گیلان

[am in 25041]

جغرافیای سیاسی

 

یک سال پس از تصویب متمم قانون اساسی یعنی در سال ۱۳۲۵ هجری قمری تشکیل ایالات و ولایات به تصویب دومین دوره قانونگذاری مجلس شورای ملی رسید. در این قانون ولایت چنین تعریف شده‌است: قسمتی از مملکت که دارای یک شهر حاکم‌نشین و توابع باشد اعم از اینکه حکومت آن تابع پایتخت یا تابع مرکز ایالتی باشد. در آن زمان گیلان جز ۱۲ ولایت ایران بود. پس از این قانون اولین قانون مدون تقسیمات کشوری در آبان ماه ۱۳۱۶ تهیه و تصویب شد. بر اساس این قانون ایران به استان‌های شمال، غرب، جنوب، شمال غرب، شمال شرق و مکران تقسیم شد. بر طبق این تقسیم‌بندی شهرستان گیلان از توابع استان شمال بود و شامل مناطق زیر بود:

 

۱- حومه فومنات، صومعه‌سرا، لشت‌نشا، کوچصفهان (مرکز: کوچصفهان)

 

۲- پهلوی، چهار فریضه، خمام، عسگر (مرکز: بندر پهلوی)

 

۳- لاهیجان، رانکو، دهشال (مرکز: لاهیجان)

 

۴- گرکانرود، اسالم، توالش (مرکز: گرکانرود)

[am in 25041]

این تقسیم‌بندی هم چند ماه بیشتر دوام نیاورد و در ۱۹ دی ماه همان سال مصوبه قبلی اصلاح شد و استان‌های ایران به استان‌های یکم تا دهم تغییر پیدا کردند.

 

گیلان جز شهرستان‌های استان یکم بود. و شامل هشت بخش رشت، فومنات، رودبار، لاهیجان، بندر پهلوی، توالش و لنگرود بود.

 

از ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۳۳۹ با توجه به مادهٔ ۱۳ قانون وظایف و اختیارات استانداران (دولت مکلف است با توجه به سابقه تاریخی نام استان‌ها را تعیین و اعلام کند) نام استان یکم به استان گیلان تبدیل شد. در ۷ بهمن سال ۱۳۴۰ شهرستان اراک از استان گیلان جدا شد و به استان تهران ملحق شد. شهرستان زنجان نیز که تا تاریخ ۶ مرداد سال ۱۳۴۸ از توابع استان گیلان بود، از گیلان جدا شد.

[am in 25041]

بر طبق آخرین تغییرات استان گیلان ۱۶ شهرستان، ۴۹شهر، ۴۲ بخش و ۵۱۶ دهستان و ۳۰۴۳ آبادی (روستا، مزرعه، مکان)دارد.

 

جغرافیای طبیعی

 

رشته‌کوه البرز، با ارتفاع متوسط ۳۰۰۰ متر، همانند دیواری در باختر و جنوب آن کشیده شده‌است. بلند مرتبه ترین ارتفاع گیلان، کوه سماموس، واقع در شهرستان رودسر است. گیلان، جز از طریق دره منجیل، راه زمینی دیگری به فلات ایران ندارد. گیلان، از طریق چابکسر با استان مازندران و از طریق آستارا با جمهوری آذربایجان، راه زمینی دارد. در قاسم آباد، فاصله دریا با کوه، به کمترین حد خود می‌رسد.

[am in 25041]

جاذبه‌های طبیعی گیلان را می‌توان به شش بخش تقسیم کرد:

 

۱. سواحل دریا: شهرهای رودسر، آستارا، بندر انزلی، کلاچای، چابکسر و کیاشهر، در کنار دریا قرار دارند. طول ساحل دریا، در استان گیلان به ۲۲۰ می‌رسد.

 

۲. تالاب‌ها‌: تالاب انزلی، از جمله زیباترین مناظر آبی ایران است. در داخل این تالاب، جزایر زیبایی وجود دارد. تالاب انزلی، از مهم ترین تالابهای جهان محسوب می‌شود که بهمین دلیل، کنوانسیون بین‌المللی تالاب‌ها، در این شهر مورد تصویب واقع شده‌است. این تالاب، طی ۳ سال اخیر (۱۳۸۴ خورشیدی به بعد) در حال نابودی قرار گرفته‌است.

 

۳.رودها: بستر رودهای گیلان عمدتاً در مسیر دره‌های کوهستانی و کوهپایه‌ای که از جنگل‌های سرسبز و انبوه پوشیده شده‌اند قرار گرفته‌است.

جنگل گیلان

 

۴.جنگل‌ها: جنگل‌های لنگرود در لیلا کوه، جنگل‌های تالش، جنگل‌های لاهیجان و جنگل‌های دیلمان از جمله جنگل‌های زیبا و دیدنی گیلان است.

[am in 25041]

۵.آب‌های معدنی:

 

* چشمهٔ آب گاز سنگرود؛ در روستای سنگرود از توابع دهستان عمارلو شهرستان رودبار قرار دارد.

* چشمه کلشتر رودبار؛ این چشمه حدود یک کیلومتر پایین‌تر از سد سفیدرود در فاصله پانصدمتری جاده اصلی قزوین به رشت قرار دارد.

* چشمه آب معدنی ماسوله؛ در ابتدای ورودی شهر تاریخی ماسوله در کنار پارک شهر قرار دارد.

* چشمه چشماگل؛ در روستای طالم از توابع سنگر قرار دارد.

* چشمه ماستخور؛ در روستای ماستخور نزدیک رودبار در جبهه غربی سد منجیل قرار دارد.

* چشمه آب معدنی سجیران؛ در اشکور بالا، نزدیکی روستای سجیران واقع است.

[am in 25041]

۶. دریاچه ها: بزرگ‌ترین دریاچه جهان (دریاچه خزر)، در شمال این استان واقع شده‌است. در جنوب شهر آستارا نیز یکی از دریاچه‌های زیبای ساحلی گیلان در مساحتی کوچک قرار دارد.

 

همچنین دریاچه اصلی سد سفیدرود که در دره‌های جنوبی و غربی بخش منجیل از شهرستان رودبار تشکیل شده‌است، نخستین منظره آبی برای مسافرینی است که از جاده قزوین وارد گیلان می‌شوند.

 

تالاب بوجاق در انتهای روخانه سفید رود و در شرق و غرب مصب این رودخانه و در شمال بندر کیاشهر قرار گرفته‌است این تالاب جزو تالابهای فهرست کنوانسیون رامسر است این تالاب مامن پرندگان زیبای مهاجر است که گذران زندگی طبیعی را در آن می‌گذرانند چنگر خوتکا مرغابی وحشی کلاگن پلیکان جزو پرندگان عمومی این تالاب محسوب می‌شوند شکار پرندگان از جمله فعالیتهای اکو توریستی در منطقه محسوب می‌شود.

[am in 25041]

ییلاقات

 

* نواحی ییلاقی جواهردشت؛ در ارتفاعات شرق گیلان، منطقه شمالی کوه زیبای سماموس قرار دارد. این ییلاق، از زیباترین نقاط جغرافیائی ایران محسوب می‌شود که متاسفانه، با مهاجرت گسترده و ساخت و ساز ساکنین شهرهای کلاچای و چابکسر و رحیم‌آباد، در سال‌های اخیر در شرف تغییر جدی قرار گرفته‌است.

 

* ییلاق‌های واقع در مسیر دره رودخانه پل رود شهر کلاچای؛ دره بسیار زیبای پل رود، پس از گذشت از روستای دیماین به نواحی ییلاقی این ناحیه می‌رسد.

 

* ییلاق‌های دیلمان و اسپیلی؛ ییلاق‌های این ناحیه، هم از نظر چشم‌انداز و هم از نظر آثار تاریخی و فرهنگی دارای اهمیت بسیار است.

 

* ییلاق‌های نواحی رودبار؛نخست ییلاق‌های واقع در شرق سفیدرود که عمدتاً در بخش عمارلو ، توتکابن و بره‌سر قرار دارند.

 

* ییلاق‌های تالش و آستارا؛ ماسوله جنوبی‌ترین ییلاق تالش است و پس از آن ییلاق‌های ماسال و شاندرمن قرار دارند. ییلاق تالش دولاب، ییلاق مریان، ییلاق سوباتان در این منطقه از این زمره‌اند. شهر آستارا از طریق گردنه حیران به نواحی ییلاقی آستارا مربوط می‌شود.

 

[am in 25041]

آب و هوای گیلان، معتدل مدیترانه ای و ناشی از آب و هوای کوهستانی البرز و دریای خزر است.

 

همچنین، به علت فراوانی نزولات جوی در گیلان، شهر رشت را شهر باران می‌نامند. آب و هوای این استان، از رطوبت زیادی برخوردار است.

[am in 25041]

اگرتوصیف اصیل الدین زوزنی را که درسال ۶۵۲ هجری از گیلان به دست داده مبنای تحلیل خود قراردهیم، باید بگوییم که به طور کلی تقسیمات جغرافیایی در گیلان عمومابر پایه‌ی واحد« ده» و«روستا»بنا شده بود و شهر به مفهوم واقعی در واژه‌شناسی گیلکان دراین دوره نه فقط جایگاه اندکی داشت بلکه حتا آن را بیشتر با واژه ی «بازار» می‌شناختند که در فرهنگ گیلان بیشتر یک اتفاق موقتی بود که در هرهفته در برخی از سکونتگاه‌ها عموماًیک یا دو باردر هفته اتفاق می‌افتاد.اودرمورد تقسیمات محلی گیلان می‌نویسد که:«هرده عددخانه را دیهی گویند وهر ده دیه را صده وهرده صده را خانی وبافواه شفاهاً گویند فلان ناحیت چندین خانی است».

[am in 25041]

چنان که پیداست دراین تقسیم بندی ، مبنای تقسیمات محلی- جغرافیایی از واحد تعداد خانه‌وسپس ده‌ساخته شده‌است.درهمین نوشته گفته می‌شود که :«بازاریان را شهری و برزیگران را گیل گویند » .پیداست که دراین زمان بازار و گوراب که تنها به صورت موقت در یک روز هفته اتفاق می‌افتاد به واژه ی شهر مفهوم واقعی می‌داد. این بدان معنی بود که شهر به مفهوم دائمی وجودنداشت بلکه با جمع شدن مردم به طور موقت در یک روز وتشکیل بازار یا «گوراب» که از همان انبوهه وگروه گرفته شده بود.

[am in 25041]

 

استان گيلان يکي از استان‌هاي شمالي ايران به مرکزيت شهر رشت، و با مساحت ۱۴۷۱۱ کيلومتر مربع مي‌باشد. اين استان در ۳۶ درجه و ۳۴ دقيقه تا ۳۸ درجه و ۲۷ دقيقه عرض شمالي و ۴۸ درجه و ۵۳ دقيقه تا ۵۰ درجه و ۳۴ دقيقه طول شرقي از نصف النهار قرار گرفته‌است.

درازاي آن از شمال باختري به جنوب خاوري، ۲۳۵ کيلومتر و پهناي آن، از ۲۵ تا ۱۰۵ کيلومتر تغيير مي‌کند. رشته کوههاي البرز با ارتفاع متوسط ۳۰۰۰ متر، همانند ديواري در باختر و جنوب گيلان کشيده شده و اين منطقه جز از راه دره منجيل، راه زميني ديگري به فلات ايران ندارد. کمترين فاصله کوه از درياي خزر (در بخش حويق از شهرستان تالش) نزديک به ۳ کيلومتر و بيشترين فاصله آن از دريا (در امام زاده هاشم، مسير جاده رشت- قزوين) حدود ۵۰ کيلومتر است.

[am in 25041]

 

اين استان، از شمال به درياي خزر و کشورهاي مستقل آسياي ميانه، از غرب به استان اردبيل، از جنوب به استان زنجان و قزوين و از شرق به استان مازندران محدود مي‌گردد.

بر اساس آخرين تقسيمات کشوري، تا پايان شهريور سال ۱۳۸۳، استان گيلان داراي ۱۶ شهرستان، ۴۸ شهر و ۴۳ بخش، ۱۰۹ دهستان و ۲۸۹۲ آبادي (۲۶۹۰ آبادي داراي سکنه و ۲۰۲ آبادي خالي از سکنه) و جمعيتي بالغ بر 2404000 نفر است. اين استان حدود 9/0% از مساحت کل کشور را در برگرفته و پس از کهکيلويه و بوير احمد کوچکترين استان کشور است . درحال حاضر، ‪ ۸۸/۳۳‬درصد از جمعيت بالاي شش سال گيلان باسواد هستند.

[am in 25041]

پيشينه تاريخي

 

قبل از مهاجرت اقوام آريائي به ايران صفحات شمالي ايران ، يعني نواحي جنوب درياي مازندران ، مسکن اقوامي مانند کادوسيان ، آماردها کاسپيان و تپوريها و ... بود . قديمي ترين سندي که از قوم کاسي ها ياد مي کند مربوط به سده 24 قبل از ميلاد و متعلق به ( پوزوراين شوشيناک ) است هرودوت مورخ يوناني اين قسمت را حاکم نشين پانزدهم بر شمرده که ساس ها و کاسپي ها ي ساکن آن دويست تالان خراج به داريوش مي پرداختند . استرابن که در 40 ق . م تا 40 ميلادي مي زيست اقوام گلامي ، کادوس ، ماردي و بعضي قبائل گرگاني را ساکنان نواحي شمال کوه البرز دانسته اند . در گذر زمان اعراب کادوسيان را طيلسان خواندند. بعدها اين نام نيز تغير يافت و امروزه آنها را تالش يا تالشيان مي نامند .

[am in 25041]

( پلوتارک ) مورخ يوناني درباره جنگ کادوسيان با اردشير ساساني در 384 ميلادي سخن گغته است . پيرنيا با توجه به نوشته هاي کتزياس درباره کادوس ها مي گويد مادها ابتدا گيلان و حوالي آن را در اختيار داشتند ولي در اواخر دوره مادها به سبب پاره اي اختلافات آن را از دست دادند چنانکه در اواخر عصر هخامنشي نيز کادوسي ها به صورت نيمه مستقل مي زيستند نزاع ميان مادها و کادوسيان از وقايع مهم اواخر حکومت مادها است.

[am in 25041]

آب و هوا

 

از آنجا که گيلان در مجاورت درياي مازندران قرار دارد ، داراي آب و هوائي معتدل و مرطوب است ، چنان که رطوبت برخي نقاط آن گاه تا بيش از 99% مي رسد . متوسط درجه حرارت ساليانه در مناطق گوناگون استان از 16 الي 20 درجه سانتيگراد متغير است . ميزان بارندگي سالانه بر اساس گزارش هواشناسي در سال 1374 در شهر رشت 1507 ميلي متر ، بندر انزلي 1650 م.م ، آسترا 1210 م.م و منجيل 177 م.م بود .

 

[am in 25041]

نژاد

درباره نژاد اقوام ساکن گيلان قبل از ورود آريائي ها نظريه هاي مختلفي وجود دارد . اغلب پژوهشگران از جمله ( هنري فيلد ) بر آنند که سومري ها مظاهر تمدن خود را از ناحيه جنوب شرقي درياي مازندران که در آنجا گنجينه اي از اشکال و سفال سومري کشف شده با خود به جلگه بين النهرين آورده اند . در پهلوان نامه گيل گمش از قول پروفسور آمده است : اين گونه مي توان گفت که ريشه نژادي سومريان با آريائي هاي کوهپايه نشين کوهستان هاي خاوري همگن باشد و افسانه هاي کهن اين مردم نيز اشاره به کوچ آنان از فرازهاي سخت به سوي آبرفت هاي زندگي بخش بين النهرين مي کند .

[am in 25041]

مذهب

مردم گيلان در آغاز به خدايان متعدد اعتقاد داشتند و در زمان ساسانيان بيشتر مردم گيلان زرتشتي شدند . در روزگار قباد گروهي از گيلانيان به اين ايين گرويدند . جنگهاي خونيني بين ديلميان و اعراب باعث شد تا مردم گيلان کمکم با اعتقادات اعراب آشنا شوند و به دين اسلام بگروند

[am in 25041]

زبان

گويش گيلکي وابسته به زبانهاي آريائي است که قرنها و هزاره ها در برابر نفوذ فرهنگ اقوام بيگانه موجوديت خود را حفظ کرده است . گويش گيلکي خود به دو شاخه کلي گيلکي رشتي و لاهيجاني تقسيم مي شود . شايد بتوان رودخانه سفيد رود را مرز مشخص کننده محدوده هاي اين دو گويش محسوب کرد . در نواحي باختري و شمال باختري استان که تالش‌نشين است گويش تالشي، و در جنوب گيلان (به ويژه در شهرستان رودبار) که کردنشين است کردي و نيز لري گپ زده مي‌شوند. همچنين در برخي نواحي مانند آستارا و منجيل گويش ترکي)آذري( استفاده مي‌شود. مهمترين زبانهاي (گويشهاي) رايج در گيلان عبارت از زبان تالشي، گيلکي و ديلمي است. نامهاي مختلفي که بر زبان مردم کوهستان نشين گيلان نهاده‌اند شامل:

 

[am in 25041]

ديلمي: که به اصالت اين زبان بر مي‌گردد. کل گسترده اين زبان در زمانهاي گذشته دروازه ديلم ناميده مي‌شد که از کوه درفک تا کوههاي بابل را در بر مي‌گرفت. و در اصطلاح کنوني به اين سرزمين که غالبا کوهستاني است، ديلمستان گفته مي‌شود.

تاتي: اين نام به غلط توسط ترکان وارد شده‌است.

مادي: پروفسور احسان يارشاطر اين زبان را به نام باستاني آن يعني مادي مي‌خواند.

زبان ديلمي از شمال تا سراوان رشت، از جنوب تا الموت قزوين، از شرق تا ديلمان، خورگام، اشکور و کوههاي غرب مازندران و از غرب تا کوههاي تالش گسترده‌است. زبان ديلمي در مناطق ديلمان و اشکور به علت مراودات چندين‌ساله مردم با مناطق جلگه‌اي و گيلک‌نشين، لهجه گيلکي به خود گرفته‌است و همين مساله در مناطق ديلم‌نشين مازندران نيز به چشم مي‌خورد. زبان واقعي و گويش درست و اصلي گيلکي فعلي در حال حاضر در کل صومعه‌سرا و انزلي و قسمت‌هايي از فومن و رشت صحبت مي‌شود.

[am in 25041]

جاذبه هاي گردشگري

 

استان گيلان با طبيعت دلپذير خود مجموعه اي بي بديل از مواهب خدادادي، حاصل آميزش درياي نيلگون خزر، جلگه ها و کوهپايه هاي جنگلي با گستره سبز شاليزارهاي برنج و مخمل سبز بوته¬هاي چاي مي باشد. سيماي ميراث فرهنگي اين سرزمين به عنوان مأمن اقوام آريايي از بزرگترين گاهواره تمدن و فرهنگ هزار ساله بشري است. جاذبه هاي طبيعي، تاريخي و فرهنگي بي نظير آنشامل سواحال ماسه اي آبگرم جنگلي کوته کومه، تالاب¬هاي طبيعي حفاظت شده، پارک هاي جنگلي، چشم اندازهاي بکر و زيباي مناطق ييلاقي، ساحلي، جنگلي، کوهستاني شهرستان هاي تالش، لاهيجان و رودسر، گونه هاي گياهي منحصر به فرد سوسن چلچراغ و زربين، چشمه هاي طبيعي، معدني و آبشارهاي زيباي ايجاد شده در بر رودخانه ها، غارهاي طبيعي متعدد، بقاع متبرکه و بارگاه ملکوتي آقا سيد جلال الدين اشرف ـ برادر حضرت رضا ـ و مقبره هاي آقا سيد سمين، امير سلطان، آقا سيدحسن از سرداران سيد جلال¬الدين اشرف و آرامگاه دکتر معين از مفاخر ادبي ايران در آستانه اشرفيه