كنيسه هاي محله جويباره اصفهان

[آریوبرزن 13988]

كنيسه هاي محله جويباره اصفهان

 

ابتدا به ذکر پاره ای از مقدمات میپردازیم سپس به معرفی برخی از کنیسه های محله جویباره خواهیم پرداخت.

تاریخچه ی یهود

يهوديان بنی ‏اسرائيل يا كليميان در لفظ ایرانی، پيروان دين يهود و شريعت ابلاغ شده (تورات) از خداوند به حضرت موسی (در حدود 3300 سال پيش) هستند. پس از درگذشت حضرت موسی، جانشين وي، يهوشوع، بنی ‏اسرائيل را به سرزمين مقدس وارد كرد و تا زمان ویرانی دومين معبد بيت‏ المقدس در اورشليم (حدود سال 70 ميلادي)، 55 تن از انبیای بنی ‏اسرائيل به هدايت و ارشاد پيروان اين دين پرداختند. جمعيت كنوني يهوديان جهان حدود 13 ميليون نفر است كه اكثريت آنها به ترتيب در امريكا، اسرائيل، روسيه و كشورهاي ااروپایی سكونت دارند و جوامع متعددی از يهوديان نيز در ساير كشورها، از جمله ايران حضور دارند .

تاریخچه یهود در ایران

پیشینه ی حضور یهودیان در ایران به ۲۷۰۰ سال پیش بازمی‏گردد. آنها پس از ویرانی معبدشان توسط بخت النصر فرمانروای قوم آشور، به مناطقی در جنوب عراق فعلی و ایران که زیر سلطه آشوریان درآمده بود کوچانده شدند. گفته می شود حضور تاریخی یهودیان به‌عنوان اولین ساکنان منطقهٔ گیلیارد یا گیلعاد در نزدیکی دماوند نیز به دوران آشور و تبعید اجباری باز می گردد. قبرستانی قدیمی از آن دوران باقیمانده است که برای یهودیان ایران ارزش معنوی بالایی دارد .

کوروش و یهودیان

در زمان کوروش ، یهودیان اجازه یافتند به سرزمین خود که بخشی از امپراتوری هخامنشی بود؛ بازگردند و معبد خود را بازسازی کنند. اما گروهی از آنها در ایران ماندند و آزادانه دین و فرهنگ خود را حفظ کردند. این روایتِ رواداریِ کورش نسبت به یهودیان د ر عهد عتیق از کتاب مقدس آمده است و یهودیان جهان به همین دلیل کوروش را از ناجیان خود میدانند. شماری از اماکن مقدس و تاریخی یهودیان در ایران قرار دارند که آرامگاه دانیال نبی در شوش از قدیمی ترین آنهاست

 

[آریوبرزن 13988]

معماری كنيسه

كنيسه ها(عبادتگاه يهوديان) از ديد سبك شناسي،كنيسه ها ساخته شده در ايران زير مجموعه معماري اسلامی محسوب ميشوند یعنی هندسه واصول شكل دهنده به كالبد بنا در معماري اسلامي،بر ساخت اين كنيسه ها نيز حاكم است اما از نقطه نظرمعنايي يعني آن مفهوم يا حقيقتي كه اين كنيسه ها در پي تجلي آن هستند بناهايي ممتاز و شاخص محسوب ميشوند چرا كه (حقيقت برتر)هر عبادتگاه از عميق ترين ودروني ترين اصول دين نشات ميگيرد و اين امر در اين كنيسه ها قابل مشاهده است.اين امر بيانگر صحيح بودن زبان معماري اسلامي است كه چون با فطرت انسان سازگاري دارد ويا به تعبير ما (زيباست) توسط دين يهود نيز براي ساخت عبادتگاه به كار گرفته شده است.

اما فضاي هيچكدام از اين كنيسه ها شباهتي به فضاي عبادت در معماري اسلامي ندارد.بدين معني كه حس آن با حس يك مسجد كاملا“متفاوت است در واقع هر دوي اين عبادتگاه ها از يك زبان واحد (معماري اسلامي)براي بيان دو مفهوم متفاوت استفاده كرده اند.پراكندگي قوم يوديت وپيروان اين دين در طول تاريخ باعث شده كه آنها هميشه داراي معماري تابع محيط پيرامون خود باشند وهيچ گاه به طور رسمي درصدد ايجاد سبكي خاص نباشند.يهوديت ديني بوده است كه كم تر از بقيه ي اديان به علم معماري پرداخته و معماري در آن علمي كمرنگ بوده است.علت اصلي اين موضوع اين است كه معمولا“به علت پراكندگي ماندگاري يهوديان در يك مكان ناپايدار بوده واغلب مكان هاي در دسترس آنها اجاره اي بوده(حتي صاحبان املاك و سياست گذاران منطقه به علت مسائل سياسي اجازه تملك زمين را به آنها در بعضي مواقع نمي داده اند) در نتيجه در اين اوضاع معماري حاكم بر كنيسه هاي يهودي معماري ساده و فروتن،تابع محيط و همين طور پايدار بوده است. كنيسه هاي ايران در دل مكان هاي زندگي يهوديان ساخته ميشوند به طوري كه اين بناها از شاخصه هاي محله هاي يهودي نشين هستند.

پلان كنيسه هاي يهودي مربع يا مستطيل بوده كه بيان گر فلسفه ي خاصي نمي باشدبلكه تنها داراي فرم معمول است. ارتفاع كنيسه ها در باور اين دين بايد از ديگر سازه ها ي اطراف بلندتر باشد اما اين از جمله مواردي است كه تقريبا“ هرگز در محيط به اجرا در نيامده زيرا يهوديت به عنوان يك اقليت معمولا“در هيچ منطقه اي قدرت انجام اين كار را نداشته است خصوصا“در مكان هايي كه مسيحيان قدرت ساخت كليسا هاي خود را داشتند هرگز امكان ساخت بنايي كه ارتفاع آن از نا قوس كليساي يك منطقه مرتفع تر باشد وجود نداشته

[آریوبرزن 13988]

مردم در حال عبادت به سمت ديوار اورشليم

پنجره در معماري كنيسه ها داراي وجوه خاصي است.در عين حال كه نورگيري بنا توسط آن صورت مي گيرد، زيبايي خاصي القا مي كند و همين طور قدرت انتقال حس عرفاني را نيز در محيط فراهم مي سازد.

دو باور از دو خاخام يهودي در مورد وجوديت و تعدادپنجره ها در كنيسه ها وجود دارد يكي از آن دو بر اين باور است كه كنيسه بايد 12 پنجره داشته باشد به ياد 12قبيله بني اسرائيل و اين موضوع باعث مي شود كه اين طور احساس شود كه يهوديان همه جا با هم عبادت مي كنند.

ديگر خاخام يهودي به نام kook ميگويد پنجره در كنيسه نماد ارتباط يهوديت با محيط بيرون مي باشد يهوديت نبايد از محيط اطراف فاصله بگيرد بايد از وضع جامعه آگاه باشد نبايد از زمانه عقب باشدو شخصي كار كند و تنها درگير مسائل عبادي باشد و اجتماع را فراموش سازد.

يكي از آياتي كه در تورات آمده و تقديس وجود پنجره در محيط مذهبي كنيسه را مقدس مي سازد. حضرت دانيال پنجره هاي اتاق بالا ييش هميشه باز بود.

در قديم در كنيسه ها زن ها از مرد ها جدا بودند كه در حال حاضر چنين امري بر محيط واجب نيست.

از اجزاي شاخص در فضاي داخلي كنيسه ها ميتوان به اين موارد اشاره كرد:

- جايگاه پيشنماز و الواح تورات- ورودي(منظور از ورودي فضاي گذر از بيرون كنيسه به داخل آن)- مكان هاي نشستن بانوان واقايان- در فضاي داخلي معمولا“بيشترين تزئينات در جايگاه تورات صورت ميگيرد و پس از آن در جايگاه پيشنماز و اجزاي آن

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[آریوبرزن 13988]

معرفی چند نمونه از کنیسه های اصفهان

قديمي ترين كنيسه اي كه دراصفهان وجود دارد كنيسه ي عمو شعيا در محله جوباره است كه از لحاظ هنري هيچگونه تزئيناتي ندارد و فاقد جنبه هاي معماري جالب توجه است.علت اين است كه يهوديان تصاوير انسان را بر ديوار رسم نمي كنند.كنيسه ها داراي كاربندي تصوير سازي وفاقد سكوهايي هستند كه مراسم مذهبي روي آن ها انجام مي شده است. از نقطه نظر نوع شناسي ساختمان هاي كنيسه ها غربي_شرقي بوده و بيش تر آن ها مربوط به دوران قاجار هستند.

به نوشته دكتر هنر فر يهوديان اصفهان (در سال1350ش)20 كنيسه داشته اند كه دو كنيسه در محله ي دردشت، يكي در محله ي گلبهار، 16كنيسه در محله ي جوباره و يكي در فلكه شاه عباس(خ فلسطين)

يكي ا ز محققين كليمي تعداد كنيسه هاي اصفهان را 17 عد ذكر كرده.در حال حاضر كنيسه هاي يهوديان اصفهان عبارتند از: ملايعقوب،ملانيسان،ملاربيع ،بزرگ،كوچك،كلي،گلبهار،اتح اد،كترداويد

[آریوبرزن 13988]

كنيسه ملايعقوب

موقعييت فعلي بنا:در كنار مقبره كمال الدين اسماعيل شاعر اصفهاني (خ كمال،محله ي جويباره)

تاريخچه:قدمتي حدود 100 سل دارد.

نوع بهره برداري:كاربري مذهبي ومحل اجراي مراسم آئيني

مشخصات بنا:از آن بنا هايي است كه به علت از بين رفتن بافت مجاور تا حدودي به طور شاخص خود نمايي مي كند قبر متسوب به كمال الدين اسماعيل شاعر شهير قصيده سراي اصفهاني متوفي به 635ه.ق در مجاورت اين كنيسه قرار داردو به تازگي يك ساختمان آرامگاه بر روي آن ساخته شده.در زير زمين موجود در آن مقبره تعدادي از بزرگان جامعه يهودي اصفهان از جمله ملايعقوب باني آن. پس از عبور از درب ورودي وارد يك دالان مي شويم در انتهاي آن با يك تغيير جهت 90 درجه به يك هشتي كوچك مي رسيم توسط يكي از اضلاع هشتي وارد عبادتگاه مي شويم و از ديگري وارد يك حياط كوچك. ورود به عبادتگاه از گوشه ي جنوبي ضلع شرقي صورت مي گيرد.در بخش ديگر اين هشتي راه پله اي مربوط به بخش بانوان قرار دارد كه به صورت نيم طبقه در جبهه ي جنوبي به بنا ملحق شده است.پنجره ي موجود در بالاي جايگاه تورات از عناصر شاخص و چشمگير اين بنا ست كه برآورنده ي فرمان ديني مبني بر داشتن پنجره رو به اورشليم است.ساختار فضايي اين كنيسه ها مانند بيشتر كنيسه هاي جوباره از يك گنبد خانه ي مركزي تشكيل شده است.كاربندي سقف گنبد خانه 16 شاقولي است كه بر 4 ستون سنگي استوار گشته.مقطع ستون ها مدور ولي سر ستون هابه تدريج از مقطع مدور به مربع تبديل شده و شكل گلداني پيدا كرده.

نورگيري مطابق معمول از طريق نورگير هاي سقفي صورت ميگيرد.بنا بسيار متقارن و حالت مركز گرا دارد وتنها عامل جهت دهنده به فضا جايگاه تورات است

[آریوبرزن 13988]

كنيسه ملانيسان

موقعييت فعلي بنا:در بخش مركزي شهر اصفهان،محله ي جوباره،ميدان قيام(سبزه ميدان)، بازار غاز،نرسيده به چهار راه ماهي فروشان.

تاريخچه:در سال 5675عبري به اتمام رسيده (87سال پيش)و ساخت جايگاه پيشنماز درسال5680عبري

نوع بهره برداري:كاربري مذهبي و محل اجراي مراسم آئيني.

مشخصات بنا:بر خلاف ظاهر خارجي بسيار ساده آن يكي از زيباترين كنيسه هاي اصفهان است.سطح اين كنيسه از كف كوچه حدود يك متر پايين تر است.عنصر گذار در اين بنا يك هشتي كوچك است كه به عبادتگاه و حياط كنيسه راه دارد. ورود به عبادتگاه از گوشه ي شمال شرقي صورت ميگيرد.گرچه اين كنيسه از نظر كليت شبيه به كنيسه هاي قبلي است ولي نحوه ي پوشش سقف آن ونحوه ي باربري آن با بقيه ي موارد متفاوت است. اين كنيسه يكي از زيباترين جايگاه هاي تورات را دارد كه تزئينات بسيار فراواني در آن به چشم ميخورد.ستونچه هاي تزئيني نيز در جبهه ي غربي قابل مشاهده اند.اين بنا پركاربردترين كنيسه موجود در جوباره از نظر كاربندي گچي است،داراي پلان مستطيل شكل است كه با دوطاق وتويزه باريك مقدمات يك كاربندي بر دو تخته در زمينه هشت نگيني را آماده ميكند.اين كاربندي داراي 4رسمي 32سرسفت در پايه و تخته اول است كه درتخته بعدي به يك رسمي بندي 16 مي انجامد.قسمت نورگير هم با يك كاربندي 16در زمينه ي 8گچي تزئين شده است.اين كنيسه دو پنجره بزرگ در جبهه ي غربي دارد كه به صورت متقارن نسبت به جايگاه تورات قرارگرفته اند.قسمت بانوان در يك طبقه واقع در ضلع شرقي واقع شده و به نوعي به فضاي كنيسه ملحق شده است.اين قسمت از پنجره هاي موجود در جبهه شرقي خود از حياط نور مي گيرد و ارتباط بصري آن با فضاي كنيسه به وسيله آجر كاري مشبك بسيار محدود شده است.مشابه كنيسه ملايعقوب بنايي كاملا“ متقارن و مركز گراست و تنها عامل جهت دهنده به فضا جايگاه تورات (محور اورشليم) است

[آریوبرزن 13988]

كنيسه شكرا

موقعييت فعلي بنا:خ كمال،محله ي جويباره

تاريخچه:تاريخ ثبت شده بر روي يكي از پرده هاي اين كنيسه 5569 عبري يعني متعلق به 198 سال پيش و طبق گفته ي ابراهيم اسحاقيان 100 سال قبل است.

مشخصات بنا:بعد از عبور از درب ورودي وارد يك دالان تاريك مي شويم كه از سطح كوچه به اندازه سه پله پايين تر است وبه كلي ارتباط را با محيط خارج قطع مي كند. هدف از ايجاد چنين كيفيتي در كنيسه ها اين است كه توجه و ارتباط انسان با دنياي بيرون قطع و براي ورود به عبادتگاه آماده كند.ورود به فضاي نماز خانه از گوشه ي ضلع شرقي و رو به اورشليم است.ساختمان عبادتگاه يك مكعب مستطيل ساده است كه محور طولي آن در راستاي شرقي _غربي قرار گرفته است.سقف اين كنيسه با قاب بندي چوبي است

[آریوبرزن 13988]

كنيسه بزرگ

موقعييت فعلي بنا:در بخش مركزي،خ كمال ،حد فاصل چهار راه ماهي فروشان و خ كمال،ابتداي بن بست مقبره.

تاريخچه :كتيبه يا سنگ نوشته اي حاكي از تاريخ ساخت وجود ندارداما طبق گفته ي يعقوب نهاران بنا قدمتي حدود صد سال دارد.

مشخصات بنا:كنيسه هاي بزرگ و جماعتي يك ورودي و دالان مشترك دارندكه پس از عبور از اين دالان دسترسي به اين دو كنيسه امكان پذير است.كنيسه بزرگ ابتدا حالت زيرزمين داشته و پس از آن با كمك مردم به صورت امروزي آن ساخته شد.كليت فضاي كنيسه بزرگ از گنبد خانه اي تشكيل گرديده،سقف گنبدي شكل روي 4 ستون سنگي قرار گرفته و چهار طاق و چشمه در 4 طرف آن قرار گرفته اند ه نيرو هاي وارده از سقف گنبدي را كنترل مي كند. طاق و چشمه مركزي با يك رسمي بندي 20 شاقولي گچي تزئين گرديده. سقف نورگير واقع برروي عرقچين گنبد خانه داراي كاربندي 8 شاقولي است. ورود به بنا از گوشه ضلع شرقي صورت مي گيرد.مطابق معمول جايگاه پيشنماز در وسط بنا تعبيه شده و نورگير اقع در بخش فوقاني آن نور طبيعي را به فضاي داخلي هدايت مي كند.دراين كنيسه قسمت خاصي به عنوان جايگاه بانوان در نظر گرفته نشده و مكان هاي نشيمن در اطراف ديوار ها سازماندهي شده اند

[آریوبرزن 13988]

جايگاه تورات

 

 

نگه داري تورات مقدس در صندوقچه هايي چوبي است كه نهايتا“ در كمدهايي كه درون ديوار ساخته شده و در ضلعي ازكنيسه كه ناحيه ي مقدس نام دارد و رو به قبله است قرار ميگيرد و جلوي اين كمد ها با پرده پوشانده مي شود. معمولا“ پرده ها مزين به دعا به زبان عبري است.اين قسمت از كنيسه تاثير گرفته از آيه اي از تورات مقدس است:اي موسي پرده ها را كنار بزن و پرده از صندوقچه بردار

 

 

جايگاه پيشنماز(منبر)

 

 

سكويي كه معمولا“با سه قدم (وجود 2 پله به صورت مرسوم)از زمين ارتفاع مي گيرد و منبر معمولا“روي اين سكو كه مراسم تورات مقدس بر روي آن قرار مي گيرد و اين جايگيري مركزيت تورات را در دين يهوديت بصورت سمبليك بيان مي سازد.

قبله

 

 

يهوديان در سراسر دنيا رو به سمت ديوار اورشليم (بيت المقدس) ميباشد كه در كشور هاي شرقي رو به غرب ودر كشورهاي غربي رو به شرق بوده است.

نمادهای آیین یهود

تزئينات مرسوم در كنيسه ها نسبت به كليساهاي مسيحي زياد نيست و در برگيرنده ي چند نماد مي باشد كه ريشه در باورهاي يهودي دارد

 

منورا (menorah)

 

 

منورا شمعدان هفت شاخه و يكي از وسايل معبد بيت المقدس بوده است .از مهم ترين سمبل هايي است كه ريشه در باور آفرينش جهان توسط خدا در 7روز را داراست و به شكلهاي مختلف در تزئينات داخلي كنيسه ها از آن بهره گرفته مي شود.