جستجو در تالارهای گفتگو

امروزه فن آوری های نوین مانند بیوتکنولوژی، نانو تکنولوژی، هوافضا، مهندسی ژنتیک و دانش هسته ای نقش تأثیرگذاری بر روی اقتصاد کشورها دارد. در حال حاضر بسیاری از کشورها به لحاظ تأثیرات اقتصادی ملموس این نوع فن آوری ها و نقش آنها در ایجاد توانمندی در کشورشان، به این بخش ەا توجه ویژه ای کرده آند. یکی از دستاوردهای سرمایه گذاری در این بخش و ایجاد زیر ساخت های لازم برای این نوع فن آوری ها در کشورها، عدم مهاجرت و فرار نخبگان آنهاست. در کشور ما هم یکی از این فن آوری ها که سرمایه گذاری وسیعی روی آن انجام گرفته، بیوتکنولوژی است.در دنیای امروز، سهم این فن آوری نسبت به فن آوری های نوین دیگر بسیار بیشتر است چرا که آثار عملی آن در زندگی مردم ملموس تر مشخص می شود. به عنوان مثال، ایجاد امنیت غذائی مردم ایران در سال ۱۴۰۴ که بالغ بر ۱۰۰ میلیون نفر تخمین زده می شود کار بسیار دشواری خواهد بود. در این راستا، بر آن شدیم پیرامون این معضلات و امنیت غذائی در کشور طی سال های آتی با دکتر سید مجتبی خیام نکوئی، رئیس مؤسسه تحقیقات بیوتکنولوژی کشاورزی، به گفتگو بنشینیم. خیام نکوئی که دارای مدرک دکترای بیوتکنولوژی از آمریکا است، بحث تأمین و امنیت غذائی ایران را طی سال های آینده، از مهمترین مباحث کشور می داند، چرا که وی معتقد است امروزه، مقوله امنیت غذائی کشورها در گرو ”استقلال اقتصادی“ تعرف می شود. وی با اشاره به تأسیس مؤسسه بیوتکنولوژی کشاورزی در سال ۱۳۷۹، مهمترین اهداف این مؤسسه را جهت گیری به سمت تأمین نیازهای راهبردی و امنیت غذائی در کشور عنوان می نماید. در پایان، دکتر خیام نکوئی با اشاره به دستاورد اخیر این مؤسسه در تولید قند رژیمی از آب پنیر، برای اولین بار در دنیا به یک روش خاص به مزیت های این طرح نیز اشاره کرده است. ▪ به عنوان مقدمه بحث لطفاً در مورد چگونگی تأسیس، اهداف و سیاست های مؤسسه تحقیقات بیوتکنولوژی کشاورزی توضیحاتی بفرمائید. ـ به نام خدا، مؤسسه در سال ۱۳۷۹ توسط وزارت جهاد کشاورزی در ۳ شهر اصفهان، تبریز و کرج تأسیس شده است. سیاست کلی و اهداف آن از ابتدای شکل گیری براساس جهت گیری به سوی تأمین نیازهای راهبردی و امنیت غذائی مردم کشور بنا نهاده شده است، چرا که امروزه در دنیا، استقلال اقتصادی کشورها در گرو امنیت غذائی آنهاست. در کنار این مسائل، مهمترین اولویت کاری این مؤسسه، کمک به قطع واردات محصولات کشاورزی می باشد. یعنی ما از طریق افزایش و ارتقای دانش فنی و انتقال آن به بخش کشاورزی به ویژه بخش خصوصی، افزایش تولید و به تبع آن، قطع واردات را دنبال می کنیم. ▪ با توجه به نرخ رشد جمعیت، چه روش هائی برای تأمین غذای مردم به ویژه در محصولات کشاورزی وجود دارد که مقرون به صرفه تر است؟ ـ جهت تأمین محصولات استراتژیک کشاورزی و حتی دیگر محصولات، سه راه داریم: واردات، افزایش سطح زیر کشت و افزایش میزان کشت در واحد سطح. در مورد گزینه اول باید گفت، امروزه واردات به یک ابزار سیاسی تبدیل شده است، یعنی این گونه نیست که اگر شما پول داشته باشید بتوانید خیلی راحت واردات داشته باشید، بلکه واردات مناسبات خاص خود را می طلبد. به همین خاطر است که بحث خودکفائی محصولات استراتژیک توسط مقامات بلند پایه نظام همواره دنبال شده است. درباره راه دوم نیز باید بگویم برای کشور ما این راه مردود است چرا که اگر به فرض، ما سطح زیر کشت را افزایش دهیم، به دلیل محدود بودن منابع خاکی و به ویژه منابع آبی کشور این امر مقرون به صرفه و عملی نیست. لذا تنها راه باقیمانده برای تأمین غذای مردم در آینده، راه سوم یعنی افزایش میزان کشت در واحد سطح است. به عنوان مثال، اگر ما از یک هکتار سطح زیر کشت ٭ مقدار محصول تولید می کنیم باید با فن آوری های جدید، این مقدار را به A+ x برسانیم. برای این کار هم دو روش وجود دارد: یا به روش اصلاح نباتات کلاسیک سنتی اقدام نماییم که روشی طولانی مدت است و مقرون به صرفه نمی باشد یا با استفاده از فن آوری های جدید و به خصوص بیوتکنولوژی در این زمینه باید عمل شود. پس به طور کلی، نقش بیوتکنولوژی اینجا مشخص می شود. به طور کلی می توان گفت هدف اصلی از فن آوری های نوین در بخش کشاورزی، افزایش تولید در واحد سطح می باشد. ▪ سؤالی که این جا مطرح می شود ایناست که این تکنولوژی به چه طریقی منجر به افزایش تولید در سطح می شود و آیا استفاده از این نوع تکنولوژی های جدید در دنیا، مرسوم و فراگیر شده است یا نه؟ ـ این تکنولوژی با ایجاد مقاومت در برابر بیماری ها و آفات و از طریق ایجاد ارقامی کهاز لحاظ عملکردی نسبت به سایر ارقام عملکرد بالاتری دارند عمل می کند. یعنی ارقامی که در برابر شوری، خشکی و ویژگی های دیگر مقاوم باشند. در نهایت، عملکردی ایجاد می کند که نسبت به یک شرایط معمول، بهتر باشد. یعنی بتوانیم از یک واحد معین، عملکرد بسیار بالاتری داشته باشیم. تنها روشی که امروز در دنیا به عنوان روش اصلی روی آن پا فشاری می شود راه های نوین به ویژه بیوتکنولوژی است و در ایران هم فلسفه شکل گیری پژوهشکده بیوتکنولوژی، حل مشکلات بخش کشاورزی در راستای اهداف وزارت جهاد کشاورزی است. یعنی مهمترین هدف ما با به کارگیری مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی، افزایش میزان تولید در واحد سطح است. به طوری که با انجام این برنامه ها در آینده نسبت به تأمین غذای مردم نگرانی نداشته باشیم. ▪ یک سؤالی که برای خیلی از مردم مطرح است، در مورد محصولاتی است که از طریق مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی تولید می شوند. آیا این محصولات با حالت طبیعی آنها خیلی تفاوت دارند و ارزش غذائی آنها چگونه است؟ ـ با مرور بر مقوله های مهندسی ژنتیک در می یابیم که هدف آن است، ارقامی ایجاد شود که ویژگی مورد نظر مصرف کننده را داشته باشد. مثلاً در تولید محصولی، فلان ویتامین کم یا زیاد شود. این امر با انتقال ژن ها و به کمک این گونه فن آوری ها امکان پذیر می باشد. یک بحث جدید در دنیای امروز، بحث ملکولارفارمینگ است، یعنی از طریق دستکاری ژنتیکی بتوانیم فرآورده های طبیعی به صورت دارو برای سلامتی و بهبود بیمار تهیه کنیم. به عنوان مثال با کمک این روش های نوین می توان میوه ای با ویژگی های مورد نظر را تولید کرد. لذا در آینده ای نزدیک نباید تعجب کرد که برای علاج و درمان برخی از بیماری ها از میوه هائی با ویژگی های خاص که با فن آوری های جدید و مهندسی ژنتیک تولید شده اند استفاده شود. به طور کلی، نگرش بیوتکنولوژی و فن آوری های جدید، نگاهی متفاوت به گیاهان و حیوانات برای تأمین نیاز آینده در زمینه های گوناگون غذائی و علاج بیماری ها است. ▪ اخیراً یکی از اقدامات اخیر پژوهشکده، تولید و تهیه قند رژیمی می باشد. درباره این طرح و مزیت های آن توضیح بفرمائید. ـ در کشور ما سالانه ضایعات آب پنیر کارخانه های پنیر uf (نیم کیلوئی) در حدود ۴۵۰ هزار تن است و چون این ضایعات برای محیط زیست مضر است و هم بوی بسیار بدی در اطراف کارخانه های پنیرسازی ایجاد می کنند، طرحی توسط این مؤسسه پیاده شده که چند هدف دارد. یکی این که ضایعات زیست محیطی را کاهش دهیم یا به صفر برسانیم و دیگر این که به کمک فن آوری بیو این محصول بی ارزش را به یک محصول با ارزش غذائی تبدیل کنیم. در دنیای امروز، کشورهای مختلف به تولید قند رژیمی روی آورده اند تا اثرات منفی قند معمولی را نداشته و برای بدن مفیدباشد. از جمله کشورهائی که تولید کننده این نوع قند می باشند ژاپن است. قیمت پایه تولید این قند ۲۲ دلار و قیمت جهانی آن حدود ۴۰ دلار است. از طرفی، از هر ۲۰ کیلو آب پنیر حدوداً ۱ کیلو از این محصول تولید می شود. حال اگر ۷۰ درصد میزان آب پنیر تولیدی کشور را تبدیل به این نوع قند کنیم، حدود ۱۵۰ میلیارد تومان درآمد برای کشور از این ضایعات ایجاد می شود. از طرفی، کاهش صدمات به محیط زیست و کاهش هزینه های بیماری (استفاده از قند معمولی) عدد بسیار قابل توجهی خواهد شد. ▪ آیا از این محصول و فرآورده تولیدی تا به حال استفاده شده است یا نه؟ ـ بله، اخیراً با یکی از تولید کنندگان معروف و مطرح گز و سوهان در اصفهان (گز سکه) شروع به کار کرده ایم. این شرکت مبادرت به تولید گز و سوهان رژیمی کرده و در تولید این محصول به جای شکر از نوع قند استفاده کرده است. جالب است بدانیم در گذشته، در اصفهان گز خوانساری به لحاظ طعمش مورد استقبال مصرف کنندگان بود اما سال ها تولید این نوع گز در اصفهان منسوخ شده بود. با تولید گز جدید و استفاده از این نوع قند، طعم آن نیز همانند گز خوانساری شده است. قابل ذکر است این محصول به عنوان دستاوردی جدید، تقدیم رئیس جمهور محترم نیز گردید. ▪ اولین واحد تولیدی این قند چه زمانی به بهره برداری می رسد؟ در ضمن در مورد نحوه مصرف و کاربرد این قند رژیمی توضیح بفرمایید. ـ اولین پایلوت در تبریز پس از بهینه سازی آن تا ۳ ماهه اول سال آینده به بهره برداری خواهد رسید. امیدواریم سریعاً این دانش فنی را در اختیار بخش خصوصی قرار دهیم. نکته جالب این که از روزی که ما از این دانش فنی را تولید کردیم از داخل و خارج کشور، حتی از آمریکا، برای تولید این محصول متقاضی داریم. ارزش غذائی این قند بسیار بالا است و در صنایع غذائی از جمله شکلات سازی، غذای کودک و... قابل استفاده خواهد بود. البته چون قیمت جهانی این محصول کمی بالاست برای استفاده خانوارها زیاد مقرون به صرفه نمی باشد. البته برای کسانی که واجد رژیم غذائی هستند نسبت به تأمین هزینه دارو و درمان و... مقرون به صرفه خواهد بود. این نکته را اضافه کنم برای تولید این نوع قند که به صورت شربت یا پودر است هزینهٔ تمام شدهٔ یک کیلوگرم، معادل یک پنجم قیمت جهانی است. ▪ به عنوان آخرین سؤال به نظر جناب عالی، مهمترین مزایا و ویژگی که این طرح برای کشور در تولید انبوه این محصول دارد چیست؟ ـ همان طور که گفتم این محصول می تواند به ۲ حالت شربت یا پودر تولید شود. البته در تبدیل فرآیند شربت به پودر با کاهش وزن روبه رو هستیم. به طور کلی، از هر ۱۵ کیلو آب پنیر ۱ کیلو شربت و از هر ۲۰ کیلو شربت ۱ کیلوگرم پودر تولید می شود. با توجه به این که بیشترین ضایعات این نوع آب پنیر در اصهفان، تبریز و همدان است، پیش بینی می شود در این مناطق شاهد به کارگیری این فن آوری جدید باشیم. امروز آثار تحقیقات بیوتکنولوژی روی صنایع غذائی با اجرای این طرح خیلی ملموس می شود چرا که الزام ما از به کارگیری فن آوری های نوین به خصوص بیوتکنولوژی، ایجاد ارزش افزوده بسیار بالا برای کشور است. نمونه بارز آن در بحث بیوتکنولوژی محصولات کشاورزی، تبدیل یک ماده مضر برای محیط زیست، به یک فرآوردهٔ مفید و سالم برای انسان با یک ارزش افزوده بسیار بالاست. به نظر من، با تولید صنعتی این محصول، شاهد تحول اساسی در کشور خواهیم بود. از جمله مزایای دیگر این طرح، استفاده داروئی و کاهش هزینه های درمان و افزایش اشتغال مستقیم و غیر مستقیم حاصل از ایجاد این صنعت در کشور می باشد که امیدوارم اهداف مورد نظر با اجرای صحیح این طرح به زودی در کشور محقق شود. مجله اقتصاد خانواده