آموزش فرق دستگاه و آواز در چیست ؟

[shadmehrbaz 24,772]

برای بسیاری از هنرآموزان در ابتدای کار این سوال مطرح میشود که مثلا چرا شور و ماهور و …” دستگاه” و بیات اصفهان و دشتی و … “آواز” نامیده میشوند .

برای توضیح این مسئله نخست باید بفهیم که اصولا دستگاهها چگونه از هم شناخته می شوند و چه فرقی با هم دارند .

برای آغاز دستگاه ماهور را در نظر بگیرید ، همانطور که برای نوازندگان تار و سه تار مرسوم است و می دانند پرده های ماهور در گام دو همگی بکار هستند ( یعنی ربع پرده و نیم پرده نیستند یا به عبارت دیگر سری و کرن و بمل و دیز نیستند ) ( البته نوازندگان ویلن و کمانچه معمولا ماهور ر یا سل می نوازند که به ترتیب دو دیز و فا دیز می شوند ) حال مهمترین مسئله ای که مایه تفاوت دستگاهی از دیگری می شود خارج شدن پرده ها از حالت بکار می باشد مثلا اگر در دستگاه ” ماهور دو” یا به عبارت بهتر ” گام دو” نت می کرن شود حالت ایجاد شده را آواز افشاری می نامند ولی اگر نت لا کرن و سی بمل شود حالت جدید را دستگاه شور می نامند یا اگر لا کرن و می بمل شود این حالت را آواز بیات اصفهان می نامند و … .

توجه داشته باشید که این تغییر پرده ها فقط جنبه نظری ندارد و هنگام شنیدن حتی برای کسانی که آشنا به دستگاهها نیستند ، اینکه حداقل تغییری ایجاد شده واضح است به این صورت که مثلا هنگام شنیدن ماهور احساس شادی بیشتری نسبت به شور در انسان ایجاد می شود یا دستگاه چهارگاه احساس شکوه و عظمت بیشتری نسبت به مثلا دشتی که سوزناک تر است دارد . البته این قواعد هرگز کلی نیست و اصولا موسیقی چیزی نیست که استثنا نداشته باشد . مثلا آهنگ معروف ” ای ایران ” در دستگاه دشتی که عموما غم انگیز است توسط استاد روح الله خالقی تصنیف شده است که کاملا حماسی است و این مسئله به توانایی و ذوق و استعداد آهنگسازان دارد که بتوانند چنین هنر نمایی ها را انجام دهند والا میتوان گفت که ۹۰% تصنیف های دشتی سوزناک هستند مثلا آهنگهای عارف قزوینی مانند ” گریه کن ” و ” گریه را به مستی بهانه کردم ” و آهنگهای مرتضی محجوبی مانند ” کاروان ” و ” نوای نی ” و آهنگ ” آه سحر” از روح الله خالقی .

حال به بیان فرق دستگاه و آوازها می پردازیم :

اصولا آوازها زیر مجموعه دستگاه ها هستند یعنی آوازها از نظر پرده هایی که نواخته می شوند مانند آن دستگاهی هستند که جزو آن هستند یعنی مثلا ابوعطا در پرده های شور نواخته می شود فقط با این تفاوت که نت شاهد تغییر کرده است ولی هرگز نمی توان ماهور را در پرده های شور نواخت مگر در مرکب نوازی که یک گوشه دلکش ماهور منطبق برگوشه شهناز شور می شود .

تقسیم بندی بدین صورت است:

۱- دستگاه ماهور شامل آواز راست پنجگاه می باشد .

۲- دستگاه شور شامل آوازهای دشتی – ابوعطا – افشاری – بیات ترک و نوا است .

۳- دستگاه همایون شامل دستگاه بیات اصفهان است .

۴- دستگاه چهارگاه

۵- دستگاه سه گاه

دسته بندی فوق را استاد علی نقی وزیری بنا نموده اند ولی قدما بر هفت دستگاه و پنج آواز معتقدند بدین صورت که راست پنجگاه و نوا را نیز دستگاه جداگانه به شمار می آورند ولی نوا نیز دقیقا در پرده های شور و راست پنجگاه نیز در پرده های ماهور نواخته می شود که به این علت تقسیم بندی وزیری علمی تر به نظر می رسد .

البته عده ای نیز بر نظریه دوازده دستگاه معتقند چون واقعا اگر جنبه نظری را کنار بگذاریم دستگاه ها هنگام شنیدن کاملا تفاوت می کنند و دیگر اینکه برخلاف این تقسیم بندی ها بویژه در مورد دستگاه شور آوازهای آن کاملا متفاوت و گاهی شبیه دیگر دستگاه ها هستند مثلا بیات ترک بیشتر از اینکه شبیه شور باشد مانند ماهور است و افشاری شبیه نوا و تا حدی سه گاه می باشد .

نکته دیگر اینکه اصول مرکب نوازی دقیقا مبتنی بر آگاهی از همین مطالب دارد و کسانی که بر این موارد تسلط داشته باشند براحتی می توانند از هر دستگاهی به دستگاه دیگر تغییر مقام بدهند و از نظر علمی هیچ محدودیتی برای مرکب نوازی وجود ندارد هر چند که تا کنون این کار برای همه دستگاهها مرسوم ( یا به عبارت بهتر اختراع نشده است ) نشده است ولی برای مثال اخیرا مرکب نوازی از همایون به بیات ترک که اینجانب تاکنون نشنیده بودم توسط مرحوم ایرج بسطامی اجرا شده است که بزودی مقاله ای در مورد مرکب نوازی های معمول و آنهایی که نوآوری دارند با ذکر مثال خواهم نوشت .

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[farid.wtpm 436]

jenabe shadmehr baz, az matne rasatoon moteshakeram, age jesarat nist chun man shakheye takhasosim musiqie iranie chand nokte ra zekr kunam.

[farid.wtpm 436]

dar ebteda begam ke vaqan baraye shuma maqalatun takhasosi budo manu khoshal kard.

Mamnunam.

Ama nokteye aval in ke systeme taein favaseletun dar musiqie irani daraye naqse (bemol, diez, sori, koron) ama qalate mostalah shodeo ja oftade. In favasel dar bedahe navazie iqaei be bunbast miresand.

[farid.wtpm 436]

nokteye badi ine ke morakab navazi hasele tanbalie nasle jadi (az qajar be baad) ast, yani dar gozashte anqadar maharato khalaqiat ziad bude ke dar yek gushe mudatha qodrate manovr dashtand va saatha yek dastgah tol mkeshyd.

Ama ba gozare zaman va kotah shodane ejraha va niaze shenavande majbor be morakab navazi shodand ta ba ejraye 2 ya chand dastgah be zaman matlob dast peyda kunand.

[farid.wtpm 436]

systeme tabaqe bandie shuma ham ta hodudi az nazare dang bandie dastgahaie irani va ba tavajoh be maqame rast (manzuram rast panjgah nist) rad shodeh ast. Hal dang bandio maqame rast bahse kheyli mofasalie ke poste joda mitalabad

[farid.wtpm 436]

chun dange avale homayun va bayate tork (bayate zand) yekist morakab navazi ra mumken misazad faqat hasasiate kar va sakhti dar taqire faza va shahedo isto darejate 3 va 4 ast ke harkasi nemitavanad. Man ham nashenidam hanuz!

[shadmehrbaz 24,772]

درود فريد عزيز

 

بابت نكاتي كه مطرح كردين سپاسگزارم باعث افتخاره كه توي اين تالار كاربر متخصص موسيقي ايراني هم فعاليت داشته باشه من خودم چيز خيلي زيادي در اين زمينه نميدونم (اون متن هم از خودم نبود ، زيرش منبعش رو نوشته بودم ) خوشحال ميشم از اطلاعات شما بهره ببرم ... فقط لطف كنيد به جاي فينگليش پستهاتون رو فارسي بنويسيد كه همه بتونن استفاده كنن :w72:

[farid.wtpm 436]

بله

چشم، من چون باموبايل آن ميشم يكم فارسى سختمه اما به روى چشم

شما كه استاد ما هستيد من هم به جهت ارتقاء و تكميل مطالب عرض كردم

دانگ موسيقى ايرانى كاملا بادانگ بندى گامهاى غربى و موسيقى كلاسيك و غيره فرق دارد

درجاتى بنام تونيك و رو تونيك دومينانت ساب دومينانت و محسوس وجود ندارد

[farid.wtpm 436]

در موسيقى ايرانى انفصال بين دو دانگ بعد يا پيش از گام است و دو دانگ بهم وصل هستند و نت شاهد مركز سقل است. در ضمن گامهاى ايرانى بالا رونده يا پايين رونده نيستند بلكه مركز گرا هستند و همه ى درجات نسبت به شاهد جاذبه دارند.

[farid.wtpm 436]

اگر بخواهيم تخصصى تر و موشكافانه تر ببينيم چيز بنام آواز نيست و اين لفظ به نظر من اشتباه است، همه آنها دستگاه هستند و اين فقط يك طبقه بندى است.

[farid.wtpm 436]

در گذشته ها مقامی بنام مقام راست بوده که با قی دستگاه ها از درجات مختلف آن مقام ایجاد میشدند، این مقام کم کم به ماهور کنونی تبدیل شده است.

مقام ماهور درجه اول

شور درجه دوم و .... بوده است.

بر این اساس ترتیب مقامات مختلف معلوم شده است

دانگ های گام ماهور دو بصورت زیر است

دانگ اول : سل، لا، سی، دو

دانگ دوم: دو، ر، می، فا

یک انفصال و دوباره نت سل

در بالا نت دو در دو دانگ مشترک است من نمیتونم عکس آپلود کنم امیدوارم بتونید مجسم کنید

این دانگ در همه ی دستگاه ها رعایت میشود بجز سه گاه و همایون

گام های بالا تتراکورد هستند یعنی هر دانگ 4تایی است

اما سه گاه و همایون تریاد است یعنی سه تایی است.

مثلا سه گاه سی کرن

دانگ 1 : سل، لا، سی کرن

دانگ 2: سی کرن، دو، ر

دانگ 3: ر، می کرن، فا

یک انفصال و دوباره نت سل و تکرار سیکل گام

[farid.wtpm 436]

اگر نکات قبل را با بال کبوتر و عکس آن بررسی کنید به عملی بودن تئوری فوق پی میبرید، اما تئوری استاد وزیری و متعاقب ایشان آقای خالقی در تئوری و بر اساس فواصل به نظر درست می آید ولی در عمل به هیچ وجه رعایت نمی شود