چارچوب مفهومی سرزندگی فضای شهری

[Mohammad Aref 120454]

اصولا سرزندگی با چارچوب مفهومی خاصی مشتمل بر کلیدواژگان و اصطلاحات مرتبط طرح می شود: در دسترس بودن، عدالت و مشارکت، آسایش و آرامش، تعاملات اجتماعی، حضورپذیری، امنیت و پاسخگویی از جمله عواملی هستند که مفهوم سرزندگی را تعریف و به آن عینیت می بخشند. کیفیت زندگی که شهروندان تجربه می کنند به دسترسی آنها به زیرساخت ها (وسایل حمل و نقل، آب و بهداشت)، مواد غذایی، هوای پاک، سکونت قابل وصول، کار و شغل مناسب و فضای سبز و پارک ها بستگی مستقیم دارد. دسترسی متفاوت و ناهمگون شهرنشینان به زیرساخت ها نوعی بی عدالتی محسوب می شود و سرزندگی شهر با بررسی حق مردم در تصمیم گیری برای شهر و نیازهای خود تعیین می شود.

 

سرزندگی به فضا و فعالیت شهری نسبت داده می شود که به سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و پیشرفت شخصی شهروندان کمک می کند و فضای شهری مطلوبی را تصویر می کند که غنای روحانی و فرهنگی را ایجاد کرده و بازتاب می آفریند. اصول اولیه ای که به موضوع مادیت می بخشد شامل عدالت، شأن و منزلت شهروندان، در دسترس بودن، همزیستی، مشارکت و قدرت بخشیدن به مردم است. همچنین می توان گفت فضای شهری سرزنده جایی که زیبایی را به شهروندان و مراجعان خود بشناساند و این بدان معناست که فضای شهری سرزنده برای باید جذاب، کارآمد و امن برای کودکان، زنان و کهنسالان باشد.شهر و فضاهای آن بستر یا ظرفی برای وقوع انواع فعالیت های فردی یا گروهی شهروندان هستند که پذیرای فعالیت های گوناگون می باشند. فعالیت شهروندان در فضاهای شهری باعث پدید آمدن ارتباطات و تعاملات انسانی گشته و حس مکان را بوجود می آورند. اگر شهر را به مانند یک موجود زنده فرض کنیم، این موجود بر ای ادامه حیات به سرزندگی و نشاط نیازمند است. به همین خاطر نقش فضای شهری، یا به عبارتی زیبایی شناسی که تعاملات اجتماعی شهروندان بر مبنای آن شکل می گیرد و فرهنگ جامعه در بستر آن ارتقا می یابد، غیرقابل انکار است. شرایط حاکم بر شهرهای امروزی شیوه زندگی جدیدی را پدید آورده اند که در آن پیاده روی به منظور دسترسی به اهداف مختلف کمرنگ فرض می شود و زیبایی شناسی فضای شهری نادیده انگاشته می شود. به طوری که که یکی از انواع فضاهای پویا و سرزنده در جهان، مراکز خرید پیاده است که تعاملات مستقیم انسانی در آنها شکل می گیرد و ارتباطات تقویت می شود. افول زیبایی شناسی در فضاهای شهری سلطه بی قید و شرط خودروها را بر شهر رقم زده است، و به علاوه نقش پیاده روی به عنوان یکی از ارکان مهم سلامت روحی و جسمی شهروندان را حذف کرده است.با به وجود آمدن خیابان های وسیع شهری اثر مخرب آن بر زندگی شهری آشکار گشت. گسترش فضاهای عبور سواره، عابر پیاده را از فضای شهری بیرون راند و ارتباط مشخصی بین وجود کاربری های تجاری در حاشیه خیابان ها و حضور و فعالیت انسان در فضای شهری برقرار نمود. اتوبان ها مسیر حرکت اتومبیل ها را مشخص کردند و به صورت موانعی جلوی ارتباط مستقیم واحدهای همسایگی را سد نمودند و موجب زوال و ضعف زیبایی فضای شهری و ارتباطات انسانی شدند. اثرات مخرب بسیاری همچون آلودگی صوتی و بصری، آلودگی هوا، از بین رفتن منظر شهری و… خاطره ذهنی شهروندان از فضای شهری زیبا و سرزنده را روزبروز کمرنگ تر ساخته و خواسته آنان از فضای شهری را به کالبدی برای رفت و آمد تقلیل داده است. مسیرهای مخصوص حرکت سواره موجب افزایش فاصله مناطق مسکونی و تشکیل مجتمع های آپارتمانی و کاهش استفاده از حمل و نقل عمومی و افزایش افسردگی در شهرها شدند.امروزه بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا فرآیند گسترش اتوبان ها و مسیرهای سواره را متوقف کرده و بر حمل و نقل عمومی و پیاده محور تاکید می ورزند. این فرآیند می تواند به توقف و یا کاهش زوال پویایی و سرزندگی در شهرها کمک کند و در کنار توجه به زیبایی شناسی شهری در برنامه های توسعه شهری، موجب بازیابی سرزندگی فضاهای شهری شود. “چارلز لاندری” مفهوم سرزندگی را به گونه ای متفاوت بررسی نمود بطوریکه معتقد است سرزندگی و زیست پذیری را بایستی جدای از هم تعریف نمود. وی چهار رویکرد عمده را به شکل موضوعی مطرح می سازد و ۹ معیار موثر را برای شناسایی یک شهر سرزنده و زیست پذیر برمی‌شمارد که عبارتند از: تراکم مفید جمعیتی، تنوع، دسترسی، ایمنی و امنیت، هویت و تمایز، خلاقیت، ارتباط و تشریک مساعی، ظرفیت همکاری و رقابت. او درباره شهروندان با دید جامع تری سرزندگی را به شکل موضوعی مستقل می داند و عوامل موثر بر آن را به صورت جدول زیر عرضه می دارد.

 

منابع:

 

• پاکزاد، جهانشاه؛ مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، انتشارات شورایعالی شهرسازی و معماری، ۱۳۸۵
  
• تیبالدز، فرانسیس؛ ترجمه مروارید قاسمی اصفهانی، ساخت شهرهای مردم پسند، انتشارات روزنه، چاپ اول، ۱۳۸۷
  
• چپمن، دیوید؛ آفرینش محلات و مکان ها در محیط انسان ساخت، ترجمه شهرزاد فریادی و منوچهر طبیبیان، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۴
  
• خستو و سعیدی رضوانی، مریم و نوید؛ عوامل موثر بر سرزندگی فضاهای شهری، نشریه هویت شهر، شماره ۶، بهار و تابستان ۱۳۸۹
  

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار