بذر چغندر

[masi eng 47044]

چغندر گیاهى است از تیره اسفناج، جنس بتا و گونه وولگاریس و نام علمى آن Beta vulgaris است. گیاهى است دو ساله که در سال اول کاشت، ریشه آن رشد مى‌کند و در سال دوم پس از گذراندن دوره سرما، بوته‌ها ساقه‌دار شده و گل و بذر مى‌دهند. ریشه اصلى چغندر مخروطى شکل و کشیده است. طول ریشه در شرایط مناسب تا ۱۸۰سانتى‌متر مى‌رسد ولى طول قسمت قابل استفاده آن حدود ۳۰ سانتى‌متر است. وزن متوسط ریشه ۷/۰ تا یک کیلوگرم و قطر متوسط آن در قسمت گردن ۱۰ تا ۱۵ سانتى‌متر است.

برگ‌ها، قسمت هوائى چغندر را تشکیل مى‌دهند و تعداد آنها در بوته کامل به ۸۰ عدد مى‌رسد.

چغندرگیاهى روز بلند مى‌باشد. همچنین براى به ساقه رفتن و گل دادن نیاز به سرمائى دارند که این حالت را Bolting مى‌گویند. بنابراین براى بذرگیرى گیاه باید آن‌ را در مناطق سردسیر مانند اردبیل کشت کنیم.

 

نزدیک به ۷۵ درصد چغندرقند را آب و ۲۵ درصد آن را ماده خشک تشکیل مى‌دهد، ۲۰ درصد ماده خشک شامل ساکارز و مواد قندى محلول در آب و ۵ درصد دیگر را مواد غیرمحلول در آب تشکیل مى‌دهد.کشت چغندر در شرایطى امکان‌پذیر است که تابش نور خورشید کافى و منطقه محل کشت حداقل ۱۸۰ تا ۲۰۰ روز بدون یخبندان باشد. پائین‌ترین دمائى که چغندرقند در آن فعالیت دارد (صفر گیاه) ۵ تا ۸ درجه سانتى‌گراد است. در اوایل رشد به سرما حساس است ولى در پائیز تا ۶ درجه زیر صفر را به‌راحتى تحمل مى‌کند. گرماى بیش از اندازه، رشد و ذخیره سازى قند چغندر را متوقف مى‌کند. به‌این دلیل کشت آن در نقاط گرمسیر در زمستان انجام مى‌گیرد و در بهار پیش از آغاز گرما برداشت مى‌شود.بهترین درجه حرارت براى رشد و قندسازى چغندر با دماى میانگین ۲۰ درجه در روز و ۱۰ درجه در شب است، در ۴۰ درجه سانتى‌گراد رشد و ذخیره‌سازى قند به کمترین مقدار مى‌رسد.

چغندرقند برحسب حجم ریشه، مقدار برگ و درصد قند به رقم‌هاى زیر تقسیم مى‌شود:

- رقم E: این رقم داراى ریشه‌هاى بزرگ و سنگین است، سر آن نسبتاً پهن و تعداد برگ‌هاى آن زیاد است. محصول این رقم در واحد سطح زیاد است ولى درصد قند آن نسبت به‌سایر رقم‌ها کمتر است.

- رقم N: سر این رقم کوچک‌تر و تعداد بر‌گ‌هاى آن کمتر از رقم E است. محصول چغندر در هکتار آن از رقم E کمتر ولى درصد قند آن بیشتر است. این رقم براى مناطقى که امکان کشت زود هنگام (رهراکش) وجود نداشته باشد، مناسب است.

- رقم Z: چغندرقندهاى این رقم باریک و کشیده‌اند و مقدار برگ آن از رقم‌هاى E و N کمتر است. مقدار محصول آن در واحد سطح کمتر ولى درصد قند آن بیشتر و از رقم‌هاى یاد شده زودرس‌تر است.

- رقم ZZ: خصوصیات ظاهرى این رقم شبیه رقم Z است ولى مقدار قند آن بیشتر است. کشت آن اقتصادى نیست و تنها بریا دورگ‌گیرى و اصلاح بذر از ان استفاده مى‌شود.

فرآورده‌هاى اصلى چغندرقندشامل قند و شکر مى‌‌باشد.

برگ چغندر، قسمت هوائى گیاه را تشکیل مى‌دهد و پس از سرزنی، مورد چراى مستقیم دام قرار مى‌گیرد و یا پس ازجمع‌آوری، از آن به‌عنوان خوراک دام استفاده مى‌شود، ترکیب برگ و طوقه به‌گونه‌اى است که براى دام به‌ویژه گاوهاى شیرى مفید است. جدول (ترکیب و ارزش غذائى برگ و طوقه چغندر تازه) بیان‌گر ترکیب و ارزش غذائى برگ و طوقه است.

تفاله چغندر

باقى‌مانده چغندر تحویلى به کارخانه پس از استخراج قند، تفاله نامیده مى‌شود. تفاله چغندر به‌شکل تروخشک به‌عنوان دام مصرف مى‌شود. از هر یک‌صد کیلوگرم چغندر با عیار ۱۶، حدود ۸۵ کیلو تفاله به‌دست مى‌آید. نسبت تفاله خشک به‌وزن چغندر حدود ۵ درصد است.

- ملاس

پساب قهوه‌اى رنگ باقى‌مانده از پخت سوم چغندرقند که پس از سانترفیوژ (جداکردن شکر توسط نیروى گریز از مرکز) به‌دست مى‌آید، ملاس نام دارد. هر ۱۰۰ کیلوگرم چغندرقند ۴ تا ۷ کیلو ملاس دارد که از آن به‌عنوان خوراک دام استفاده مى‌شود. ملاس چغندر بین ۹/۱۴ تا ۲/۲۴ درصد مواد ازت‌دار دارد که با استفاده از مخمر مخصوص مى‌توان از آن، پروتئین براى مصرف انسان و دام تهیه کرد. از هر تن ملاس مى‌توان ۱۶۰ کیلوگرم اکسید کربن تهیه کرد که از آن در نوشابه‌سازی، کنسروسازى و آتش‌نشانى استفاده مى‌شود.

از ملاس در تهیه اسیداستیک استفاده مى‌شود، از اسید حاصله، سرکه تجارى به‌دست مى‌آید. از ملاس نیز در تهیه چربی، اسید گلوتامیک، دکستران و بتامین استفاده مى‌شود. ملاس براى تهیه الکل اتیلیک و سوخت اتومبیل نیز کاربرد دارد.