جستجو در تالارهای گفتگو

[h=4]نگاهی به تاریخچه حیات وحش جهان «کاپلانی» در «ساموس» [/h] [h=5]در روزگاران عصر طلایی آتن که در زیر نور خورشید درخشان حوزه دریای اژه و مدیترانه فیلسوفان ، سخنوران و هنرمندان سنگ بنای تمدن جهان غرب را پایه گذاری می کردند، سرزمین های هلنی که اکنون یونان نام دارد، میزبان گونه های جانوری بود که اکنون قرن هاست تنها در آثار برجای مانده از آن عهد قابل تشخیص هستند. «شیر» نمونه بارز این دوران بود و شکار شیر توسط «هرکول» در بسیاری از نگارگری ها جاودان شده است.[/h] در نمونه های هنری و نوشتار دانشمندانی چون ارسطو، از گونه ای یاد شده که اکنون تصور وجودش دور از ذهن است. «پلنگ آسیای صغیر» که درآن روزگار در هر دو سوی دریای اژه وجود داشت. شکننده بودن زیستبوم و افزایش فشار بر آن به دلیل تمدن سترگ آن عهد، باعث نابودی بسیاری از جنگل ها و جانوران شد. افلاطون در چهار قرن پیش از میلاد درباره نابودی جنگل های اطراف آتن هشدار داده بود. تا اوایل میلاد مسیح جانورانی چون شیر، «بیزون اروپایی» و «اوروش» در یونان زمین نابود شدند. در آن سوی دریای اژه، در سواحل ترکیه فعلی هنوز شیر آسیایی و پلنگی معروف به «پلنگ آناتولی» تا قرن نوزدهم بقای خویش را پایداشتند. تا سال 1840 به طور میانگین چهار شیر در اطراف «ازمیر» شکار شده و به دربار بابعالی در استانبول فرستاده می شد. در اواخر قرن هجدهم، واقعه عجیبی درساحل نیلگون دریای اژه روی داد. به دلیل آتش سوزی در جنگل و یا سیل یک پلنگ دل به دریا زد و فاصله 1.6 کیلومتری سرزمین عثمانی آن دوره و جزیره یونانی نشین «ساموس» را شنا کرد و پس از قرن ها، گربه سانی بزرگ پا بر شن های درخشان ساحل ساموس نهاد. این جزیره با وسعت 71 کیلومتر مربع از انگشت شمار جزایر مدیترانه شرقی است که هنوز پس از گذشت قرن ها پوشش جنگلی خود را حفظ کرده است و اکنون سواحل دلفریب آن جهانگردان زیادی را به خود جذب می کند و فراورده های کشاورزی آن چون انواع انگور و مرکبات در دنیا معروف است. تا سال 1828 سرزمین اصلی یونان متعلق به عثمانی بود و جزیره ساموس هم پس از استقلال یونان در این سال تا شروع دوره نخست جنگ های بالکان در سال 1912 تحت قیمومیت ترکیه بوده و دارای خودمختاری بود . پس از مدتی که روستاییان و چوپانان به دنبال قاتل اسرارآمیز دام هایشان بودند، پلنگ را تعقیب و او را مجبور به مخفی شدن در غاری کردند. در آن روزگار داشتن اسلحه گرم برای یونانیان توسط دولت عثمانی ممنوع شده بود، بنابراین آنها درِ غار را با سنگ مسدود کردند و چندین روز در انتظار تلف شدن پلنگ بر اثر گرسنگی به سر بردند. یک روستایی به نام «گراسیموس گلیارمیس» Gerasimos Gliarmis با دستان خالی برای یافتن پلنگ مرده داخل غار شد، اما شکارگر کهنه کار لاشه های شکار های پیشین خود را در غار مخفی کرده بود و با تغذیه از آن ها و نوشیدن آب جمع شده در کف غار هنوز زنده بود! مرد روستایی مورد حمله پلنگ خشمگین قرار گرفت و بر اثر سر و صدا، نیکولاس برادر او برای یاری به داخل غار رفت و پلنگ را کشت . پس از چند روز گراسیموس بر اثر زخم های وارده بر سینه درگذشت و پوست پلنگ با کاه آکنده شد و به کلیسا انتقال یافت. پوست پلنگ شکار شده در جزیره ساموس اکنون جهانگردان می توانند پوست این پلنگ را در موزه تاریخ طبیعی جزیره ساموس مشاهده کنند. یونانیان نیز همانند بسیاری از واژگان و مواردی که از قرن پانزدهم از فاتحان عثمانی گرفته اند، همچون ترکان پلنگ را «کاپلانی» می گویند و این در حالی است که در زبان ترکی رایج در ایران و آذربایجان این گونه «قافلان» نام دارد که «قافلان کوه» شاهدی بر حضور این درنده در این کوهستان است. در تاریخ 5 مه 1937 در اواخر دوران ریاست جمهوری «غازی مصطفی کمال پاشا» بر ترکیه، قانون زیانکار بودن ببر و پلنگ در ترکیه به تصویب رسید . البته آخرین شیر ترکیه در سال 1890 در «سونجاق هاتای» (بندر اسکندرون) در مرز با سوریه فعلی شکار شد و آخرین جمعیت «یوز آناتولی» در اواخر قرن نوزدهم نابود شد. یکی از معروف ترین شکارچیان حرفه ای ترکیه به نام «منتولو حسن» (حسن پوست پوش) بین سال های 1930 تا 1950 بالغ بر 50 (؟) پلنگ شکار کرد و به عنوان یک قهرمان ملی یک قبضه تفنگ از دومین رییس جمهور ترکیه «ژنرال عصمت پاشا اینونو» دریافت کرد. از سال 1960 به بعد، آمار مشاهده و شکار پلنگ در آناتولی و سواحل دریای اژه و مدیترانه روز به روز کمتر شد. آخرین گزارش مستند وجود پلنگ در این نواحی در تاریخ 17 ژانویه سال 1974 است که یک پلنگ پس از حمله به یک زن روستایی در ناحیه «بی پازاری» توسط گروهی از شکارچیان محلی کشته شد. در سال 1942، چوپانی یک توله پلنگ را در حوالی بندر ازمیر در ساحل مدیترانه یافت و به یک شکارچی تحویل داد و او نیز پس از 9 ماه این گربه سان را به باغ وحش شهر ازمیر هدیه کرد. ماده پلنگ «زوزو» نام گرفت و عکس هایی که از او در اسارت گرفته شده تنها تصاویر پلنگ آناتولی به حالت زنده است. در سال های گذشته رد پاها، مو ها و سرگین های زیادی در غرب ترکیه برای اثبات وجود پلنگ بررسی شده اند ولی به دلیل حضور «سیاه گوش» و همپوشانی قلمرو او با پلنگ، تنها مشاهده رو در روی پلنگ، جوابگوی پرسش ها خواهد بود. در سوریه و لبنان و نواحی شمال فلسطین در تپه های اطراف دریاچه «طبریه» نیز پلنگ آناتولی وجود داشته است. آخرین گزارش مستند شکار پلنگ در سوریه، مربوط به سال 1968 است و در ارتفاعات «جولان» نیز تا اوایل دهه 1980 هنوز پلنگ مشاهده می شد. (این نکته حائز اهمیت است که در سرزمین فلسطین زیرگونه پلنگ آناتولی در شمال و «پلنگ عربی» در مرکز و مرز با اردن و «پلنگ سینا» در بیابان «نگو» وجود داشته که اکنون تنها در بیابان نگو کمتر از 20 پلنگ به صورت مستند وجود دارند.) در نواحی هم مرز با ایران و ارمنستان و گرجستان (شمال شرقی ترکیه) هنوز احتمال وجود زیرگونه «پلنگ ایرانی» (ساکسیکولور) وجود دارد. این قسمت از ترکیه از فون و فلور قفقاز بهره مند است و «سیاه خروس قفقازی»، «کبک دری قفقازی» و «شاموا» از گونه های شاخص آن هستند. در قرن نوزدهم پژوهشگر فرانسوی MA Valenciennes در سال 1855 بر پلنگ موجود در حوزه مدیترانه عثمانی آن روزگار نام علمی Panthera pardus tulliana را نهاد که واژه «تولیانا» از نام ژنرال معروف رومی Marcus Tullius گرفته شده بود. تا اوایل قرن بیستم بر پایه ویژگی های ظاهری، 27 زیرگونه برای پلنگ در آسیا و آفریقا تعریف شده بود ولی پس از بررسی های نوین ژنتیکی در سال 1996 Steve O'Brien این تعداد را به تنها هشت زیرگونه کاهش داد و بر اساس این داده های جدید «پلنگ اناتولی» نیز «پلنگ ایرانی» دانسته می شود که همراه با «پلنگ های قفقاز شمالی» منطقه ای از مرز ترکیه و ارمنستان و ایران تا افغانستان و کردستان و جنوب ترکمنستان را پوشش می دهد. اکنون حدود 20 سال است که دیگر گزارشی مبنی بر مشاهده «سیاه گوش» در کوه های شمال غربی یونان وجود ندارد و در اواخر قرن بیستم پس از گذشت حدود 80 سال زیرگونه بومی «گربه وحشی جزیره کرت» مشاهده شد که نمونه های خالص آن به دلیل دورگه شدن با گربه های خانگی، بسیار در معرض خطر از دست دادن خلوص ژنتیکی هستند. گربه سانان کنونی ترکیه که در سال های گذشته مشاهده شده اند، شامل «کاراکال» (قراقولاق)، «سیاه گوش» (وشق)، «گربه جنگلی» و «گربه وحشی اروپایی» هستند. در دهه 1960 و 1970 میلادی که کانون شکار و پس از آن سازمان حفاظت از محیط زیست ایران با نهایت قدرت و مدیریت کاربردی، بسیاری از زیستگاه ها و گونه ها را از خطر نابودی رهانید، در ترکیه حفاظت از زیستبوم تنها به مدیریت بر جنگل ها خلاصه شده بود. ولی اکنون نه تنها در ترکیه بلکه در کشورهایی چون سوریه و اردن نیز پایداشت زیستبوم جایگاه حقیقی خود را یافته است و نتایج عملی حفاظت به شیوه درست و احیای زیستگاه ها به روشنی نمایان است. هرچند در ایران در عرصه محیط زیست طبیعی چرخ گردون به شیوه دیگری می چرخد که ناگفتنش بسی بهتر است. برای نمونه در سال های گذشته، محیط زیست استان لرستان بنا بر شواهد مندرج در مطبوعات به مدت 20 سال نسل پلنگ را در این محدوده از زاگرس نابود شده اعلام کرده بود؛ این در حالی بود که هر سال تعدادی پلنگ شکار و یا مسموم می شدند و گزارش آن یا درج نمی شد و یا اهمیتی برای بود و نبود این گونه ارزشمند قائل نمی شدند.