ناحیه پراکنش تیره سماق یاپسته

[masi eng 47044]

ناحیه ایران از نظر آب وهوای درگشت گیاهان تیره سماق یاپسته(آناكاردياسه): دامنه هاي جنوبي رشته كوههاي البز و همچنين ارتفاعات و رشته كوههاي زاگرس،از شمال غربي تاجنوب شرقي و بعبارت ديگر ازشمال خراسان تا آذربايجان، كردستان،لرستان،همدان،كرمانشاهان،بختياري وفارس تا كرمان را ميتوان جزو مناطق نيم خشك و نيم مرطوب محسوب داشت و زهري آنها را استپ هاي جنگلي وجنگلهاي زاگرس نام نهاده است.

اين مناطق كم وبيش استپ هاي بياباني را احاطه نموده است و اگر چه نواحي مختلف آن بعلت دارا بودن خصوصيات اكولوژيك وتوپوكرافيك از يكديگر متمايزند، معهذا همگي ازلحاظ تقسيمات ژئوبتانيك،جزو ناحيه ايران توراني بشمارمي آيند.

این ارتفاعات معمولاً بین 38-30درجه عرض جغرافیائی و1000-3500متر ارتفاع از سطح دریا قرار گرفته وبنابراین دارای نوسانی معادل 8درجه عرض ودرحدود 2500 متر درارتفاع می باشند وچون انتشار گونه های نباتی معمولاً در عرضهای جغرافیائی به نسبت معکوس ارتفاع آن نقاط می باشد،این دو عامل کم وبیش موازنه ای بر قرار می سازند و ارتفاعات بالا در عرض های جغرافیائی پائین،جانشین ارتفاعات پائین در عرض های جغرافیائی بالاتر می گیردد.گاهی نیز عوامل ادافیک مانند گچ جانشین عوامل دیگر شده وانتشار گونه های را تا ارتفاعات بالا می گشاند.

[masi eng 47044]

بطور کلی اجتماعات ارس،ارتفاعات فوقانی البرز وزاگرس را اشغال نموده است،در صورتیکه اجتماعات بنه-بادام ارتفاعات پائین وکوهپایه های زاگرس والبرز جنوبی را به خود اختصاص می دهد.منتهادر رشته کوهای زاگرس،اجتماعات مختلف بلوط،دواجتماع ارس وبنه-بادام رااز یکدیگر مجزا میسازد.این دو جامعه تا آذربایجان امتداد یافته،بدامنه های البرز گشیده می شود.

بارندگی ناحیه استپهای جنگلی مزبور از حوزه مدیترانه ای تأمین می گردد ولی مقدار بارندگی سالیانه اعم از برف وباران در نقاط مختلف زاگرس،برحسب ارتفاع وجهت دامنه های آن،تغییر می نماید.

معمولاً میزان بارندگی در دامنه های غربی از دامنه های شرقی بیشتر ودر ارتفاعات بالا بیش از کوهپایه است،مثلاً میزان بارندگی 3ایستگاه هواشناسی تنگه پنج،دره تخت و شهرکرد،از غرب به شرق،به ترتیب 949،526و234میلی متر می باشد ومیزان آن در تونل کوهرنگ 1086میلی متر می گردد.

درکلیه این مناطق،رطوبت نسبی هوا پائین است وفصل خشک حیاتی در نقاط مختلف آن بین 130-220روز متغییر می باشد وبیشتر گونه های آن راگیاهان کزروفیت تشکیل می دهد.

میزان حرارت دراین نقاط نیز برحسب عرضهای مختلف و ارتفاع از سطح دریا تغییر می نماید وبا این که معدل حرارت ماکزیمم گرمترین ماه در نقاط مختلف بین 32-38درجه متغیر است،معدل حرارت می نیمم سردترین ماه آنها همواره زیر صفر بوده واز یک درجه زیر صفر تا 12درجه زیر صفر نوسان دارد وبنابراین فصل حیاتی گیاه دوبار در سال،یکی در تابستان بین 3-4ماه بعلت خشکی،ودیگری بعلت سرمای زمستان بمدت 5-6ماه،متوقف می گردد.

[masi eng 47044]

جامعه های گیاهی مناطق نیم مرطوب ونیم خشک زاگرس

استپهای جنگلی چنان که در بالا اشاره شد،بترتیب از بالا به پائین،از گروه جامعه های سروکوهی،بلوط،بنه ،بادام ومشتقات آنها تشکیل یافته است واینک مختصری از هریک از جوامع فوق رابیان می نمایم.

[masi eng 47044]

جامعه بنه: دركوهپايه هاي البز و زاگروس و حتي در ارتفاعات مركزي،پائين تر ازدو مدار بلوط و ارس،شرايط محيط سبب مي شودكه تغييراتي درسيماي جامعه و اجتماعات آن پديدآيد.يكي ازعواملي كه موجب اين تغييرات مي گردد بالا رفتن ميزان حرارت است ومداري ديگر با جامعه بنه يا بنستان،ظاهرمي گردد و درخت غالب آنرا گونه هاي مختلف بنه يعني چاتلانقوش،خنجك وپسته،تشكيل مي دهد.

دراغلب موارد جامعه بنه يا بنستان كه گونه غالب آن را بنه بوجودآورده است،ديده مي شود.

انتشار آنها،بدون توجه بگونه های غالب ويامتشكله،ازآذربايجان شرقي وغربي،كردستان،لرستان،فارس،بختيار، كرمان تا بلوچستان وحتي در ارتفاعات كويرهاي مركزي ديده مي شود و بازمانده آن نيز در دامنه هاي جنوبي البزكم وبيش بطور پراكنده وجود دارد و در نقاطي،دور از دسترس آدمي،اجتماعي كوچك تشكيل مي دهد.

اين اجتماعات،در ارتفاعات زاگرس با جامعه هاي بلوط ودرسايرمناطق با جامعه ارس و در جنوب كشور با جوامع سودان-دكانی،همجوارمي گردد و نسبت بموقع ومحل بين 750تا2300متر ارتفاع ازسطح دريا وسعت دارد و تقريباً نواري بريده ومنفصل،کويرهاي داخلي واستپهاي مركزي را احاطه نموده است وجمع مساحت آن از دومليون هكتارتجاوز نمي كند.

جامعه هاي بنه-بادام،خصوصاً درصورتيكه زيرآشكوب آنها را بادامهاي خاردار با شاخه هاي بهم رفته تشكيل دهد،ازلحاظ تجديد حيات طبيعي واكوسيستم نقش مهمي را ايفامي نمايد،چه بذر درختان بنه،كه مورد چرا و استفاده دام قرارمي گيرد،فقط در مناطقي مي تواند تجديد حيات كند و برويدكه درختچه هاي بادام در دسترس داشته وزيرآشكوب آنرا تشكيل دهد.دراينحالت نهال بنه سالها در پناه بادام كوهي وارژن مي رويد و از دستبرد و چراي دام محفوظ مي ماند.دراين اجتماعات گاهي بنه و در بيشتر موارد گونه هاي مختلف بادام،به تنهائي جامعه هاي بنستان وبادامك زار،تنگس زار، بادامچه زار و وامچك زار و غيره تشكيل مي دهند.

گونه هاي بنه دراين جوامع،ازلحاظ اهميت،چاتلانقوش،پسته وخنجك مي باشد و بيش از15گونه كه بيشترآنها در ايران آندميك مي باشند،عناصرمتشكله وزيرآشكوب آن راتشكيل مي دهند.

[masi eng 47044]

جامعه پسته:

جامعه پسته درمنطقه سرخس درشمال شرقي خراسان انتشار دارد و از شمال غربي سرحدات شوروي تا جنوب شرقي مرز افغانستان و بر روي نوار باريكي امتداد دارد و شامل جنگلهاي پسته خواجه كلات،شوريجه،چهچهه،تاغون دره وامند مي گردد و جامعه اي كم پشت،پراكنده ومنقطع تشكيل مي دهد و مساحت آن از ده هزار هكتار تجاوز نمي كند.

گونه غالب اين جامعه را همانا درخت كوچك پسته معمولي تشكيل مي دهد و متأسفانه براثر بي توجهي افراد و براثر چراي دام اين جامعه مورد تهديد قرارگرفته وتجديد حيات آنرا غيرممكن ساخته است.

اين جامعه معمولاً خالص و يكدست مي باشد و كمتردرآن گونه هاي ديگرشركت جسته است معهذا بادامهاي مختلف،كام تيغ،گرگ تيغ،گزهاي مختلف،قيچ ها،پندو كاروان كش كم و بيش درنقاط باز اين جنگلها بطور پراكنده ديده مي شود و گونه اي ريش بز،اگر درزيردرختان پسته برويد،ازتاج آن بالامي رود.

[masi eng 47044]

جامعه خنجک :

جامعه خنجک یاخنجکستان وخنجکستان-بادام دارای دامنه انتشار کم تر می باشد ومساحت وگونه های متشکله آن را درجنوب کشور واریته ای از انجیر،کاروان کش ، ارجنگ،گون بعضی عناصر صحاراسندی ویا سودان-دکانی تشکیل می دهد ودر سایر نقاط کم وبیش باگونه های متشکله جامعه بنه مشابه است.

[masi eng 47044]

جامعه سماق :

دردامنه هاي جنوبي البز و ارتفاعات زاگروس و همچنين در ارتفاعات خراسان و در فاصله 1000-1700متر ارتفاع ازسطح دريا جامعه سماق يا سماقستان انتشاردارد.

گونه غالب اين جامعه را درخت كوچك و يا درختچه سماق تشكيل مي دهد.اين جامعه گاهي خالص وگاهي با درخت تاو درختچه هاي راناس،زرشك،ارجنك،نسترن،بادام كوهي وتمشك همراه است .