بیابان دشمن انسان قرن ۲۱

[Yamna 1 17420]

[TABLE=width: 100%]

[TR]

[TD=class: pico_body, align: justify]پس از ۲ چالش تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین، بیابان زایی به عنوان سومین چالش مهم جامعه جهانی در قرن ۲۱ محسوب می شود ، به طوری که براساس گزارش های سازمان های بین المللی یک ششم جمعیت ، سه چهارم اراضی خشک و یک سوم خشکی های جهان به مساحت ۵میلیارد هکتار در ۱۱۰ کشور جهان در معرض پدیده بیابان زایی است.

بیش از نیمی از مساحت کشور ما را مناطق بیابانی یا نیمه‌بیابانی تشکیل می‌دهد. از این میان، یک‌پنجم از مساحت کشور نیز در شمار بیابان‌های واقعی جهان قرار دارد.

بیابان واقعی در تعریف اقلیمی یعنی جایی که زادآوری زیستی در آن در حداقل ممکن است.

به‌واقع یک‌پنجم از مساحت کشور مطلقا هیچ قابلیتی برای انواع فعالیت‌های توسعه انسانی از قبیل کشاورزی و غیره ندارد و به‌صورت محدود شاید فقط برای بیابان‌گردی آن هم در قالب تورهای ماجراجویانه مناسب باشد.

نکته این است که در همه ۵۰ سال گذشته این یک‌پنجم در حال گسترش بوده و آن یک‌دوم نیز روز به روز بیش از گذشته وسعت یافته است.

کشور ما روز به روز بیابان‌تر و بیابان‌های ما روز به روز مخوف‌تر شده‌اند. ایران در شمار ۱۰ کشور اول بیابان‌زای جهان قرار دارد و بنا به تاکید سازمان ملل، بیابان‌زایی بزرگترین بحران بشر در دوره کنونی است و این پدیده در سده پیش رو با توجه به پیش‌بینی فرارسیدن یک دوران طولانی خشکسالی بیشتر از گذشته گسترش خواهد یافت.

بنا به تعریفی که مورد اجماع جهانی است و تقریبا اکثر کشورهای عضو معاهده کنوانسیون بیابان‌زدایی سازمان ملل آن را پذیرفتند بیابان‌زایی یا توسعه بیابان عبارت است از هرگونه اقدامی که در بهره‌برداری از منابع پایه بیش از حد تعادل و توازن و توان اکولوژیک طبیعت انجام شود به نوعی که صرفا اهداف کمی و کیفی کوتاه‌مدت را مدنظر قرار دهد و مسائل مربوط به نسل‌های آتی را فراموش کند.

در ایران اکثر صاحب‌نظران مناطقی را که بارندگی در آن‌جا کمتر از ۲۰۰ میلی‌متر باشد به عنوان اراضی بیابانی تلقی می‌کنند. اما این تعریف با آن مفهومی که الآن ما برای بیابان قایل هستیم متفاوت است.

بر این اساس کلیه فعالیت‌هایی که در جهت حفظ و تعادل پایداری طبیعت و اکوسیستم‌ها انجام می‌شود به عنوان اقدام بیابان‌زدایی تلقی می‌شود.

واقعیت این است که بر اساس تعاریف اقلیم‌شناسان، قسمت اعظم کشور ما در مناطق خشک، نیمه‌خشک و فراخشک واقع شده است و همه متخصصان بر این قضیه وقوف دارند که در شرایط آینده، کره زمین نگران کننده است چرا که اطلاعات و آمار خطرناکی وجود دارد که نشان می‌دهد تا سال ۲۱۰۰ ممکن است ۳ الی ۴ درجه به گرمای کره زمین افزوده شود.

پیامد گرم شدن کره زمین برای کشورهایی مثل ایران که در اقالیم خشک واقع شده‌اند نسبت به سایر کشورها بسیار مخرب‌تر است هرچند که سایر کشورها که در شرایط بهتری هم واقع شده‌اند از پیامد گرم شدن زمین در امان نخواهند بود.

فلات مرکزی ایران یکی از معروفترین مناطق خشک جهان محسوب می شود. این کشور با مساحت ۱۶۵ میلیون مترمربع در جنوب غربی آسیا و در نوار خشک جهان قرار گرفته است.۸۰ % ازکل سرزمین ایران ازآب وهوای خشک ونیمه خشک برخورداراست وبه این ترتیب درمعرض خطرفرآیند پیشروی بیابانها قراردارد.

میانگین سالانه ریزش باران در بیابانهای ایران کمتر از ۵۰ میلیمتر است و این در حالی‌است که همین میزان در مورد کل کشور به ۳۲۰ میلیمتر در سال بالغ می شود. بیابانها و مناطق بیابانی بر روی هم ۳۴ میلیون هکتار از اراضی ایران را به خود اختصاص می دهند و ۱۲ میلیون هکتار نیز ماسه ای بوده و یا از شن و ریگ روان پوشیده شده است.

در ایران حدود ۱۰۰میلیون هکتار از اراضی در معرض کاهش پتانسیل تولید قرار دارد که از این مساحت ۷۵میلیون هکتار در معرض فرسایش آبی ، ۲۰میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی و ۵میلیون هکتار در معرض دیگر اشکال شیمیایی و فیزیکی تخریب سرزمین همچون کاهش حاصلخیزی ، شوری زایی است و اما از حیث قلمروی سرزمین های بیابانی از کل مساحت کشور ۳۲ میلیون هکتار از این مساحت صرفا شامل پدیده های بیابانی با پوشش گیاهی کم یا فاقد پوشش گیاهی است که حدود ۲۰ میلیون هکتار از اکوسیستم های بیابانی تحت تاثیر فرسایش بادی و ۶/۴ میلیون هکتار از آن در ۱۶۴ منطقه ، ۱۷۸ نقطه در ۸۲ شهرستان در ۱۷ استان جزء کانون های بحرانی فرسایش بادی قلمداد می شود. به طوری که در این مناطق فرسایش بادی واجد خسارات عدیده اکولوژیکی ، اقتصادی و زیستی به مناطق مسکونی ، تاسیسات زیربنایی صنعتی ، اراضی کشاورزی و منابع زیستی کشور است.

در مجموع از نظر تناسب سطح مناطق خشک ایران با جهان ، کشور ما روی کمربند خشک جهان قرار گرفته و ۶۴/۶ درصد از مساحت آن دارای اقلیم خشک و فراخشک است که ۳/۳ برابر درصد جهانی (۱۹.۶ درصد) است.

در مجموعه ایران با ۱.۲ درصد خشکی های جهان دارای ۲.۴ درصد پدیده های بیابانی فاقد پوشش گیاهی و ۳.۰۸ درصد مناطق بیابانی جهان است.

بیابان زایی به مفهوم تخریب سرزمین یا کاهش توان تولید بیولوژیک اراضی در مناطق خشک ، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب تحت تاثیر عوامل محیطی و انسانی است. مهمترین عوامل بیابان زا در کشور را می توانیم به ۲ دسته عوامل محیطی و عوامل انسانی طبقه بندی کنیم.

در بین عوامل محیطی عوامل اقلیمی همچون زمان و میزان نامناسب بارندگی ، تبخیر بالا، فراوانی و سرعت باد نسبتا زیاد، دوره برگشت کوتاه و استمرار خشکسالی ها، گستردگی مناطق با اقلیم خشک و فراخشک و عوامل زمین شناسی مثل وجود سازندهای شور، قلیایی ، تبخیری و حساس به فرسایش و همچنین بلایای طبیعی همچون لغزش و رانش زمین و سیل از مهمترین عوامل محیطی بیابان زا محسوب می شوند ولی عامل بسیار مهم و مدیریت پذیر عوامل انسانی بیابان زاست.

در این میان علاوه بر نهاد ها و ارگانهای مرتبط با بیابان زدایی و حفاظت از منابع طبیعی، بسیج سازندگی که تجمیع سپاه پاسداران و جهاد سازندگی همچون دوبال یک پرنده و به فرمان امام راحل ماموریت مهم واثرگذاربرای آباد سازی کشور در حوزه هایی چون: منابع طبیعی و کشاورزی، محرومیت زدایی، بهداشتی ودرمانی، بهسازی ومرمت مدارس، آموزش فنی و حرفه ای، علمی وآموزشی وعمران با توجه به توان بالای جوانان برعهده گرفت که حفاظت ازمنابع طبیعی یکی از ماموریت های درنظر گرفته شده وتدوین یافته این نهاد مردمی است.

این نهاد مردمی درمسیر خود روند تکاملی مناسبی داشته است به طوری که امروزه دامنه خدمت رسانی بسیج سازندگی به مراتب گسترده تر از پیش است.

برایند عملکردی این نهاد نشانگر تحولی است که در عرصه های مختلف خدمات رسانی به نقاط مختلف کشور به ویژه مناطق محروم را هدف خود قرار داده است.

ورود مردم در اجرای طرح های خدمات رسانی و مشارکت هایی که در این پروژه ها وجود دارد نقطه قوت و پتانسیل بسیج سازندگی و عامل اصلی موفقیت های آن دراجرای پروژه هاست.

بر اساس گزارش هاو آمار موجود ۱۳۴ میلیون هکتار از مساحت کشور به منابع طبیعی تجدید شونده تعلق دارد در صورتی که سهم تولیدات گیاهی زراعت و باغبانی چیزی در حدود ۱۸ میلیون هکتار است. با چنین شرایطی باید اذعان داشت که عرصه های کشور در حال فرسایش است و میزان فرسایش براساس آمارمختلف از ۷ تن تا ۳۰ تن متناسب با شرایط مختلف متغیر است و متاسفانه این خطر در تمام عرصه های طبیعی کشور بسیار جدی است.

با در نظر داشتن چنین نگاه و نگرشی و با درک شرایط پیش رو، فعالیت بسیج سازندگی که حفاظت از منابع طبیعی و کشاورزی یکی از عمده حوزه های عملیاتی آن است، می تواند به عنوان بازوی پر توان و اثر گذار در این خصوص عمل نماید و مشکلات و مسائل پیش رو را مرتفع نماید.

سردار مجید خراسانی، رئیس سازمان بسیج سازندگی کشور با اشاره به فلسفه تشکیل بسیج سازندگی در حوزه منابع طبیعی علی رغم فعالیت سازمانهایی مانند سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل ها و مراتع گفت: بسیج سازندگی با این هدف شکل گرفت تا جوانان را در اوقات فراغت با محیط کار و جوانب مختلف آن آشنا سازد و حضور آنها را در بحث های تخصصی فراهم کند.

وی در خصوص موافقت نامه و همکاری بین نهاد ها اظهار داشت: در بخشی از پروژه ها که وزارت جهاد کشاورزی علاقه مند بوده و اعلام نیاز می کند به همکاری می پردازد و فضایی فراهم می کند تا جوان طی مدت کوتاهی کار تخصصی را آموزش ببیند و به شکل عملی وارد عمل شود. هدف اصلی در اجرای طرح ها این است که بتوانیم فرهنگ کار اشاعه و بستر لازم را از طریق برگزاری کارگاه ها و فعالیت های حرفه ای را فراهم آوریم.

آنچه مسلم است اینکه حضور نیروهای بسیجی و جوانان در عرصه های مختلف می تواند نیروی پیش برنده در جهت مقابله با مشکلات باشد. گزارش بانک جهانی حکایت از روند تخریب جنگل های کشور دارد. به طوری که بر اساس این گزارش ها روزانه حدود ۳۴۰ هکتار و سالانه ۱۲۰ هکتار از جنگل های کشور نابود می شود و این در حالی است که ضرورت حفاظت از محیط زیست و عناصر آن برای تداوم بقای انسان در کشور هنوز به عنوان یک امر شناختی و معرفتی تبدیل نشده و بستر مناسب فرهنگی آن در میان مسئولان و مردم شکل نگرفته است.

رئیس بسیج سازندگی کشور ضمن تاکید بر حفاظت از منابع طبیعی کشور به همکاری و موافقت نامه بین این سازمان با وزارت جهاد کشاورزی در سال ۸۶ اشاره کرد و افزود: سال گذشته موافقت نامه ای با وزارت جهاد کشاورزی تحت عنوان “ طرح ملی” بسته شد تا جوانان ۱۵ الی ۳۰ سال در طرح هایی که تخصصی محسوب می شوند حضور یابند. این فعالیت ها در عرصه های متنوعی چون: آبخیزداری، بیابان زدایی، منابع طبیعی و ... بود.

یکی ازعرصه های مهم،بحث صیانت ازمنابع طبیعی کشور است که طبق آمار موجود در سال ۸۶، ۷۰۰۰ نفر از جوانان در این بخش( صیانت ازمنابع طبیعی وجنگل ها) همکاری داشته اند.

دراین میان، سازمان بسیج سازندگی کشور طی چند سال اخیر به ویژه سه سال اخیر توانسته با اجرای طرح های جهادی و در قالب اردوهای هجرت تا حدودی از بروز بحران در تخریب منابع طبیعی کشور جلوگیری کند. حضور دانش آموزان، دانشجویان و جوانان بسیجی در طرح اردوهای هجرت و فعالیت در عرصه های مختلف سازندگی، تا حدودی زیادی نسل امروز را برای حفاظت از منابع زیست محیطی کشور،‌آماده ساخته است و اگر روند پیش رو در آینده شتاب بیشتری داشته باشد قطعا درمسیر حفاظت از محیط زیست گام های مناسبی برداشته می شود.

بیابان زدایی به عنوان یکی از زیر شاخه های منابع طبیعی از فعالیت های بسیج سازندگی است که متناسب با جوان گرا بودن ونگاه زیرساختی این نهاد مردمی دربخش های وسیعی از کشورانجام شده است.

همچنین فعال کردن نهادهای مردمی وخصوصی درقالبNGO ها در حوزه های تولید، کاشت ومراقبت است که دراین خصوص می تواند مفیدواقع شود.

رئیس بسیج سازندگی ازانعقاد توافقنامه همکاری برای مهار بیابان زایی بین بسیج سازندگی ووزارت جهاد کشاورزی همزمان باروزجهانی مقابله با بیابان زایی وتخریب سرزمین برای کشاورزی پایدارخبرداد واظهارداشت: این توافقنامه با هدف استفاده ازنیروونشاط جوانان درامرسازندگی کشور، کمک به تقویت وارتقای سطح همکاری های دوسازمان در راستای برنامه توسعه اقتصادی واجتماعی وکمک به تسریع وتوسعه عملیات مقابله با بیابان زایی در ۷ بند و ۳ تبصره به امضای دو طرف رسید وبه موجب آن فراخوانی، تامین وبه کارگیری نیروی انسانی مورد نیازبرای فعالیت های مختلف بیابان زدایی و مقابله با بیابان زایی به صورت گروهی واردویی ازجمله نهال کاری، جمع آوری بذروآبیاری ومراقبت، حفاظت وحمایت واحداث هلالی های آبگیروانجام پروژه های اجرایی درقالب قراردادهای پیمانی برعهده بسیج سازندگی قرارگرفت ومحدوده اجرایی این طرح در۱۸ استان بیابانی کشوربه اجرا درمی آید.

مجید خراسانی در خصوص طرح بیابان زدایی سال گذشته در استان اصفهان گفت: درسال گذشته طرح بیابان زدایی در شهرستان های آران وبیدگل به وسعت۱۸۳ هکتارودرشهرستان نایین به وسعت۳۲۰ هکتار توسط جوانان شرکت کننده دراردو های هجرت انجام شد.

به گفته وی این طرح ازاوایل فصل تابستان سال ۱۳۸۶ آغاز و۶ ماه به طول انجامید. کشت بادام کوهی درشهرستان مبارکه به وسعت ۴۵ هکتارو کاشت درختچه تانچ در ۴۲۰ هکتار ازاراضی هرند- اژیه ازجمله برنامه های بسیج سازندگی در بخش بیابان زدایی درسال ۱۳۸۶ بود.

گفتنی است طرح هجرت بعدازپیروزی انقلاب اسلامی نخستین طرحی است که جوانان را ازمحیط کلاس خارج ووارد عرصه های مختلف کرده وآنان را درحداقل زمان ممکن با شرایط موجود کشورو مشاغل گوناگون آشنا کرده است.

بنا به گفته رئیس بسیج سازندگی کشور اولویت اصلی در اجرای طرح های این نهاد با جوانان دختر و پسر در مناطق محروم فراهم می شود.

بنا برآمارهای این سازمان درسال۱۳۸۶، هفت هزارمعلم جوان به برگزاری کلاس های تقویتی وکاردرعرصه منابع طبیعی و آبخیزداری کمک کردند و۵ میلیون نهال توسط دختروپسران کاشت وتولید شد.[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD][/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=class: pico_legend, align: justify]میثم اخباری [/TD]

[/TR]

[/TABLE]