نظریه های مرتبط با مدیریت شهری

[Mohammad Aref 120,438]

مدیریت شهری در ایران عمدتاً با نحوه اداره شهر و به صورت کلی تر با کلمه شهرداری مرتبط می گردد در کشورهای اروپایی و آمریکایی مفهوم تربیت شهری بسیار گسترده و تفکیک پذیر است و بنا به شرایط عملکردی و نحوه نگرش نظام مند به آن از شقوق مختلفی برخوردار است که این روند با رشد و توسعه نظام شهری در حال دگرگونی و نو شدن است. ناکارایی نظریات مکتب شیکاگو در دهه های اول بعد از جنگ جهانی دوم و نیز رشد و توسعه شهری و مسائل زاینده ‌این رشد و توسعه باعث شد که هر موضوعی در شهر مورد مطالعه جامعه شناسی شهری و نیز برنامه ریزی شهری قرار گیرد، دخالت نیروهای متخصص غیر مرتبط بر پیچیدگی این موضوع بیش از پیش افزوده و در بررسی عملکردها متوجه می شویم که نه تنها تصمیم گیران شهری متخصص شهری نبوده اند بلکه افرادی بوده اند که ادعای حرفه ای بودن امور را نیز داشته اند و فقدان نظریه های مناسب باعث خلاء و چالش های جدی در این مورد گردیده است.

بنابراین از ابتدای دهه هفتاد نظریه هایی در مورد مدیریت شهری مطرح شدند که در اینجا به آن‌ها می پردازیم.

الف) نظریه رکس و مور
نامبردگان با استفاده از نظریه های ماکس وبر و برگس سعی می‌کنند نظریه جدیدی را مطرح نمایند که عمدتاً در قالب بررسی منابع کمیاب در شهر و مبارزه ای که برای به دست آوردن آن در بین گروه‌های اجتماعی وجود دارد، مانند زمین شهری و امکانات سرمایه ای در شهر که بحث توزیع قدرت در شهر در رابطه با معیار سیاسی مرتبط می گردد بپردازد.

«فرآیندهای اجتماعی اساسی درون شهر از یک طرف به شیوه تخصیص مسکن کمیاب و مطلوب از طریق بازار و ابزارهای اداری و از طرف دیگر به مبارزه برای مسکن توسط گروه‌هایی که جایگاه متفاوتی در سلسله مراتب مسکن دارند، بر می گردد. تأکید بر مسکن به مثابه یک حوزه با اهمیت و به لحاظ تحلیلی متمایز برای جامعه شناسی شهری و پیوند ساخت فضایی شهر با سازمان اجتماعی از طریق نظام تخصیص مسکن از ویژگی‌های طرح رکس و مور است.»

هر چند بحث رکس و مور از پویایی کامل برخوردار نیست و نمی توان عنوان نظریه را به آن داد ولی به دلیل آغاز معیارهایی که در شهر باعث اثر گذاردن در شیوه و نحوه مدیریت شهری می گردد قابل توجه جدی است.

ب) نظریه پال
از افراد دیگری که از دهه هفتاد درباره شهر و مسائل آن صحبت کرده‌اند و نظریه داده اند پال است. پال در کتاب (شهر چه کسانی؟) به بحث در مورد قیودات اجتماعی می پردازد که همواره در زندگی شهری برای شهروندان پدید می آید و در دیدگاه خود از مفهوم قدرت و مدیریت مدد می گیرد.

وی به مفاهیمی چون دروازه بانان اجتماعی ، برنامه ریزان ، کارگران اجتماعی و… می پردازد. یعنی مجموعه افرادی که در فرآیند مدیریت شهری ، به کنترل و اداره شهر می پردازند. به نظر وی مدیران شهری هم سطح مدیران صنعتی اند و در نتیجه یک نظام اجتماعی ، فضایی است که منعکس کننده قدرت مدیران شهری است.

از دیدگاه پال، شهر یک نظام اجتماعی به لحاظ مکانی منفصل است و این بدان معناست که شهر را می توان آن مستقل از جامعه گسترده تری که شهر جزیی از آن است، مطالعه کرد. شهر را باید به مثابه یک قلمرو دید که فهم ما از آن کمک می گیرد تا جامعه‌ای که آن را به وجود آورده است» را بهتر بشناسیم… و سپس شهر را این چنین تعریف می‌کند: «زمینه ای برای نظام های توزیع پاداش که فضا یک عنصر مهم آن محسوب می شود.» پال با توجه به اجتناب ناپذیر بودن نابرابری در توزیع منابع شهری نتیجه می گیرد که محدودیت های فضایی فرصت های زندگی، همواره تا حدی مستقل از شیوه اقتصادی و سیاسی جامعه عمل می کند.

هرچند محدودیت های فضایی را می توان آن با مداخله سیاسی تعدیل کرد، اما نمی توان کاملاً آن را از بین برد… منطق توزیع فضایی متأثر از منطق و الگوی اجتماعی توزیع است. در نظام شهری، دروازه‌بانانی هستند (مدیران شهری) تصمیم آن‌ها میزان دستیابی بخش‌های متفاوت جمعیت را به انواع گوناگون منابع شهری تعیین می کند.»

مدیران نظام شهری به طور مستقل در تخصیص منابع کمیاب و توزیع امکانات شهری نقش عمده‌ای دارند. طبق این نظریه در تبیین توزیع نابرابر فرصت های زندگی لازم است. به علل خود مختاری در تصمیم گیری ها نسبت به کنترل منابع و امکانات قابل دسترسی شهری تأکید شود.»

در مجموع رویکرد این سه اندیشمند به این مهم ختم می گردد که اهمیت مدیران شهری به عنوان عاملین اصلی و اثرگذار در فرصت های زندگی شهری و تغییرات کالبدی و توزیع فضایی آن چقدر است و این فرآیند چه وضعیتی را در شهر در قالب گروه‌های اجتماعی پدید می آورد. هر چند حیطه عملکرد مدیران شهری و قدرتی که درباره تصمیم گیری ها می توان داشته باشد از نکات اصلی برجسته است.

مدیریت را علم اداره سازمان ها می نامند، امروزه به دلیل گسترش زیاد سیستم‌های اطلاع رسانی و بسط دانش الکترونیک، مدیریت نیاز به نگرشی همه جانبه نگر و سیستمی دارد. در ابتدای قرن بیستم که مکتب مدیریت علمی پایه گذاری شد عمدتاً دیدگاه های آن ها بر اثربخشی و کارآیی نظام تولیدی و بالا بردن کارایی مؤسسات اقتصادی بود و بعدها این تفکر به سایر سطوح جامعه نیز سرایت نمود.

یکی از راهکارهای پیشبرد مدیریت نظم دیوان سالارانه است که مطالعات آن برای اولین بار توسط دانشمند آلمانی ماکس وبر مطرح می گردد که وی را به عنوان اولین نظریه پرداز مدیریت نوین مطرح کرد. وبر اصل مهم را مطرح ساخت تا به امروز از کاربرد بالایی برخوردار است.

این اصول به ترتیب عبارت‌اند از: اصل تقسیم کار، اصل تمرکز، اصل اعمال ضوابط ، اصل تدوین آئین‌نامه و مقررات و قوانین، اصل ثبت و ضبط کلیه اعمال و اقدامات.

برنامه مدیریت شهری سازمان ملل، حکومت محلی را اعمال قدرتی مشروع برآمده از اراده شهروندان برای نظام دادن به عملکردهای مشترک و تأمین رفاه همگانی دانسته است. حکمی این گونه از طرف حکومت شهری برای بازوی اجرایی، که مدیریت شهری است وجود دارد و به عملکردهایی می پردازد که هیچ فردی به تنهایی قادر به انجام آن نیست، یا به تنظیم عملکردهایی می پردازد که هر فرد برای حداکثر کردن منافعش ممکن است به زیان جمع انجام دهد. بنابراین مشروعیت را از حکومت می گیرد یا به فعالیت های اجرایی می پردازد که مستلزم احترام جمعی است. (مانند زیربناها و خدمات اجتماعی) و یا به انتظام و اعمال قانونی می پردازد که جلوی مزاحمت برای یکدیگر در زندگی شهری را بگیرد.»

همان طور که ملاحظه می گردد برنامه مدیریت شهری سازمان ملل، مدیریت شهری را دارای قدرتی مشروع می داند که تابع خواست شهروندان است و این همان معنی حکومت محلی است که در کشورهای صنعتی به ویژه اروپا تحقق و عینیت یافته است و در ایران ما هنوز در ابتدا راه هستیم. هرچند در ظاهر ارکان حکومت شهری که از شورا و شهرداری تشکیل می گردند در کشور ما مهیا است ولی مسئله فاکتورهای ماهوی آن است.

منبع: کیمیافکر بزرگ