انتخاب نام کوچک

[Gandom.E 17805]

ما نخست از اهمیت نام گذاری در نظر اسلام سخن به میان می آوریم و سپس درباره آزادی و اختیار در انتخاب نام کوچک و تحدید آزادی و اختیار نام کوچک به بحث می پردازیم .اهمیت نامگذاری در نظر اسلام : برای نشان دادن اهمیت نامگذاری در نظر اسلام کافی است یاد آور گردیم که در کتابی همچون «وسایل الشیعه » احادیث مربوط به انتخاب نام در چندین باب بدین شرح دسته بندی شده است : باب استحباب نامگذاری فرزند پیش از تولد والا پس از تولد آن حتی در مورد فرزند سقط شده ؛ باب استحباب تسمیه فرزند به نامی نیکو و تغییر اسم وی اگر نیکو نباشد ؛ باب استحباب نامگذاری به نام های پیامبران و امامان و به آنچه بر عبودیت دلالت می کند ؛ باب استحباب نامگذاری به اسم محمد دست کم تا روز هفتم و سپس تغییر آن در صورت خواستن ؛ استحباب بزرگداشت کسی که نام او محمد یا احمد یا علی است ، و کراهت عدم تسمیه به اسم محمد برای کسی که دارای سه پسر شود ؛ باب استحباب تسمیه به علی ؛ باب استحباب تسمیه به احمد ، حسن و حسین ، جعفر ، طالب ، عبدالله و حمزه و فاطمه .

 

آزادی و اختیار در انتخاب نام کوچک : بر خلاف نام خانوادگی که مقنن چگونگی تعیین آن را از قبل با پیش بینی ضوابطی مشخص کرده است و بدین سان اعطای نام خانوادگی جنبه قانونی دارد ، تعیین نام کوچک جنبه ارادی داشته و در اختیار والدین طفل است . توضیح آن که نام خانوادگی شخص علی الاصول از همان لحظه تولد به حکم قانون معین است . در حالی که نام کوچک پس از ولادت بر اثر اعلام اراده خصوصی به او نهاده می شود .

 

به موجب ماده ۲۰ قانون ثبت احوال مصوب ۱۳۵۵ «انتخاب نام با اعلام کننده است » . از آنجا که بر طبق ماده ۱۶همین قانون نخست پدر و جد پدری و سپس مادر در انجام تکلیف اعلام ولادت بر دیگران مقدمند ، همان طور که در عمل رایج است می توان گفت که معمولا نام نوزاد توسط پدر و مادر برگزیده می شود و در صورت بروز اختلاف میان آن دو ، نظر پدر بدان واسطه که بر طفل ولایت قهری دارد مرجع خواهد بود .

 

ماده ۲۰ قانون ثبت احوال پس از آن که اشعار می دارد «انتخاب نام با اعلام کننده است » می افزاید : «برای نامگذاری یک نام ساده یا مرکب ( حسین ، محمد مهدی و مانند آن ) که عرفا یک نام محسوب می شود انتخاب خواهد شد » . بدین سان در حقوق ایران بیش از یک نام کوچک در اسناد سجلی به ثبت نمی رسد ، ولی در برخی از کشورها متداول آن است که برای نوزاد چند نام کوچک برگزیده می شود و در اسناد سجلی به ثبت می رسد . انتخاب پنج تا شش نام کوچک را ، در کشوری همچون سوئیس ، مجاز می شمارند و گزینش بیش از آن را جز در موارد شاهزادگان سوء استفاده از این حق تلقی می کنند .

 

در سرزمین خودمان ایران نیز چنانکه می دانید ممکن است علاوه بر نام کوچکی که برای طفل به اداره ثبت احوال جهت درج در اسناد مربوطه اعلام می شود ، نام کوچک دیگری هم بر او بنهند و در گفتگو ها و زندگی روزمره وی را بدان بخوانند . معمولا نام کوچکی که در شناسنامه قید می گردد از اسامی معصومین و دیگر شخصیت های دینی است که تبرکا بر طفل گذارده می شود و بیانگر ارادت و اخلاص والدین به این بزرگواران است . همچنین این نام کوچک علاوه بر جنبه قداست آن ممکن است بدین لحاظ برگزیده شده باشد که قبلا متعلق به اسلاف و یا دیگر اشخاص مورد علاقه پدر یا مادر بوده است . آن نام کوچکی که در شناسنامه درج نگشته ولی شخص بدان شهرت یافته است بیشتر از نام های پارسی و یا از اسامی متداول و مرسوم روز است . این امکان نیز وجود دارد که به هنگام خواندن اذان و اقامه در گوش نوزاد او را به نام یکی از بزرگان مذهبی بنامند ولی برای درج در اسناد سجلی و مخاطب قرار دادن او نام دیگری انتخاب کنند . در برخی از پرسش نامه هایی که توسط بعضی از ادارات تنظیم می شود علاوه بر پرسیدن نام کوچک رسمی ، آن نامی که شخص بدان مشهور است نیز سوال می شود .

 

تحدید آزادی و اختیار در انتخاب نام کوچک آزادی در گزینش نام کوچک نمی تواند نامحدود باشد ؛ از این رو قانونگذاران در این زمینه محدودیت هایی قائل می گردند . در وضع این گونه قوانین مقننین می باید چندین مصلحت و منفعت را در نظر گیرند و آنها را با یکدیگر تلفیق نمایند . ما نخست از این مصالح و منافع سخن به میان می آوریم و سپس می گوییم که این مصالح و منافع در حقوق ایران چگونه با یکدیگر تلفیق گردیده اند و یا به دیگر سخن محدودیت های قانونی در انتخاب نام کوچک در کشور ما کدامند .

 

مصالح و منافعی که در وضع مقررات مربوط به تعیین نام کوچک باید مورد توجه قانونگذار واقع گردند ؛ این مصالح و منافع عبارتند از :

 

مصلحت و نفع عمومی : رعایت مصلحت و نفع عمومی ایجاب می کند که نام های کوچک آن چنان باشند که بتوانند وظیفه و نقش اجتماعی خود را که همانا متمایز گردانیدن اشخاص از یکدیگر است به خوبی انجام دهند . بدین لحاظ نام هایی که ذو جنبتین هستند و بر هر دو جنس ذکور و اناث گذارده می شوند ، اسامی کوچک که قبلا در خانواده به کار رفته اند و نام های کوچک شایع اگر باید نام خانوادگی شایع را همراهی کنند می باید به کنار نهاده شوند و از گزینش آنها جلوگیری به عمل آید .

 

مصلحت و نفع خانواده : نام کوچک برای پدر و مادر ارزشی نمادی دارد ، چه انتخاب این نام وسیله و فرصتی است جهت بیان اعتقادات و احساسات مذهبی و ابراز علایق و وابستگی های دیگر . مقنن باید آزادی خانواده ها در متجلی ساختن این احساسات و علایق را محترم شمارد و رعایت کند . مصلحت و نفع طفل : مراعات این مصلحت و منفعت مستلزم آن است که از استعمال نام های کوچکی که موجب تمسخر ، تحقیر و انگشت نما گشتن طفل می شوند ممانعت صورت پذیرد .

 

محدودیت های قانونی در انتخاب نام کوچک در حقوق ایران : مقنن ما به منظور رعایت مصالح و منافع برشمرده شده در سطور پیشین ، در تبصره یک ماده ۲۰ قانون ثبت احوال مقرر می دارد که «انتخاب عناوین و القاب و نام هایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می گردد و همچنین انتخاب عناوین و القاب و نام های زننده و مستهجن یا نامتناسب با جنس ممنوع است » و در تبصره ۳ همین ماده می افزاید : انتخاب نام در مورد اقلیت های دینی شناخته شده در قانون اساسی تابع زبان و فرهنگ دینی آنان است . از آنجا که بنا بر تبصره ۲ ماده ۲۰ قانون ثبت احوال «تشخیص نام های ممنوع با شورای عالی ثبت احوال می باشد » ، این شورا در دستور العملی که در تاریخ ۱۶/۲/۶۴ از سوی دبیرخانه آن به ادارات تابعه سازمان ثبت احوال کشور ابلاغ گردیده توضیحاتی درباره ماده ۲۰ و تبصره های آن بدین شرح داده است :

 

«به موجب ماده ۲۰ قانون ثبت احوال و تبصره های آن موارد ممنوعیت در انتخاب نام به شرح ذیل می باشد :

 

۱- نام هایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می گردد ، مانند عبد اللات و عبد العزی

 

۲- اسامی مرکبی که عرفا یک نام محسوب نمی شوند ( اسامی مرکب ناموزون ) مانند سعید بهزاد ، شهره فاطمه ، حسین معروف به کامبیز و ....

 

۳- عناوین . اعم از عناوین لشکری و یا کشوری و یا ترکیبی از اسم و عنوان ، مانند سروان ، سرتیپ ، دکتر ، شهردار و یا سروان محمد و شهردار علی .

 

۴- القاب : اعم از ساده و یا مرکب مانند ملک الدوله ، خان و یا شوکت الملک و حاجیه سلطان یا سلطانعلی .

 

۵- اسامی زننده و مستهجن ، زننده و مستهجن آن دسته از نام هایی است که بر حسب زمان و مکان یا مورد به دلائل و جهات زیر برای شخص دارنده آن زننده و مستهجن باشد و مراتب به تایید شورای عالی برسد .

 

۱-۵- نام هایی که معرف صفات مذموم و مغایر با ارزش های والای انسانی است مانند گرگ و قوچی و ......

 

۲-۵- نام هایی که با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبی مردم مغایر باشد مانند لات ، خونریز ، چنگیز و ..... ۳-۵- نام هایی که موجب اشاعه و ترویج فرهنگ بیگانه و فرهنگ سلطه گردد . مانند وانوشکا ، ژاکارد و شاهدوست و ....

 

۴-۵- نام هایی که موجب تحقیر اشخاص بوده و با معنای لغوی آن در جامعه قابل پذیرش نباشد ، مانند صد تومانی ، گت آقا ، کنیز ، گدا و ....

 

۵-۵- در صورتی که اسامی انتخاب شده محلی با توجه به موقعیت و منزلت اجتماعی شخص و یا شرایط زمان و مکان مناسب نباشد .

 

تبصره - انتخاب نام در اقلیت های رسمی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تابع زبان و فرهنگ دینی آنان است .

 

۶- اسامی نامتناسب با جنس ، مانند نصرت ، ماشاء الله برای اناث و یا انتخاب نام اشرف و یا اکرم برای افراد ذکور و .....

 

مسئولین تنظیم اسناد سجلی موظفند ضمن مطالعه مجموعه اسامی ممنوع که در اجرای تبصره ۲ ماده ۲۰ قانون ثبت احوال از سوی شورای عالی ثبت احوال تهیه و تنظیم می گردد ترتیبی اتخاذ نمایند تا از ثبت آنها در اسناد سجلی خودداری گردد . هر گاه اعلام کننده واقعه ولادت برای نامگذاری ، نامی ممنوع انتخاب نموده باشد نماینده یا مامور ثبت احوال موظف است ضمن راهنمایی و ارشاد متقاضی به تعیین و انتخاب اسامی نیکو ، از ثبت آن خودداری ورزد و در صورت عدم توافق با متقاضی ، در خواست وی را از طریق اداره کل ثبت احوال استان همراه با دلایل طرفین جهت اتخاذ تصمیم به شورای عالی ثبت احوال ارسال دارد . تطبیق موارد ممنوعیت یا عدم ممنوعیت نام در مورد اقلیت های رسمی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با تایید مرجع صلاحیتدار دینی آنان صورت می گیرد .

 

منبع:معاونت حقوقی و امور مجلس