جستجو در تالارهای گفتگو

آرتمیا یا میگوی آب شور، موجود کوچکی است به طول 1تا 5/1 سانتیمتر که در دریاچه های شور از جمله دریاچه ارومیه زندگی می کند و به عنوان یک ماده غذایی با ارزش در صنعت آبزی پروری محسوب می شود. البته تاکنون علاوه بر کاربردهای گسترده این موجود استثنایی در صفت آبزی پروری موارد کاربردي گوناگونی برای آن وجود داشته است و به تازگی هم پس از 3 سال پژوهش و بررسی روی این موجود یعنی تنها جاندار دریاچه ارومیه، پژوهشگران مرکز تحقیقات آرتیمیا به روش فراوری 2 ماه کیتین و کیتوزان از آن دست یافته اند . به این ترتیب، ترکیبات پوسته آرتمیا می تواند در صنایع کشاورزی، نساجی، پزشکی ، غذایی ، آرایشی ، داروسازی ، تصفیه مواد هسته ای و نفتی هم کاربردهای زیادی یابد. کیتین و شکل استیل زدایی شده آرتمیا به نام کیتوسان، فراوان ترین پلی ساکاریدهای طبیعی پس از سلولز هستند. این مواد از به هم پیوستن بیش از 5000 مونومر گلوکزآمین به وجود می آید. تاکنون بیش از 300 منبع متفاوت از جمله گیاهان و بی مهرگان دریایی، حشرات، باکتری ها، جلبک ها، قارچها، خزه ها، نرم تنان و دیاتومه ها برای استخراج این موارد مورد مطالعه قرار گرفته اند. در حال حاضر، مهمترین منابع اولیه برای استخراج به صرفه اقتصادی آن،پوسته سخت پوستان دریایی همچون میگو، خرچنگ و کریل است. بیش از 3 هزار کاربرد از آنها در صنایع داروسازی، زیست فناوری، کشاورزی، آرایشی، غذایی ، تولیدات گیاهی، تصفیه آب، پزشکی ، کاغذسازی ، پالایش فلزات سنگین، تغذیه حیوانات، شیمی، نساجی و الیاف به ثبت رسیده است . البته این دو زیست پلیمر بر حسب منابع استخراجی و شرایط عمل آوری، تا حدوی خواص فیزیکی و شیمیایی متفاوتی نشان می دهد. در سال 1999 در یک گزارش پژوهشی عنوان شد که کیتین و کیتوسان از نظر ساختار شیمیایی کاملاً یکسان نیستند؛ بلکه با توجه به نوع منبع اولیه و نحوه فراوری تا حدودی خصوصیات، عملکرد و مشتقات متفاوتی را به وجود می آورند که در زمینه های مختلف کاربرد آنها در صنایع اثر دارد. این در حالی است که لایه های کوریونی سیست آرتمیایی دریاچه ارومیه، پس از پوست اندازی در طول سال به علت سبکی وزن با ورزش بادهای غالب منطقه ای به سواحل دریاچه رانده می شود و به صورت پوسته های سیست آرتمیا در سواحل انباشه می شود و استفاده خاصی از آنها به عمل نمی آید.در نتیجه با توجه به خصوصیات ویژه پوسته های آرتمیای دریاچه ارومیه و بلااستفاده ماندن آنها برای اولین بارخواص کیفی کیتین و کیتوسان استخراج شده از آنها با دو نوع تجاری مشابه از کشور ویتنام ( پوسته خرچنگ) و کشور چین( پوسته میگو) که البته هر دو با روشهای شیمیایی عمل آوری شده اند، مورد مطالعه و ارزیابی مقایسه ای قرار گرفته است .نیاز دنیا به کیتوازان 200 هزار تن در سال است که البته دسترسی و پایین بودن درصد کیتین و همچنین هزینه بالای نگهداری آنها تولید این ماده در جهان بسیار ناچیز است به همین دلیل، ارزش جهانی هر کیلو کیتوزان 10 هزار دلار است و در صورت صنعتی شدن تولید این ماده می توان سالانه 140 کیلوگرم از این فراورده را در کشور استخراج کرد. گونه ای استثنایی در ارومیه: دریاچه ارومیه با گستره 3 تا6 هزار کیلومتر مربع در دو استان آذربایجان غربی و شرقی یکی از 9 منطقه مهم جهان و به عنوان بیوسفر حفاظت شده تعیین شده است. وجودآبزی ارزشمندی به نام آرتمیا به عنوان یک منبع بالقوه اقتصادی ، از دیگر دلایل مهم برای حفاظت از اکوسیستم این دریاچه است . آرتمیا سخت پوست بسیار کوچکی است که در آبهای بسیار شور زندگی می کند و به شوری های بالا عادت دارد . از آنجا که آبّهای شور در سراسر دنیا فراوان است؛ این موجود هم در اکثر نقاط دنیا پراکنده است و چون آرتمیا در شرایط بد محیطی سیست تشکیل می دهد. سیست آن می تواند با باد یا پرندگان آبی مهاجر دیگر نقاط منتقل شود.البته پراکنش آرتمیا در ایران علاوه بر دریاچه ارومیه که دارای گونه مختص خود است. در نقاط دیگر هم گزارش شده است که از جمله آنها دریاچه های قم، جازموریان، پریشان مهارلو، بختگان ، مرداب گاوخونی و ... است . اما از این میان آرتمیای دریاچه ارومیه هم دو جنسی است و هم بکرزا ولی دیگر گونه های موجود فقط بکرزا هستند.این موجود ارزنده علاوه بر داشتن ارزش غذایی بالای خود قابلیت پایداری و امکان غنی سازی با انواع داروها و ترکیبات رنگی، آنتی بیوتیک ها و ویتامین ها در فناوری های درمان و بهداشت را هم دارد. به صورتی که سالانه میلیون ها دلار تجارت جهانی را به خود اختصاص می دهد و هر کیلوگرم سیست با کیفیت آرتمیا تا 200 دلار خرید و فروش می شود.مرکز تحقیقات آرتمیا از سال 79 ارزیابی ذخایر برای تدوین نظام بهره برداری پایدار، بررسی های تنوع زیستی، تهیه بانک ژنی، مطالعه و شناسایی آرتمیا و سایر آبگیرها و آبهای شور در کشور، تکثیر و پرورش مصنوعی آرتمیا در استخراج و اراضی شوره زار، افزایش کیفیت و فناوری تدوین نظام استاندارد جهانی(haccp) برای ورود آرتمیای ایران به بازار های جهانی را در سرلوحه تحقیقات کاربردی خود قرار داده است.طرح تحقیقات بازسازی ذخایر آرتمیای دریاچه ارومیه، تدوین نظام بهره برداری پایدار در وضعیت فعلی دریاچه، ترویج تکنیک های تکثیر و پرورش آرتمیا در استخرهای خاکی و استفاده از آبهای شور دیگر مناطق کشور از جمله طرحهای این مرکز است. پوسته ای اسرارآمیز: برای اولین بار در مرکز تحقیقات آرتمیا پوسته سیست آرتمیا اورمیانان از سواحل دریاچه ارومیه به شکل ضایعات جمع آوری می شود . به گفته دکتر یوسفعلی اسدپور، عضو هیات علمی گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی و پژوهشگر مرکز تحقیقات آرتمیا در آسیای میانه و غربی مستقر در ارومیه برای اولین بار، پوسته های سيست آرتمیا ارومیانا به منظور استخراج مواد با ارزش همچون کیتین و کیتوسان مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و مشخص شد که این نمونه ها در حدود 28 درصد وزنی کیتین قابل استخراج دارند. در نتیجه، این پوسته ها به عنوان یک منبع جدید، مناسب و نسبتاً فراوان برای به دست آوردن این زیست پلیمر معرفی شد.در این پژوهش استخراج کیتین پوسته ها با روش بهینه تغییر یافته نسبت به روشهای رایج شیمیایی انجام شد . مرحله حذف مواد لیپیدی با محلول بنزین نفت به عنوان روشی اصلاحی در فرایند عمل آوری آن مورد استفاده قرار گرفت .به گفته اسدپور ، نتایج تجزیه عناصری کیتین پوسته بیانگر 6/7 درصد نیتروژن ، 6/48 درصد کربن و 7 درصد هیدروژن است . درصد نیتروژن و کربن کیتین پوسته سیست آرتمیا در مقایسه با 2 نوع استخراج شده از پوسته خرچنگ و میگو تا حدی بیشتر است که به کارگیی کیتنی پوسته را در زمینه های پزشکی برای هموستاز، فرایندهای دیالیز، سنتز پوست مصنوعی ، نخ بخیه جراحی ،زیست محیطی ، سم زدایی و پرتوزدایی مورد توجه قرار می دهد. این موضوع، نظریه سیبورن در سال 2000 را مبنی براین کیتین ها و مشتقات فراوان آنها بویژه کینوسان ها در شرایط یکسان بسته به نوع منابع اولیه استخراجی و روشهای عمل آوری تا حدی دارای خصوصیات مختلف خواهند بود، تایید می کند . تفاوت های جزئی اوزان ملکولی ،یکسان نبودن رنگها،گرانروی و درصد بلور بودن کیتنی و کیتوسان استخراج شده در مقایسه با 2 نوع مشابه آن در واقع تاییدی برای این نظریه است. زیست پلیمری با کاربردهای گوناگون استخراج کیتین از پوسته سیست آرتمیا اورمیانا و تبدیل آن به کیتوسان و دیگر مشتقات فراوان آن موجب تولید موادی با ارزش افزوده زیاد از سیست های رانده شده به سواحل دریاچه ارومیه خواهد شد که استفاده خاصی از آنها به عمل نمی آید . براساس ارزیابی های انجام شده از ذخائر، سالانه می توان مقادیر قابل توجهی کیتنی، کیتوسان و مشتقات آنها را از پوسته ها استخراج و تولید کرد.به گفته اسدپور مقایسه طیفهای زیرقرمز و پراش پرتوایکس و ساختار بلوری به دست آمده از نمونه های کیتین و کیتوسان در واقع بیانگر تولید محصولات مشابه با طیف استاندارد این زیست پلیمرهاست و اختلافات جزئی آن ناشی از نوع منابع اولیه و روشهای عمل آوری هستند. نقل از مجله نفتا-گروه مهندسی شیمی دانشگاه اصفهان

با گسترش صنعت آبزی پروری و اهمیت تكنولوژی در دنیا ، بخصوص در ایران و توسعه روز افزون پرورش انواع میگو و ماهی در كشور و با توجه به اینكه آرتمیا یكی از فاكتور های مهم در امر پرورش و تغذیه میگو است ، از طرفی از نظر اقتصادی ارزش آرتمیا و قیمت آن در بازار های جهانی رو به افزایش است میتوان با بهره برداری اصولی و علمی از این موجود آبزی چه بصورت پرورش مصنوعی و یا استفاده از منابع طبیعی دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی ، علاوه بر تأمین احتیاجات داخلی ، با صادرات مقادیر مازاد این محصول بصورت قابل توجهی برای كشور ارز آوری كرد . در این میان دریاچه ارومیه با حدود ۵۰۰۰ كیلو متر مربع مساحت ، علاوه بر غنی بودن از نظر املاح و مواد معدنی زیستگاه گونه ای از آرتیما بنام آرتمیا اورمیانا می باشد . آرتمیا اورمیانا یكی از هفت گونه ارتمیای شناخته شده در جهان است و در حالت طبیعی ۵۲% پروتئین و ۴% چربی دارد . كه می توان میزان چربی آن را در پرورش مصنوعی و غذا دهی دستی به میزان ۱۴ % افزایش داد .می توان از آن پس از انجام اعمال غنی سازی به عنوان حامل در انتقال انواع مواد غذایی ، ویتامین ها و انتی بیوتیك ها در تغذیه انواع آبزیان استفاده كرد . در كشورهایی كه بازار آرتمیای جهان در اختیار آنهاست به ازای هر ۱۰۰ هكتار زمین برای پرورش آرتمیا در مزارع پرورش حداقل ۵۰ نفر كار گر ساده ، ۱۰ نفر كارگر آموزش دیده بكار برده شوند . با توجه به سود آوری كلان ، ارز آوری كمك به رشد و اقتصاد بدون اتكاء به نفت . حل معضل بیكاری اهمیت مطالعات انجام شده در این زمینه را گوشزد می نماید . در این مقام ارزش غذایی آرتمیای دریاچه ارومیه با استناد به یافته های نگارنده و محققّین مركز تحقیقات آرتمیا و جانوران آبزی دریاچه ارومیه ، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت . ● مقدمه آرتمیا یكی از انواع مهم و نسبتاً گسترده سخت پوستان است كه از آبهای لب شور تا آبهای شور كه میزان املاح آنها ممكن است تا چند برابر آب دریا باشد زندگی میكند . اسم علمی این سخت پوست به زبان لاتین با توجه به شكل ظاهری آن آرتمیا ( به معنی گوشواره آبی ) می باشد . قدیمی ترین نوشته ها در بارهٔ این آبزی به سال ۱۷۵۵ میلادی بر می گردد . كه توسط Schlosser و Bass Beking تهیه شده بود . در این گزارش آمده است كه برخی از قبایل آفریقایی از آن به عنوان غذا استفاده می كرده اند و حتی سرخپوستان و لیبیایی ها از آن به عنوان خوراك انسان استفاده كرده اند. این محققان آبزی مذكور را برای اولین بار در آبهای شور منطقه Lymington انگلستان شناسایی و نامگذاری علمی آن در سال ۱۷۵۸ توسط دانشمند سوئدی لینه به نام Artemia Salina انجام گرفت . آرتمیای دریاچه ارومیه برای اولین بار در سال ۱۸۹۹ توسط شخصی بنام Gunther شناسائی شد و در سال ۱۹۷۶ توسط : Clark و bowen تحت گونهٔ جداگانه ای بنام Artemia Urmiana نام گذاری شد . از آنجائیكه ارزش غذایی و كار برد آرتمیا در تغذیه آبزیان در سال ۱۹۳۳ ، به وسیله Alvin seale در امریكا و در سال ۱۹۳۹ توسط Rollebson در نروژ بیان شد . با روشن شدن ارزش غذایی و كار بردی آرتمیا در تغذیه ماهیان پرورشی ، برای اولین بار آكواریوم عمومی سانفرانسیسكو موفق به جمع آوری و خشك كردن تخم مقاوم آن كه اصطلاحاً سیست نامیده می شود گردید. و از نیمه دوم قرن ۱۹ به بعد مطالعات و تحقیقات وسیعی در رابطه با مورفولوژی ، اكولوژی ، هیستولوژی ، ژنتیك ، بیوشیمی ،توكسیكولوژی و بیولوژی مولكولی و بسیاری از موضوعات دیگر آغاز گردیده و سال به سال گسترش بیشتری یافته است ، در حال حاضر تحقیقات و پژوهش در مورد موضوعات مختلف آرتمیا توسط مركز رفرنس جهانی آرتمیا در دانشگاه ژنت بلژیك ، مركز آرتمیای یونان و مركز رفرنس كالفرنیا و مركز رفرنس آرتمیای دانشگاه ارومیه در حال انجام می باشد . مطالعات اولیه بر روی دریاچه ارومیه توسط دكتر احمدی و دكتر آذری تاكامی در سال ۱۳۶۶ آغاز گشت و هم اكنون دكتر آق و دكتر نوری ، و كارشناسان متخصص در مركز رفرنس دریاچه ارومیه بررسی های تخصصی دراین خصوص را هدایت می كنند . ● ارزش غذایی آرتمیا اورمیانا آرتمیا اورمیانا یكی از هفت گونه شناخته شده آرتمیای دو جنسی در جهان است . ارزش غذایی آن در حد مطلوب است و دارای بیش از ۵۲ در صد پروتئین و ۴ درصد چربی است و تركیب و میزان اسیدهای آمینه و اسید های چرب آن در حدی است كه نیاز های آبزیان آبهای شیرین را به طور كامل بر آورده می سازد . از آن می توان مستقیماً یا پس از منجمدكردن و یا خشك كردن به عنوان یك خوراك پروتئینی مغذی برای پرورش انواع ماهیان ، میگو ها و خرچنگهای آب شیرین استفاده نمود و یا می توان پس ازغنی سازی برای پرورش ماهیان و میگو های آب شور بكار برد . تراكم آرتمیا در دریاچه ارومیه در وضع بسیار خوبی است و سالانه براحتی می توان صد ها هزار كیلو آرتمیا و تخم مقاوم آنرا بدون اینكه به اكوسیستم لطمه ای بخورد از دریاچه ارومیه صید نمود . تخم های مقاوم آرتمیا را می توان پس از صید خالص سازی ، خشك و بسته بندی كرد و جهت مصارف آتی و یا فروش آماده نمود . تخم آرتمیارا در هر زمان كه لازم باشد در طی ۲۴ ساعت می توان به لارو تبدیل نمود و به عنوان غذایی زنده در اختیار لارو ماهی و میگو قرار داد . در ابتدا از این موجود به عنوان غذای ماهیان اكواریومی استفاده می شد ولی بعداً با پی بردن به اهمیت آن در تغذیه لارو تازه تفریخ یافته انواع آبزیان ، كار برد آن در این زمینه به طور جدی مورد توجه قرار گرفت به طوریكه امروزه در صنعت آبزی پروری خصوصاً پرورش میگو به صورت اجتناب ناپذیری با آرتمیا پیوند خورده است و آرتمیا علاوه بر اینكه یك منبع غذایی با ارزش است دارای خصوصیات و ویژگی های فراوانی است كه هم برای پرورش دهنده و هم برای آبزیان بی نهایت مهم است . از نظر بیولوژیك آرتمیا عاری از بیماری است ، برای آبزیان قابل قبول است ، براحتی توسط آبزیان دیده می شود و به سهولت شكار می شود ، غذایی لذیذ و مطبوع است ، قابل هضم بوده و مغذی است . از نظر مزایای آن برای پرورش دهنده نیز می توان گفت ، به سهولت قابل دسترس است و قابلیت نگهداری برای مدت طولانی را دارا است ، روند كشت آن بسیار آسان بوده و براحتی سیست ها ضد عفونی می شوند و مهمتر از اینها از آرتمیا می توان به عنوان حامل انواع مواد غذایی ، ویتامین ها ، آنتی بیوتیك ها و واكسن ها برای تغذیه آبزیان استفاده نمود . (Sorgeloos, ۱۹۸۷) آنالیز های انجام شده بر روی ماده خشك آرتمیا ( پیش از آنكه به روش انجماد خشك گردد ) و بدنبال آن انجام آمالیز های دیگر نشان داد كه قابلیت تبدیل غذایی بالایی دارد ( بیش از ۴۰% ) و ماده خشك آن ۶ برابر حالت طبیعی پروتئین دارد . (Ronsivalli . ۱۹۸۷) آرتمیا را می توان به عنوان یك منبع پروتئینی برای انسان نیز بكار برد . زیرا كه نسبت اسید های امینه اصلی در آرتمیا بكل اسید های آمینه بالاتر از مقادیری است كه پزشكان علوم تغذیه برای انسان توصیه كرده اند . از آرتمیا می توان به عنوان خوراك دام و طیور نیز استفاده كرد . بیومس آرتمیا به كمك صنایع جانبی به خوراك قابل قبول دام و طیور تبدیل می گردد . با توجه به نرخ افزایش سالانه جمعیت جهان و ضرورت تأمین پروتئین خوراكی برای آنها ، بهره برداری از منابع طبیعی آبزیان نیز به شكل بی رویه ای افزایش یافته تا حدی كه در سال ۱۹۹۳ میلادی سهم صید از دریا ها و اقیانوس ها به ۷۲ میلیون تن رسید و البته در كنار آن سهم ابزی پروری نیز تا ۱۸ میلیون تن افزایش یافت ولی با رشد جمعیت در سالهای آتی و كم شدن ذخایر طبیعی آبزیان پیش بینی می شود كه تا سال ۲۰۱۰ میلادی سهم صید از دریا ها و اقیانوس ها حد اكثر به۶۰ ولی سهم پرورش آبزیان به ۳۰میلیون تن افزایش یابد تكثیر و پرورش آبزیان ارتباط تنگاتنگی با تأمین خوراك مناسب و مغذی برای خود آبزیان در طی رشد و بخصوص در اوایل دورهٔ لاروی آنها دارد . كشت و تولید آرتمیا از غذا های زنده دیگر بسیار راحت تر است و با صرف هزینه و نیروی كار كمتری می تواند انجام گیرد .