جستجو در تالارهای گفتگو

[h=1]روح الله کاملی [/h] جستاری زیبا شناختی به هفتگانه هری پاتر الف) تولد یک ژانر بین ‌المللی وقتی ذهنیت یا سوژه ای به قالب نوشتار ریخته می ‌شود یا به صورت متن در می ‌آید، در وهلة نخست به دو گونه تقسیم می ‌شود: نوشتاری کاملاً شخصی؛ مثل خاطره یا شرح حال که در این گونه، کفة سنجش بیشتر به سمت شخصی بودن است تا عامی شدن، به عبارتی این دست ‌نوشته ها مخاطبی خاص می ‌طلبند. خود نویسنده و کسانی که با ماجراهای آن در ارتباطند، مستقیم یا غیر مستقیم. البته خاطرات و شرح ‌حال هایی هم هستند که کفة عامی شدنشان می ‌چربد، یعنی زمانی که نویسنده خود شخصی تأثیرگذار در چرخة تاریخ بوده یا اینکه نویسنده در ماجراهایی با اهمیت و تأثیرگذار قرار داشته، که البته نمونه‌ های این دو در تاریخ ادبیات ما هست. سنگی بر گوری جلال آل احمد از نمونه‌ های نخست است و تاریخ بیهقی از نمونه‌ های دوم، ابوالفضل بیهقی ماجرای حسنک وزیر را بیان می ‌کند. گونة دوم، خود شامل چندین زیر گونه است؛ نوشتاری که جنبة سطح مخاطبینش بسیار گسترده است و ادبیات داستانی و رمان در این بعد قرار می ‌گیرند، چرا که داستان و رمان شرح حال شخصیت یا توصیف ماجرایی است، اما با تنوع سطح مخاطبین ، راوی بوف کور مخاطبینش را خود دست‌ چین می ‌کند و یا اصلاً نمی ‌خواهد مخاطبی داشته باشد: «… به درک، می ‌خواهد کسی کاغذ پاره‌ های مرا بخواند، می ‌خواهد هفتاد سال سیاه هم نخواند». راوی یا هدایت ـ چون به اذعان بیشتر هدایت شناسان، بوف کور زجر وارة خود هدایت است ـ بشدت مایل است متنش شخصی باشد ولی چینش و پایگان متن و ابزار های روایی‌ اش حجم مخاطبینش را گسترده می ‌کند. این ابزارها با تفاوت هایی همان ابزارها و کارکردهاست که در اکثر رمان هایی که با استقبال گستردة مخاطبین مواجه می ‌شوند و تیراژی وسیع دارند، تکرار می ‌شود. پدیدة متنی و همه ‌گیر امروزة ما، هری پاتر هم برای محبوبیت بین ‌المللی اش اندک بهره ای هم از چنین ابزارهایی برده. اما تنها این نیست، هر رؤیا و کابوسی که نیمه شبانه ما را از خواب می ‌پراند، پیش‌زمینه ای در بیداری معمول ما دارد؛ « … پیش از همه؛ رویاها ادامه عالم بیداری هستند. رویاهای ما غالباً خود را به افکاری که اندکی بیشتر در خود آگاهی ما بوده­اند می ­آویزند. مشاهده دقیق تقریباًً همیشه رشته ای پیدا می ­کند که رویا را به تجربه­ های روز پیشین پیوند بزند…».[ii] هری‌ پاتر نیز در پی خواستگاه خاصی برآمده، زمانی که جنگی رخ می ‌دهد، مخاطب بیشتر متمایل می ‌شود به هضم رمانها و فیلم هایی رئالیته که به جنگ و تبعات آن می ‌پردازد و به این دلیل ژانر جنگی‌زاده می ‌شود، ژانری خشن که رویة خشونت بار جنگ را نمایش می ‌دهد، فیلم های جنگ جهانی دوم و فیلم های ۸ سال دفاع مقدس ما هم از این نمونه ‌اند. اما در افول جنگ‌ ها یا در زمانی که برخورد فیزیکی مابین دولتها وجود ندارد، تمایل به رمانها و فیلم های پرزرق و برق تاریخی و عشقی بر ژانر های دیگر غلبه می ‌کند. اما در دوره ای که جنگ سرد یا مسابقة تسلیحاتی نام گرفته و تقابل قدرتها بدون رویارویی فیزیکی صورت می ‌گیرد، رمان هایی پا می ‌گیرد که تخیلی، وهمی نامیده می ‌شوند، هری‌ پاتر واره‌ هایی که می ‌توان آنها را نماد و شاخص دورة جنگ سرد خواند. این چنین زمانه ای نیازمند رمان هایی وهمی و فریبناک و بدور از واقعیت زندگی است، اینچنین است که در سال های تولد جنگ جهانی دوم، رمان های کافکا پا می ­گیرد. در برهة جنگ سرد، نظم منطقی ذهن و توازن روحیات انسان چندان در آرامش نیست، چرا که آرامش شاید مقدمة طوفانی باشد و از دیگر سو، ذهن و روان انسان به واسطة هجمة تبلیغاتی و همهمة خبری به چالش کشیده خواهد شد. انسان بی‌وقفه، چه در محل کار، چه در خانه و حتی در خصوصی ‌ترین مکانها در معرض هجوم فلش های تبلیغی است، در معرض بیلبوردهای هزار رنگ مبلغ کمپانی‌ ها و شرکت ها ، خبرگزاریها، شبکه‌ های متعدد رادیو و تلوزیون، ماهواره و اینترنت. دهانها و تصاویری که مدام تبلیغات کالای جدید یا اسلحة جدید را فریاد می ‌زنند و ذهن را وادار می ‌کنند تا مفری بجوید، اما تمام مفرها هم آلوده به تبلیغند. رمان ها ، دنیای دیجیتال، بازی های کامپیوتری و … . ذهن خسته از این همه همهمه، با تمایلی ناخودآگاه به آرامش و سکون عهد های قدیم و با نوعی نوشتالژی مشتاق به بازگشت به آرامش اولیة زندگی می ­شود، مشتاق به شنیدن کلماتی چون؛ خواب، رؤیا، قصر، کیمیا، افسانه، جادو و … با شنیدن اینها ذهن دچار هیجان می ‌شود. همه چیز آماده می ‌شود تا چیزی جدای از دنیای تار عنکبوت یا سیم خاردار گونة قرن ۲۱ را با لذت بنوشد. از طرف دیگر، وجود دنیای دیجیتال و اینترنت و ماهواره که تنها با اشارة یک انگشت همه چیز در دسترس قرار می ‌گیرد یا به عبارتی، وجود جادوی کنترل های از راه دور و موتور های جستجوگر اینترنتی همه پایه­چین تولد هری‌ پاتر می ‌شوند و هری‌ پاتر ، جادوگری خردسال که با اشاره ای همه چیز را در دسترس دارد، مثل غباری از وهم و لذت در همه جا پخش می ‌شود.