تعدادی مدرسه و مسجد نیز به این مجموعه اهمیت و امتیازی خاص داده*اند. از تاریخ بنای اولیه مجموعه بازار تبریز اطلاعی در دست نیست لیکن اکثر مورخین و جغرافی نویسان و جهانگردان اسلامی و خارجی که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن نموده*اند اسناد مهم و مدارک ارزنده*ای را درباره بازار و وضع بازرگانی تبریز ارائه داده*اند.

 

از مقدسی ـ یاقوت، مارکوپولو، ابن بطوطه، حمدالله مستوفی، کلاویخو، جان کارت رایت انگلیسی، شاردن، جملی کاردی جهانگرد ایتالیایی و دهها سیاح و مورخ دیگر مطالب جالب توجهی به جای مانده که دال بر اهمیت مجموعه بازار در دوره*های مختلف بوده*است. وجود مدارس و مساجد تاریخی مهم و معروفی چون مسجد جامع، مدرسه حاج صفرعلی، مدرسه صادقیه در این بازار نیز گواه بر پیشینه تاریخی این مجموعه بنا می*باشد.

 

بازار کنونی تبریز مربوط به اواخر زندیه (یعنی بعد از زلزله*ای که در سال ۱۱۹۳ هجری قمری روی داد) و عصر قاجار می*باشد. در زمان عباس میرزا که تبریز ولیعهد نشین و دارالسلطنه گردید. سراها و تمیمچه*ها و بازارهای عالی تازه*ای احداث شد.

 

 

بازار تبریز با طاقها و گنبدهای بلند آجری شامل بازار امیر، بازار کفاشان، راسته بازار، بازار حلاجان، یمینی دوز بازار، راسته کهنه، بازار حاج محمد حسین، بازار مشیر، بازار دلاله زن بزرگ، بازارچه صفی، بازار امیر ابوالحسن سرای حاج رسول، سرای حاج میرزا علی نقی، تیمچه و سرای شیخ کاظم، تیمچه حاج صفرعلی، تیمچه و دالان میرزا شفیع، تیمچه ملک، ... که به اختصار چند اثر اشاره می*شود.

 

بازار تیمچه امیر یکی از شاهکارهای جالب معماری و با شکوه ترین تیمچه*های بازار تبریز به حساب می*آید.

 

تیمچه حاج صفرعلی بنائی است معظم که بانی آن حاج صفرعلی خوئی بازرگان معروف معاصر فتحعلی شاه قاجار می*باشد.

 

تیمچه مظفریه ـ تیمچه مظفریه نیز یکی از زیباترین بخشهای بازار است که حاج شیخ جعفر قزوینی تاجر سرشناس دوره ناصرالدین شاه آن در سال ۱۳۰۵ ساخته بود و به مناسبت حضور مظفر الدین میرزا ولیعهد وقت دراین تیمچه به نام مظفریه نامگذاری کرد.

 

 

شهر تبریز به مناسبت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از دیرباز مرکز مبادله کالا میان خاور دور و اروپا بوده*است و وصف بازارهای آن در خاطرات بسیاری از بازرگانان و جهانگردان آمده*است.

 

ابن بطوطه سیاح مغربی در سال ۷۳۱ ه.ق و تاورنیه در سال ۱۰۴۶ ه.ق از این بازار دیدن کرده و در گزارش سفر خود آن را ستوده*اند. شاردن جهانگرد فرانسوی نیز تبریز را دارای عالی ترین بازارهای آسیا خوانده*است.

 

 

راسته*های معروف بازار تبریز عبارت*اند از: بازارامیر، پشت بازار امیر، اوچ تیمچه لر(سه تیمچه*ها)، بازارکفاشان، بازار حرمخانه، راسته بازار، یمنی دوز بازار، بازار حلاجان، قیز بستی بازار، بازار سرا جان، راستهٔ کهنه یا قدیم، بازار کلاهدوزان، دلاله زن بازار، بازار صادقیه، بازارمسگران، بازار حاج محمد حسین، بازارمشیر، بازارچهٔ شتربان، بازار صفی، بازار میر ابوالحسن، بازار شیشه گر خانه، رنگلی بازارچه (بازارچهٔ رنگی) و بازارچهٔ خیابان، کشمشچی بازار، ایکی قاپیلی (دودری)، دله زن.

 

بزرگ*ترین گنبد این بازار، گنبد تیمچهٔ مظفریه*است.

 

در همهٔ این بازارها تیمچه*ها و سرای*ها و چهارسوهایی هست که حجره*ها و مغازه*های آنها مرکز عمده فروشی اجناس گوناگون داخلی و خارجی است.

 

اغلب تیمچه*ها و سرای*ها سه طبقه*اند، طبقهٔ زیرین مخصوص نگهداری کالا یا به عبارت دیگر انبار مال التجاره*است، طبقهٔ دوم تجارتخانه و محل کار و طبقهٔ سوم بیتوته و استراحت.

 

اگر چه اکنون اکثر حجرات طبقهٔ سوم تیمچه*ها و سرایها نیز مبدل به دفتر کار بازرگان شده*است اما سابقاً که وسائل نقلیه بازرگانان این گونه فراهم نبود، بازرگانان ناچار بودند همیشه نماینده*ای برای خرید و فروش کالا در محل داشته باشند آن نماینده در اتاق فوقانی تجارتخانهٔ خود بیتوته می*کرد. یعنی این سرایها و تیمچه*ها هم محل کار آنها بودند و هم محل اقامت و استراحتشان.