ضرورت وجود فضاي سبز

[Abo0ozar 8,637]

امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضاي سبز موثر در اشكال گوناگون آن ديگر قابل تصور نيست. شهرها به عنوان كانون هاي تمركز، فعاليت و زندگي انسان ها براي اينكه بتوانند پايداري خود را تضمين كنند چاره اي جز پذيرش ساختار و كاركردي متاثر از سيستم هاي طبيعي ندارند. در اين ميان فضاي سبز به عنوان جزء ضروري و لاينفك پيكره شهرها در متابوليسم آنها نقش اساسي دارند كه كمبود آنها مي تواند اختلالات جدي در حيات شهرها به وجود آورد.

 

يك منبع طبيعي براي تفرج عبارت است از هر گونه سيستم طبيعي اعم از آبي يا خشكي كه براي استفاده تفرجگاهي كنار گذاشته مي شود. يك تفرجگاه مي تواند طيف گسترده اي از سيماهاي طبيعي را از يك جويبار ساده تا يك غار كه در عمق زمين قرار دارد، در بر گيرد. اين سيماي طبيعي مي تواند توسط انسان دگرگون يا اصلاح شده باشد. معيارهايي نظير نوع درختان، جنگل ها، توپوگرافي و جذابيت طبيعي از جمله معيارهاي قابل ذكر در اين زمينه اند.

 

تفريح از نظر اقتصادي عبارت است از هر گونه فعاليت يا عدم فعاليت كه با قصد قبلي و با ميل و رغبت در اوقات فراغت انجام گيرد. تفريح يك تجربه احساسي و لذت بخش است كه با تمايل افراد در هنگام فراغت به آنها دست مي دهد. به عبارت ديگر هنگامي كه كوچك ترين احساسي از اجبار در فعاليت ها يا عدم فعاليت در زمان فراغت وجود نداشته باشد، به طور قطع مي توان اين حالت را تفريح ناميد.

 

تفرج شامل كليه تفريحاتي است كه در خارج از محيط هاي بسته و محدود انجام مي گيرد. تفرج در محيط هاي باز به فضا و منابع نياز دارد. از مناسب ترين منابعي كه مي توانند كيفيت تفرج را بالا ببرند، مي توان منابع طبيعي و كمتر تغيير يافته را نام برد كه هنوز جنبه هاي زيبايي شناسي خود را حفظ كرده اند.

 

اگر مجموعه فعاليت هاي انساني را در بهره وري از زندگي از هم تفكيك كنيم، اين فعاليت ها به شش دسته تقسيم مي شوند:

فعاليت هاي شغلي: به منظور تلاش براي گذراندن زندگي.

اضافه كار: تباين كامل با اوقات فراغت.

كارهاي مربوط به منزل.

كارهاي مربوط به احتياجات زيستي: بهداشت، تغذيه و خواب.

كارهايي كه بر مبناي تعهدات خانوادگي، اجتماعي يا معنوي است.

انجام كارهاي آموزشي.

 

كه با توجه به فعاليت هاي شش گانه بالا، اوقات فراغت را به اين صورت مي توان تعريف كرد:

?اوقات فراغت مدت زماني است كه يك فرد از تمام تعهدات و تكاليف خانوادگي، اجتماعي و شغلي آزاد است و مي خواهد به ميل خويش آن را بگذراند كه به طور مسلم نمي تواند تفاضل ساعت كار از اوقات بيداري باشد.?

 

لازم به ذكر است كه طبقه بندي بالا نمي تواند صددرصد باشد زيرا يكسري از فعاليت ها مي توانند هم جزو اوقات فراغت قراربگيرند و هم جزو فعاليت هاي اجباري انسان.

جمعيت يا تعداد افرادي كه در يك منطقه زندگي مي كنند، يكي از مهم ترين عوامل تقاضاي تفرجگاهي محسوب مي شوند. تغيير جمعيت، به هم خوردن تركيب آن و رشد و تراكم جمعيت از عواملي هستند كه روي تفرجگاه ها از نظر تعداد، تنوع و عرضه امكانات مي توانند تاثيرزيادي داشته باشند.

 

مفهوم واژه پارك

اغلب آنچه از تفرجگاه هاي معمولي، تصور مي شود اين است كه: تفرجگاه، منطقه اي است با درختزارهاي پراكنده با فضاي باز و كف پوش چمني كه به صورت مصنوعي يا طبيعي احداث و تنها به دستكاري و آرايش آن اكتفا شده است. اين نوع فضاسازي در شهرها براي تفرج عامه، جا افتاده ترين شيوه براي احداث تفرجگاه ها به شمار مي رود. امروزه در تعريف پارك جدا از سيماي فيزيكي آن، ?تفرج? نقش اساسي دارد.

 

انواع پارك ها

پارك ها با حفظ مضمون خود بر حسب نوع استفاده، موقعيت يا ارزش، عناوين مختلفي پيدا كرده اند كه بدون توجه به طبقه بندي آنها مي توان تعدادي از آنها را نام برد.

پارك عمومي، پارك شهر، پارك حومه، پارك ايالتي، پارك ميان راه، پارك ملي، پارك ملي تاريخي، پارك ملي يادمان، پارك ملي نظامي، پارك ملي آثار تاريخي، پارك ملي حيات وحش، پارك نيمه ملي، پارك بين المللي، پارك جنگلي ملي، پارك طبيعي و... .

 

تعاريف فضاي سبز شهري

آن بخش از فضاي سبز كه در محدوده شهر طراحي و بنا شده، فضاي سبز شهري ناميده مي شود:

بخشي از سيماي شهر كه از انواع گياهان تشكيل شده است.

فضاي نسبتا بزرگ، متشكل از گياهان با ساختي جنگلي و برخوردار از بازدهي زيست محيطي و اكولوژيك معين و در خور شرايط زيست محيطي و اكولوژيك معين و در خور شرايط زيست محيطي حاكم بر شهر.

بخشي از مناطقي كه داراي گياهان يا هر گونه سبزينگي اعم از درختان، درختچه ها، گل ها وچمن هاست.

بخشي از استخوان بندي شهري، به بيان ديگر فضاي سبز در كنار اسكلت فيزيكي شهر.

اراضي اماكن مسكوني، تجاري و صنعتي، محل هاي كسب و پيشه و خدماتي است كه داراي پوشش گياهي چند ساله اعم از درخت، درختچه، نهال و گياهان پوششي است و به منظور استفاده هاي سودمندانه يا زيبايي طبيعي و تلطيف هوا در محدوده و حريم شهري احداث شده يا به طور طبيعي به وجود آمده باشد.

 

ضرورت فضاي سبز

مهم ترين اثرات فضاي سبز در شهرها، كاركردهاي زيست محيطي آنهاست كه شهرها را به عنوان محيط زيست جامعه انساني معني دار كرده و با مقابله با اثرات سوء گسترش صنعت و كاربري نادرست تكنولوژي از يك سو و بالا بودن سطح زيبايي از سوي ديگر، باعث افزايش كيفيت زيستي شهرها مي شوند. مهم ترين اثرات فضاي سبز در شهرها تعديل دما، افزايش رطوبت نسبي، تلطيف هوا وجذب گرد و غبار است. ساير اثرات فضاي سبز در شهرها نقش نسبي دارند ولي مجموعه اثرات فضاي سبز حضور آنها را در شهرها اجتناب ناپذير مي كند به طوري كه بدون وجود آنها ممكن نيست شهرها پايدار باقي بمانند.

 

مجموعه اثرات فضاي سبز را مي توان به طور خلاصه به شرح زير جمع بندي كرد:

 

آلودگي هوا: فضاي سبز به ويژه در شكل پيره درختي در كاهش آلودگي هاي شيميايي هوا بسيار موثر مي باشد.

 

آلودگي صدا: فضاي سبز مناسب به ويژه درختان در صورت برخورداري از گونه هاي مناسب و كاشت اصولي تا ۴ دسي بل صدا را كاهش مي دهند.

 

توليد اكسيژن وجذب دي اكسيد كربن: اگر چه در مقياس كلان شهري از نظر ايجاد توازن اكسيژني نقش درختان نمي تواند قابل ملاحظه باشد ولي در مقياس خرد شهري قابل چشم پوشي نيست. هر درخت راش با ديرزيستي متوسط، به اندازه سه برابر حجم دو اتاق يك نفره مي تواند دي اكسيد كربن از هوا پاكسازي كند در حالي كه ۳۰ تا ۴۰ متر مربع از درختان مي توانند اكسيژن مورد نياز يك نفر را تامين كنند.

 

كنترل تشعشعات و بازتاب نور

كنترل ترافيك: آرايش فضاي سبز در محورهاي درون شهري عاملي موثر در كنترل ترافيك به شمار مي رود.

 

زيبايي آفريني: زينت شهرها و مطلوبيت آنها براي زيست، مديون زيبايي آفريني فضاي سبز در اشكال متنوع خود است.

 

معماري شهرها: فضاي سبز، جايگزين مناسبي براي ساير مصالح مورد استفاده در معماري جهت تقسيم فضاي ايجاد حفاظت، خلوتگاه، فضاي خصوصي و... به شمار مي روند. علاوه بر اين به عنوان كاتاليزور عامل مهمي در ايجاد پيوند و ارتباط منطقي بين ساختمان ها به شمار مي رود.

 

جذب فون: فضاي سبز طبيعت بي جان شهرها را به سوي سيستم هاي طبيعي سوق داده و سبب جذب فون ويژه اي مي شود كه فضاي بي روح آنها را قابل تحمل تر مي كند.

 

كنترل باد: فضاي سبز و به ويژه كاشت درختان - درصورت كاشت مناسب و هدفمند - مي توانند در هدايت باد و تغييرجهت آن موثر باشند.

 

تاثير رواني: فضاي سبز و به ويژه رنگ سبز و يا تغييرات فصلي آن داراي اثرات رواني بسيار موثري است.

 

ذخيره انرژي: كاشت صحيح درختان مي تواند بر روي مصرف انرژي در ساختمان ها تاثير قابل ملاحظه اي داشته باشد. هزينه گرم كردن يا خنك كردن ساختمان ها درصورت كاربرد درست درختان كاهش مي يابد. درختان باعث جذب ۹ درصد انرژي خورشيدي در تابستان شده و گرماي داخلي ساختمان ها را مي توانند كاهش دهند. در اماكن مسكوني كه در مناطق بادگير قرار دارند، كاشت درختان به صورت بادشكن مي تواند هزينه گرم كردن ساختمان ها را برحسب درجه بادگيري و تراكم بادشكن ۴ تا ۲۲ درصد كاهش دهد.

 

تاج بري يا برگاب: درختان با جذب برگاب مي توانند حركت و جريان آب را در سطح غيرقابل نفوذ شهر كند كرده و راه افتادن آب در سطح شهر را به تاخير بيندازند. سوزني برگان تا ۴۰ درصد و پهن برگان تا ۲۰ درصد توانايي دارند كه آب باران را گرفته و دوباره از طريق تبخير به فضا برگردانند.

 

درختان و سيلاب: درختان با جذب برگاب از يك سو و هدايت آن به اندام هاي خود سبب كندي جريان هاي تند و سيلابي مي شوند. سطح اندام هاي درختان از يك سو سرعت سيلاب ها را سه برابر كاهش مي دهند و از هزينه هاي ساخت سيستم هاي هدايت جريان هاي سيلابي مي كاهند.

كاهش دما و افزايش رطوبت نسبي: فضاي سبز در شكل چيره درختي به علت گسترش سطح برگي قابل توجه خود نسبت به ساير اشكال گياهي مي تواند از طريق تعريق سبب افزايش رطوبت نسبي، كاهش دما و تلطيف هوا شود. يك درخت به تنهايي به اندازه ۱۰ كولر هوا را مطبوع و خنك مي كند. درختان دما را كاهش داده، هوا را به حركت و جريان وا مي دارند و از خشكي هوا جلوگيري مي كنند.

درختزاري از گونه راش به مساحت يك هكتار در شش ماه مي تواند ۳ هزار تن آب را به صورت بخار آب در هوا پخش كند. عمل تعريق درختان با جذب كالري همراه است و به همين جهت سبب كاهش دما مي شود.

 

تغيير ميكروكليما: مهم ترين نقش فضاي سبز و درختان بالابودن سطح آسايش شهروندان از راه تغيير در ميكروكليما است. فضاي سبز شبه جنگلي از اين نظر داراي ثمربخشي بيشتر است. حداكثر و حداقل دما در داخل توده جنگلي نسبت به فضاي باز مجاور متعادل تر است.

 

مقابله با جزاير گرما: هم اكنون پژوهشگران، نواحي شهري را جزاير گرما ناميده اند. زيرا سطوح تيره زمين در شهرها ۳ تا ۵ درجه بيش از زمين هاي مجاور گرماي خورشيد را در طول روز جذب مي كنند، از اين راه در ۳۰ درصد از آلودگي هاي هوا سهيم مي باشند.

اثر غيرمستقيم درختان در كاهش دماي هوا باعث صرفه جويي در هزينه انرژي و همچنين كاهش آلودگي مي شوند. در شهرهايي كه پوشش درختي خوبي دارند، انرژي خورشيد باعث بهبود چرخه هاي طبيعي آب، هوا و مواد غذايي مي شود.

 

كاهش ميزان سرب: درختان در كاهش ميزان سرب به ويژه در حاشيه جاده ها و شاهراه ها نقش موثري دارند. درختان ۱۰ تا ۲۰ برابر گياهان علفي و دوبرابر گياهان زراعي مي توانند توان رسوب گيري داشته باشند.

 

نويسنده: الهه حاجی عظیم

منبع:کردکوی

 

[iran.urbandesigner 571]

مقاله ی جالبی بود دستتون در نکنه اما همون طور که همه می دونیم شهرداریها واقعا بی رحمانه شروع به از بین بردن فضا های سبز کرده اند امیدوارم که این عادت شهرداریها با روی کار آمدن دانشجویان جوان شهرسازی از بین بره.

[ریحانه86 99]

ممنون از مقاله خوبت.اما اگه میشه منابع رو کامل معرفی کنین.

[Abo0ozar 8,637]

ممنون از مقاله خوبت.اما اگه میشه منابع رو کامل معرفی کنین.

 

فکر کنم این مقاله رو از سایت شهرداری کردکوی برداشتم.

معذرت میخوام که در حال حاضر نمیتونم منابع اصلی رو در اختیارتون بذارم

[Mohammad Aref 120,438]

منبع مطلب اول سایت آرونا هستش:

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[Mohammad Aref 120,438]

بررسی نقش و اهمیت فضای سبز در زندگی شهری

 

چکیده

امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن قابل مقایسه نیست. شهر ها به عنوان کانون های تمرکز فعالیت و زندگی انسان ها برای اینکه لتوانند پایداریخود را تنظیم کنند چاره ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متاثر از سیستم های طبیعی ندارند. در این میان فضاهای سبز شهری به عنوان جزء ضروری و لایفنک پیکره یگانه شهر ها در متابویلسم آنها نقس اساسی را دارا می باشد که کمبود آنها می توانند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد. از اهداف مقاله ارزیابی کیفی و تدوین نقش فضای سبز در بهبود زندگی شهروندان و ایجاد آرامش خاطر در آنهاست.روش پژوهش از نوع کتابخانه ای و اسنادی است.نتایج پژوهش نشان می دهد که فضاهای سبز شهری دارای بازدهی اجتماعی و اکولوزیکی هستند که مهمترین اثر فضای سبز در شهرها ، کارکردهای محیط زیستی ، یا بازدهی اکولوزیکی آنهاست که شهر ها را برای زیستم مساعد می سازد و با آثار مخرب گسترش صنعت و حمل و نقل مقابله می کند و موجب ارتقای کیفی در زندگی شهروندان می شود . اهمیت فضاهای سبز شهری تا بدان حد است که امروزه وجود این کاربری به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع به حساب می اید.

 

کلمات کلیدی : فضای سبز شهری ، شهروندان ، کیفیت زندگی شهری.

 

مقدمه

در هر دوره و زمانی ، با توجه به دانش و علم بشر ، نیاز ها و خواسته های او ، شرایط اجنماعی – اقتصادی ، سیاسی-ایدئولیژیکی ، سکونتگاه های مرتبطی بوجود می ایند و به نوعی در خدمت رفع نیازهای بشری قرار می گیرند. اولین سکونتگاه ها به شکل روستاهای سنتی بودند و جدیدترین آنها یعنی ابر شهر ها با بیش از 10 میلیون نفر جمعیت در پهنه این کره خاکی ایجاد شده اند.از طرف دیگر افزایش جمعیت جهان و به تبع آن جمعیت شهر نشین از 4 درصد در سال 1900 به 45 درصد در سال 1993 و تعداد شهر ها از 83 شهر بالای یک میلیون در جهان به 280 شهر در حال حاضر رسیده است که انتظار می رود تعداد ان تا سال 2015 دو برابر شود. این شهر ها با تغیراتی که در انها ایجاد شده با طبیعت فاصله ی زیادی پیدا کرده اند. الودگی های ناشی از صنایع و تکنولوژی شهر ها را به جهنمی برای ساکنان آن تبدیل کرده است . همچنین توسعه بی رویه شهر ها به صورت افقی و عمودی باعث تخریب طبیعت شده است . طبیعت و فضای سبز که که سال ها به عنوان قلب تپنده ی زیست گاه های بشری ایفای نقش می کرد و بهترین محل و موقعیت ایجاد شهر های نخستین بود. با بی توجهی به ساکنان شهر رو به افول و نابودی گذاشته است. با توجه به این بحران ها که روز به روز شهر ها را تهدید می کند مانند الودگی های صوتی ، الودگی ها ی هوایی ، و فشاهای روانی که در نتیجه زندگی در میان ازدحام ساختمان های سنگی و ترافیک های شدید و تردد انواع وسایل حمل و نقل لزوم توجه به نیاز های این جمعیت عظیم شهری احساس می گردد. افزایش جمعیت و تمرکز آن در سطح منطقه ای اثرات مستقیم بر کیفیت محیط زیست دارد. بطوریکه رشد جمعیت ، فقر و فرسلیش محیط زیست در کشور های رو به رشددوری باطل را ایجاد کرده است.ایندور باطل کیفیت زندگی مردم را به شدت تحت تاثیر قرار داده و تلاش های کشور های جهان شوم را برای دستیابی به توسعه پایدار بی تیجه گذارده است.یک از راه های رسیدن به توسعه پایدار داشتن رفاه و اسایش در زندگی جامعه می باشد که امروزه تلاش همه مسوولین و دست اندرکاران امور جامعه تامین رفاه و لسلیش مردم می باشد. آسایش و رفاه زندگی به دو قسمت مادی و معنوی یا روحی تقسیم می شود.که آسایش روحی و معنوی مهمتر از بقیه عوامل می باشد یکی از عوامل بیرونی تامین اسایش و رفاه در فضاهای پرازدحام شهری فضاهای سبز شهری می باشد که تا به حال پژوهشهای زیادی تاثیر ان را برای آسایش شهروندان به اثبات رسانده است. از این رو امروزه بر نقش حساس و تعیین کننده طراحی و برنامه ریزی شهری در جهت حفظ ارتباط و محیط های شهری با فضای سبز و طبیعت تاکید می شود.

 

فضاهای سبز شهری ( پارکهای شهری )

اصطلاح فضای سبز ، به وسیله برخی از دست اندر کاران برای مفهوم پوشش گیاهی شهر ها به کار گرفته شده است. گاری مول اصطلاح منطقه سبز را برای بیان پوشش سبز شهر ها به کار میگیرد. سعید آشتیانی فضای سبز را به منطقه ای پوشیده از گیاهاندر داخل و اطراف شهرها می گویند که بیشتر دارای دو کارکرد مهم برای شهر ها می باشند: تعدیل دما و تلطیف هوا و زیبا آفرینی

 

. آن بخش از فضای سبز که در محدوده شهر طراحی و بنا شده، فضای سبز شهری نامیده می شود. فضای نسبتا بزرگ ، متشکل از گیاهان با ساختی جنگلی و برخوردار از بازدهی زیست محیطی و اکولوزیک معین و در خور شرایط زیست محیطی حاکم بر شهر.

 

فضای سبز از دیدگاه شهرسازی:

عبارت است بخشی از سیمای شهر که از انواع گیاهان تشکیل یافته است.

 

. فضاهای سبز در وهله نخست به فضاهای سبز و سطوح سبز ، ودر مرحله بعد به شهری و غیرشهری تقسیم می شوند. تفاوت فضاهای سبز و سطوح سبز از نظر اکولوژیکی در این است که سطوح سبز ( مثلا زمین ورزشی چمنکاری شده ) نمیتواند مانند فضای سبز شبه جنگلی درکاهش آلودگی صوتی موثر باشد.و یا به نحو مطلوبی سبب کاهش دما شود.بر اساس این تقسیم یندی ، فضاها و سطوحی که با کاربری فضای سبز در شهر ها ارتباط پیدا می کند. فضای سبز عمومی و خیابانی و سطوح سبز عمومی، خیابانی و چمنهای ورزشی را شامل می شود. فضای سبز عمومی واحد بازدهی اجتماعی می باشد و برای عموم مردم برای گذراندن اوقات فراقت و تفریح قابل استفاده است و معمولا پارک نامیده می شود. در واقع فضای سبز عمومی (اجتماعی)شامل فضای سبز عمومی مجهز به خدمات و تسهیلات می گردد. فضای سبز نیمه عمومی دارای بازدهی اکولوزیکی هستند اما تعداد استفاده کنندگان انها محدود است. محوطه های باز ادارات ، پادگانها و بیمارستانها ، نمونه هایی از این فضا ها می باشد. فضاهای سبز خیابانی ،درختکاری حد فاصل مسیرهای پیاده رو و سواره رو و همچنین فضاهای میادین و یا زمین های پیرامون بزرگراه ها و خیابانهارا شامل می شود که عمدتا جنبه زیبایی شناختی دارد و تا حدی نیز واحد بازدهی اکولوژیکی می باشند.بطور کلی می توان گفت که بخش قابل توجهی از فضای سبز در طرح های شهری را قضای سبز عمومی تشکیل می دهد که به دلیل بازدهی اجتماعی و اکولوزیکی به طور همزمان از اهمیت بالاتری برخوردار است.

 

تاریخچه احداث فضای سبز

تاریخ معماری و شهرسازی نمایانگر این مهم است که از ادوار گذشته بشر ضرورت احداث باغ و فضای سبز در شهر های اگرچه ابتدائی آن زمان پی برده بود تا از طبیعت و اصل خویش جدا نمانده است برای بیاننمونه ای از این طرز تفکر ، به حدائق معلقه باغ های معلق بابل اشاره کرد که پانصد سال پیش از میلاد در محوطه چهارده هکتاری کاخ عظیمی در مرکز شهر بابل احداث گردید. این باغ بزرگ عبارت از سطح هایی بود که بر ستون هایی استئار شده در هفت طبقه ، باغ هایی از گیاهان نادر آویخته بود. در قرن پنجم پیش از میلاد یونانیان به سبک معماری ( کرنت ) سر ستون های ساختمان ها را به شکل سبد گل و ستون ها را به صورت پیچک می ساختند. در آتن نیز ، محلات جدیدالتاسیس را درخت کاری می کردند. معماران مصری نیز ستون ها را به شکل باقلای قبطی ، پاپیروس و نخل ، هماهنگ با محیط اطراف و طبیعت می ساختند. شهر اسکندریه دارای باغ های ملی بزرگ بوده و در آتن باغ گیاه شناسی فموزه و باغ وحش وجود داشت.ایرانیان نیز از عصر هخامنشیان در اطراف شهرهای خویش ، باغ های میوه احداث می کردند و گوجه و هلو از درختان رایج بوده است. البته از پارک های تفریحی هم گزارش هایی از زمان شاه عباس صفوی داریم و باغ هایی از آن دوران به یادگار مانده است.سبک کلی باغ های قدیم ایران شامل یک حسار کلی ، کانال مرکزی که اب در آن جریان می یافت به شکل نهر و عمارت کلاه فرنگی که معمولا در مرکز باغ و جای استراحت بود. نمونه هایی از این باغ ها چهارباغ اصفهان ، فین کاشان و ارم شیراز را می توان نام برد. حال ، به دنیای امروز بر میگردیم : با توجه به الودگی های روز افزون محیط زیست و نیازهای روحی بشر-گذشته از علایق ذاتی و تاریخی-طراحی شهرهای جدی ، جدا از فضای سبز نیست. نمونه آن ، شهر جدید برازیلیا در برزیل است که هماهنگ و مکمل طبیعی پیرامون خود طراحی و ایجاد شده است

 

اهمیت و کارکردهای مهم فضای سبزشهری

امروزه مفهوم شهرها بدون فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی های معضلات زیست محیطی آنها موجودیت فضای سبز و گسترش آن برای همیشه اجتناب ناپذیر کرده اند. شهرها به عنوان کانون های تمرکز فعالیت و زندگی انسان ها برای اینکه بتوانند پایداری خودرا تضمین کنند چاره پیکره یگانه شهر ها در متابولیسم آنها نقش اساسی دارند که کمبود آنها می تواند اختلالات جدی در حیات شهری به وجود آورد. توجه به فضای سبز به طور عام به عنوان ریه های تنفسی شهرها تعریف اغراق آمیزی از کارکرد آن نیست.بلکه این شبیه بیان کننده حداقل کارکرد آن در مفهوم اکولوژیک شهرها به شمار میرود.

 

این فضاها هم از دیدگاه تامین نیاز های زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تامین فضاهای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آن جایگاهی در خور اهمیت دارد. در اینجا به مهمترین کارکرد های فضفهای سبز در شهر ها اشاره می شود.

 

1.کارکرد تفریحی : پارک ها بهترین محل برای آرامش و رفع خستگی هستند. امروزه کارکرد تفریحی پارک ها و فضای سبز جایگزین بخشی از کارکردهای تفریحی خانواده روابط همسایگی و محلی ، بازار و ... شده است.

 

2. کارکرد بهداشتی : پارک ها و فضای سبز را می توان در زمره مراکز تامین کننده بهداشت و جان و روان افراد دانست.نقش گسترده فضای سبز در تمرکز اعصاب بر کسی پوشیده است.

 

3. کارکرد ارتباطی : پارکها زمینه ساز روابط نانوشته سازمان یافته ای هستند که با توجه به نیاز های اقشار مختلف اجتماعی شکل میگیرد.و دوام می یابد.

 

4. کارکرد آموزشی : بازی و سرگرمی در آموزش و پرورش جسم و ذهن کودکان سهم موثری دارد. پارکها هرچند وسایل بازی اندکی دارند ، زمینه کسب مهارت و خلاقیت را برای کودکان فراهم می سازند.

 

5. کارکرد خرید و فروش : به رغم اینکه پارکها جایگاه گردش و آرامش هستند به دلیل حضور گسترده مردم در آنها جای مناسب و پررونقی برای عرضه کالاهای مختلف مورد نیاز گردشگران هستند.

 

عملکرد های فضای سبز را می توان به چهار دسته کلی تقسیم کرد.

 

1. فضای سبز عمومی : اینها فضاهای سبز شهری و پارکها هستند که عملکرد های اجتماعی دارند.این فضاها برای عموم مردم در گذران اوقات فراغت تفریح گردهمایی های اجتماعی و فرهنگی مورد استفاده قرار می گیرد.

 

2. فضای سبز نیمه نیمه : این فضاها نسبت به فضاهای عمومی محدودترند. مانند محوطه های باز بیمارستان ها ، تدارات دولت و نظایر آن می باشند.

 

3. فضای سبز معابر و خیابان ها : از جمله فضاهای سبز شهری اند که به طور معمول درختکاری حاشیه باریکی از حد فاصل پیاده رو و سواره را تشکیل می دهد.

 

4. فضای سبز خصوصی : شامل کلیه فضاها از جمله باغچه ها و باغهای موجود در شهر است که استفاده آن محدود به مالکان آن می باشد.

 

کیفیت زندگی شهری

منظور از کیفیت زندگی توجه به شاخصهای اجتماعی فرهنگی ، اقتصادی و محیطی روانی و ... در رو وجه عینی ( کمی ) ذهنی ( کیفی ) در روند برنامه ریزی شهری است. مثل شرایط تحصیل بهتر کیفیت دسترسی کیفیت مسکن کیفیت فضاهای گذران اوقات فراغت ایجاد فرصت هایی برای کنش متقابل اجتماعی و فرصت های اجتماعی ( اشتغال رفاه مشارکت اجتماعی و ... ) جوهره اصلی کیفیت زندگی شهری تامین نیاز های روانی و عاطفی و اجتماعی شهروندان ( مثل نیاز به امنیت زیبایی ، آرامش خاطر تعلق اجتمایی شادی تفریح و ... ناقص خواهد بود. کیفیت زندگی شهری در بر گیرنده ابعاد روانی است که شاخص هایی همچون رضایت و شادی و امنیت را در بر میگیرد. لذا از این منظر آن را رضایت اجتماعی نیز می نامند. و بر اساس آن با شاخص های دسترسی به فرصت های اجتماعی مثل شغل ، ثروت و اوقات فراغت توجه می شودبرخی این واژه را مترادف با رفاه و عده ای دیگر آن را بیانی از رفاه می دانند.که با میزان کالاهای عمومی و نحوه توضیع آن ها مشخص می شود. یکی از معیار های ارزیابی کیفیت زندگی شهری در شهر ها فضای باز و سبز عمومی می باشد که از زیر معیار های اصلی شاخص اجتماعی کیفیت زندگی می باشد.

 

نقش فضای سبز در کیفیت زندگی شهری

امروزه نقش و اهمیت فضاهای باز و سبز در محیط زیست و کیفیت زندگی مجتمع های زیستی به طور چشمگیری رو به افزایش است. به همین جهت ، در اکثر کشور ها ، فضای باز و سبز جزء لاینفک تصمیمات برنامه ریزی کاربری زمین به شمار می آیند. ( به طور کلی بازدهی فضاهای سبز شهری در سه گروه بازدهی اکولوژیک و محیط زیستی، بازدهی کالبدی – شهرسازی و بازدهی اجتماعی – روانی قابل تقسیم بندی می باشد. در بررسی اثرات روانی – اجتماعی فضای سبز باید گفت که انسان ، در هر شرایطی روزانه به چند ساعت فضای ساکت و آرام نیاز دارد.که فضای سبز می تواند این فضا را تامین نماید.همچنین از مهمترین اثرهای فضای سبز در شهر ها ، کارکرد زیست محیطی آنهاست که شهر ها را به عنوان زیست محیطی آنهاست که شهر ها را به عنوان محیط زیست جامعه انسانی معنی دار کرده است و با آثار سوء گسترش صنعت و کاربردی نادرست تکنولوژی مقابله کرده ، سبب افزایش کیفیت زیستی شهر ها می شود. همچنین به عنوان یکی از مباحث مهم و کاربدری در دیگر کشور ها تبدیل شده است به طوری که هر ساله مساحت زیادی از زمینهای شهری آنها به این کاربری بسیار مهم اختصاص داده می شود. منظور از بازدهی اکولوژیکی نیز زیباسازی بخش های شهری ، کاهش دمای محیط ، تولید اکسیژن افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش و مانند اینها می باشد. در یک تقسیم بندی کلی می توان آثار اجتماعی ناشی از ایجاد و گسترش فضای سبز شهر را به صورت زیر ارائه کرد :

 

1.آثار جامعه شناختی

 

2. آثار فرهنگی

 

3. آثار روانشناختی ( روحی روانی ) با نظر به مطالب ارائه شده به معرفی آثار مطلوب و نا مطلوب فضاهای سبزی از منظر جامعه شناختی ، فرهنگی و روانشناختی بر روی شهروندان می پردازیم.

 

اثرات روحی و روانی فضای سبز بر کیفیت زندگی شهری

فطرت انسان به گونهای آفریده شده است که توانایی های بسیارس دارد و این توانایی ها بدون ارتباط با زیبایی های طبیعی که در زندگی شهری که همان فضاهای سبز می باشند به افسردگی و خمودی می گراید و بالطبع در پرتو بهره مندی از فضای سبز خلاقیت های انسان شکوفه می گردد. و انسان راه تکامل را در زندگی خود می پیماید. اگرچه بیشضتر شهروندان مقیم شهر از مزایا و تاثیرات غیر مستقیم فضاهای سبز بر زندگی خود آگاه نیستند اما این تاثیر و کنش متقابل میان برخورداری از فضای سبز و عدم بر خورداری از آن بر زندگی آن ها توسط پژوهش های گوناگونی به اثبات رسیده می باشد. به عنوان مثال در میان نوشته های علما و احادیث و قرآن کریم نیز به این موضوع اشاره شده است از مجموعه آیات و احادیث چنین به دست می آید که :

 

1 . نگاه به فضای سبز غم های انسان را نی زداید. به او آرامش بخشیده و اورا شاد وخوشحال می کند.

 

2 . بهره مندی از فضای سبز حالت یاس و نومیدی را از انسان دور کرده و شور و امیدی در او ایجاد و یا تقویت می کند.

 

3 . فضای سبز تاثیری قابل توجه در درمان بیماری های روحی و روانی دارد به طوری که این مشکلات با نگاه کردن به فضا و مناظر سرسبز و قدم زدن و نفس کشیدن در فضای سبز از میان می رود.

 

4 . ارتباط با فضای سبز موجب نشاط و موجد انگیزه برای حرکت به سوی تعالی و تکامل است.

 

میزان سرانه فضای سبز و تاثیر آن رفاه زندگی شهروندان

سرانه عبارت است از مساحت ، تقسیم بر جمعیت ، در واقع سرانه عبارت است از مقدار زمینی که به طور متوسط از هر کدام از کاربری ها به هر نفر از جمعیت شهر می رسد. در تعیین سرانه عواملی از قبیل قیمت زمین ، نوع درآمد ، تمکانات گسترش شهر ، موقعیت اقلیمی و طبیعی شهر مسائل اجتماعی ، آداب و رسوم ، نیاز های جمعیت به تاسیسات رفاهی ، نوع معیشت ، تکنولوژی ساختمان و ... موثر است. امروزه در بیشتر کشور ها میزان سرانه هر یک از خدمات شهری نشان دهنده میزان رفاه و کیفیت زندگی در شهرها می باشد. در این میان سرانه فضاهای سبز نیز به عنوان یکی از فاکتور های مهم افزایش سطح زندگی در شهرها می باشد. همچنین با توجه به اهمیت فضاها و لزوم ایجاد در شهر ها به منظور لطافت هوا و تفریح مردم و زیبایی شهر بایستی استاندارد مشخصی برای ایجاد فضاهای سبز وجود داشته باشد زیراهر اندازه که فضای سبز در سطح شهر توسعه یابند کافی نخواهند بود.مقوله سطوح و سرانه سبز را صرفا می توان در مورد فضاهای سبز عمومی مطرح کرد. زیرا فضاهای سبز خصوصی نیمه عمومی و فضای سبز حاشیه معابر هرچند در بازدهی اکولوژیکینقش موثری دارند اما بنا بر ماهیتشان فاقد عملکرد اجتماعی اند.در دنیای صنعتی امروز پیشرفت در زمینه های مختلف صنعت ، تکنولوژی و ... به یکی از مهمترین دغدغه های کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و حتی جهان سوم تبدیل شده است . متوسط 30 متر مربع برای هر فرد است. شاخص تعیین شده از محیط زیست سازمان ملل متحد 20 تا 5 متر مربع و در جایی مانند ایالت متحده 75 متر مرع به ازای هر فرد است. این در حالی است که بر اساس مطالعات و بررسی های وزارت مسکن و شهرسازی ، سرانه متعارف و مناسب فضای سبزی شهری در ایران حدود 7 تا 12 متر مربع برای هر فرد ایرانی است و شهر تهران تنها دارای یک بیستم فضای سبزی است که ( طبق نظر کارشناسان مسکن و شهرسازی 9 متر مربع برای هر فرد ) بدان نیاز دارد.در گزارش مطالعات گروه برنامه ریزی شهری وزارت کشور این نقل قول آمده است که زندگی سالم در جایی امکانپذیر است که سهم سرانه هر فرد از فضای سبز در منطقه مسکونی از 30 تا 50 متر مربع کمتر نباشد. و برای رسیدن به پارک بیش از یک ربع ساعت وقت نگیرد . سرانه فضای سبز در شهرهای مهم جهان مثل آمستردام 16متر در شیکاگو 20 ، نیویورک 11 ، لندن 9 ، کپنهاگ 10 ، پاریس 74/7 ، در شهر رم نیز 6 متر می باشد.که اینها نشاندهنده اهمیت این فضاها برای شهروندان می باشد.

 

نتیجه

فضای سبز شهری به عنوان بخش جاندار محیط شهری مکمل بخش بی جان شهر ، یعنی ساختار کالبدی شهر ، می باشد. امروزه جامعه شناسان ، روانشناسان و پزشکان بر این باورند علاوه بر تامین بهداشت جو و محیط مکان های مسکونی ، نقش مثبتی در سلامتی شهروندان ، بر عهده دارند که از مهمترین آن می توان به تاثیرات آن بر زندگی شهروندان می باشد که روزانه ساعاتی را برای گذراندن اوقات فراغت خود در این گونه فضا ها می گذرانند. با توجه به مطالب بالا می توان به اهمیت و نقش مهم این فضا ها در کیفیت زندگی شهر و سلامت روحی و روانی شهروندان پی برد. سلامت شهروندان و پایداری شهری و کمیت و کیفیت و بازدهی روانی اجتماعی و اکولوژیکی فضاهای سبز شهری یکی از آثار طراحی و برنامه ریزی مناسب شهری می باشد که باید تمام تلاش مسئولین و دست اندرکاران امور شهری برای برآورد آن باشد. به ویژه در طراحی و برنامه ریزی برای احداث شهر های جدید باید این کاربری باتوجه به نیاز های هریک از شهروندان طراحی و مکانیابی گردد.

 

آثار روان شناختی (روحی و روانی) گسترش فضای سبز بر شهروندان

تاثیر منظر و فضای سبز بر سلامت روحی و روانی در دهه های اخیر بسط یافته و نظریه های متفاوتی درمورد آن مطرح شده است؛ازجمله نظریه بهبود استرس اولریک،که معتقد است مناظر طبیعی،بالقوه تمایل به کاستن میزان استرس دارند در حالی که مناظر ساخته شده موجود (بالفعل)نه تنها از بهبود استرس ممانعت نمی کنند، بلکه خود میتوانند سبب استرس شوند.(Ulrich;2002).

 

اصولا فضای سبز مناسب در شهرها،افزون بر بر سلانت جسمانی موجب آرامش روان،بازده کاری بیشتر و کیفیت زندگی برتر می گردد (ابراهیم زاده، عبادی جوکندال،39:1387).

 

اما این در حالی است که در بسیاری از شهرهای ما،عدم توجه به جنبه های انسانی در طراحی و معماری فضای شهری باعث شده که در شهرها بیش از روستاها سلامت روانی،اجتماعی در معرض آسیب باشند.یکی از عواملی که باعث بوجود آمدن چنین مشکلاتی شده است،عدم توجه به فضای سبز شهری و اینکه ساختار موجود در فضاهای سبز در راستای ساختارهای فکری مدرن قرارگرفته و یک نوع تضاد در ساختار کالبدی تقریبا سنتی با ساختار تفکر مدرن استفاده کنندگان به وجود آمده است.بنابراین نحوه ساخت و شکل گیری فضاهای سبز می تواند اثرات مستقیمی بر روح و روان مراجعه کنندگان داشته باشد بطوری که تحقیقات نشان می دهد که بخش مهمی از اهداف شفابخشی منظر در مشاهده مناظر طبیعی و نه الزاما در انجام فعالیت در مناظر طبیعی و فضاهای سبز است(Kaplan;1992:125-133).

 

درخصوص نقش مهم فضاهای سبز در ارتقای سلامت جسمی و به ویژه روحی – روانی شهروندان می توان به نتایج مطالعات صورت گرفته زیر اشاره کرد :

 

1. مطالعات van den berg نشان می دهد که درختان و مناظر جنگلی پارک مانند سبب کاهش استرس،لذت از منظر،کاهش عصبانیت و تنش و افزایش تمرکز می شود (van den berg;2003:135-146).

 

2. براساس بررسی های Nakamuraand و fujiوجود پرچین در تمدد اعصاب و آرامش جامعه انسانی تاثیرات شگرفی دارد (Nakamuraand and fuji;1992:139-144).

 

3. مطالعاتLumann نشان می دهد که پارک با گونه های گیاهی گوناگون تاثیرات ترمیمی مستقیمی داشته و باعث تجدید قوا در شهروندان می گردد(Lumann;2001:31-44).

 

4. تاثیرات دید به درختان و منابع طبیعی ، همانند تقلیل استرس،سرحال شدن،کاهشی فشارخون،افزایشی تاثیرات مثبت و کاهشی عصبانیت و پرخاشگری از نتایجی می باشد که Hartigبه آن دست یافت (Hartig;2003:109-123).

 

5. بررسی های Ottossonو Grahnنشان می دهد که باغ قدیمی با درختان میوه و تنوعی از گل ها باعث افزایش قدرت تمرکز می شود(ottossond and Grahn;2005:23-55).

 

6. نتایج یک بررسی در شهر سیستان نشان داد که درتوسعه فضای سبز شهری ازطریق تغییر میکروکلیما با کاهش دما و خنک شدن هوا،خود به خود سطح آرامش شهروندان را بالا می برد(نخعی مقدم و همکاران، 198:1386-204).

 

بطور کلی میتوان تاثیرات روان شناختی فضای سبز را بر شهروندان بصورت زیر بیان کرد :

 

1- ایجاد آرامش روحی و روانی :

علاوه بر آثار روحی و روانی و آرامش که در اثر قرارگیری در طبیعت و نظاره گری فضای سبز حاصل می شود،ازنظر علمی می توان به یک مورد اشاره کرد و آن هم تولید فیتونسید است.درختانی مانند گردو،کاج و ... از خود ماده ای بنام "فیتونسید" در فضا رها می کنند که این مواد روی انسان اثر فرح بخشی دارد؛به گونه ای که این ماده میتوند تعادل بین دو نیم کره مغز را بخوبی برقرار سازد و حالت طبیعی و آرامبخشی را به انسان ارزانی کند(علیزاده، 10:1381-9).

 

2- تاثیرات مثبت در سلامت جسمی و بدنی افراد :

مردم در جوامع صنعتی خیلی کم ورزش می کنند؛برای بسیاری از فعالیت های بدنی جایی در کارهای روزانه ندارد،در نتیجه برای اینکه این افراد به فعالیت بدنی بپردازند باید بیش از پیش آنهارا به این کار ترغیب کرد.محیط های جذاب ازجمله فضای سبز میتواند مردم را تشویق به شرکت در چنین غعالیت هایی کند.از پژوهش های انجام شدخ چنین برمی آید که محیط های سرسبز به عنوان مکانی برای این فعالیت های تفریحی بر مکان های ساخته شده رجحان دارند (گروه توسعه ،1382:11).به عنوان مثال راجراولریخ در تحقیقی که در زمینه اثرات روانی درختان و فضای سبز روی دوره بهبود بیماران در یک بیمارستان انجام داد به این نتیجه رسید که فضای سبز میتواند دوره بستری بیماران را کوتاه کند(مجنونیان،213:1374).

 

3- ارتقای کارایی و راندمان عملکردی افراد (افزایش بهره وری ):

زندگی در شهرها و بطورکلی در دنیای مدرن باعث مکانیکی شدن زندگی انسان ها گردیده است . اوقات فراغت را برای انسان ها کم کرده است و با این فرصت کم فراغت از کار،نمی توان رفتن به سفرهای طولانی و چند روزه را در برنامه زندگی قرار داد.بنابراین مجبور به استفاده بهینه از فرصت کم فراغت از کار و زندگی روزمره می شود و بهتری مکان برای انجام این کار فضاهای سبز شهری است؛زیرا با قرارگیری در این گونه فضاها ، انگیزه زندگی کردن افزایش و متعاقب آن کارایی و راندمان عملکردی افراد نیز افزایش می یابد.

 

4- حل چالش ها و تنگناهای افراد ازطریق تبادل افکار ،مشورت های دوستانه و ... در کانون های رسمی و غیررسمی مستقر در پارک ها و فضاهای سبز

 

5- تاثیر بر روی رفتار انسان ها و پویایی ذهنی و رفتاری آنها

 

6-ماندن افراد در وضعیت های فیزیکی و روحی مناسب از طریق حضور مستمر در فضاهای سبز مثل نرمش،ورزش و ... در این فضاها

 

منبع: وبلاگ شخصی مهندس سید محمد افتخار