جستجو در تالارهای گفتگو

آرشیو صد روز مذاكرات با شاه و تبعید علما عین الدوله هر روز كه می گذرد فشارش را بر بست نشینان مسجد افزایش می دهد. صبح امروز كه سربازها احدی را اجازه ورود به مسجد نمی دهند جناب آقای سیدعلی آقامجتهد یزدی از علمای بنام آن زمان به همراه تعداد زیادی از طلاب و مردم و سادات از منزل حركت كرده و به سمت مسجد روانه می گردند.

مصاحبه‌ با دكتر كريم‌ مجتهدي‌، استاد فلسفه‌ دانشگاه‌ تهران‌ مفهوم‌ «انقلاب‌ مشروطه‌» چيست‌ و از چه‌ زماني‌ در ادبيات‌ سياسي‌ ايران‌ رواج‌ يافته‌ است‌.كلاً اصطلاح‌ انقلاب‌، چه‌ به‌ لحاظ‌ منطوِق و چه‌ به‌ لحاظ‌ مفهوم‌ و خاصّه‌ به‌ لحاظ‌ مصاديق‌ انضمامي‌ واقعي‌ كه‌ در تاريخ‌ داشته‌، قابل‌ تامل‌ و بررسي‌ است‌. در زبان‌ فارسي‌ و عربي‌ آن‌ از ريشه‌ «قَلَبَ» به‌ معناي‌ تغيير و تحول‌ است و در زبانهاي‌ اروپائي‌ از ريشه‌ لاتيني‌ Revolutio گرفته‌ شده‌ كه‌ دائره‌ شمول‌ بسيار وسيعي‌ دارد كه‌ از كاربرد سياسي‌ و اجتماعي‌ آن‌ به‌ مراتب‌ تجاوز مي‌كند. اصطلاح‌ در علوم‌ مختلف‌ اعم‌ از هيات‌ و جغرافيا و غيره‌ به‌ كار برده‌ مي‌شود و حتي‌ در مورد تغيير و تحول‌ فصول‌ و شرايط‌ جوّي‌ و يا در مورد طوفان‌ها و طغيان‌هاي‌ طبيعي‌ به‌ كار مي‌رود. از لحاظ‌ سياسي‌ و اجتماعي‌ نيز، اگرچه‌ منطوقِ آن‌ در هر زباني‌ واحد باقي‌ مي‌ماند، ولي‌ باز عملاً مي‌تواند دلالت‌ برطيف‌ وسيعي‌ از جريانات‌ متفاوتي‌ بكند كه‌ در هر صورت‌ اوصاف‌ واقعي‌ آنها نسبت‌ به‌ شرايط‌ مشخص‌ مكاني‌ و زماني‌ و مقدمات‌ و نتايج‌ آنها آنقدر با هم‌ متفاوت‌ باشند كه‌ گوئي‌ فقط‌ مقدور است‌، يك‌ رابطه‌ اشتراك‌ لفظي‌ ميان‌ آنها برقرار ساخت‌ و بس‌. در هر صورت‌ انقلاب‌ها از لحاظ‌ تاريخي‌ صور و مصاديق‌ بسيار مختلف‌ و متفاوتي‌ داشته‌اند؛ حتي‌ گاهي‌ اين‌ وجوه‌ تفارق در يك‌ كشور واحد ـ البته‌ در دو مقطع‌ زماني‌ متفاوت‌ ـ كاملاً قابل‌ تشخيص‌ بوده‌ است‌. مثلاً در انگلستان‌، انقلاب‌ سياسي‌ 1648 توسط‌ كرومول‌ وانقلاب‌ صنعتي‌ در همان‌ كشور در اواخر قرن‌ هيجدهم‌ به‌ كلي‌ از هم‌ متفاوت‌ بوده‌ است‌. انقلاب‌ كبير فرانسه ‌(1789) و آنچه‌ مثلاً در سال‌ 1830 در همان‌ كشور رخ‌ داده‌ و يا در سال‌ 1848، هيچگاه‌ كاملاً يك‌ سان‌ نبوده‌ است‌. تفاوت‌ اوصاف‌ انقلاب‌ كبير روسيه‌ را در سال‌ 1917 با تمام‌ نهضت‌هائي‌ كه‌ قبلاً در همان‌ كشور رخ‌ داده‌ نمي‌توان‌ فراموش‌ كرد. حتي‌ در ايران‌ ـ براي‌ اينكه‌ يك‌ مثال‌ غيرمتداول‌ بزنيم‌ ـ ما در تاريخ‌ خود نزديك‌ به‌ سيصد سال‌ پيش‌ «فتنه‌ افغان‌» را داشته‌ايم‌ كه‌ در منابع‌ غربي‌ همگان‌ آن‌ را تحت‌ عنوان‌ «انقلاب‌ در ايران‌» در آخر سلسله‌ صفوي‌ گزارش‌ كرده‌اند و همينطوري‌ كه‌ مي‌دانيم‌ با كليه‌ تحولات‌ بعدي‌ ايران‌ متفاوت‌ بوده‌ است‌.‌

در بازنگري جنسيت‌گرايانه به تاريخ و ادبيات فارسي، تصويري محو و كمرنگ از حضور زنان ديده مي‌شود كه هرچه به زمانة ما نزديكتر مي‌شود اين تصوير روشن‌تر و شفاف‌تر مي‌گردد. تاريخ سياسي، اقتصادي، اجتماعي ايران را با تعداد بسيار اندك و مي‌توان گفت بي حضور زن، به صورت تك جنسي و مردمدارانه بايد پذيرفت و همان گونه بررسي كرد، اما موقعيت زن در ادبيات به نوعي ديگر است. اگرچه حضور زن در تاريخ ادبيات فارسي حضوري نه در اوج بوده است، اما زن پيوندي ژرف با شعر فارسي دارد، چه آنجا كه در نقش معشوقه و ساقي ظاهر مي‌شود، چه آنجا كه نخستين كلام آهنگين را به گوش فرزند مي‌خواند. نقش اين همراهي برتار و پود شعر فارسي به صورت‌هاي گوناگون باقي مانده است. اگرچه در فرهنگ مردسالارانه تصويري كه از زن ترسيم شده واقعي نيست و قرنها زن با روش پيشنهادي مرد زندگي كرد و حتي خود را از دريچة چشم مرد تصور كرد و شعر را هم به سليقة مرد سرود، ولي با گذشت زمان دگرگوني‌هايي در وضعيت سياسي ـ اجتماعي به وجود آمد كه ناچار تأثيري غيرقابل انكار بر زنان و نوشتار آنها گذاشت. تغيير ديدگاههاي مرد نيز اين حركت را سرعت بخشيد. ادبيات انتقادي ـ اجتماعي اواخر دورة قاجار كه بازتاب شرايط سياسي ـ اجتماعي و يكي از عوامل پيش‌برندة هدف‌هاي مشروطه بود، در بستري مناسب آگاهي‌دهنده و برانگيزانندة طبقات مختلف اجتماعي عليه نظامي استبدادي شد كه از درون پوسيده بود.

جنبش مشروطه ایران جنبش مشروطه ایران مجموعه کوششها و رویدادهائی است که در دوره مظفرالدین شاه قاجار و سپس در دوره محمدعلی شاه قاجار برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه رخ داد و منجر به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب اولین قانون اساسی ایران شد پیشینه از اوائل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار نارضایتی مردم از ظلم وابستگان حکومت رو به رشد بود. تأسیس دارالفنون و آشنایی تدریجی ایرانیان با تغییرات و تحولات جهانی اندیشه تغییر و لزوم حکومت قانون و پایان حکومت استبدادی را نیرو بخشید. نوشته‌های روشنفکرانی مثل حاج زین‌العابدین مراغه‌ای و عبدالرحیم طالبوف و میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا ملکم خان و میرزا آقاخان کرمانی و سید جمال الدین اسدآبادی و دیگران زمینه‌های مشروطه خواهی را فراهم آورد. سخنرانیهای سیدجمال واعظ و ملک المتکلمین توده مردم مذهبی را با اندیشه آزادی و مشروطه آشنا می کرد. نشریاتی مانند حبل المتین و چهره‌نما و حکمت و کمی بعد ملانصرالدین که همه در خارج از ایران منتشر میشدند نیز در گسترش آزادی خواهی و مخالفت با استبداد نقش مهمی داشتند. کشته شدن ناصرالدین شاه به دست میرزا رضای کرمانی که آشکارا انگیزه خود را قطع ریشه ظلم و نتیجه تعلیمات سیدجمال الدین دانسته بود، کوشش بیشتر در روند مشروطه خواهی را سبب شد.