Dreamy Girl 6672 اشتراک گذاری ارسال شده در 31 اردیبهشت، ۱۳۹۴ بوعلي سينا و آواشناسي نويسنده: محمود شکيب انصاري دانشيار دانشگاه شهيد چمران اهواز چکيده: بو علي سينا که حکيم و فيلسوف بود، در زمينه آواشناسي ( Phonetics ) نيز مطالعاتي داشته، و نظرياتي را ارايه نموده است. وي علاوه بر بحث پيرامون جنبه هاي فيزيکي « آوا » در برخي از آثار خود، مانند کتاب القانون و الشفا، رساله اي را زير عنوان « اسباب حدوث الحروف » به زبان عربي تأليف کرده است. در اين مقاله، نخست به بيان پيشينه آواشناسي عربي قبل از بوعلي سينا، سپس به بررسي ديدگاههاي وي در زمينه آواشناسي فيزيکي ( Acoustic Phonetic ) و آواشناسي توليدي ( Articulatory Phonetics )، خواهد پرداخت. كليدواژه ها: آوا شناسي عربي، بوعلي سينا، مخارج حروف، توليد مصنوعي آواها. مقدمه: آواشناسي ( Phonetics ) مطالعه و توصيف علمي آواهاي زبان دانستند (1). زبان شناسان آن را به عنوان پيش درآمدي براي مطالعات زبان شناسي (Linguistics) مورد بررسي قرار دادند. مطالعه علمي آواها به عنوان يک پديده مادي فيزيکي محسوس و بيان چگونگي توليد و دريافت آن، و شناخت واجگاه ( Place of articul ation ) با به عربي ( مخارج حروف )، و خصوصيات اصلي و فرعي هر آوا مسائل عمده ي آواشناسي توليدي را تشکيل مي دهد. آوا يا صوت ( Phone ) خود کوچکترين واحد صوتي ( Sound unit ) که داراي مختصات صوتي ( Phonetic Features ) است، و از دو نظر مورد پژوهش آواشناسان قرار مي گيرد، يکي واجگاه آن، و ديگري شيوه فراگويي ( توليد ) يا به عربي « حدوث » آن. در زبان عربي آواها با رمز نوشتاري آنها معروفند. زيرا که هر نشانه نوشتاري تنها بر يک آوا دلالت دارد. لذا آواهاي زبان عربي به حروف الفبايي موسومند. اين حروف مشتمل بر همخوانها يا صامت ها ( Consonants ) و واکه هاي زبان عربي يا مصوتها ( Vowels ) هستند. و به نظر ميرسد اگر ( آوا ) را ( صوت ) بناميم، و حروف بر ( واجهاي ) عربي ( Phonemes ) اطلاق کنيم مناسب تر است. زيرا که اگر در تلفظ واژه هاي عربي ( سَلَبَ، صَلَبَ، لَجاُ، قالَ، جَعَلَ ) دقّت کنيم، مي بينيم که همخوان لام ( ل )، در هر کدام از اين کلمات بگونه اي ادا مي شود. و مجموع گونه هاي متفاوت يک ( آوا ) واج گفته مي شود. بررسي نظام واجي زبان، و اين که در يک زبان هر واج چه نقشي به عهده دارد، و در ترکيب و تشکيل ساختهاي بزرگتر زبان مانند هجا ( Syll able )، تکواژ ( Morpheme ) و واژه از چه قواعدي پيروي مي کند، و روابط واجها در خلال واحدهاي زنجيره اي ( Speech Chain ) و زبر زنجيره اي ( Suprase gmental ) چيست، مباحث واجشناسي ( Phonology ) را تشکيل مي دهد. فرق عمده آواشناسي توليدي با واجشناسي در اين است که اولي خود آواها را به عنوان يک پديده مادي مورد پژوهش قرار مي دهد، اما دومي با بررسي نظام حاکم بر روابط ميان آواها و واجها مي پردازد. و اگر چه ميان زبان شناسان بر سر نامگذاري علوم آوايي، و قلمرو، و موضوع هر کدام از اين علوم اختلافاتي وجود دارد، اما در واقع، علوم آوا شناسي و واج شناسي مکمل يکديگرند. و به گفته پرفسور ترنکا ( Tranka ) از پيروان مکتب واج شناسي براگ: « هنگامي که پژوهش از شکل آوا آغاز مي شود و تدريجاً به حرکت خود ادامه مي دهد، تا به قوانين انتزاعي مي رسد خود را در حوزه ( واج شناسي ) مي يابد. اما اگر راهش را از قوانين انتزاعي پيش گيرد تا اين که به شکل واقعي آواها برسد در اينجا خود را در حوزه ( آواشناسي ) مي يابد. (2) پيشينه ي آواشناسي عربي: در حالي که آواشناسي به عنوان مطالعه علمي آواهاي زبان در اروپا از اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم مورد توجه قرار گرفت. (3) زبان شناسان مسلمان ( عرب و ايراني ) از قرن هفتم ميلادي زبان را بويژه آواهاي زبان را مورد مطالعه ي علمي قرار دادند. شايد اولين اثر مکتوب در اين باره ي گفتار ابوالاسودالدئلي (4) در هنگام اعراب گذاري قرآن کريم و تعيين مصوتهاي کوتاه ( Shortvowels ) آن باشد، که به منشي خود گفته بود: « وقتي که در خواندن مي بيني دو لبم را باز کردم، يک نقطه بالاي حرف بگذار، و اگر لبم را شکستم ( پايان کشيدم ) پس تو يک نقطه زير حرف بگذار، و چنانچه دو لبم را غنچه کردم، پس تو يک نقطه پيشاپيش حرف قرار ده » (5) پس از ابو الاسود الدئلي بايد از پژوهشهاي ژرف الخليل بن احمد الفراهيدي نام برد. او زبان شناس برجسته قرن دوم هجري، و استاد سيبويه شيرازي بود، و اولين فرهنگ لغت عربي به نام ( العين ) را تأليف کرده بود. ( 6) در مقدمه اين اين کتاب الخليل به بررسي آواهاي عربي و مخارج حروف، و مختصات هر کدام از آنها پرداخته، و مطالب ارزنده اي را بيان داشته است. (7) شاگرد نامور الخليل يعني سبيويه شيرازي نيز فصلي را در کتاب مشهور خود ( الکتاب )، به بحث پيرامون آواهاي عربي و مخارج و صفات اصلي و فرعي آن اختصاص داده است. و در جاهاي ديگر کتابش درباره حروف مطالبي را ذکر کرده است. (8) در سده چهارم هجري، ابن جَني (9) زبان شناس گرانسنگ عربي. ( 370- 428 ه. ق ) بررسيهاي تازه و نسبتاً جامعي را، در زمينه هاي گوناگون زبان عربي انجام داده است، و در دو کتاب معروف خود: الخصائص و سر صناعه الاعراب، مطالعات ژرفي پيرامون آواشناسي توليدي، و واجشناسي بعمل آورده است. در قرن پنجم هجري، يازدهم ميلادي بو علي سينا علاوه بر بحث جنبه هاي فيزيکي و تشريحي دستگاه گفتاري در کتاب القانون، کتابي را به بررسي آواهاي زبان عربي، و مخارج و توليد، و صفات آن اختصاص داده بود. اين کتاب تحت عنوان : « اسباب حدوث الحروف » در سال 1980 از سوي انتشارات فرهنگستان عربي در دمشق منتشر شده بود، و مرحوم دکتر خانلري آن را به فارسي ترجمه کرد، و توسط مؤسسه ي فرهنگ ايران منتشر گرديد. شايان توجه است که ابو يعقوب يوسف بن ابي بکر بن محمد سکاکي خوارزمي، زبان شناس معروف عربي ايراني تبار، که در قرن ششم هجري قمري مي زيست، در بخشي از کتاب مشهور خود، معروف بمفتاح العلوم، آواهاي عربي و مخارج توليد آن را مورد بررسي قرار داده است، و براي اولين بار در تاريخ آواشناسي بترسيم دستگاه گفتاري پرداخته، و واجگاه هر آوا را مشخص نموده است. ( رجوع شود به شکل پيوست ) (10) افزون بر اين در مباحث، علماي صرف و نحو، و علماي قراءت و تجويد قرآن نيز به بررسي آواهاي عربي پرداخته اند، و مطالب ارزنده اي در آثار خود به جاي گذاشتند. و اگر کتاب معروف سيبويه را تورق شود، مشاهده مي گردد که وي اگرچه عناصر تشکيل دهنده کلام را کتباً بيان نداشته، اما ترتيب بحث در آن کتاب نشانگر نظرات سيبويه در طبقه بندي سخن مي باشد، زيرا که وي نخست به بحث درباره ي ( کلام )، سپس ( کلمات )، و سرانجام « حروف » مي پردازد، و اين طبقه بندي عناصر زبان در قرن دوم هجري صورت گرفته است. حال اين که در دوران معاصر از تازه ترين مباحث زبان شناسي به شمار مي آيد. البته در کنار مطالعات ادبي و لغوي زبان شناسان، عالمان قراءت و تجويد قرآن، و مفسران نيز بحثهاي عمده اي را پيرامون روش قراءت و تلفظ درست آواها، و مخارج و ويژگيهاي اصلي و فرعي و کيفيت توليد آن انجام دادند. نمونه اين گونه بحثها : کتاب التيسير في القراءت السبع تأليف ابو عمرو عثمان بن سعيد الداني ( متوفاي 444 ه.ق )، و منظومه محمد شاطبي ( متوفاي 590 ه.ق )، و کتاب النشر في القراءات العشر تأليف الجزري ( متوفاي 833 ه ). همچنين مطالعاتي در زمينه شناخت فيزيکي دستگاه گفتاري که از سوي پزشکان و علماي طب انجام گرفته بود، مانند: کتاب الطب المنصوري تأليف ابو بگر رازي، و کامل الصناعه الطبيه تاليف علي بن عباس مجوسي و کتاب قانون در طب تأليف بوعلي سينا، اين مطالعات کمک شاياني به آواشناسي عربي نموده است تا بتواند بگونه اي تجربي مسائل آواشناسي را مورد بررسي قرار دهند. ديدگاههاي بو علي سينا: بوعلي سينا - چنانچه در پيش گفته شد - رساله اي را به مسائل آواشناسي عربي اختصاص داده بود، در اين رساله پيرامون جنبه هاي مختلف فيزيولوژي « آوا » را به طور عام، و آواهاي عربي و برخي از آواهاي فارسي بطور خاص به بحث پرداخته است. بوعلي رساله اش را به شش بخش تقسيم نموده است: بخش اول: درباره ي علت پديده آمدن آواها (Phone s) بخش دوم: درباره ي علت پديد آمدن واج (Phonome s) بخش سوم: تشريح حنجره و زبان (tongue) بخش چهارم: درباره ي علتهاي جزئي هر کدام از حروف عربي. بخش پنجم: درباره ي حروفي که با حروف عربي شباهت دارد، اما در زبان عربي نيست. بخش ششم: درباره ي اين که اين حروف ممکن است از حرکاتي غير گفتاري شنيده شود. در بخش اول رساله ي اسباب حدوث الحروف، بوعلي سينا علت پديد آمدن « آوا »، موج زدن ناگهاني هوا، به تندي و نيرو، به سبب کوب ( القرع )، و کند ( القلع )، در نتيجه اين موج به هوايي که در سوراخ گوش قرار دارد مي رسد، و آن را مي لرزاند، و اين چنين بوعلي سينا به جنبه هاي فيزيولوژي « آوا » مي پردازد. (11) ابن جني ( متوفاي سال 392 ه. ق )، و معاصر بوعلي سينا، درباره ي چگونگي پديد آمدن « آواها »، تمثيل جالبي دارد وي معتقد است که: « هنگامي که آدمي در ني مي دمد، بدون اينکه سوراخهاي آن را با انگشتان خود لمس کند، صدا به گونه اي ساده و آزاد رها مي شود، و اگر انگشتان خود را بر سوراخهايي که رديف شده است بنهد، يا سر انگشتان را به ترتيب بالا و پايين کند صداها متفاوت مي شود. از هر سوراخي صدايي شنيده مي شود که با صداي سوراخ ديگر تفاوت دارد » (12) و اين نيز نتيجه « کوب » هوا، که با مانع برخورد مي کند، سپس کند هوا از مانع است. البته هر دو دانشمند، با دربار آل بويه در ارتباط بودند، بوعلي سينا در ايران و ابن جني در بغداد. (13) بوعلي سينا در فصل دوم رساله پيرامون پديد آمدن حروف ( واجها ) سخن مي گويد، وي تموّج را پديد آورنده آوا مي داند، و چگونگي تموّج از جهت وابستگي و پيوستگي، يا شکافتگي و پراکندگي اجزاي آن، زيري و بمي پديد مي آورد. دو صفت نخستين موجب زيري است، و دو صفت دومي مايه ي بمي. اما حال موج از جهت هيئتهايي که در گذرگاه خود از محبسها و مخرجها مي پذيرد حرف ( واج ) را بوجود آورد (14) و اين چنين قرنها پيش از اين که زبان شناسان اروپايي از واج و واج شناسي سخن بگويند، بو علي سينا حرف ( واج ) را تشخيص داده، و تمايز آن از صوت ( آوا ) را بيان داشته است. بوعلي در ادامه اين بحث تقسيم بندي ديگري از حروف مطرح مي کند و مي نويسد: « بعضي از حروف مفردند، و پديد آمدن آن از محبس ها و هواي به وجود آورده آوا، سپس يک دفعه رها شدن است، و بعضي ديگر مرکبند، و پديد آمدن آن از حبسهاي غير تام ( ناقص ) و رها شدن هوا است. حروف مفرد مانند باء و تاء و جيم و ضاد و طاء و قاف و کاف و لام و ميم و نون است، و ديگر حروف همگي مرکبند. » (15) بوعلي سينا پزشک بوده، و با اعضاي مختلف بدن سر و کار داشته است وي در فصل سوم رساله ي اسباب حدوث حروف به تشريح حنجره و زبان (tongue) مي پردازد: « حنجره از سه غضروف مرکب است. يکي در جلو قرار دارد، و در کساني که لاغرند، بالاي گردن و زير چانه لمس شدني است. شکل حنجره کاسه اي است، که تحدب آن به سوي بيرون و پيش است، و گودي آن به سوي درون و پشت است. و آن را غضروف « دَرقي » و « تٌرسي » مي نامند. غضروف دوم پشت آن است، رويه ي آن مقابل رويه ي دَرَقي است، و از چپ و راست با بندهايي به درقي پيوسته، و از جهت بالا از آن جدا است، و آن را بي نام مي خوانند. غضروف سوم مانند کاسه اي است که بر آن دو واژگون شده، و از درقي جدا است، و به غضروف بي نام ماز پشت با مفصلي دو لائي وابسته است که از دو زائده بوجود مي آيد، و از غضروف بي نام بالا مي رود، و در دو سوراخ آن جاي مي گيرد، و اين را « مکبّي » و « طرجهالي» مي خوانند ». بوعلي سينا سپس به توضيح وظايف فيزيکي هر کدام از غضروفها و عضله هايي که غضروفها را به يک ديگر مي بندد، و حرکتهايي که در داخل حنجره بوجود مي آيد، و سبب تغييرات آوايي مي شود مي پردازد. اما درباره ي « زبان »، بوعلي سينا بر اين باور بود که زبان از هشت عضله تشکيل مي شود، اين عضله ها زبان را حرکت مي دهد. وي جايگاه هر کدام از اين عضله ها و وظايف، و نتايج حاصل از اين وظايف را تشريح کرده است. البته که بحث درباره ي اندامهاي گفتار ( Oragans of Speech ) هم اکنون نيز مقدمه بحث درباره واجگاه و توليد آواها به شمار مي آيد. بو علي سينا در فصل چهارم رساله ي خود، کيفيت حدوث حروف عربي را برحسب واجگاه هر حرف، و به ترتيب از ابتداي حلق تا لبها توصيف مي کند. وي ترتيب حروف را چنين مورد بررسي قرار مي دهد: « همزه، ه، ع، ح،خ، غ، ق، ک، ج، ش، ض، س، ص، ز، ط، ت، د، ث، ذ، ظ، ل، ر، ف، ب، م، ن، و، ي، » (16) پيش از بوعلي سينا، سيبويه بيضاوي شيرازي در الکتاب، و الخليل بن احمد فراهيدي ( استاد سيبويه ) در لغتنامه عربي العين ترتيبي ارايه دادند که با ترتيب بوعلي سينا اندکي تفاوت دارد. به نظر الخليل بن احمد حروف عربي بيست و نه حرفند، بيست و پنج حرف آن حروف صحيح اند که داراي واجگاه و موقعيت ( در دستگاه گفتار )، و چهار حرف آن هوايي اند که عبارت اند از: « و، ي، ا و همزه »، و همزه حرف هوايي ناميده شد زيرا که از درون ( جوف ) خارج مي شود، و در هيچکدام از مواضع زبان، يا حلق، يا ملاز ( زبان کوچک ) قرار نمي گيرد، و الف و واو و ياء نيز چنين است. اما ترتيب حروف صحيح ( صامتها )، چنين است: « ع، ح، ه، خ، غ، ق، ک، ج، ش، ض، ص، س، ز، ط، د، ت، ظ، ذ، ث، ر، ل، ن، ف، ب، م، » و ترتيب حروف نزد سيبويه با اندکي تفاوت چنين ارايه شده است: « همزه، ا، ه، ع، ح، غ، خ، ک،ق، ضاد، ج، ش، ي، ل، ر، ن، ط، د، ت، ص، ز، س، ظ، ذ، ث، ف، ب، م، و، » (18) شايان ذکر است که اگرچه در قرن سوم و چهارم هجري هنوز دستگاههاي آوا نگاشت اختراع نشده بود، اما آواشناسان عربي در تعريف آواها و واجها از راه آزمايش و احساس ذاتي خود بهره مي گرفتند، و از فرض و تأويل دوري مي جستند، و اين خود نشانه علمي انديشيدن و واقعي بودن نتايج حاصله از پژوهشهاي آنها بوده است. در ترتيبي که الخليل ارايه داده است « همزه » را جزو واکه هاي بلند (Long vowel s) قرار داده است، اما سيبويه و بوعلي سينا همانند علماي قراءت و تجويد آن را جزو حروف صامت (Consonant s) قرار داده اند، و واجگاه آن ابتداي حلق از سوي حنجره دانستند. شايد الخليل بن احمد با دقت نظري که داشته تشخيص داده است که همزه در ابتداي حلق توليد نمي شود بلکه بر اثر خروج ناگهاني هوا بسوي حلق پديد مي آيد، و حنجره را جزو ناي دانسته است، آن را هوايي ناميده است. در آواشناسي نوين نيز واجگاه همزه خود حنجره مي دانند، و در توليد آن تار آواها کاملاً بسته مي شود، و هوا در پشت آنها تماماً حبس، سپس ناگهاني رها مي شود، و همزه توليد مي گردد. در ترتيب برخي آواهاي عربي ميان الخليل و سيبويه و بوعلي نيز تفاوتهايي وجود دارد. مانند: تقدم ( ه ) بر ( ع ) و ( ح ) نزد بوعلي سينا و سيبويه، و تأخر آن بر ( ع ) و ( ح ) نزد الخليل بن احمد، همچنين تقدم ( خ ) بر ( غ ) و ( ق ) بر ( ک ) نزد الخليل ابن احمد و بوعلي سينا، و تأخر آن ها نزد سيبويه، اما در آواشناسي جديد حروف حلقي ( ه ) در ابتداي حلق از سوي حنجره، سپس ( ع ) و ( ح ) و ( غ ) و ( خ ) ترتيب يافته است. (19) و واجگاه همزه چنانچه در پيش گفته شد در خود حنجره است. بوعلي سينا يکايک آواهاي عربي به ترتيبي که گذشت توصيف و واجگاه آن را مشخص مي نمايد، گاهي براي توضيح واجگاه حرف از عوارض فيزيکي استفاده مي کند، و برحسب مثال مي نويسد: واجگاه غين در موضوع « تهوّع » است. واجگاه حاء در موضع ( تَنَحنح ) سرفه کردن. و واجگاه عين در موضع « غرغره کردن » است بوعلي درباره ي مصوتهاي کوتاه (Shortvowel s) و مصوّتهاي بلند (Long Vowel s) چنين مي نويسد: « امر مصوتها بر من دشوار است، اما مي پندارم که الف هاي کبري و صغري از اينکه هوا به رواني و بي مزاحمت رها شود پديد مي آيند، و اداي دو و او با اندک مزاحمت و تنگ کردن لبها و تکيه ي سستي بر دنبال لب بالاست. و در دو ياء اندکي بر لب پايين تکيه مي شود. هر مصوت کوتاهي در کوچکترين زمان واقع مي شود و هر مصوت بلند در دو چندان آن » ( 20 ) و اين چنين ملاحظه مي شود که بوعلي سينا ده قرن پيش، و بدون بهره گرفتن از ابزار و آلات نوين آواشناسي زمان توليد مصوتهاي بلند دو برابر زمان توليد مصوتهاي کوتاه تعيين مي کند. در بخش پنجم رساله مخارج حروف، بوعلي سينا درباره ي واجهايي سخن مي گويد که در زبان عربي بکار نرفته است. اين حروف در زبان فارسي است مانند حرف ( گ )، که در بعضي از گويشهاي عربي قديم و جديد بجاي ( ق ) تلفظ مي شود مانند: ( گبلَ ) « قَبلَ » ، و حرف ( چ ) که به جاي ( ک ) تلفظ مي شود مانند « چبير »، « کبير ». همچنين درباره ي چند حرف ديگر که در گويشها و زبانهاي ديگر ايراني در زمان وي بکار مي رفته است توضيح مي دهد. (21) البته پيش از وي، سيبويه آن حروف را مورد بحث قرار داده بود. (22) در بخش ششم و آخر رساله به بحثي نو مي پردازد، و آن توليد مصنوعي آواهايي که با برخي از آواهاي عربي شباهت دارد، مانند: توليد آواي ( ه ) از رانده شدن هوا در آب، و آواي ( ح ) از بيرون دادن هوا از هر تنگناي پهن و نمناک، و از کشيدن دست به نرمي بر جسمي سست و درشت، و ( خ ) از خراشيدن پوست با جسمي سخت، و ( ق ) از شکافتن جسمها که رطوبتي داشته باشد، و ( غ ) از روان شدن آب آميخته با هوا در گذرگاههايي که تنکي آنها معتدل باشد. (23) ناگفته نماند که علم توليد مصنوعي آواها، در زمان ما با استفاده از رايانه و برنامه هاي ويژه انجام مي گيرد، حال اين که بو علي سينا در قرن چهارم هجري، با دقت نظر و تفکر خلاق خود به اين نتايج رسيده بود. نتايج بحث: يکم: دانشمندان مسلمان ( ايراني و عرب ) در گذشته غالباً از نظر علمي جامع العلوم بودند، و بوعلي سينا، فقيه بود، و فيلسوف، و پزشک، و زبان شناس. دوم: زبان شناسان مسلمان ( ايراني و عرب )، قرنها پيش از اروپائيها به بررسي علمي آواهاي زبان پرداخته اند، و نظرياتي را ارايه دادند، که در دوران معاصر نيز مقبوليت دارد. سوم: انگيزه اصلي پژوهشهاي زبان بويژه آواشناسي درست خواندن قرآن کريم بوده است. چهارم: مطالعات قراءت و تجويد قرآن، همچنين پژوهشهاي پزشکي و تشريحي به پيشرفت آواشناسي عربي کمک شاياني نمود. پنجم: ايرانيان از ديرباز سهم بزرگي در پيشبرد مطالعات آواشناسي عربي داشتند، الفراهيدي، سيبويه شيرازي بوعلي سينا، و سکاکي خوارزمي، از آواشناسان نامور تاريخ زبان عربي بشمار مي آيند. ششم: بوعلي سينا افزون بر بحثهاي آواشناسي فيزيکي و توليدي، به بحثي نو درباره ي توليد مصنوعي آواها پرداخته و آن را در بخش ششم رساله خود مورد بررسي قرار داده است. هفتم: با اينکه بوعلي سينا در قرن چهارم هجري مي زيست، و ابزار آوا نگاشت در اين زمان وجود نداشته است، وي با بهره از احساس و ملاحظه ذاتي خود واجگاه و کيفيت توليد آواها و فومينهاي زبان عربي تشخيص داده و آن را توصيف کرده است. هشتم: سبک نگارش عربي بوعلي سينا، سبک فارسي زباني است که به عربي مي نويسد، و خالي از تعقيد لفظي و گاهي تعقيد معنوي نيست. پي‌نوشت‌ها: 1- حق شناس، علي محمد: آواشناسي، (1356) انتشارات آگاه، تهران، ص 11 2- Josef. rachek, The Linguistics school of prague, p, 42, london. 3- صفوي، کوروش: در آمدي بر زبان شناسي (1360)، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ص 39 4- ابوالاسود الدئلي، از قبيله ( دئل ) و از تابعين، و ياران نزديک امير المؤمنين علي (ع) بود، و با راهنمايي ويي علم نحو را پايه گذاري نمود. ابوالاسود به شعر سرائي و حديث شناسي نيز شهرت داشت. وي در سال (69 ه ) در گذشت ( رجوع شود به وفيات الاعيان ابن خلکان، ج1 ص 240 ) 5- ابن النديم: الفهرست، (1351)، دارالمعارف، مصر، ص 4 6- اين لغت نامه در 8 جلد تصحيح و در بغداد انتشار يافته است. 7- الفراهيدي الخليل بن احمد: کتاب العين 1967 ج1، انتشارات دار الحريه، بغداد، المقدمه. 8- سيبويه، ابوبشر: الکتاب، ( 1404 ه.ق )، افست نشر حوزه، قم، ج2، ص 488. 9- ابوالفتح عثمان بن جني موصلي، در سال ( 392ه.ق ) در گذشت. ( رجوع شود به کتاب تاريخ بغداد، خطيب بغدادي، ج11، ص 311 چاپ قاهره ). 10- Bakalla, M. H. 1982. Arabic Linguistics. P. 25. Mansell. London. 11- ابن سينا، ابوعلي : رساله اسباب حدوث الحروف، (1980)، مطبوعات مجمع اللغه العربيه، دمشق. 12- ابن جني، ابوالفتح : سر صناعه الاعراب، ج1 (1954)، القاهره، ص 7 13- رجوع شود به کتاب معجم الأدباء، ياقوت الحموي، ج1، چاپ قاهره، حرف همزه، ( ابن ). 14- خانلري، پرويز ناتل: ترجمه فارسي رساله مخارج حروف ابن سينا ( 1348 ) بنياد فرهنگ ايران، ص 63 15- ابن سينا، ابوعلي، اسباب حدوث الحروف، ص 62 16- خانلري، پرويز ناتل : ترجمه رساله مخارج الحروف، ابن سينا، ص 10 17- الفراهيدي، الخليل بن احمد: (1967)، ص 64 و 65 18- سيبويه، ابوبشر: الکتاب ج2، ص 488 19-شکيب انصاري، محمود: تعليم المحادثه العربيه، (1372)، انتشارات دانشگاه شهيد چمران اهواز، ص 8 20- خانلري، پرويز ناتل: ترجمه رساله مخارج الحروف، ص 82 21- سيبويه، ابوبشر: الکتاب، ج2، ص 488 22- خانلري، پرويز ناتل: ترجمه رساله مخارج حروف، ص 88 23- ابن سينا، ابوعلي: الاشارات ج1، منابع تحقيق: منابع فارسي و عربي: 1- ابن جني، ابوالفتح، سر صناعه الاعراب ( 1954 )، القاهره 2- ابن سينا، ابوعلي: رساله اسباب حدوث الحروف (1980)، مطبوعات مجمع اللغه العربيه، دمشق. 3- ابن النديم: الفهرست (1351)، دارالمعارف، مصر. 4- حق شناس، علي محمد: آواشناسي، (1356)، انتشارات آگاه، تهران. 5- خانلري، پرويز ناتل: ترجمه رساله ي مخارج الحروف ابن سينا، (1348)، بنياد فرهنگ ايران، تهران 6- سيبويه، ابوبشر: الکتاب، ( 1404) افست نشر حوزه، قم. 7- صفوي، کوروش: در آمدي بر زبان شناسي، (1360)، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران. 8- الفراهيدي، الخليل بن احمد: العين، (1967)، بغداد منابع انگليسي: 1-Bakalla, M. H. 1982. Arabic Linguistie s Mansell>London. 2- Josef. Rachek. The Linguistics school of Prague. P,42. london. منبع مقاله : مجموعه مقالات همايش بين المللي ابن سينا، منتشر شده در برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید. ورود یا ثبت نام لینک به دیدگاه
ارسال های توصیه شده