آیا ذهن انسان توسط فیزیک محدود شده؟

[Mohammad Aref 120,438]

شاید یکی از جذاب‌ترین و جالب‌ترین پدیده‌ها در فیزیک کوانتوم چیزی است که اینشتین آن را «تاثیر شبح‌وار در یک فاصله» نامید- که به در هم‌تنیدگی کوانتومی هم شناخته شده است. این اثر کوانتومی، در پس چیزی است که باعث کار کردن کامپیوترهای کوانتومی می‌شود، زیرا به طور کلی بیت‌های کوانتومی (کیوبیت) برای پردازش داده‌ها و اطلاعات بر درهم‌تنیدگی متکی هستند. این اثر، نظریه‌ی کار در پس امکان انتقال اطلاعات کوانتومی نیز است.

 

مزیت و عیب آن این است: ذرات درهم‌تنیده بدون محدودیت فاصله، بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند در حالی که اندازه‌گیری حالت یکی فورا بر حالت دیگری تاثیر می‌گذارد. با این حال در هم‌تنیدگی، «شبح‌وار» باقی می‌ماند زیرا با وجود پیروی از قوانین فیزیک کوانتومی، به نظر می‌رسد که نظریه‌ی عمیق‌تری را نشان می‌دهد که هنوز کشف نشده است. تعدادی از فیزیکدانان روی تعیین این نظریه‌ی عمیق تر کار می‌کنند اما تاکنون هیچ چیز قطعی به دست نیامده است.

 

مانند خود در هم تنیدگی، آزمون بسیار معروفی توسط فیزیکدان جان بل در سال ۱۹۹۴ ساخته شد تا تعیین کند که آیا در واقع ذرات به این طریق بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند یا خیر. به عبارت ساده، قضیه بل شامل دو ذره‌ی در هم‌تنیده است: یکی از ذرات به سمت محل A و دیگری به سمت محل B فرستاده می‌شود. در هر یک از این نقاط، دستگاهی حالت ذرات را می‌سنجد. موقعیت‌ها در دستگاه های اندازه‌گیری به صورت تصادفی تعیین می‌شود، بنابراین غیرممکن است که A موقعیت B را در زمان اندازه‌گیری بداند (و برعکس). از لحاظ تاریخی، آزمون بل از نظریه‌ی درهم تندگی کوانتومی حمایت کرده است.

 

در حال حاضر، لوسین هاردی، فیزیکدان نظری مؤسسه‌ی پریمتر در کانادا، نشان می‌دهد که می‌توان با چیزی که ممکن است به طور بالقوه‌ای از جهان مادّی جدا می‌شود، اندازه‌گیری‌های بین A و B را کنترل کرد: به وسیله‌ی ذهن انسان. ایده‌ی او از آنچه فیلسوف و ریاضیدان فرانسوی، رنه دکارت، دوگانگی ذهن-مادّه می‌نامد، مشتق شده است. هاردی توضیح داد: «ذهن در خارج از فیزیک منظم قرار دارد و در جهان فیزیکی مداخله می‌کند.»

 

برای این کار، هاردی نسخه‌ای از آزمایش بل را پیشنهاد داد که شامل ۱۰۰ انسان بود و به هر یک از آنها هدست EEG وصل کرد تا فعالیت مغز آنها را بخواند. این دستگاه‌ها برای تغییر موقعیت‌ها روی دستگاه‌های اندازه‌گیری برای A و B، که در ۱۰۰ کیلومتری دور از هم قرار داشتند، به کار رفت. هاردی در مقالۀ خود نوشت: «احتمالی اساسی که ما مایل به بررسی آن هستیم این است که وقتی از انسان استفاده می‌شود تا موقعیت‌ها را تعیین کند (به جای انواع مختلفی از مولدهای عدد تصادفی)، آن وقت انتظار داریم که نقض نظریه‌ی کوانتوم را در توافق با نابرابری ِ بل، مشاهده کنیم.»

 

گر همبستگی بین اندازه‌گیری‌ها با آزمایش‌های قبلی ِ بل مطابقت نداشته باشد، آن وقت نقض یا تخطی از نظریه کوانتوم وجود دارد که بیان دارد A و B توسط ِ عواملی خارج از قلمروی فیزیک استاندارد کنترل می‌شوند. هاردی گفت: « وقتی سیستم‌هایی را دارید که می‌توانند به عنوان انسان آگاه یا سایر حیوانات آگاه تلقی شوند، و فقط نقض نظریه‌ی کوانتوم را ببینید، قطعا هیجان‌انگیز خواهد بود. نمی‌توانم نتیجه‌ی تجربی قابل توجه‌تری از این را در فیزیک تصور کنم. می‌خواهیم بحث کنیم که این به چه معناست.»

 

می‌تواند بدین معنا باشد: که ذهن انسان (آگاهی) از همان مادّه‌ای که فیزیک بر آن سیطره دارد، ساخته نشده است. علاوه بر این، می‌توان گفت که ذهن، به وسیله‌ی اراده‌ی آزاد قادر به غلبه بر فیزیک است. این احتمالا اولین باری است که دانشمندان در مورد مسئله‌ی آگاهی به درک راسخ و پایداری دست می‌یابند. هاردی گفت: «این نمی‌تواند سؤال ما را حل کند اما قطعا نتیجه و وضعیتی قوی در خصوص مسئله‌ی اراده‌ی آزاد دارد.» جزئیات بیشتر این پژوهش در سایت arxiv.org منتشر شده است.

 

ترجمه: زهرا جهانبانی - بیگ بنگ