طبقه بندی گیاهان دارویی بر اساس ترکیبات موجود در آنها

[morvaridtalaee 2,591]

طبقه بندی گیاهان دارویی بر اساس ترکیبات موجود در آنها:

 

بررسی ها نشان داده که در گیاهان دارویی علاوه بر ترکیبات عمومی و اساسی هر کدام حداقل دارای یک ماده ی موثره ی ثانویه مخصوص هستند. این مواد موثره ی مخصوص که شامل هزاران نوع می باشند که به مواد طبیعی گیاهی موسوم است. امروزه اکثرا طبقه بندی گیاهان دارویی براساس مواد موثره ی موجود در آنها انجام می شود. به طور کلی مواد طبیعی به دو وسته تقسیم می شوند:

 

روش تشخیص روغنها :

 

برای شناسایی ، تشخیص ، کیفیت و خلوص روغنها آزمایشات زیر در مورد آنها انجام می پذیرد:

1-تعیین ارزش اسیدی - این اصطلاح اشاره به میزان اسیدهای چرب آزاد در روغن می نماید.

2-تعیین ارزش صابونی شدن - این اندیس عبارت است از مقدار میلی گرم هیدروکسید پتاسیمی که برای صابونی کردن کامل یک گرم چربی یا روغن مصرف می شود.

3-ارزش ریشمایسل- عبارت است از مقدار میلی گرم هیدروکسید پتاسیم 1/0 نرمال لازم جهت خنثی کردن اسیدهای فرار محلول در آب که در اثر هیدرولیز 1 گرم چربی حاصل می شود.

4- ارزش یدی- این اندیس اشاره به میزان اسیدهای چرب اشباع نشده می نماید.علاوه بر این خصوصیات فیزیکی مثل نقطه ذوب ، وزن مخصوص واندیس رفراکتیو نیز در تشخیص و ارزشیابی روغنها به کار گرفته می شود.آنچه که قابل توجه می باشد این است که میزان چربی ذخیره شده،محل ذخیره چربی و ترکیبات شیمیایی آن بستگی کامل به نوع گیاه دارد. تمام اندامهای گیاه بخصوص ساقه،برگ،ریشه و گل می توانندحاوی چربی باشند.ولی چربیها(مقصود ذخیره گیاه است) فقط در میوه ها و دانه ها ذخیره می گردند.به طوریکه برای مثال اگر در برگ به میزان 5/0 تا 5 درصد چربی وجود داشته باشد میزان چربی ذخیره در میوه و دانه ها در بیشتر موارد تا 50% وزن آنها را تشکیل میدهد.میزان روغن گیاهان روغنی پرورش یافته در اروپا بین 20% (در میوه ی آفتابگردان) و 60% (در دانه ی کوچک) متغیر است.مطابق تحقیقاتی که تا بحال انجام پذیرفته بیش از گیاهان آلی چربی را به عنوان ماده ی ذخیره ای اصلی در دانه هایشان انبار می نمایند.و فقط در گیاهان میزان نشاسته و پروتئین ها بیشتر از چربی می باشد.چربیها اصولا در قسمت گوشتدار میوه ذخیره می شوند.مانند زیتون و نخل های روغنی و یا در دانه ها. به طور کلی دانه های روغنی از لحاظ اقتصادی دارای اهمیت بیشتری بوده و در میان دانه ها آندسته که روغن را در آندوسپرم یا جنین (بادام) ذخیره می نمایند از ارزش بیشتری برخوردار می باشند. برای تهیه روغن دانه ذرت و گندم ابتدا جنین بسیار کوچک را از قسمت بسیار بزرگتر آندوسپرم که فاقد روغن می باشدبه طور مکانیکی جدا می نمایند.روغنهایی که از اندامهای مختلف یک گیاه تهیه می شوند از لحاظ ترکیب شیمیایی شبیه نبوده بلکه کاملا متغیر می باشند. بطوریکه حتی در بعضی موارد روغنهایی که از گیاهان غیر متشابه تهیه می شوند بیشتر از روغنهای گیاهان مشابه به یکدیگر شبیه می باشند.یک مثال جالب توجه در این مورد روغن خرما و هسته ی خرما می باشد که در جدول زیر بدان اشاره شده است هردو روغن را از میوه ی خرما استخراج می نمایند.روغن خرما را از قسمت گوشتدار میوه (مزوکارپ) و روغن هسته ی خرما را از دانه ی خرما به دست می آورند.

میزان اسیدهای چرب در روغن اندام های مختلف گیاه (پریکارپ و دانه ) خرما

[morvaridtalaee 2,591]

دانه ی روغن هسته ی خرما (قسمت گوشتدار گیاه) روغن خرما درصد اسید چرب نسبت به میزان کل اسیدهای چرب

4-3 - اسید کاپریلیک

7-3 - اسید کاپرینیک

54-46 به مقدار بسیار اندک اسید لارینیک

17-14 46-32 اسید میرسیتپسیک

9-6 46-32 اسید بالمتیک

3-1 6-2 اسید استئاریک

 

همانطورکه ذکر شد چربیها جز ترکیبات اصلی مواد گیاهی محسوب می شوند.و به طور نسبی تعداد بسیاری از گیاهان می توانند از لحاظ صنعتی جز گیاهان روغنی ،روغنهای بازار جهانی را ارائه می دهند.جز این دسته از گیاهان کم عمر وجود دارند(کتان،بادام زمینی،شوراه پنبه) و هم درختان بزرگ (مانند زیتون،نارگیل،خرما) تهیه و استخراج روغنها به چند روش انجام می گیرد:الف) اسخراج به وسیله فشار - ب) استخراج بوسیله حلالهای آلی - ج) استخراج بوسیله سانتریفوژ

[morvaridtalaee 2,591]

انواع روغنها:

 

روغن بادام شیرین و تلخ :

 

روغن بادام شیرین و تلخ را از دانه های رسیده انواع پرونوس امیگدالوس از تیره ی روزاسه به دست می آورند.این گیاه به صورت درست بوده و بومی آسیای صغیر،ایران و سوریه است ولی در اکثرکشورهای گرم و معتدل هم کشت می شود.وجود آمیگدالین در بادام تلخ آن را از بادام شیرین مشخص می کند.روغن بادام را هم از بادام شیرین و هم از بادام تلخ بوسیله ی فشار به دست می آورند.به طور کلی اگر بادام تلخ برای مدتی در آب شیرین قرار داده شود ایجاد روغن فرار نموده و پس از مدتی شیرین خواهد شد.بادام شیرین حاوی روغن ثابت (40 تا 55 درصد) و پروتئین (20 تا25 درصد) بوده ولی فاقد گلیکوزید آمیگدآلین می باشد.در صورتی که بادام تلخ محتوی آمیگدآلین است که در اثر هیدرولیز،بنزآلدهید و اسید هیدروسیانیک ایجاد می نماید.روغن بادام از گلسیرید اسیدهای چرب مثل اولئیک (77 درصد) ، لینولئیک (17 درصد) ، پالمیتیک (5 درصد) و مرستیک (1 درصد) تشکیل یافته است.روغن بادام دارای خاصیت مسهلی (ملایم) بوده و بعنوان حلال در محلولهای تزریقی به کار میرود از این روغن به مقدار زیاد در فراورده های آرایشی استفاده بعمل می آید.روغن بادام شیرین را جهت برطرف کردن ناراحتی های سینه بکار می برند.علاوه بر این آن را برای زخمهای مثانه توصیه کرده اند. روغن بادام تلخ را برای برطرف کردن سنگ کلیه و مثانه بکار برده و معتقدند که قولنج معده را برطرف می نماید.

روغن بادام زمینی:

 

روغن بادام زمینی را از میوه یا دانه های رسدیده گیاهی به نام آراشیس هی پوگا ، از تیره ی نخود بدست می آید.گیاهی است یکساله ، میوه های بادام زمینی در دوران رسیدن خود را در داخل زمین مخفی می کنند تا گیاه کاملا رشد نماید هر میوه حاوی یک تا سه عدد دانه های قهوه ای روشن می باشد. این دانه ها حاوی 40% روغن ثابت،20% پروتئین و مقدار زیادی ویتامین می باشند.پس از رسیدن کامل،پوسته ها را از دانه ها جدا کرده و روغن را بوسیله ی ماشینهای مخصوص از طریق فشار از دانه ها جدا می کنند.این روغن مایعی است بیرنگ یا زرد روشن با بوی جزئی و مزه ی ملایم.روغن بادام زمینی از گلیسریدهای اسید چرب مثل اسید اولئیک (50 تا60 درصد) ، اسید لینولئیک (18 تا 30 درصد) ،اسید پالمیتیک (8 تا10 درصد) ،اسید استئاریک،اسید آراشیدیک،اسید بهنیک و اسید لیگنوسریک که همه با هم حدود 10 تا 12% روغن را تشکیل میدهند تشکیل یافته است.کاربرد این روغن شبیه به روغن زیتون بوده و آن را بعنوان ماده کمکی در بعضی از فراورده های دارویی به مصرف می رساند.مهمترین مورد کاربرد آن بعنوان روغن غذا می باشد این روغن جز دسته روغنهای خشک شده محسوب می شود و در نقاشی می توان آن را مورد استفاده قرار داد.

 

روغن پنبه دانه:

 

روغن پنبه دانه از دانه های کشت شده ی گیاهی به نام پیوم هیرسوتوم و گونه های دگیرگوسی پیوم از تیره ی مالواسه به دست می آید.روغن دانه را پس از جدا کردن دانه ها از الیاف پنبه،بوسیله 1500 پوند فشار از آن جدا می کنند.این روغن که حدود 30% وزن دانه را تشکیل می دهد کدر و قرمز رنگ می باشد.از طریق صاف کردن و از بین بردن رنگ،روغن خالص و تصفیه شده را بدست آورده و به بازار عرضه می نمایند.در این صورت روغن ،مایع زرد کم رنگ،بی بو ودارای مزه ی ملایم است.روغن پنبه دانه حاوی گلیسرید اسیدهای چرب مثل لینولئیک (40 درصد) ،اولئیک (30 درصد) ،پالمیتیک (20 درصد) ،میرسیتیک (3 درصد) ،استئاریک و آرشیدیک (هر کدام 1 درصد) می باشد. روغن پنبه دانه را بعنوان حلال در بسیاری از فراورده های دارویی تزریقی بکار می برند.این روغن را می توان بعد از هیدروژنه کردن به جای روغن خوک مصرف نمود از روغن پنبه به مقدار زیاد در صنعت صابون سازی استفاده بعمل می آید.

 

روغن خرما:

 

این روغن که جزو روغنهای ثابت محسوب می شود از قسمت گوشتی میوه ی خرما الائیس گوئی ننسیس از تیره ی نخل به دست می آید.روغن خرما به صورت مایع سفتی دیده می شود که دارای رنگ زرد کم رنگ بوده و بعنوان روغن خوراکی به مصرف می رسد.

روغن ذرت :

روغن ذرت را از جنین دانه های گیاهی به نام زآمایز از تیره ی گندم به دست می آورند این روغن مایع زلال و زرد کم رنگ است و دارای مزه و بوی خیلی جزئی مخصوص به خود است.روغن ذرت مخلوطی از گلیسرید اسیدهای چرب مثل لینولئیک (50 درصد) ،اولئیک (37 درصد) ،پالمیتیک (10 درصد) و استئاریک (3 درصد) می باشد.این روغن بعنوان حلال در بعضی از فراورده های دارویی تزریقی به مصرف رسیده و آن را بعنوان حلال ارگوسترول،که در اثر اشعه ی ماورای بنفش به ویتامین E تبدیل می شود بکار می برند.

 

روغن زیتون:

 

روغن زیتون را از میوه های رسیده ی گیاهی بنام اولئا اوروپه از تیره ی اوله آسه بدست می آورند. روغن زیتون بعضی مواقع روغن شیرین نیز نامیده می شود.روغن اتر،کلرفوم و کربن دی سولفید قابل استخراج می باشد و به مقدار خیلی کم در الکل حل می شود.روغن زیتون بعنوان ماده ی کمکی در فراورده های دارویی وترد می شود.علاوه بر این در دندانسازی مصرف داشته و در تهیه ی صابون و پلاسترها و لینیمان بکار برده می شود. این روغن بعنوان مسهل وملین مورد مصرف قرار گرفته.در قدیم آن را بالاخص برای معالجه ی دردهای عصبی عرق النساء می نمودند. استفاده از روغن زیتون به صورت خارجی برای برطرف کردن کمردرد و التیام زخمها معمول بوده است.از دیگر روغنها میتوان به روغن شورا،روغن شولموگرا(chaulmoogra oil )،روغن کرچک یا بید انجیر روغن کروتون (یا روغن بید انجیر خملایی) ،روغن کتان ،روغن کنجد ،روغن کاکائو ،روغن گل رنگ (قرملم) ،روغن نارگیل و... اشاره کرد.

[morvaridtalaee 2,591]

رزین ها:

 

زرین ها توسط غده های مخصوصی ترشح می شوند که شبیه غده های مولد اسانسها هستند و غالبا هم در همان زمان ترشح می شوند. رزین ها فرار نیستند و برای تحریک پوست به کار می روند.

 

هورمون های گیاهی:

 

این مواد دارای ترکیبات بسیار پیچیده ی شیمیایی اند که در بیشتر موارد نقش بیوکاتالیزوری داشته و بر رشد و مبادلات متابولیکی اثر دارند. هورمون های گیاهی در رازک،بادرنجبویه، پستانک،کیسه کشیش،یولاف هویج و گیاهان دیگر یافت می شود.

 

آنتی بیوتیک ها:

 

آنتی بیوتیک ها موادی هستند که از گیاهان پست استخراج می شوند. ( مشهورترین آنها قارچ پنی سیلین است) از اهمیت دارویی فراوانی برخوردارند. زیرا تعدادی از بیماریهای عفونی را برطرف می کنند. اگرچه شمار زیادی از آنتی بیوتیک ها از قارچ ها استخراج می شوند اما بعضی آنتی بیوتیک ها نیز در تعدادی از گیاهان ((آلی تر)) مانند باباآدم نیز یافت می شوند که خاصیت ضدعفونی نسبت داده شده به این گیاهان را بیان می کند.

مطالعه ی گیاهان دارویی، دارای این خاصیت به تازگی شروع شده است هم اکنون فقط تعداد کمی از این گیاهان را می توان نام برد که ترکیبات آنتی بیوتیکی دارند. اگر از گیاهان آلی غالبا در تهیه ی آنتی بیوتیک ها استفاده نمی شود به این علت است که رشد آنها در مقایسه با قارچ هایی که پنی سیلین تولید می کنند بسیار کند است. از آنتی بیوتیک ها برای گندزدایی هم استفاده می شود.

گلیکونین ها:

 

گلیکونین ها موادی هستند که آنها را انسولین های گیاهی نیز می نامند و در ترکیب جوشانده ها به عنوان ضد دیابت مصرف می شوند. مانند غلاف لوبیا،سرشاخه ی گالکا و مورد.

 

سلولز:

 

سلولز پلی ساکاریدی است که در ساختمان د یواره ی سلولی اغلب گیاهان را تشکیل می دهد. فقط بعضی الکها و بیشتر قارچ ها فاقد سلولز هستند . تعداد مولکول گلوکزی که در یک مولکول سلولز وجود دارد به چهارده هزار می رسد که برابر وزن مولکولی 3/2 میلیون بوده و بزرگی مولکولی آن هفت آنگسترون می باشد. اگر در روی کره ی زمین فقط وفقط گیاهان سبز وجود داشت می بایستی گاز کربنیک موجود در هوا تا به حال به کلی به اتمام رسیده باشد. مقدار ثابت گاز کربنیک فقط به این جهت باقی مانده است که هیدروکربورها در اثر موجودات هتروتروپ مرتب به گاز کربنیک و آب تجزیه می گردند.

 

پنبه ی خالص:

 

پنبه تقریباً سلولز خالاص است این ماده را از تارها یا تریکوم های اپیدرم دانه های کشت شده بنام Gossypium hirsutum از تیره ی پنیرک Malaraceae به دست می آورند.وقتی که کپسول کاملا رسیده و باز باشد آنها را پاک و خشک کرده و سپس به وسیله ی ماشین های مخصوص الیاف سلولز را از دانه ها جدا می نمایند.الیاف جداشده را دوباره بوسیله ی شانه های مخصوص شانه می نمایند تا باقی مانده قسمت های گیاهی از آن جدا شود. سپس آنها را با محلولهای قلیایی ضعیف،جهت از بین بردن مواد چربی ، شستشو داده و بعدا با ترکیبات کلر سفید نموده و بالاخره با اسید ضعیف می شویند در پایان آن را با آب خالص شسته و خشک می نمایند. پنبه ی خالص در پانسمانها به عنوان جذب کننده ی آب،خون،چرک و جلوگیری کننده از عفونت زخم مورد استفاده قرار می گیرد.