ارزیابی کاربری های مختلف در طرح های شهری

[Mohammad Aref 120,438]

ارزیابی کاربری‎های مختلف شهری اساساً به منظور اطمینان خاطر از استقرار منطقی آنها و رعایت تناسبات لازم به دو روش کمّی و کیفی صورت می پذیرد. در ارزیابی کمّی براساس مقایسه سرانه‎های موجود کاربری‎ها با استانداردهای مربوط یا از طریق بررسی نیازهای فعلی و آتی منطقه مورد مطالعه صورت می‎گیرد. اما در ارزیابی کیفی ویژگی‎های کیفی تعیین شده و نسبت آنها به یکدیگر براساس چهار ماتریس ذیل بررسی می گردد:

 

الف – ماتریس سازگاری

کاربریهایی که در یک منطقه استقرار می‎یابند نباید موجب مزاحمت و مانع اجرای فعالیتهای دیگر گردند. بر این اساس کاربری ها از نظر سازگاری ممکن است حالت های ذیل را داشته باشند:

 

 

1. کاملاً با یکدیگر سازگار باشند؛ یعنی هر دو خصوصیات مشترکی داشته و فعالیت آنها نیز بر یکدیگر منطبق باشد، مانند و مسکن کم تراکم.
   
2. نسبتاً سازگار باشند؛ به این ترتیب که هر دو کاربری از یک نوع بوده، اما در جزییات اختلاف داشته باشند، مانند مسکن کم تراکم با مسکن با تراکم متوسط.
   
3. نسبتاً ناسازگار باشند؛ یعنی اینکه میزان ناسازگاری بین دو کاربری از سازگاری آنها بیشتر باشد.
   
4. کاملاً ناسازگار باشند؛ یعنی مشخصات دوکاربری هیچگونه همخوانی با یکدیگر نداشته و در تقابل با یکدیگر باشند، مانند کاربری صنعتی و کاربری مسکونی.
   
5. بی تفاوت باشند؛ یعنی اینکه دو نوع کاربری از جهت سازگاری نسبت به هم بی تفاوت باشند.
   

 

برای تعیین میزان سازگاری وناسازگاری بین دو کاربری باید مشخصات و نیازهای مختلف هر یک را برای انجام دادن فعالیت عادی آن تعیین و سپس با مقایسه این مشخصات موارد توافق و عدم توافق را مشخص کرد. زمینه‎های قابل بررسی در این مورد عبارتند از اندازه و ابعاد زمین، شیب زمین، شبکه ارتباطی، تأسیسات و تجهیزات، کاربری های وابسته، کیفیت هوا، کیفیت صدا، میزان نور، بو، دید و منظره. همچنین نیازهای هر کاربری را براساس استانداردهای کمی و کیفی موجود تعیین و سپس آنها را با هم مقایسه می‎کنند و چنانچه مشخصات به دست آمده با یکدیگر مساوی یا نزدیک به هم باشد سازگار و در غیر اینصورت ممکن است نسبتاً ناسازگار باشند.

 

ب – ماتریس مطلوبیت

در این ماتریس سازگاری بین کاربری و محل استقرار آن ارزیابی می‎شود و براین اساس می‎توان گفت که هر کاربری طبق ویژگی های خاص آن برای محل خاصی مناسب است و هر محلی نیز کاربری خاص خود را می‎طلبد. برای تهیه ماتریس باید خصوصیات و نیازهای هر کاربری با ویژگی های محل استقرار تطبیق داده شود. خصوصیات محل استقرار ممکن است این عوامل باشد: اندازه و ابعاد زمین؛ موقعیت؛ شیب؛ خصوصیات فیزیکی (جنس خاک، توپوگرافی و غیره)؛ دسترسی؛ تأسیسات و تجهیزات؛ صدا، هوا و بو و کاربریهای همجوار. با مقایسه عوامل مذکور می‎‎توان نتیجه گرفت که محل هر کاربری کاملاً‌ مطلوب، نسبتاً مطلوب و یا کاملاً‌ نامطلوب است و براساس آن تصمیم مناسب را گرفت .

 

ج – ماتریس ظرفیت

هر فعالیت (کاربری) شهری مقیاسی دارد، همچنان که ساختار یک شهر از نظر کالبدی سطوح مختلفی دارد و چنان که دو مقیاس مذکور با یکدیگر منطبق باشد هر کاربری عملکرد مناسب خواهد داشت و هر سطحی از ساختار شهری نیز به نحو مؤثری از خدمات بهره‎مند خواهد شد و اگر منطبق نباشد مشکلات عدیده‎ای را برای هر دو پدیده به وجود خواهد آورد. برای مثال فعالیت درمانی ـ بهداشتی دارای سطوح زیر است:

 

پزشک عمومی، کلینیک عمومی، پزشک تخصصی، کلینیک تخصصی، بیمارستان عمومی، بیمارستان تخصصی و یا کاربری آموزشی را می‎توان چنین تقسیم کرد: مهد کودک، ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان، دانشکده، دانشگاه کوچک و دانشگاه بزرگ، از طرف دیگر هر سطح از ساختار فضایی شهری نیز تنها ظرفیت پذیرش سطح مناسب از فعالیتها را دارد، بنابراین ساختار فضایی نیز می‎تواند چنین تقسیم شود: واحد همسایگی، زیر محله، محله‌،بخشی از شهر و منطقه شهری.

 

حال اگر بین دو مقیاس مذکور تناسبی وجود داشته باشد؛ یعنی برای مثال مقیاس دانشگاه به شهر، دانشکده به بخشی از شهر، دبیرستان به محله، راهنمایی و ابتدایی به زیر محله و مهد کودک به واحد همسایگی یا زیر محله تعلق یابد تناسب مطلوب حاصل می‎شود و فعالیتها براساس ظرفیت در نظر گرفته می‎شود و گرنه هر دو مخل هم خواهند بود.

 

د – ماتریس وابستگی

گاهی اوقات فعالیت یک کاربری، وابسته به فعالیت یا فعالیتهای دیگر کاربریهاست؛ برای مثال یک محله مسکونی بدون وجود خدمات آموزشی، درمانی و تجرای ناقص است و مراکز دیگر شهری نیز هر یک به نحوی با سایر فعالیتهای شهری در ارتباط اند و به آنها وابسته‎اند. بنابراین در این ماتریس میزان وابستگی کاربریها به یکدیگر و لزوم همجواری آنها بررسی می‎شود.

 

در ارزیابی کاربری اراضی شهری رابطه بین کاربری ها مهم است. چرا که در تأثیر و تأثر کاربری های شهری امکان دارد حوزه عمل آنها با یکدیگر تداخل داشته باشد و پارامتر فاصله می‎تواند آثار آنها را کاهش داده یا رفع کند؛ به طوری که دو کاربری ناسازگار نسبت به هم بی تفاوت باشند، مانند پالایشگاه و منطقه مسکونی که فاصله زیادی از هم دارند. به طور کلی در ارزیابی لازم است یک کاربری که در موقعیت خاصی قرار گرفته با کاربری دیگر در موقعیت خاص خود بررسی و ارزیابی شود. در نهایت پس از اینکه نتایج چهار ماتریس فوق به دست آمد می‎توان از طریق جدول ذیل در مورد کاربریهای خاص تصمیم‎گیری کرد .

 

منابع:

 

• پورمحمدی، محمدرضا: برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)،1382
  

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار