طرح مرمت برج طغرل

[Mahnaz.D 61915]

برج آرامگاهی طغرل واقع در شرق آرامگاه ابن بابویه در میان باغی که در دوره سلجوقیان به نام باغ طغرلیه معروف بوده است ، قرار دارد .

این بنا به روایتی آرامگاه طغرل اول سلجوقی می باشد که در سال 436 ه.ق ری را تصرف و به عنوان پایتخت در ابادانی آن کوشید . روایتی دیگر بنا را آرامگاه طغرل آخرین پادشاه سلجوقی (590 ه.ق) منسوب می دارد.این بنا درزمان قاجار مورد توجه ناصرالدین شاه قرار گرفت وبر مبنای کتیبه سنگی نصبب شده در ورودی جنوبی برج نصب میباشد جهت تعمیر آن که در حال تخریب بود

به حاج ابوالحسن معمار باشی در سال 1301 ه. ق فرمان بازسازی آنرا می دهد .

 

[Mahnaz.D 61915]

متن کتیبه سنگی به قرار زیر است :

 

(بسال فرخنده فالی که نوبتی دولت واقبال سی وشش نوبت در استان خسرو صاحبقران السلطان بن السلطان والخاقان بن الخاقان شاهنشاه خدای پرست رعیت نواز ناصرالدین شاه قاجار خلدالله ملکه و سلطانه نواخت عزم ملوکانه را تبلشیم عتبه عرش مرتبه رضویه علیه و علی آبائه آلاف التحیه و تفقد حال اهالی مملکت خراسان تصمیم داد و در آن سفر میمنت اثر رایس مملکت آرایش چنین اقتضاء فرمود که قبور بالیه سلاطین سلف را مشیدتر از قصور عالیه خوافین خلف فرماید افتتاح این قصد سعدش را در مقبره طغرل بیگ ابن سلجوق که نخستین ملوک آل سلجوق و در ویرانی های شهر ری مدفون است لایق شمردند . بجناب جلالتماب امین السلطان ابن امین السلطان که وزارت دربار اعظم و ابنیه دولت و گمرک خانه و خزانه نقدی و جنس و کلیه سهام دولت برای صوابنمای او موکول است مقرر شد تا مقرب الخاقان حاجی ابوالحسن معمارباشی دیوان اعلی را به انجام این امر ملوکانه گماشت مشارالیه جهد مسطیع در ایامی معدود مبذول داشت این بنای رفیع را عمارت کرد جناب معزی الیه بستانی وسیع بر این بنا حافظ نموده مسماء بطغرلیه فرمود ابتدا این توجه شهر صفر ابق باقوی ئیل ترکی و اختتام مقرونا بالسعاده شهر رجب المرجب این عام سعــادت فرجـــام شد . سنه 1301 (شرح کامل آن در ماهنامه شرف((شرافت ))سال 1302 آمده است )

 

این بنا با شماره 147 در تاریخ 1310 ه.ش در فهرست آثار و ابنیه تاریخی – فرهنگی به ثبت ملی رسیده است . مساحت فعلی باغ حدود 3000 متر مربع و بنای برج در میان آن قرار دارد . ارتفاع بنا حدود 20 متر و قطر داخلی آن در کف 2/11 متر و قطر خارجی 70/17 متر و ضخامت دیوار بین 75/1 متر تا 75/2 متر متغیر است . لازم به ذکر است که با توجه به شیوه ساخت برج در قسمت فوقانی از قطر داخلی و خارجی آن به ترتیب 7/0 متر و 4/0 متر کاسته شده است .

نوع ساختمان برج ترک دار بوده (24 ترک) و طاق مخروطی آن از بین رفته است. نمای آن آجری ساده و در راس برج به دور ردیف مقرنس آجری ختم می شود . نمای داخلی برج از آجر رگ چین ساده عمل شده است . بدنه کلا از اسکلت آجری بر روی پایه های سنتی از سنگ و آجر بنا شده است . عموما این گونه ابنیه آرامگاهی شامل بدنه و یک سردابه می باشند که در خصوص این بنا به تحقیقات بیشتری نیاز است.

[Mahnaz.D 61915]

عملیات انجام شده جهت حفاظت و مرمت بنا:

بخش اول :

مرمت و احیاء بدنه داخلی و مرمت خارجی برج:

نفودذ آبهای سطحی و نیز نفوذ آب نمای جبهه شمالی به بدنه بنا باعث ایجاد دو ترک در دو قسمت داخلی (شمال و شرقی9 شده بود که به شرح ذیل مورد مرمت قرار گرفته است :

 

1- برپایی داربست فلزی در فضای داخل

 

2- خارج نمودن آجرهای شکسته تا عمق لازم

 

3- اندود نمودن ترکها با دوغاب گچ

4- آجر چینی با ملاط گچ (با الگو گیری از ملات بکار رفته در ساخت برج) براساس فرم اولیه

5- بند کشی سطح خارجی با ملاط گچ

6- حدود 2 متر از قسمت تحتانی برج بعلت نفوذ آب از زیر بدنه نمای آجری خسارت دیده که آجرهای پوسیده آن قسمت خارج و آجرهای سالم جایگزین آنه شده اند . (بندکشی ها با ملاط گچ واز کف تا ارتفاع 60 سانتیمتر با سیمان سفید و خاک سنگ)

 

7- دو درب چوبی پوسیده و فرسوده ورودیهای شمالی و جنوبی که جزو بدنه تاریخی بنا محسوب نمی شدند و تنها جهت جلوگیری از ورود به داخل برج تعبیه شده بودند ، برداشته و بدنه کاملا به طرح اولیه بازپیرایی گردید.

 

8- نمای خارجی به شرح ذیل مورد مرمت قرار گرفت

 

8-1- خارج نمودن آجرهای شکسته و پوسیده

8-2- شستشوی کامل نمای خارجی بدنه

8-3- مرمت شکستگی و ترک خوردگی مقرنسهای آجری

8-4- مرمت نقش برجسته آجری

 

8-5- بندکشی کامل بدنه

 

9- بازبینی قسمت فوقانی پایه برج (قسمتی که قبلا محل ایستایی گنبد اصلی بوده است) که در تعمیرات قبلی ایزوله و آجر فرش گشته و تنها برخی از نقاط مورد لزوم آن مرمت گردید.

[Mahnaz.D 61915]

بخش دوم :

ورودی جنوبی :

ورودی جنوبی بنا با یک درب فلزی محوطه باغ را از خیابان جدا نموده و بازدید کنندگان را به درون باغ هدایت می کند ، بازدید کنندگان در این مسیر می بایست از کنار محل زندگی نگهبانان این مجموعه بگذرند که البته این راه نامناسب و نازیبا می نمود لذا به منظور رفع این مشکل و ایجاد شرایطی مساعد برای بازدید کننده طرحهای ذیل به مرحله اجرا در آمد:

1- استحکام بخشی و مرمت دیوار حریم (جایگزینی آجرهای پوسیده با آجرهای سالم ، شستشی بدنه و تعویض بندکش ها) .

2- طراحی و ساخت محوطه پیش فضا .

3- ساخت و نصب درب چوبی متناسب با معماری بنا و نصب تابلویی که در آن مشخصات بنا شامل نام و شماره ثبت در آن ذکر شده است.

4- ایجاد یک مسیر آجر فرش که بازدید کننده را از محل پیش فضا به برج هدایت می کند.

5- جداسازی سرویس های بهداشتی بازدیدکنندگان از نگهبای و تغییر تیغه بندی و برنامه ریزی جهت نصب آب سردکن .

6- اجرای مسیر آجر فرش در اطراف حریم اصلی برج طبق طرح و پر نمودن فاصله آن با فضای سبز و با ماسه شسته .

7- مرمت آبنمای جبهه شمالی به منظور حذف عوامل تخریب کننده برج و روکش نمودن بدنه آن با سنگ .

8- عمیق نمودن چاه آب موجود و تعبیه سیستم لوله کشی در محوطه فضای سبز به منظور آبیاری باغچه ها.

9- شستشوی بدنه شرقی و غربی .

مرمت ورودی شمالی:

1- عقب نشینی به میزان 7 متر بر اساس توافق بین اداره کل میراث فرهنگی استان تهران و شهرداری .

2- آماده سازی زمین .

3- استحکام بخشی و ساخت دیوار آجری طبق فرم اولیه .

4- مرمت دروازه ورودی .

5- ساماندهی فضای سبز (خارج نمودن خاک اضافی ، تهیه خاک مناسب ، احیائ مسیر باغچه ، گل ماری و غرس درختان )

 

6- تهیه و نصب کنتور برق متناسب با شرایط بنا ، نورپردازی ، نصب چراغهای پایه دار و پروژکتور

 

مرمت منزل نگهبان :

 

1- جدا سازی منزل از ورودی جنوبی با توجه به طرح ساماندهی

2- ساخت سرویس بهداشتی و انبار برای نگهبان

3- ساخت آشپزخانه و تعمیر فضای داخل خانه

4- مرمت حیاط و جدا سازی آن از ورودی جنوبی

5- اصلاح سیستم گاز ، برق و آب و خرید انشعابات لازم

بطور کلی عملیات احیاء بر مبنای تهیه طرح ساماندهی و اجرای آن با همکاری و همگامی برادران ارجمند جناب آقای ناصر پازوکی مدیر کل محترم میراث فرهنگی استان تهران و جناب آقای مهندس مختاری معاون حفظ و احیاء و همگامی امور اداری و مالی اداره کل به انجام رسید.

شاخه ی:

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

منبع:

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[Mahnaz.D 61915]

بنای آجری برج طغرل ،که مساحت آن با احتساب باغ و دیوارهای احداث شده درسال ۱۳۷۹ به ۵۰۰۰ مترمربع می‌رسد، از جمله آثار به جا مانده از دوره سلجوقیان و مربوط به نیمه دوم قرن ششم قمری است‌. ارتفاع برج بدون سقف در حدود ۲۰ متر است‌. از نظر معماری ضخامت دیوار برج از ۱/۷۵ تا ۲/۷۵ متر و قطر داخلی و خارجی آن به ترتیب ۱۱ و ۱۶ متر است‌. سطح بدنه بیرونی برج به ۲۴ ترک تقسیم شده است‌. در قسمت فوقانی برج تزیینات و کتیبه‌ای به خط کوفی وجود داشته که در قرون گذشته از بین رفته است‌. در ۱۳۰۱ ق‌، به فرمان ناصرالدین شاه‌، بخش فوقانی برج که فرو ریخته بود، مرمت و بازسازی شد و آخرین مرمت نیز در سال‌های اخیر صورت گرفته است‌.

برج طغرل در واقع یک ساعت طبیعی نیز به حساب می آید؛ زیرا معماری آن به صورتی است که در بالای هر ترک‌ چهارو نیم دایره وجودداردکه بیانگر یک ربع ساعت است‌. در بالای آن‌ها نیز شش مستطیل است که هریک ۱۰ دقیقه را نشان می‌دهد. سپس شیارهای ریزتری، به عنوان ثانیه ،وجود دارد که هرگاه خورشید در وضعیت تازه‌ای قرار بگیرد‌، با ایجاد سایه روشن‌ها، زمان دقیق نشان داده می‌شود. ۲ ناودان شرقی و غربی ساعت سه و نه رانشان می دهدو درهای ورودی برج ،در شمال و جنوب آن، نیز ساعت شش و دوازده هستند. گفته می‌شود که این مکان آرامگاه طغرل‌، از سلاطین سلجوقی، است که به دلیل علاقه به نجوم‌این برج را بنیاد گذاشته است‌.

از ویژگی‌های این محوطه آرامگاه استاد سیدمحمد محیط طباطبایی‌، ادیب معاصر، پدر تاریخ ایران است که وصیت کرده بود، تا به خاطر علاقه خاصی که به این برج و معماری آن داشته است‌، او را در پای این برج به خاک بسپارند.

[Mahnaz.D 61915]

سرزمین ایران اقلیمی كهن با سابقه شگرف علمی همواره در صحنه تمدن بشری درخششی خیره كننده دارد و فرزانگان و اندیشمندان این مرز و بوم مهم بسزائی در گسترش اندیشه بشری و تبلوری از خلاقیتها و نمودی از شاهكارهای فكری اعصار را در منظر جهانیان به نمایش در آورده‌اند آثاری كه هر كدام در جای خود حكایت از فرهنگی غنی و پشتوانه‌ای علمی بس محكم و اندیشه‌ای پویاست. آری ایران سرزمین تمدن و شاهراه تفكر انسانی، كه این عبارت را در خور مدح خود كرده «هنر نزد ایرانیان است و بس» و یا در طنین وحی الهی از زبان پیام آور بزرگ دادار یكتا چنین حكایت شده «اگر دانش در ثریا مسكن گزیند مردانی بلند همت از دیار ایران به آن دست خواهد یافت» و این منت خداوند و تاج زرین الهی بر بلندای سرزمین ایران است و این زمزمه شكوه اندیشه ایرانی در برابر جهانیان است.

كه ایران نباشد تن من مباد. روز تاریخ سرزمین كهن ایران را از اعمال اعصار می‌پیماید و از ادوار متعهد یادگارانی را به همراه می‌آورد از سرزمین مغان و سروده‌های زردشت مگذر، دیار شاهان و سلسله‌های مختلف را می‌پیماید و با عنای و صفای مردمان عجین می‌شود، تا به دوران سلجوقیان می‌رسد. همواره در قرون مختلف پیران طریقت علم و اندیشه یاد سرداران و سلاطین زمان را با پدید آوردن آثاری جاودانه ، به تاریخ می‌سپارند. و فرزندان آینده را به پدران گذشته پیوند ناگسستنی می‌دهند. اگر طریقتگران بنیان آفرین دوران هخامنش نبودند و زیبائیهای شهر پارسه را نمی‌آفریدند چه پیوندی بین ما فرزندان این عصر با نیاكانمان در آن عصر بود. اگر شاهكارهای هنرمندان دوران و فرزانگان عهد صفوی نبود چه حلقه‌ای و چه افتخاری و چه فرهنگی قابل مباحات باقی مانده بود كه حكایت از تمدن ایران زمین كند.

[Mahnaz.D 61915]

حكایت از تمدن ایران زمین كند.

یكی از شاهكارهای دوران و زیبائیهای بر جای مانده در زمان در حاشیة شهر تهران در منطقه ابن بابویه شهر كهن ری در میان انبوهی از سازه‌های زمان سر به فلك كشیده شكوه خود را پس از 700 اندی سال كه از قدمت آن گذشته حفظ نموده است ، برجی به بلندای تاریخ ، و شكوه و تمدن ایران زمین. آری، این برج، برج طغرل نام دارد. یادواره سردار دلاور و بنیانگذار سلسله مقتدر و با عظمت سلجوقیان «طغرل بیك سلجوقی» می‌باشد كه بنا به گفتة پیر كاوشگر ری باستان مرحوم دكتر حسین كریمان كه روحش شاد باد. آرامگاه وی و مادرش و بنا به حكایت مورخ دوران و فرزانه فرهیخته زمان مرحوم محمد محیط طباطبائی زواره‌ای كه مرقد وی در زوایه شمالی این برج حقایقی را فریاد می‌كند «نه تنها آرامگاه طغرل سلجوقی و مادرش می‌باشد بلكه مرقد بسیاری از فرزانگان و دانشمندان عصر سلجوقی نیز می‌باشد كه این بقعه به پاسداشت عظمت آنها بنا شده بوده است» (كیهان فرهنگی...) كه مرحوم محیط برای فراموش نشدن این مهم وصیت بر تدفین خود در جنب این برج با شكوه نموده است كه یادش گرامی و روانش شاد باد. این بنا با مساحتی بالغ بر 48 متر مربع و ارتفاعی در حدود 20 متر و با اسكلتی خشتی و آجری به صورت استوانه‌ای افراشته خودنمائی می‌كند كه نمای داخلی آن به صورت استوانه گون و نمای بیرونی آن بصورت مشلع تزئین یافته است كه از 24 كنگره با زوایه‌های حاده تشكیل شده است. در ضلع شمالی و جنوبی برج دو سر در با معماری طرح رازی ساخته شده است و تقریباً تا ارتفاع چهارمتری برج دیوارها به صورت توپ تا قطر دیوارهای حدود 5/1 متر تشكیل شده و دیوارهای بالای ارتفاع چهارمتر به صورت تو خالی طراحی شده و وسط آن پلیكانی وجود دارد كه درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمائی می‌كندكه رابطی بین قسمتهای تحتانی و فوقانی برج می‌باشد دربها و قوسهای رازی كه فشار فوق‌العاده‌ای را تحمل می‌كند و تو خالی بودن دیوارهای فوقانی به استحكام بنا كمك كرده و جنس خشت به كار رفته در برج كه از زاج و خاك و سفیده تخم مرغ است بر استحكام آن می‌افزاید.

[Mahnaz.D 61915]

قدمت برج و پا برجا بودن آن در طی 700 سال كه از ساخت آن می‌گذرد با توجه به وقوع زلزله‌های سهمگین در ناحیه نشان از پی مستحكم و عمیق این بنا دارد. پی سازنده این برج در كف آن در كناره‌های دیوارها كانالهای گذر هوا را تعبیه كرده‌ كه این كانالها مانع از رطوبت دیوارها و از بین بردن خرابیهای ناشی از آن می‌شود و دیاوراهای برج طوری طراحی شده كه موجب طنین صدا در درون بنا می‌شود. و اگر واعظی یا خواننده‌ای در وسط برج خطبه‌ای ایراد كند و یا تصنیفی را بسراید صدای آن در همة برج طنین انداز می‌شودو به صورت اكو وار به سمع همه می‌رسد. كه البته وجود سقفی مخروطی كه بر فراز دیوارهای برج قرار داشته كه هم اكنون اثری از آن بر جای نیست شاید به این فناوری اكستیكی جلوه‌ای دیگر می‌داده است. این برج علاوه بر آنكه با داور فرزانگان و دلاوران عصر خود می‌باشد استاد سازنده آن كاربردهای دیگری را در جاودانه ساختن آن بكار برده و معماری پنهانی را برای پی بردن به اسراری با آن عجین كرده است. از جمله كاربرد این برج استفاده در شبهای تار با استفاده از روشن كردن آتش بر باروی بلند آن برای راهنمای مسافران جاده ابریشم كه از جانب خراسان به جانب ری می‌آمدند بوده و در روز احتیاجات گاهشماری مردم را مرتفع نموده است. بنا به گفته فرزانه اندیشمند استاد منوچهر آرین پژوهشگر خراسانی عرصه تاریخ علم كشور در مقاله نگاه دیگری به برجها اطلاق واژه برج به این بنا و بناهای مشابه از آنجا كه برج به منازل عبور حركت سالانه خورشید در دائره‌البروج گفته می‌شود حكایت از این مطلب دارد كه گذشتگان از این روی سایه‌های این ابنیه و دریچه‌های گذر نور خورشید كه در روی آنها تعبیه شده پی به برجی كه خورشید در آن غوطه ور می‌باشد می‌بردند زیرا كه در هر برجی خورشید ارتفاع خاصی در آسمان نسبت به افق و میل خاصی نسبت به جهات جغرافیایی مناطق داردلاجرم سایه‌ها و طرز تابش آن متفاوت خواهد بود كه از این تغییرات می‌توان در تعیین روزها و برج‌ها بهره‌ برد و این فناوری به كار رفته در این ساختمانهاست كه كلمة برج را زیبنده نام آن كرده است. برج طغرل علاوه بر این ویژگی فوق‌العاده، ویژگی منحصر به فرد دیگری در خود نهفته دارد كه سرود زیبای اندیشه استاد سازنده خود را جلوه‌گر می‌كند. و آن ساعت آفتابی منحصر به فردی است كه در دل كنگره‌های آن پنهان دارد. كه شاید مورد مشابه آن در تاریخ علم كمتر یافت می‌شود. همان طور كه ذكر شد حول این برحج از نمای بیرونی 24 كنگره با زاویة حاده جلوه‌گر شده كه اگر در روبروی درگاه آن بایستید گویی شیری با دهانی باز به شما می‌نگرد. در دقت در این بنا از آنجا كه این كنگره‌ها درو تا دور این اثر را فرا گرفته به گونه‌ای خاص طراحی شده كه اگر چنانچه طلوع آفتاب اتفاق بیافتد در جانب شرق بنا كم‌كم یكی از كنگره‌ها روشن می‌شود و آفتاب درون آن می‌تابد، اگر نیم ساعت از طلوع آفتاب بگذرد.

[Mahnaz.D 61915]

نصف كنگره روشن می‌شود اگر یك ساعت از طلوع خورشید بگذرد یك كنگره به طور كامل روشن می‌شود و اگر چنانچه دو ساعت بگذرد و كنگره روشن می‌شود، همین طور اگر سه ساعت بگذرد سه كنگره تا هنگامی كه به لحظه‌ای می‌رسیم كه خورشید روی نصف النهار منطقه قرار می‌گیرد. یعنی بیشترین ارتفاع خود را از افق دارد، در این هنگام خورشید درست در بالای سر در جنوبی برج قرار می‌گیرد چرا كه دربهای برج كاملاً شمالی جنوبی بوده و روی نصف النهار واقع است در این هنگام سایه تیغه‌ای كه بالای سر سردرب ورودی است درست در بالای تبری ضربی گونه سر در قرار گرفته و حكایت از لحظه اذان ظهر می‌كند و در زمستان كه ارتفاع خورشید پایین‌تر است در لحظه ظهر خورشید از درب جنوبی درست وسط برج می‌تابد. اگر چنانچه خورشید از لحظه ظهر زوال پذیر و به جانب غرب گرایش یابد حال كنگره‌های جانب غرب شروع به روشن شدن می‌كند. اگر نیم‌ ساعت از لحظه ظهر بگذرد نیمی از كنگره از جانب غرب روشن می‌شود اگر یك ساعت بگذرد یكی از كنگره‌ها و اگر دو ساعت از ظهر بگذرد نیمی از كنگره‌ها روشن می‌شود و همین گونه تا خورشید غروب كند. پس از روی كنگره‌های این برج و روشن شدن آن توسط خورشید می‌توان مقدار گذشت زمان را از لحظه طلوع آفتاب، لحظه ظهر ، و مقدار گذشت زمان از لحظه ظهر را محاسبه و تعیین نمود.

[Mahnaz.D 61915]

برج طغرل شاهكار معماری و نجوم مهندسی رازیست و حكایتگر ری باستان ما در تهران كه گر زمانه چهره پر فروغ آن را بی رمق كرده و حجاب تاریخ سیمای تابناك آن را مكدر نموده پس بر فرزندان ایران زمین است كه با نظری بر پیشینه فرهنگی خود خودباوری خود را دو چندان كرده و با افتخار از پیشینه تابناك خود كه در حدود هزار سال گذشته رصد خانه‌ای چون رصدخانه ابو محمد خضر خجندی را در دامنه كوه طبرك ری و در هفتصدسال پیش شاهكار گاهشماری اعصار را داشته‌اند آینده‌ای درخشان را رقم زنند كه ابقای روزگار سوار بر مركب گدشته به سوی آینده روشن قدم گذاشته‌اند آینده‌ای همراه با فناوریف اخلاق و تمدن عالی و با دو بال علم و اخلاق نظر بر جلال ملكوتی حق انداخته و هیاهوی زمان را زیر لگام اندیشه و نیك و كردار خوب و رفتار عالی به زیر سیطرة خود گیرند. این است نوید و سروش و ارمغان و میراث تاریخ برای ما اینان زمان. با سلام و صد درود بر روان همه پاكان و فرزانگان صالحان اقلیم تمدن بشریت.

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام