چهره های متفاوت بیابانزایی در ایران

[masi eng 47044]

كم توجهي يا بي توجهي به قوانين طبيعت به خوبي نشانگر بروز اوضاعي است كه امروز در عرصه منابع طبيعي و محيط زيست با‌ آن مواجهيم. آلودگي هوا و آب در كلانشهرها، فرسايش بادي و آبي خاك در عرصه هاي طبيعي،افت شديد آبخوانها، فرونشت زمين ، تحريب روز افزون مراتع و جنگلها، گستردگي شوره زارها و كويرها و نهايتا تاخت و تاز ریزگردها و سایر فرايند ويرانگر بيابانزايي را مي توان ازجمله نمونه هاي عيني اين كم توجهي به منابع طبيعي و محيط زيست به حساب آورد.

ریزگردها

در حال حاضر فرسايش بادي بيش از 4500 روستا را در گستره 17 استان و حدود 100 شهرستان در کشور تحت تاثير قرار داده است. از سوي ديگر اين پديده سالانه خسارات هنگفتی به صورت مستقيم و غير مستقيم به منابع زيستي کشور وارد مي­کند. بروز پديده گرد و غبار طي چند سال اخیر در مناطق جنوب و جنوب غرب كشور گذشته از اینکه مشكلات فراواني براي ساكنان اين خطه از كشور بوجود آورده است، دامنه گسترده تری يافته بطوریکه بيش از 20 استان كشور را با جمعيتي بالغ بر 52 ميليون نفر و گستره اي به مساحت يك ميليون كيلومتر مربع تحت تاثير قرار داده است. نشستن گرد و غبار روي اندام هاي سبز درختان و كم كردن فتوسنتز و سوخت و ساز مواد غذايي منجر به كاهش رشد و ضعف درختان مي شود.در حال حاضر گستره قابل‌ملاحظه‌اي از جنگل‌های زاگرس به‌دليل پديده ريزگردها و برخي عوامل ديگر دچار خشکيدگي شده و در حال از بين رفتن هستند. با به خطر افتادن حيات و شادابي اين جنگل‌ها نه‌تنها امنيت غذايي و اجتماعي- اقتصادي ميليون‌ها انسان ساکن در اين منطقه به خطر خواهد افتاد بلکه تنوع زيستي و حيات‌وحش چندين گونه جانوري نيز در معرض تهديد و آسيب قرار خواهد گرفت و در نهايت پديده بيابانزایی در اين منطقه به معني واقعي کلمه اتفاق خواهد افتاد. خشک شدن تالابها مهم ترین مشخصه تالاب ها، ماندگاری نسبی آب در آنهاست. تالاب ها نقش بسیار مهمی در تولید مثل و زیست گونه های بی شماری از گیاهان و جانوران و همچنین تعدیل آب و هوا داشته و زیستگاه مهمی برای پرندگان، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی مهرگان به شمار می روند.بسياري از درياچه ها و تالاب هاي كشور بر اثر مديريت نادرست آب در كشور و حدوث خشكساليها يا خشك شده اند و يا در شرف خشكي قرار گرفته اند و بصورت کانونهاي توليد گرد و غبار در آمده اند. این امر زمانی شدیدتر می شود که استفاده از تالاب بدون آگاهی از توان اکولوژیک آن باشد. تقریبا هیچ تالابی در ایران بدون معضل نیست. افت سطح آبهاي زيرزميني و فرو نشست زمين برداشت بي رويه از آبهاي زيرزميني در بسياري از نقاط کشور سبب افت شديد سطح سفره هاي آب زيرزميني شده است در این رابطه سازمان زمين شناسي نسبت به پيشروي پديده فرونشست زمين در بيش از 200 دشت کشور هشدار داده است. درحال حاضر نیز در اكثر نقاط كشور تراز سفره‌هاي آب زيرزميني منفي است. در بسياري از مناطق ايران متعاقب افت سطح آب زیرزمینی، مشكلاتي همچون خشك شدن چاههاي آب، كاهش دبي رودخانه ها، تنزل كيفيت آب، نشست زمين و تداخل سفره هاي آب شور و شيرين بوجود آمده است كه اين علايم به تنهايي يا باهم بطور واضح و روشن بروز پديده بيابان زايي را در ناحيه مربوطه نشان مي دهد.روند افت سالانه آب زيرزميني در ايران، علاوه بر آنكه بسياري از دشت هاي حاصلخيز كشور را در معرض تهديد جدي قرار داده است بحران ديگري به صورت شور شدن ذخائر آبي را نيز سبب شده است زيرا به علت بر هم خوردن تعادل بين آب شور و شيرين پيشروي آب شور در بستر آب شيرين سفره هاي زيرزميني روي داده و افزايش تدريجي درجه شوري آب زيرزميني در دست بهره برداري، آغازي جدي براي نمكزايي و نهايتاً تخريب منابع اراضي در جهت كويري شدن مي‌باشد. آلودگي هوا و آب در بيشتر حوضه‌هاي بياباني كشور، منابع شور كننده‌ي سطحي و زيرزميني وجود دارد كه طي هزاران سال با وضعيت منابع آب و خاك محيط مجاور خود به تعادل رسيده است با افزايش جمعيت و بهره‌وري فزاينده از منابع آب، تعادل چندهزار ساله دچار اختلال شده و علاوه بر كاهش يافتن موجوديِ آب در دسترس، فعال شدن منابع آلاينده و تأثيرگذاري بر منابع آب و خاك رخ داده است. حجم بسيار عظيم‌ توليد ‌زباله و فاضلاب توسط ساکنین شهرها از طریق نفوذ به آبهای زیرزمینی و یا جریان یافتن در كانالهاي فاضلاب، در پاياب خود خاك را آلوده و مسموم مي كند آنچنانكه به مرور زمان و در طي چند سال كمتر گياهي می تواند در آن خاك رشد كند و در نتیجه منطقه به بياباني برهوت تبديل مي شود همچنین ذرات سمي ناشي از فعاليت وسايل نقليه موتوري معلق در هوا توسط باران يا آرام شدن هوا سرانجام به خاك نشسته و خاك را آلوده مي كند. آلودگي خاك هم سرآغازي است براي بروز و يا تشديد پديده بيابانزايي. سيلخيزي و تغييرات كاربري اراضي سيلابهاييكه با هرز روي فزونتر آبهاي سطحي در سراب حوضه توليد مي شوند در مسير خودرسوبهاي نمكدار و گچي را از ارتفاعات تا انتهاي مسيل حمل كرده و انباشت بيش از پيش آن را در پاياب حوضه سبب مي شوند. نتيجه اين وضعيت كاهش تغذيه طبيعي آبخوانها در سراب حوضه و پيشروي آبهاي شور كوير به آبخوانهاي پاياب حوضه و اراضي اطراف مي باشد. علاوه براين ته نشست رسوبات آغشته به املاح گچ و نمك در آرامگاه سيلاب كه عموما در حوضه هاي بسته داخلي قرار دارند منشاء پايان ناپاپذير خاك و ماسه هاي نمكداري مي شوند كه مناطق اطراف خود را آلوده كرده و سبب تخريب خاك و نهايتا از دست رفتن كامل استعداد باروري خاك و در يك كلام بياباني شدن منطقه مي شوند.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام