نفت از همان روز نخست سیاه بود

[mim-shimi 25686]

پترونیوز : تاریخ هرودت نشان می‌دهد بیش از چهار هزار سال پیش، با وجود چاه‌های نفت در منطقه‌اي نزدیک شهر بابل، از آسفالت برای ساخت دیوارها و برج‌های بابل استفاده کردند.

 

در ‌ايران باستان نیز طبقات بالای جامعه‌، در طب و همچنین جهت روشنایی از نفت استفاده مي‌کردند. برای اولین بار نفت را در منطقه‌اي در رم باستان به نام داسیا‌، رومانی کنونی کشف کردند. اولین چاه‌های نفت در سال 347 بعد از میلاد مسیح یا پیشتر از آن در چین حفر شدند. عمق‌اين چاه‌ها حدود 240 متر بود که با استفاده از تیغه‌های متصل به چوب بامبو حفر شده بودند. آن زمان از نفت جهت تبخیر آب دریا و تولید نمک استفاده مي‌شد. اما بد نیست بدانید که در قرن هفتم در ژاپن از نفت به عنوان آب قابل سوزاندن یاد می‌شد. در قرن نهم میلادی حوزه‌های نفتی در اطراف باکو و آذربایجان کنونی برای تولید نفتا کشف شد. محمدبن زکریای رازی نفت را در قرن نهم میلادی تقطیر کرد و از آن مواد شیمیایی از قبیل نفت چراغ تولید کرد. دیگر شیمیدانان‌ايرانی و عرب نیز برای اهداف نظامي ‌نفت خام را تقطیر کردند تا مواد آتش‌زا تولید کنند. در قرن 12 میلادی از طریق اسپانیا، اروپای غربی نیز با فرآیند تقطیر آشنا شد. اما اولین اشاره به نفت در قاره آمریکا به سال 1595 بر می‌گردد که در یادداشت‌های «سر والتر رالی» (Sir Walter Raleigh) درمورد دریاچه قیر ترینیداد (Trinidad Pitch Lake) دیده شد.‌اين در حالی بود که 35 سال بعد یادداشت‌های «جوزف دو لروش دالیون» (Joseph de la Roche) درمورد سرچشمه‌های نفت در نیویورک، در کتاب تاریخ کانادا (Histoire du Canada) نوشت. در سفرنامه‌های یک مسافر روسی به نام پیتر کالم (Peter Kalm) درباره آمریکا در سال 1748 به نقشه‌ای بر می‌خورید که سرچشمه‌های نفت در پنسیلوانیا روی آن مشخص شده است. از سال 1745 در حوزه‌های نفتی مرکویلر – پکلبورن (Merkwiller-Pechelborn) و آلسیس (Alsace) در آمریکا به استخراج نفت پرداختند. حوزه نفتی پکلبورن تا سال 1970 مورد استفاده قرار می‌گرفت و محل تولد شرکت‌های نفتی از قبیل آنتار (Antar) و شلامبرگر (Schlumberger) بود و اولین پالایشگاه مدرن نیز در سال 1857 در‌اين محل ساخته شد.

 

تاریخ مدرن نفت از سال 1846 با کشف فرآیند پالایش نفت سفید از ذغال سنگ توسط آبراهام پینو گسنر (Abraham Pineo Gesner) آغاز شد. سپس‌ايگنسی لوکاسیویکز (Ignacy Luckasiewicz) در سال 1852 روش گسنر را توسعه داد تا بتواند روشی برای پالایش نفت سفید از نفت صخره (نفت خام) کشف کند. اولین استخراج نفت خام در سال بعد در منطقه‌ای در اطراف لهستان و اوکراین کنونی صورت گرفت.

 

در سال 1854 بنجامین سیلیمن (Benjamin Silliman) پروفسور علوم در دانشگاه ییل در آمریکا اولین کسی بود که با استفاده از فرآیند تقطیر، نفت را تجزیه کرد.‌ اين کشفیات به سرعت در سراسر جهان منشتر شد و میرزواف (Meerzoef) اولین پالایشگاه روسی را در حوزه غنی نفتی باکو در سال 1861 ساخت. در آن زمان باکو تولید کننده 90‌درصد نفت جهان بود. اولین چاه نفتی تجاری‌، در رومانی و در سال 1857 حفر شد. جیمز میلر ویلیامز (James Miller Williams) اولین چاه نفتی آمریکای شمالی را در سال 1858در سرچشمه‌های نفت در اونتاریوی کانادا حفر کرد. صنعت نفت آمریکا با حفر یک چاه نفتی به عمق 21 متر توسط ادوین دریک (Edwin Drake) در سال 1859 در تیتوسویل (Titusville) در پنسیلوانیا شروع به کار کرد که اوایل، روزانه 25 بشکه و در پایان سال 15 بشکه نفت استخراج می‌کرد. تا سال 1910 مهم‌ترین حوزه‌های نفتی در کانادا به خصوص در استان آلبرتا، داچ‌ايست‌ايندایز از مستعمره‌های هلند (Dutch East Indies) (1885 در سوماترا)،‌ايران (1908 در مسجد سلیمان)‌، پرو (1863در منطقه زوریتوس)‌، ونزوئلا و مکزیک در سطح صنعتی توسعه یافتند. دستیابی به نفت از مهم‌ترین عوامل تعدادی از درگیری‌های نظامي‌در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم شامل جنگ جهانی دوم و جنگ‌های حوزه خلیج فارس (جنگ‌ايران و عراق‌، عملیات توفان صحرا و جنگ آمریکا و عراق) بوده است. در جنگ جهانی دوم امکانات نفتی مهم‌ترین دارایی‌های استراتژیک محسوب مي‌شدند و به شدت بمباران شدند. اکنون سه کشور مهم تولید کننده نفت عبارتند از عربستان سعودی‌، روسیه و آمریکا. هم‌اينک حدود 80‌درصد ذخایر قابل دسترس جهان در خاورمیانه قرار دارد که 62/5‌درصد در پنج کشور عربی عربستان سعودی‌، امارات متحده عربی، عراق‌، قطر و کویت است.

 

نفت در‌ايران

هرودوت (پدر تاریخ) در مورد نفت در‌ايران چنین می‌نویسد: «در 22 كیلومتری شوش محلی است كه «اردیكا» نام دارد. در‌اينجا چاه‌هایی است كه با چرخ و خیك (كوزه) از آن نفت و قیر و نمك بیرون آورده و در مخزن می‌ریزند و پس از چندی قیر و نمك ته نشین می‌شود و نفت به شكل مایع باقی مي‌ماند (جالب است بدانیم هرودوت مربوط به قرن پنجم پیش از میلاد مسیح بوده است). در پی كاوش‌هاي باستان شناسي در ايران مشخص شده است که ‌ايرانیان از 5 تا 6 هزار سال پيش از قير در ساختمان‌سازی‌، ساخت جواهرات‌، ظروف سفالين و قیراندود كردن كشتي‌ها به كار مي‌بردند. در سال 1287 نفت برای اولین بار در خاورميانه و در ايران، در شهر مسجد سليمان كشف شد. ویلیام ناکسی دارسی میلیونر انگلیسی استرالیایی تبار، اولین فردی بود که با روش‌های جدید و با استفاده از دستگاه‌های حفاری مکانیکی در‌ايران به اکتشاف نفت پرداخت. او ابتدا گروهی فنی را به سرپرستی زمین شناسی به نام برلز به‌ايران فرستاد که پس از بررسی‌های زمین شناسی‌، گزارش دادند احتمال وجود نفت در حوالی قصرشیرین و شوشتر را زیاد و در دیگر نقاط امیدوار کننده است. پس از دریافت‌اين گزارش، دارسی نماینده‌ای به نام ماریوت را در سال 1280 به دربار‌ايران فرستاد. ماریوت امتیاز اکتشاف و استخراج نفت را از مظفرالدین شاه گرفت. طبق‌اين امتیازنامه صاحب امتیاز به مدت ۶۰ سال مجاز به کشف استخراج، بهره‌بردارى و صدور نفت بود و منطقه مجاز براى انجام عملیات نیز ۴۸۰ هزار مایل مربع منحصرا از نواحى جنوبى‌ ايران مشخص شد. چند ماه پس از امضای قرار داد، حفاری اولین چاه درمحلی به نام چیاسرخ یا چاه سرخ، در شمال غرب قصرشیرین آغاز شد. کار حفاری به علت نبود راه و ناامنی به کندی پیش مي‌رفت تا آنکه درتابستان 1282 در عمق 507 متری به گاز و کمي ‌نفت رسید. چاه دوم هم در همین ناحیه در عمقی مشابه به نفت رسید. بهره دهی‌اين چاه در حدود 175 بشکه در روز بود. دارسی با ارزیابی نتایج دریافت اگر در ناحیه چیاسرخ نفتی بیش از‌اين مقدار هم بیابد به علت دوری از دریا و نبود امکان حمل به بازار مصرف‌، سودی عاید او نخواهد شد. در نتیجه ‌اين ناحیه را ترک کرد و به خوزستان روی آورد و پس از سال‌ها تلاش مداوم در مسجد سلیمان در روز پنجم خرداد 1287 شمسی (1908 م) از عمق چاه 360 متری نفت فوران زد. از سال 1287 تا سال 1307 تمام نفت تولیدی‌ايران از میدان نفتی مسجدسلیمان استخراج شد.

 

اوپک

ونزوئلا اولین کشوری بود که به سوی تشکیل اوپک (سازمان کشورهای تولید کننده نفت) گام برداشت.‌اين کشور در سال 1949 به‌ايران، گابون، لیبی، کویت و عربستان سعودی پیشنهاد تشکیل‌اين سازمان را داد. در تاریخ 14 سپتامبر 1960 با ابتکار وزیر انرژی و معدن ونزوئلا، خوآن پابلو پرز آلفونزو و همتای سعودی خود عبدالله التاریکی، دولت‌های عراق،‌ايران، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا در بغداد گرد هم آمدند تا درباره راه‌های افزایش قیمت نفت خام تولید شده در کشورها بحث کنند. در نهایت اوپک برای اتحاد و هماهنگی سیاست‌های نفتی کشورهای مذکور تشکیل شد و از سال 1960 تا سال 1975 کشورهای قطر، اندونزی، لیبی، امارات متحده عربی، الجزیره و نیجریه به آن پیوستند. کشورهای اکوادور و گابون نیز عضو اوپک بودند. اکوادور به علت ناتوانی در پرداخت حق عضویت 2‌میلیون دلاری و نیاز به تولید میزان بیشتری نسبت به سهمیه اوپک‌اين سازمان را در سال 1992ترک کرد. گابون نیز به دلایل مشابه در سال 1995 از عضویت اوپک خارج شد. سپس به ترتیب آنگولا، روسیه و نروژ به عضویت‌اين سازمان در آمدند. در اواخر سال 2008 نیز اندونزی از سازمان جدا شد چرا از آنجا که به شبکه واردکننده نفت تبدیل شده بود و نمی‌توانست از میزان تولید اوپک پیروی کند./ منبع: دنیای اقتصاد